De bokkenryders in het land van Valkenberg

[p. 1]

De Bokkenryders in het land van Valkenberg.

Eerste deeltje. Kapittel I.

Wy maekten vroeger reeds in ons verhael, de Teuten in de Limburger Kempen, de mogelykheid van het bestaen eener uitgebreide rooversbende, het teugelloos plegen van stelen en afzetten, op Limburgs bevolkten bodem, begrypelyk, door de broksgewyze verdeeling van dat gewest. Inderdaed, waren er byna zooveel vorsten als dorpen; die kleine magtigen der aerde stonden dan nog doorgaens vyandiglyk elkander tegen over. Daerby kwam ook, dat in die tyden der Leenheerschappy (eene bastaerd dochter der slaverny) de mensch - als redelyk wezen - byna voor niets, daerentegen - als voortbrengend werktuig of middel - voor zeer veel, byna voor alles telde. Een wonder verschynsel is het - en waerdig van opgemerkt

[p. 2]

te worden - die eeuwenvoortdurende worsteling van het Kristendom tegen het slavenjuk; van de individuëele en maetschappelyke vryheid, door den Godmensch geleerd en op Golgotha bekrachtigd, tegen de individuëele en maetschappelyke onderdrukking! De godsdienst mogt al zeggen: alle menschen zyn evennaesten; de nederigsten zyn de weerdigsten; die zich verheft zal vernederd worden; die zegt dat hy God bemint en zynen evenmensch haet, is een leugenaer. De heerschzucht, de hoogmoed spraken luider; want zy zegden tot den dierlyken mensch: gy hebt de magt, gebruik dezelve om aen uwe driften den vollen toom te geven; geniet het tegenwoordige, achter u vergaet de wereld!

In den algemeenen regel bestond de samenleving niet; in allen gevalle strekte zy zich niet verder uit dan tot aen de grenzen des staels of der heerlykheid. Men dacht zoo weinig aen zich de hand te leenen tot het beteugelen der misdryven of lot het uitleveren der euveldaders, dat men al hetgene, wat over de grenzen voorviel of gepleegd werd, beschouwde, zoo niet als een middel van verzwakking eens nabuers, ten minste als eene vreemde zaek - res inter alios acta.

Wat gaf de Leenheer om de veiligheid van

[p. 3]

persoonen en goederen - zelfs op zyn eigen gebied - als zyn kasteel wel voorzien en gewapend was; als de muren maer hoog en sterk, de grachten diep waren; als hy maer regelmatiglyk boter, eijers, kapoenen, haver, hout en dagen werkens van de Laten kreeg; als deze zich maer onthielden van hazen, konynen, patryzen, endvogels, sneppen, en zoo voorts te vangen of te schieten! Dat was eene schrikkelyke misdaed, waervoor geene straf te zwaer was!

Dan, waertoe die voor het menschdom zoo smaedvolle herinneringen ophalen?

Hier in 't zoogenaemde en eigentlyke Belgenland had de gemeente al vroeg den leenheer vervangen? de Nederlander was reeds een vryman, wanneer rondom hem de leenheerschappy grootsch en trotschvol op het menschdom woog.

Weinig hebben wy over de staetkundige verdeeling van Limburgerland hierby te voegen; de vlaemsche lezers hebben er eene getrouwe schets van gehad in onze Teuten. Het zy ons eventwel geoorloofd een woord te zeggen nopens de topografische gesteltenis van die streek.

De Maes snydt het eigentlyke Limburg nagenoeg in twee gelyke deelen. Met dat van den linken oever hebben wy ons vroeger bezig gehouden; nu gaen wy over tot den regten, welke

[p. 4]

niet min schilderachtig is dan de eerste. Ontbreekt er iets aen het tafereel, men wyte het den schilder.

Wanneer men den stroom van Givet tot Venloo volgt, dan vindt men overal langs de oevers twee aenhoudende lynen van bergketenen, welke daer gelegd zyn als onoverschrydbare dyken. Maer welke afwisseling in den bodem? Zuidwaerts verbergt hy in zynen schoot koper, yzer en loodstof; daelt men wat meer noordwaerts, dan vindt men loutere rotsen en steengroeven; waer deze ophouden, beginnen de kolen-aderen; op de noordsche grenzen van het Luikerland vangen de mergel- en siggelrotsen aen, strekken zich op den linken oever uit tot Maestricht, op den regten, tot Valkenberg; wyders vindt men kiezelbergen tot Sittard, en eensklaps doet zich voor het oog niets meer op dan zandhoogten en zandleegten. Deze gelyken eventwel geendeels aen hare zusters van den overkant der Maes; want dik bezette bosschen dryven hunne scheuten omhoog en plooijende oogsthalmen pryken op de zandige akkers: dank aen den onvermoeiden vlyt des Limburgers van den regten oever; dank aen zyne navolgingszucht.

Het verschil dat men in de geaerdheid bespeurt tusschen de bewooners van deze en gene

[p. 5]

zyde des strooms is misschien het gevolg van deze topografische en geografische verhoudingen.

Zoo is de bevolking der Limburger Kempen eentoonig en stilzwygend; die van Overmaes, in tegendeel, bont en mededeelende. Ginds bestaet meer gelykheid van leefwyze, zeden, tael en begrippen, meer zachtheid spruitende uit de eenvoudigheid; hier meer afwisseling in de leefwyze, meer verschil in de volkstael, meer ruwheid gepaerd met fynheid, meer list gepaerd met geweld. De eerste is ganschelyk de onverbasterde Limburger, de oorspronkelyke Vlaming; de laetste is half Vlaming, half Duitscher van geaerdheid en tael, en bezit daerenboven den ondernemingsgeest van den Hollander en de levendigheid van den Wael. Is de Kempenaer gebleven wat hy over eeuwen was; die van het Maesland heeft groote stappen vooruit gedaen; de geest van ontwikkeling heeft hem met eenen yzeren arm voortgesleurd, en hy aept alles na met de vernuftige behendigheid van den Chineser. Kon zich op den schralen grond, in de ongebaende streken der Limburger Kempen, een Teutennest verschuilen; op den regten Maesoever, vooral tusschen en in de gebergten leende zich de grond beter tot het bestaen der Bokkenryders.

[p. 6]

Wat de Teuten waren, hebben wy aen het lezend publiek reeds kenbaer gemaekt; alwie nu wille weten wat men door Bokkenryders verstaet, leze ons gewrocht met aendacht en geduld. Wy verklaren eventwel vooruit, dat wy slechts de schilderachtige zyde willen beschouwen: protocollen, regtsplegingen, lysten met eigennamen en vonnissen zyn eensdeels te droog om dezelve aen den lezer op te disschen; ten andere, zyn de sporen nog te versch in het geheugen om werkelyke handelaers ten tooneele te voeren. Liever willen wy verzinde helden doen spelen: noch de lezer, noch de zaek zelve zullen daerby verliezen.

Wy zullen poogen het aengename en nuttige te paren; terwyl het eventwel zeer moeijelyk is dit dubbele doelwit te bereiken, zoo bidden wy alle degenen, die zich met deze lezing zullen vervelen, omdat zy het naekte daervan zien, hun gedacht geheim te houden. Op deze wyze laten zy ons en onze lezers in de verbeelding dat het alles wel is.

[p. 7]

Een zuivre lucht kleedt hier met purperglans de velden,
Een zachte roozengeur golft over 't jeugdig veld.
Helmers, de Holl. Natie.

Indien de regel: de regte weg tusschen twee gegeven punten is de kortste! meetkundig gesproken waer, of liever, onfeilbaer is, zoo houden wy eventwel staende dat de al te regelmatige toepassing van denzelven niet altoos een middel is van nut en vermaek. Niet in regie lyn ligt de schoone natuer uitgespreid; niet langs de regte lyn liggen de plaetsen gezaeid waer de wandelaer indrukkingen vindt, en wie loopt er niet hedendaegs achter indrukkingen? Wie vergast het leeszuchtig publiek niet op dezelve? De reiziger die het Limburger Maesland zou beoordeelen naer datgene wal hy uit het rytuig van Venloo tot Maestricht zou zien, ware zeker van weinig indrukkingen gewaer te worden en nog minder te wege te brengen op anderen; want zie hier wat hy op zyn album - ieder heeft zyn album immers! - hoogstens zou kunnen neêrschryven: ‘Wy rollen over Venloo's ophaelbruggen en verlaten de stad waer het meest vernielende werktuig, de bomketels en bommen, werd uitgevonden ten jare 1583.’ (Een Franschman zou zeggen: waer men waent uitgevon-

[p. 8]

den te hebben, enz.). Van Venloo tot Tegelen, eene halve myl afstand. Hier verveerdigt men het beste aerdewerk der wereld. Door eene zandzee worden wy voortgesleurd tot Belfort, waer Alexander van Parma, in 1579, met zyn zegevierend leger over den woedenden Maesstroom trok. Tot Reuver, zelfde weg, niets te zien; van daer tot Zwalmen, loutere sperrebosschen. Van hier ziet men het reusachtige beeld van den H. Kristoffel op den toren van Roermond's kerk pryken! Wy houden ons niet op in die laetste stad, waer weinig te zien is dan eenige fabrieken. Straks vinden wy niets meer dan kleine dorpen, vlakke velden, vuile wegen, tot aen Beek, en diensvolgens op eenen afstand van zes mylen. Eentoonig rolt het rytuig voort tot aen den Kruisberg; regts en links ziet men hier nog al schilderachtige streken; maer aenstonds bereiken wy Maestricht, de stad der bloedige herinneringen!’ Ziedaer, lezer, al wat u, de in regte lyn voortreizende zou bekend maken, van eenen togt door Limburg.

Wy willen eventwel liever rondsnuffelen te samen, en op eene myl omweg niet zien. Verlaten wy de heirbaen tegenover Sittard's stouten kerktoren en naderen wy den Maesstroom, dien wy opwaerts zullen volgen, langs het voetpad dat

[p. 9]

over den westelyken oever der bergketen loopt. Hebt gy dan eene voor het dichterlyk schoone of voor het schilderachtige gevoelige ziel; bemint gy het eenvoudig grootsche en schoone, dan vindt gy u al aenstonds rykelyk schadeloos gesteld voor den geringen omweg en de ligte vermoeijenis waeraen gy u hebt onderworpen: immers hebt gy het bontste en liefste panorama voor het gezigt en voor de voeten dat gy zien kunt.

Aen den overkant der Maes, ziet gy in 't verschiet als eene blauwe wolkenbank die aen den gezigteinder opstygt, met de eigenzinnigste vormen. Komt eventwel de zonne uwen oogstrael verlengen; naderen de voorwerpen, dan nemen zy ook meer uitgeteekende kleuren en figuren aen; dan wordt de wolkenbank een onoverzienbaer gebergte - genaemd de Boschbergen, die zich van onder Maestricht langzamerhand van den stroom verwyderd hebben; - de figuren die gy zaegt, zyn anders niets dan zeldzame sperreboschkens en kreupelhout; staet er hier of ginds een boomken, hetzelve werd er nooit door menschenhanden geplant. Aen eenen meerkool - of zoogenaemden Wauter - ontviel eene eikel en de natuer deed het overige!

Onder aen den voet der bergketen, welke gy

[p. 10]

bewandelt, glydt de Maes voorby met hare blauwe wateren, als het zomer is en zy niet op haren poot speelt. Maer in den winter of daer achter, als de sneeuw smelt tusschen de oppergebergten, dan rolt zy hare geluwe wateren tuimelend over elkander! Roof en vernieling blyven als zoo vele sporen over van haren noodlottigen overtogt. Zy mag eventwel huizen wegslepen, dorpen vernielen, den jongen oogst wegspoelen of onder het slyk begraven: nauwelyks is de vertoornde vloed binnen zyne oevers getreden, of de geredde Limburger komt te voorschyn, zoekt het grondgebied waerop de gebeenten zyner ouders rusten, de plaets waer zyne stulp, waer zyne wieg weleer stonden. Hervindt hy het pleksken, hy nestelt er zich op nieuw; hy bidt God dat hy hem een andermael van overstrooming bevryde; hy hoogt den grond eenen voet op en plaelst er de nederige wooning, betrouwt op den Almagtige en steunt op zich zelven; hy helpt - zegt de man - die zich zelven wil helpen.

De wedergekeerde landman doorsnydt op nieuw den ouden akker met kouter en schaer en werpt zyn zaed tusschen de voren. Heeft de stroom zyne wintervruchten vernield, hy zaeit er zomergranen; heeft hy dezelve gespaerd, de

[p. 11]

oogst zal overvloedig zyn; want de Maes is eene vettende moeder: in allen gevalle gaet de brave man met zyne gade aen de hand, op Palmzondag zyne landen bezoeken; hy plant op ieder akkerstuk eenen gewyden palmtak in den grond, onder het uitspreken der gebruikelyke woorden: Ik plant u in den dauw des Hemels en in de vettigheid der aerde!

De visscher ziet zyne stulp, netten, schuit en fuiken wegspoelen door den plotselings opgezwollenen vloed; dit belet hem niet de stulp op den oever te herbouwen, nieuwe netten te breijen, fuiken te vlechten, eene schuit te maken. Immers stapelt de man meer dan een of twee bedryven op elkander; want de visscher der Maes is noodzakelyk mandevlechter - als Sint Pieter - of zooals het de Limburgers figuerlyk noemen: hy is wissen wever; ook kent hy den schuitenbouw ten minste zoo goed als de aertsvader Noach, en dit heeft hy met Sint Pieter en den uitvinder des schipsbouws gemeen, dat hy slechts voor zyn eigen werkt; doet hy het wel eens voor of met zynen gebuer, dit geschiedt slechts om eene hand te leenen, en in hoop van tegendienst in geval van nood.

De redenen van die verkleefdheid aen den sehoonen vloed moet niemand verwonderen. De

[p. 12]

Limburger bemint denzelven uit gewoonte: van zyne kindsheid af heeft hy zich menigmael in het blanke water gespiegeld, gebaed en gewasschen; zoo menigmael heeft hy met de schuit op den vloed gevlot; zoo menigen visch heeft hy aen den angel betrapt en op het drooge gehaeld; zoo menigmael wierp hy zyne netten langs de boorden der visschersschuit, zoo dikwyls spande hy de fuiken; de Maes leverde hem zoo menig lekker beetje, zoo menigen blanken penning, dat hy een ondankbaer wezen zou zyn om dat alles te vergeten: en de Limburger is het dankbaerste schepsel der aerde. Voor den landman legt de buiten de oevers tredende stroom eenen zoo vetten slover⁽¹⁾ op den akker en jaegt eenen zoo ryken oogst uit den grond dat hem de zwoeger wel een oogenblikkelyke gestoordheid moet vergeven. Kastydt de Maes; zy is toch altoos gelyk aen eene moeder die op haer kind vergramd is: weldra volgen de liefkoozingen op den toorn!

Wil men nu van het dichterlyke tot het schilderachtige overgaen, dan sla men de oogen

(1) De slover is eene soort van ligte aerde (humus), die door de buitenboordloopende Maes wordt achtergelaten. Niets ter wereld vervruchtbaert meer den akker dan deze stof.

[p. 13]

- van het verheven wandelpunt dat men betreedt - naer den schoot der Maes! Ontelbare dorpen liggen rondom de witte torens geschaerd; de vruchtbare akkers wemelen van zwoegende landlieden; grazende kudden bevolken de beide oevers en loeijen te midden van weelderige weigewassen; terwyl de gladde waterspiegel doorkloven wordt door zwaergelade spitsbekken⁽¹⁾ en Majollen⁽²⁾.

Welke heerlyke gezigten ontwaert de wandelaer, wanneer hy zich boven Elsloo in de laegte begeeft. Ginds in die bergkeel verheft zich de aloude kerktoren boven de vereeuwde eikentrossen; daer ligt het in puinen gezonkene burgslot van Stein, waer wy reeds vroeger den reiziger verplaetsten; hier het hooveerdig Elsloo, in het hangen van de bergketen. Aen den voet stroomt de Maes; op den oever woont de schipper, nestelt de visscher en staet het hutje van den

(1) De spitsbekken zyn eene soort van onoverdekte schepen, welke meestal dienen om in het gunstige jaergetyde kolen, steen en mergel te vervoeren. Ledig zynde, trekken zy slechts vier tot vyf duimen water.

(2) Majollen zyn overdekte schepen en worden meest in hoog water gebruikt: op dezelve laedt men kostelyke goederen: deze gaen door naer Holland. De goederen der spitsbekken worden te Venloo overgeladen op groote schepen.

[p. 14]

overzetter. Op de eerste platvormige hoogte staet een vergrysde gravelyke woon, omslingerd door eene zachtjes voortkabbelende beek; dan volgen reijen huizen, en op het hoogste punt prykt de dorpskerk. Van hare verhevene stand-plaets verspreidt zy haer klokkengeluid over de omstreken. Een wonder verschynsel levert dit dorp op en men zou zeggen dat een wysgeerig-godsdienstig gedacht de ligging en den bouwraed hebbe aengewezen! Op den laegsten trap staet er de werkman, als de voelzuil waerop de samenleving rust; dan volgt de adel tusschen den zwoeger en de kerk - den godsdienst - welke op het toppunt gelegen, alles beheerscht. Daer de ryken en magtigen der aerde die op het zweet des aenschyns azen; hier de kristelyke en zich ontwikkelende samenleving die zich onder de bannieren der kerk schaert, in plaets van rondom de wallen eens sterk kasteels, waer de verdrukking troont.

Hier ter regte zyde valt een burgslot in puinen, waerop nog onlangs een magtig dorpsdwingeland zyn verblyf hield; ziet gy dien ronden toren waerin thans de dood nestelt? Daer smachtte menigmael de onschuld, van lucht, water en vuer beroofd, in ketens geklonken, voor legerplaets hebbende eenen bond ver-

[p. 15]

rot stroo en voor voedsel moerassig water en zwart beschimmeld brood; een voedsel dat haer dan nog het ongedierte betwistte! Maer gy zyt vriend van de geheiligde regten des menschedoms: wend dan ook liever uwe blikken af van 't gebouw dat eens het verblyf was van overmoed en euveldaden. Beschouw liever ginds de boerenwooning die het slot overleefd heeft: bewonder hoe liefelyk het wintergroen zich met den wyngaerdrank paert om den huisgevel met een eeuwigdurende groen tapyt uit te dosschen; om het aengename met het nuttige te vereenigen.

Aenschouw ginds die helling van den berg en zeg of gy iets schilderachtiger kunt zien dan dat grasvloers, dat naer honderdvoudige rigtingen doorsneden is door levende hagen, die even zooveel lynen schynen te zyn, welke over een donker tapyt zyn getrokken. Grazende kudden klimmen langs den berg en verlevendigen het tooneel.

Indien dit alles u nog geene gelukkige stonden baert, treed dan in eene dier eenvoudige wooningen; vindt gy daer binnen eenen man wiens hoofdschedel, met eenen witten hairtros prykt - kaelhoofden zoekt gy te vergeefs - vraeg hem dat hy u de eene of andere van die limburgsche legenden vertelle waervan land en geheugen vol

[p. 16]

zyn, en zyt gy vriend van kauten, dan zult gy weldra uwe vermoeijenissen vergeten.

Ondertusschen brengt ons de plaets waer wy thans zyn een verhael te binnen, dat wy aen de vergetelheid willen ontrukken, indien het feuilleton overleeft aen den dag, die het ziet geboren worden, indien wy aen hetzelve genoegzaem den oorspronkelyken vorm kunnenby behouden.

Tusschen Elsloo en Geulle, aen den voet des bergs ligt een pleksken gronds tusschen heuvelen, boomen en gestruik als ingekofferd; een enkele toegang, langs waer het oog op de Maes valt, op de meerschen, op de wisboutgrienden, en tevens op de dorpen Geulle, Uikhoven, Reekhem, Neerharen, Boorsheim en Mechelen, welke dan nog zoodanig is toegeplant met boomen en heesters dat er zelden een oog doordringt: dit alles bestemde deze ligging tot een oord van stilte en vergetelheid. De voorbyganger die in die streken bekend is, werpt hier eenen beangstigden blik ter zyde als het avond is, slaet een kruis op het voorhoofd, de schouders en de borst en leest het Evangelie van den H. Joannes om de spooken onmagtig te maken. Wordt er rondom nog de akker bebouwd, dit geschiedt by helderen dage; daer ligt eventwel een plekje gronds waer groote braemstruiken en mager op-

[p. 17]

klimmende, snygras zoodanig den grond bedekken, dat nooit oog ziet wat daeronder verborgen ligt. Weert men eventwel bramen en gras weg, dan ziet men aenstonds dat hier vroeger een gebouw stond; want brokken van mergel⁽¹⁾ en arduinsteenen komen voor den dag.

Daer ligt nog eene namensche steen, die zekerlyk voor drempel diende; naest denzelven ontwaert men eenen mergelblok waerop men by een nauwkeurig onderzoek zwarte letters en een jaertal ontdekt; deszelfs plaets was ongetwyfeld boven de ingangdeur. Zie hier die letters: boven op eene lyn staen P.H D en MDCCXXX, op de tweede: FL en MC; op de derde M.V.B.B.V.O. Zonder eenen fynen kenner te zyn, verklaer ik deze letters te lezen in manier als volgt: Pax huic domui (de vrede zy aen dit huis) 1730, Frans Lemmens en Monica Custers, (de namen leerden wy reeds vroeger kennen;) Maria van bystand, bid voor ons.

Indien deze letteren niet in verband stonden met de geschiedenis die wy gaen vertellen, zouden wy ons wel wachten van den lezer met

(1) De mergel- en siggelsteen wordt te Maestricht en in het land van Valkenberg uit de bergen gekapt. De siggel is witter en harder dan de mergel; met den afval vel men de lage gronden.

[p. 18]

die medeklinkers bezig te houden. Maer wie weet het, misschien zouden wy ons te verwyten hebben van pligtverzuim, stapten wy er over heen.

Omstreeks het einde van oogstmaend, 1730, kwam een vreemdeling - immers niemand kende hem hier in de omstreken - van den oostkant van Limburg tot op het westpunt van het gebergte aen Meersen; doorliep de kruin der bergketen tot voorby Bunde en Geulle; bleef eindelyk stilstaen tegenover de plaets, waer wy den lezer tusschen braemstruiken en puinhoopen geplaetst hebben; wierp eenen tydlang opsporende blikken over de vlakte welke voor zyne voeten uitgespreid lag; hy scheen iets met eene levende belangstelling op te zoeken. Eensklaps vielen zyne oogeri tusschen de bergen, welke de aengeduide plaets als inkofferden. Met rappe schreden kwam hy van den berg regtstreeks naer de plaets; begon de lengte en breedte van den inham af te melen en, wanneer deze praktische landmeting was afgedaen, mompelde de vreemdeling hy zichzelven:

‘Ziedaer de plaets zoo als Grietje dezelve gewenscht heeft: een duister onziglbaer pleksken gronds om er eene wooning te bouwen; achter dezelve een groenselhof van eenen hal-

[p. 19]

ven morgen⁽¹⁾ grootte; een akkerken, dat voldoende zy om aen vier persoenen kost en arbeid te bezorgen; kalmte, eenzaemheid en vergetelheid zyn immers de voorwerpen harer wenschen! Voor hare vrienden en bloedverwanten wil zy zyn, alsof zy niet bestond, voor de geheele wereld als dood en dat alle voor haren Hein; voor my die de deugdzame vrouw niet waerdig ben; voor my, opdat ik niet zou behoeven te blozen over datgene wat ik eens was. ô Ja, ik wordt het nu gewaer hoe moeijelyk het is uit de klauwen der booswichten te geraken, als zy u eens vastgestrengeld hebben! Het brandmerk des booswichts laet onuitwischbare sporen na van zyne aenraking, en ontmoedigend is het, dat de eerste euveldader u kunne naer het hoofd werpen: wat ik ben, waert gy! Grietje heeft regt: zyn de banden hecht en sterk, dan moet men ze met geweld verbreken: groote kwalen vergen scherpe middelen! Maer als ik aen de vrees en het schaemterood worden voor anderen ontvliedt, zal ik voor my zelven niet moeten blozen? Nu, nu, al moest ik het: dan zal toch

(1) Of vyftig roeden Valkenberger maet; de roede van 15 vierkante voeten doende ongeveer 10 aren, 25 centiaren, metrieke maet.

[p. 20]

geen vloek, geene schande op myne kinders wegen; dan zal myne deugdzame gade toch nooit weten wat ik lyde. Maer schep moed, Hein, met wanhopen werd nooit iemand geholpen! Andere plaetsen, andere menschen, aenhoudende bezigheden zullen misschien my van den inwendigen kanker genezen, welken men gewetensknagingen noemt. Grietje zal my leeren kalm worden; hare gelatenheid zal my rust geven; voor myne lieve kinderen zal ik my besparen: de goede God zal myn voornemen ondersteunen en zegenen; aenstonds gezien of ik dezen hoek gronds kan koopen?’

Deze man was eenvoudig gekleed: hy droeg een paer schoenen aen de voeten met ronde gebloemde zilveren gespen toegeriemd, een paer blauwe wollen kousen, een seijen gelykkleurige broek aen de kniën vastgegespt, een hemelblauwe pluizen ondervest en een laken kamisool, eenen blauwen kiel en eenen ronden hoed. Zyn gezigt was regelmatig, zelfs fraei, ofschoon diepe groeven door het nog jeugdige gelaet liepen. Een gebogene duitsche neus, zwarte oogen, golvende pekzwarte hairen, een wyd en hobbelig voorhoofd, eene magtige kin zegden genoegzaem, dat deze man eerder tot gebieden dan tot gehoorzamen geschikt was. Zyn lichaemsbouw was fel

[p. 21]

en toch zwierig; zyne schouders waren breed; onder de huid liepen grove spieren naer de hand en wanneer hy in eene krampachtige beweging de vuist uitstak, dan raedde men, dat deze kerel in staet was met eenen vuistlag eenen stier neêr te vellen zonder hem den tyd te laten van een gebrul uit te stooten. In geheel den samenhang kon men lezen in vlammende letteren: Fyn, ruw, ernstig en gebiedend!

Met verdubbelde schreden spoedde zich de vreemdeling naer het voor hem liggende dorp en zocht de wooning van den Scholtis op; deze gaf hem de noodige inlichtingen nopens den eigenaer der in oogenschouw genomene plaets; de laetste werd geroepen door het dorpshoofd en in één, twee, dry was de koop voltrokken, de godspenning gegeven ten teeken van onwederroepelyke trouw; de koopakte werd uitgeveerdigd en in dezelve verscheen Frans Lemmens als kooper van eene plek gronds van zeven morgen bouwbaren bodem en de omliggende bergen tot aen het toppunt.

Zes weken nadien stonden huizing, stal en schuer waer te voren braemstruiken te zien waren. De muren bestonden uit versch gesnedene mergelblokken en de gebouwen waren met strooschoven gedekt. Was het huis niet groot,

[p. 22]

het was des te zindelyker: eene kamer, eene keuken, twee nevenkamertjes, eenen kelder; daertoe beperkten zich de vertrekken. De vloer der kamer was een mengsel van kalkassche, zand en smidsassche; de zoldering was tegen de planken gepleisterd tusschen de balkskens; de deuren waren van eikenhout in zyne natuerlyke kleur. De huisraed was geheel nieuw: een dozyn stoelen van notenboomenhout, eene kerzelaren tafel en eene ronde gegotene kachel die op dry pooten stond.

Eenige printen - de Geschiedenis van den verloren Zoon - sierden den muer. In de stalling een bruin peerd, twee bonte koeijen en het benoodigd akkergereedschap. Voeg hierby alle die kleinigheden welker noodzakelykheid men dan eerst gevoelt, als men zich in 't huishouden steekt, en men moet bekennen, dat de man de zes weken niet in ledigheid verkwist had.

Wanneer dit alles in gereedheid was, kwamen op eenen vroegen morgen eene nog jonge vrouw en hare kinders aen: het was Grietje benevens Herman en Martha.

De gade was meer bevallig dan schoon! alhoewel zy niet geheel en al van lichamelyke gaven ontbloot moest geweest zyn: hare teedere bouw en bleeke kleur staken wonderlyk af op hare

[p. 23]

zwarte hairen, wenkbrauwen en oogen; hare fyne neus en dunne lippen, gevoegd by de ronde wangen, waerin de minste glimlach twee putjes deed ten voorschyn komen: dit alles deed Grietje⁽¹⁾ als eene schoonheid onder de limburger jeugd doorgaen. Zy scheen wel veertig jaren oud te zyn en nog was zy met het dertigste bezig af te weven; maer wie zal zeggen hoe lang een kommervol jaer duert? Zekerlyk de gelukkigen der aerde niet? Wat de zedelyke vrouw betreft, zy was byna het tegenovergestelde van haren echtgenoot, en men kon zeggen dat zy eerder een lydende inborst bezat dan eene dadelyke. Onachterdochtig, zachtaerdig, gelaten en onderworpen was Grietje in al haer doen en laten.

Het oudste kind was een tienjarig knaepken; het jongste een achtjarig meisken: beiden geleken zich als twee droppelen water uit hetzelfde vat. Zy waren bedeeld met geheel de regelmatigheid des vaders en de bevalligheid der moeder; het eenigste onderscheid bestond daerin, dat Herman in het grootte was, was Martha in het kleine. Werd de eerste een volmaekte jon-

(1) Men verlieze niet uit het oog, dat Grietje hare ware doopnaem was.

[p. 24]

en, Martha beloofde eene niet min volmackte vrouw te zullen worden. Vielen aen den eerste buitengewoone aenleg tot Herkul's krachten, ruwe fynheid van oordeel en behendigheid ten deele; Martha ook was fyn, maer meer uitboezemend, zachtaerdig en tevens onbuigzaem; onderworpen, moest het zyn, maer buitengewoon ernstig als het er op aen kwam ernst aen den dag te leggen.

Nooit werden er twee wezens door denzelfden boezem gespysd, die zoo inniglyk aen elkanderen verkleefd - wy mogen zeggen - verslaefd waren, als die twee kinders. Daervan kwam het ook dat Herman veel van zyne aengeborene ruwheid aflegde door het gedurig verkeer met Martha; terwyl deze integendeel veel van hare onbuigzaemheid en haren ernst te danken had aen Herman's mannelyke handelwyze. Wat de eene wilde, dat was den andere lief; nog meer: zy studeerden om elkanders geheimste verlangens te raden en te voorkomen. Voor Martha zou de tienjarige Herman de vuer- en waterproef, zonder eenen zucht te lossen, hebben doorstaen. Deze verkleefdheid groeide langs om meer aen en in hunnen eenvoudigen zin geloofden zy dat alle andere zusters en broeders zich even teederlyk beminden!

[p. 25]

Veel zeggen van het voorgaende leven der ouders kunnen wy niet; maer wat wy weten, zullen wy op zyne plaets aenhalen. Niemand kende hen in den omtrek; en zy schenen allen omgang te vlugten, met wie het ook zyn mogte. Als schatpligtige ging de man eenmael, en wel in den beginne van het jaer, tot den cynsheffer; als inwooner stond hy op het stamboek gekend onder den naem van Frans Lemmens; zyne vrouw onder dien van Monika Custers: deze namen stemmen overeen met de aenvangsletters welke de man op den mergelsteen had gesneden en in het zwart gevormd (F L en M C), letters waervan wy hooger gewaegden.

Onder het godsdienstig oogpunt beschouwd, behoorden die menschen tot den katholyken eeredienst, en volbragten deszelfs voorschriften regelmatiglyk. Sommige vitters, die alles ten ergste uitlegden wat zy met hunne uilenoogen niet zonneklaer zagen, hadden eventwel bemerkt, dat de lieden van den berg - zoo noemde men dezelve - niet naer Geulle ter kerke kwamen, wanneer aldaer het feest der dorppatroonesse, de H. Agnes, gevierd werd. De man betaelde regelmatiglyk, en men bemerkte niet dat hy iets ter markt bragt, en daeruit besloten zy al aenstonds, dat de wagen ergens moest scheef

[p. 26]

gaen. Wel is waer, zy hadden alreede bespied dat het huisgezin op dergelyke dagen naer Elsloo ter kerke ging; maer deze ontdekking wekte de praetzucht en den achterklap nog meer op.

Nelke, de vrouw van den veldwachter, stak menigmael het hoofd by dat van Katryn, hare gebuervrouw, en fluisterde aen deze in het oor: ‘weet gy wel wat die Frans van den berg is? Een weerwolf: waerom zou hy anders de magt onzer patroonesse vreezen: Ja, kwam hy maer eens in de kerk als de overblyfsels der H. Maegd uitgesteld zyn, gy zoudt hem naekt zien, want de kleederen zouden hem van het lyf vallen; de nagels aen handen en voeten zouden vreeselyke klauwen worden.

Katryn bleef ook niet zonder een brandstoksken by te steken: geloof my, Nelke, die man is geen weerwolf maer een Bokkenryder: daerom houdt hy zich zoo geheimzinnig. Dit gespuis woont immers overal: wat scheelt het hun dat zy verre verspreid woonen, de duivel (by deze woorden sloeg zy werktuigelyk een dryhoekig kruis) vervoert hen op eenen oogwenk door de lucht! Hoe meer zy zich verspreiden, des te meer kunnen zy bespieden; uwe Klaes moest wel een waekzaem oog houden op den man; zoo van tyd tot tyd, onder het een of ander voorwendsel,

[p. 27]

in het huis van den berg sluipen, om te zien of de man niet dikwyls afwezig is.

Nelke vond deze opmerking gegrond, beloofde dat zy Klaes in dien zin zou spreken, en de twee klapschotels gingen ieder naer hare wooning. Beide legden in het afscheidnemen de vingers op den mond, hetgeen zeggen wilde: geen woord gerept van hetgeen wy hier hebben afgehandeld! Dit belette Nelke eventwel niet het geheim van Katryn, noch deze dat van Nelke uit te kramen; maer altoos onder de aenbeveling, dat men het niet moest voortvertellen. Het gevolg van deze tweemondige trompettery was, dat er geene twee dagen verloopen waren, of de gemeente was letterlyk in twee kampen geschaerd: de eene party aenzag Frans voor eenen Weerwolf en de andere voor eenen Bokkenryder!

Dry persoonen waren er in het dorp, welke noch het een, noch het ander geloofden van de uitgestrooide maerkens: De pastoor, de koster - deze had geen ander gevoelen dan dat van zynen meester - en de scholtis. De veldwachter twyfelde en als een van de vier wyzen der gemeente schorste hy het vonnis op, tot nader bewys.

Frans zou nog langen tyd zyn eentoonige levenswyze hebben voortgezet, zonder iets om-

[p. 28]

trent die ongunstige stemming ten zynen opzigte te ontwaren, indien niet by toeval Herman en Martha gehoord hadden, dat eenige straetjongens achter hen riepen: daer gaet de jonge weerwolf, daer gaet Martha van den Bokkenryder; scheldwoorden waervan deze onschuldige wezens wel de beteekenis niet kenden, maer die hun zonderling genoeg voorkwamen om daeromtrent aen vader en moeder eenige verklaring te vragen.

Deze mededeeling had op den vader in het eerste oogenblik eenen ongunstigen indruk gemaekt, zyn gelaet had zich verduisterd; maer de moeder had aenstonds een einde gesteld aen de weetgierigheid der kinders met te zeggen, dat deze twee woorden - Weerwolf en Bokkenryder - niets dan hersenschimmige zaken beteekenden; dat zy in 't vervolg daerop geen acht moesten slaen.

Dit uitvlugtsel had het gewenschte gevolg; want nooit vraegden de kinders meer naer de beteekenis dier woorden, ofschoon zy hun nog meermaels naer het hoofd geworpen werden. Zy hadden nooit van iemand iets geleerd dan van vader en moeder, en waren zoodanig gewoon aen alles blindelings te gelooven wat hun deze zegden, dat by hen nooit eenige twyfel ontstond. Daer de echtelingen een meer dan volledige

[p. 29]

kennis bezaten van hetgeen men toenmaels in hunnen stand plagt te weten, zoo is het geen wonder dat hunne kinders weldra als Feniksen konden doorgaen; immers de minste wandeling was eene ware leergang. De kleinen toonden zich leergierig, vraegden uitleg van alles, en hunne ouders - die tevens hunne leermeesters waren - bleven niet in gebreke van den weetlust te voldoen.

Niets was overigens zoo stichtend, zoo bevallig dan deze twee paren te zien; in den huiselyken kring, aen 't werk, by 't onderwys, in de kerk, onder 't bidden aen huis: overal deed zich de zachtaerdige invloed der moeder gevoelen. Op den akker bewees de vader, dat aenhoudend werken, gevoegd by doelmatige schikkingen, in staet zyn den wederspannigsten bodem tot vruchtbaerheid te dwingen. De onlangs als onvruchtbaer verlatene grond, stond te pryken met grove halmen en afhangende korenaders en leverde eenen overvloedigen oogst op. De kieselachtige grond werd weldra in vet weiland herschapen. Waer te voren kreupelhout de plaets besloeg, stond nu een stuk gerst zoo digt vant halmen, dat er eene kat - zoo als de Limburger zegt - kon overloopen, zonder dezelve te buigen. Ook ging er zelden een echte bierdrinker

[p. 30]

voorby, zonder den hoed af te nemen, en den gouden oogst te begroeten met deze woorden: ‘geen ongeluk nadere de edele vrucht - den oorsprong van het schuimende bier - en de brouwer vreeze niet een vat te veel in den ketel te gieten?’

Ook deze overvloed van vruchtbaerheid draeide tegen den bergbewooner, en nu was hy zeker een weerwolf; hoe kon de schrale grond anderzins voor hem voortbrengen, wat hy aen deszelfs voorgangers altoos zoo hardnekkig had geweigerd? Dan deze ongunstig gestemde denkwyze verwyderde het gemeen van de bergwooning en Frans vroeg niet beter dan in de eenzaemheid zyne dagen te slyten, dan zich met zynen akker en zyn huisgezin uitsluitelyk bezig te houden. Zoo verliepen de twee eerste jaren eentoonig; Herman werd een struize knaep, kon het peerd behandelen zoo goed als de beste stalknecht; nam menigmael den ploegsteert uit vaders handen en sneed door den kiezelachtigen grond eene voor zoo regt, alsof zy met eene lyn ware afgetrokken geweest. Een andermael beproefde hy zeis of vlegel en alles ging hem even goed van de hand; tot alles was hy even bereid, even vaerdig.

Martha was voor de moeder, wat Herman

[p. 31]

voor den vader: zy kon des noods geheel het huiswerk afdoen, zelfs wilde het tienjarig meisken aen de moeder den aerbeid sparen en menigmael stond de moeder een werk te beginnen hetgeen Martha alreede had afgedaen, of haer deze uit de handen nam.

Niet alleen waren de kinders zoo dienstwillig ten opzigte hunner ouders; maer ook onder hen; ten bewyze behoeven wy slechts een voorbeeld aen te halen. In 't laetst van october van het tweede jaer gingen zy te samen naer Elsloo; de kleine Martha zag aen eenen druivelaer heerlyke trossen hangen en uitte den wensch dat zy ook dergelyke vruchten mogten winnen. Herman had aenstonds niet alleen zyne gespaerde oortjes aen den eigenaer aengeboden voor eenige trossen - die hem eventwel onvergolden werden geschonken - maer had oogenblikkelyk zyn besluit genomen. Den volgenden dag ging hy den vader op den akker vinden en alle zyne vragen rolden over anders niets dan het kweeken van druivelaers en het jaergetyde om ze te planten. Met onvermoeibare vlyt begon hy den voet des bergs aen te randen, die het meest naer de zonne lag, en tegen den noordewind bevryd was. Menigmael vraegde het meisken om uitleg en kreeg altoos voor antwoord: Ik heb myn

[p. 32]

ontwerp gesmeed. Den volgenden zomer zag Martha wat de broeder gewild en ontworpen had. Een zomerhuisje van wyngaerdranken was in een jaer tot stand gebragt en het tweede jaer genoot de goede jongen alreede met iederen dag meer de vruchten van zynen arbeid. Hoe groot was zyne blydschap als hy op het einde van het noenmael, met een mes in de hand, naer den druivelaer mogt snellen en dan de heerlykste trossen witte en roode druiven aen vader, moeder en zuster kon aenbieden?

Zoodra Martha het doel des broeders geraden had, begon zy voor het looverhuisken den grond te bewerken met spade, raek en koorde; legde bedden en perken aen; bezette de wegetjes met ryen palmplanten; beplantte de bedden en perken met die bloemen waervoor Herman altoos eene byzondere genegenheid gekoesterd had. Daer paerden zich op de bevalligste wyze de madelieven, de bal- en mosroos, de seringa en de sleutelbloem, de resida en het vergeet-my-niet, hel hoofdige roer-my-niet-aen en de violet. Hoe vindingryk is de zucht om te bevallen niet? Onder 't opzigt der verdeeling en aenlegging zou de meest geoefende bloemkweeker beschaemd gestaen hebben naest de elfjarige Martha. Deze had voor het aengename gezorgd; Herman voor het nuttige on aengename te gelyk.

[p. 33]

De ouders gevoelden zich gelukkig - zoo veel zy het zyn konden - voor de wederzydsche liefde en genegenheid, welke zich hunne kinders toedroegen, en lieten nooit de gelegenheid voorby gaen om het hun te toonen; want als het loofhuisken en de bloemhof voltooid waren, besloot men van gedurende het gunstige jaergetyde - des zondags regelmatiglyk - het noenmael onder het digte loof te nemen: eene verandering in de gewoone leefwyze, welke aen de kleinen niet weinig vreugde baerde. Later werd aldaer de geheele ledige tyd van zon- en heiligdagen doorgebragt; daer leerde Herman van den vader de boerenneering oppassen en winstgevend maken; terwyl Monika hare Martha in de kunst van het huishouden inwydde; daer ontvingen de kinders hunne lessen in lezen, schryven en rekenen, tot den regel van dryën er in begrepen: hetgeen alsdan niet weinig wilde zeggen; daer werden zy door de moeder onderwezen in alles wat de mensch moet weten als lid der samenleving en als kristen.

Reeds waren er byna vier volle jaren in den kolk der eeuwigheid gevallen: het was zaturdag voor Passiezondag, wanneer de vrouw aen hare van blydschap opspringende kinders bekend maekte, dat zy zich voor den volgenden morgen

[p. 34]

moesten gereed maken om tot den pastoor te gaen, ten einde te beproeven of de zielzorger hen zou aennemen ter eerste communie.

Den volgenden dag waren de kleinen al vroeg op zyn paeschbest uitgedoscht; zy moesten eventwel wachten tot dat zich het voorgeluid der hoogmisse deed hooren. Dit klokkengeluid geschiedde zoolang vóór de hoogmis, dat een oud wyf van het verstgelegen huis der parochie den tyd had om op de klompen by tyds in den dienst te zyn.

Monika had hare beste kleederen voor den dag gehaeld: zy bestonden uit een paer blokskensschoenen, zwarte wollen kousen, eenen groe nen damasten rok, eene sitsen jak met lange tesschen die van achteren byna halfbeens afvielen, eenen geprenten voorschoot van fyn linnen, halflyfs met een fersellen zwart lint vastgebonden en van daer stond op den voorschoot eene tweede verdieping, toch veel nauwer. Deze noemde men toenmaels eenen boezem - naer het lichaemsdeel dat hy moest bergen - welke plat tegen de borst werd gespannen, met behulp van spelden, waermede hy aen de beide schouders op de jak gespeld was. Om den hals droeg zy een fluweelen bandje waeraen een plat gouden kruis hing. Het hair was van voren naer achteren gestreken, en

[p. 35]

boven den nek in eenen dikken tros over elkander gevouwd. Over dezen hairbouw droeg zy eene tumpe-muts⁽¹⁾ van fyn neteldoek met eenen geborduerden platten bodem. Over de schouders wierp zy haer violet mantelken, welks hoofdkappe over den rug hing; terwyl de beide bekken ter breedte van dry vierde el tot langs de knieën afvielen. Op die wyze uitgedoscht, trok het wyveken op - met de beide kinders aen de handen - om ter hoogmisse te gaen.

Als zy in de kerk kwamen, vestigden zich aller oogen op de vrouw en hare kinders, wier vormen allergunstigst uitschenen onder de nauwe kleedingstukken waerin zy als ingesloten waren. Volgens gewoonte haelden moeder en kinderen hunne kerkboeken voor den dag en begonnen den offeraer te vergezellen in het hemelsch

(1) De Limburger gebruikt het woord tump in dezelfde beteekenis als de Brabander dat van punt. Dit laetste wordt ginds slechts gebezigd wat tot steken dient: by voorbeeld het punt van een mes, van eene naeld, van eenen dolk. Tumpig in den mond eens Limburger's wordt in den zin van hoekig genomen. De tumpe-muts werd aldus genoemd naer den bovensten plooijenband die ongeveer dryhoekig tot langs de kin afschoot van de beide slapen, en dan van onder de kin achter het oor opliep. De ronde muts liep met eenen geplooiden band van het voorhoofd tot onder de ooren in ronden vorm.

[p. 36]

palmhof, dat met zwarten marokein ingebonden was.

Achter den dienst verbleven zy nog eenigen tyd in de kerk, tot dat de priester huiswaerts gegaen was en dan volgde hem het wyf met de kleinen, ter grootste verbazing van de nieuwsgierigen, die op het kerkhof - als naer gewoonte - bleven staen om de vrouw en de kinders van den weerwolf - volgens den grootsten hoop - van den Bokkenryder - volgens de minderheid - te zien aftrekken.

In de pastoory werden de moeder en kinderen op de gulhartigste wyze ontvangen; de oude zielzorger was op zyne lange loopbaen byna onophoudelyk en uitsluitelyk in aenraking geweest met lichaems- en zielsmarten, zoodat hy een bedrevene trekkenkenner was geworden. Onder dit opzigt had hy Fransens vrouw gadegeslagen, hare edele wezenstrekken belet en de gelatenheid in alles bewonderd. By hare intrede had zy zich, in 't midden der kleinen, op de knieën gezet en den zegen des priesters afgesmeekt en bekomen; deze heette haer welkom en vraegde welke reden hem het genoegen haers bezoeks verschaft had.

Een groot genoegen op myn woord - gaf de vrouw ten antwoorde met eenen ligten glimlach

[p. 37]

- alsof men wel gewoon was tot den eerweerden pastoor tegaen om hem genoegen te baren.

- Gy, goede vrouw, schynt er anders over te denken; ik wil de oorzaek van uwe denkwyze niet opsporen: het is my voldoende dat gy deze parochie bewoont en uwe kristelyke pligten volbrengt, om u als tot de kudde te rekenen, die de Heer onder myne waekzaemheid heeft gesteld.

- En uwe eerwaerde is geregtigd ons te aenzien als ongezellige schapen die op eenen hoek of kant gaen grazen, alsof zy aen de waekzaemheid van den herder wilden ontsnappen.

- Het zyn die juist waerop hy de oogen 't meest gevestigd houdt, om ze te behoeden van den verslindenden tand der wolven.

- Gy maekt my beschaemd door de overmaet van goedheid, om geene andere redenen dan dat wy ons derzelve tot hiertoe weinig weerdig gemaekt hebben. In 't vervolg zullen wy uw weleerweerde, poogen te toonen dat wy dankbaer zyn voor zooveel goedheid. Ik wilde in den beginne aen uw weleerweerde te kennen geven, dat men altoos ter pastoory komt om den eenen of anderen dienst, om de eene of andere gunst te vragen en dit is het geval met uwe ootmoedige dienares van daeg en voor de eerste reis dat ik den voet over den drempel der pastoory zet.

[p. 38]

- Spreek, goed vrouwken, ik sta u ten dienste.

- Gy ziet daer myne beide kinderen; Herman is veertien, en Martha twelf jaer oud; indien zy bekwaem gevonden werden om hunne eerste communie te doen, wenschte ik, dat zy te Paeschen, met de overige dorpskinderen, van die weldaed mogten deelachtig worden. Gy zoudt ons te regt van pligtverzuim kunnen beschuldigen, want nog nooit, tot hiertoe, zonden wy de kleinen ter leering. Ik heb my eventwel met die taek belast en aen myne kinders zooveel geleerd als ik zelve wist; zy zyn bereid op uwe vragen te antwoorden, indien de tyd geschikt is: zooniet, zullen wy wederkeeren op tyd en stond die uw eerweerde zal gelieven te bepalen.

Zonder eenige aenmerkingen te maken, begon de eerbiedinboezemende man zyn onderzoek, eerst nopens de hoofdpunten, die de kristen moet weten uit noodzakelykheid des middels en des gebods; dan raekte hy de punten van geloof, hoop, liefde, de H. Sakramenten en de kristelyke regtveerdigheid aen; eindelyk deed hy eenige vragen rakende byzonderlyk den mensch in zyne dryvoudige betrekking tot zynen evenmensch, tot zichzelve en tot God. Op alle deze vragen kreeg de herder zoo rappe en zoo bondige antwoorden van de beide kinders, dat de goede man als

[p. 39]

verbaesd stond. Uit eenen lederen afgesloten koker, die naest zyn breviarium op de tafel lag, trok hy zynen bril, kneep dien op den neus en hield op moeder en kinderen beurtelings de flauwe gezigtstrael gevestigd. Dit onderzoek moest voor hen gunstig zyn, want aenstonds vraegde de goede man met meer verwondering dan nieuwsgierigheid: en gy bewoont met uwen man en de beide kinderen eene soort van wildernis? Gy schuwt de menschen, durft men zeggen, alsof gy met onder hen te leven iets te verliezen haddet! Zoudt gy aen de menschen en de samenleving niet meer ondeugden ten laste leggen dan zy er werkelyk hebben; of zouden zy u grove verongelykingen gedaen, en eenen walg ingeboezemd hebben?

- In beide veronderstellingen steekt veel waerheid, eerweerde heer, tyd en plaets veroorloven my eventwel niet myn geheim in uwen boezem te storten. Binnen korten tyd zullen wy er wydloopiger, hoop ik, over spreken, indien het niet alreede te laet is om eene kwael te genezen, waerdoor eene zondige ziel zich sedert jaren foltert. Wanneer gy eens op het onverwachtste geroepen werdet, om tot de bergwooning te komen, ô beloof my dan, goede heer, dat gy zoo rap zult komen als het uwe gezondheid

[p. 40]

en uwe hooge jaren toelaten. By deze woorden wreef de vrouw met den rug der hand een traen uit het oog..... die zy voor hare kinders verdook; maer welke aen den herder niet ontsnapte.

- Wanneer gy mynen dienst noodig hebt, goede vrouw, hetzy by dage, hetzy by nachte, wil my niet sparen, hoe meer gy van my vergt, hoe liever het my is. Om haer de vorige opgeruimdheid weder te geven, voegde by er onmiddelyk by: uwe kinders zyn allerbekwaemst bevonden; ik stem uwe bede toe, onder beding nogtans dat zy, van morgen te beginnen tot Paeschdag, de leering en oefeningen zullen bywoonen met de overige kinders. Deze veertien dagen zullen hun beproeftyd heeten; ga ondertusschen voort met hun deugd en godsdienst in te prenten! Gy zyt eene deugdzame moeder, want gy kweekt deugdzame kinders.

De vrouw maekte eene ligte buiging, riep de kinders toe: op de knieën voor den man Gods! Herman en Martha vlogen naest elkander voor den eerweerdigen grysaerd op de knieën; deze legde op hunne hoofden de schrale handen, mompelde eenen innigen Benedic Domine servum et ancillam - terwyl hy met de regte hand twee kruisen in het ruim sloeg, dan voegde hy er by: vreest God, kinders, onderhoudt zyne

[p. 41]

geboden, eert uwe ouders, bemint uwen evenmensch. Verliest nooit uit het oog dat gy aen uwe ouders naest God alles verschuldigd zyt! Wat u ook overkome in de wereld, verdraegt met geduld wat gy niet kunt van u weeren. De wegen des Allerhoogsten schynen soms duister aen ons beneveld oog; maer zy loopen altoos op het gelukkig doel uit! Luistert nooit naer den raed van booswichten; staet vast als eene rots op het pad der deugd, treft u Gods hand, zegt met Job - het volmaektste zinnebeeld van geduld - God gaf, God nam, zyn wil geschiede.

Tot maendag, brave kinderen, gaet in vrede, de zegen des Heeren zy met u!

In het naer huis keeren hielden de kleinen niet op van de aenbevelingen des priesters te herhalen en over sommige punten uitlegging te vragen. In hunne onschuld wisten zy niet dat er booswichten waren; dat iemand Godsterger kon zyn; dat er menschen in menigte gevonden werden, op welke de wederweerdigheden loodzwaer drukten. Zelfs maekte de kleine Martha eene verhevene bemerking: moeder, zegde zy, gy hebt ons menigmael gezegd, dat God den mensch beproeft dien Hy bemint; ons heeft hy nog nooit beproefd, ik wenschte wel eenen ongelukkige te helpen, met de helst van zyn leed te dragen,

[p. 42]

dat zou den goeden God toch aengenaem zyn, dunkt my, indien ik wilde vrywillig lyden, om het lot van mynen evenmensch te verzachten, niet waer? Ik zou de andere helft willen dragen, viel Herman in, nog eer de moeder kon antwoorden.

- Deze gevoelens, myne kinders, doen u eer aen; maer zyt niet al te voorbarig, wie weet wat ons het Opperwezen nog beschoren heeft! In allen gevalle hoop ik dat gy - moest ons een ongeluk treffen - hetzelve met gelatenheid zult verdragen.

- Dat zullen wy, antwoordden de kleinen, als uit eenen mond, terwyl zy zich door eene soort van voorgevoel aen de moeder vastklampten en haer gulhartig omhelsden.

Onder deze samenspraek, die de moeder diep geschokt had, waren zy hunne wooning genaderd en Monika nam den geringen afstand te baet, om de kinders te vermanen van niets over het verhandelde aen vader te zeggen, ten einde hem niet te bedroeven.

Aenstonds traden zy binnen het huis en vonden den man aen de kachel zitten met het hoofd op de beide handen leunende en zoo diep in gepeinzen verzonken, dat hy de binnenkomenden niet eens bemerkte. Daer hy met den rug naer

[p. 43]

den ingang zat, snelde Martha op de voetpunten tot den vader, legde hare beide handen op zyne oogen, terwyl zy uitriep: raed eens wie u de oogen toesluit!

Doch eensklaps trok zy hare handen terug, als door schrik bevangen: zy waren met warme tranen bevochtigd. Monika kende 's mans kwael zoo wel en wist zoodanige gepaste tegenmiddels te gebruiken, dat Frans weldra opgeruimd werd, ten minste in den schyn, want hy bezat eene groote gemoedssterkte en wist zyn lyden te onderdrukken.

De tyd verliep met rassche schreden, Paeschdag was aengebroken, de beide ouders vergezelden de kinders ter kerk, waren gelukkig door 't geluk der kleinen en deze stemden de gemeentenaren zoo wel ten hunnen opzigte, dat Nelke en Katryn in 't vervolg niet meer van hunne gissingen durfden reppen, zonder dat de eene of andere hun den mond stopte, met de woorden: slechte ouders kweeken zulke deugdzame kinders niet! Waegden zy het soms nog al eens den bergbewooner op hunne tong te doen dansen, dan was het tusschen vier oogen. Zy wisten dat de pastoor die menschen eerde en zich op eene voor hen gunstige wyze meer dan eens geuit had: en twyfelen aen de woorden des her-

[p. 44]

ders, dot durfden de achterklapsters zelve niet!

Zoo verliep nog een geheel jaer, zonder dat er iets bemerkensweerdig voorviel; de Paeschtyd was wederom voorby, de akkers prykten met hun groen gewaed, Hermans ranken begonnen te schieten en Martha's bloemenhof had zich merkelyk verrykt in soorten en hoeveelheid van bloemen. De vader bevond zich nogtans niet wel, maer wilde zynen staet altoos verduiken om zyne lievelingen niet te bedroeven.

Op zekeren dag - het was in meimaend - tegen den avond, gaf Monika aen Herman last van tot den pastoor te ryden en hem mede te brengen. In aller yl snelde de knaep naer Geulle, deed konde van moeders wensch en oogenblikkelyk nam de yverige grysaerd zyn steunstaf in de hand en sloot op zynen mophond die huppelende tegen zynen meester kwam springen. Ryden wilde de herder niet, wiens hart door den heiligen yver jeugdiger was gebleven dan het afgesloofd geraemte, waerin eene zoo verhevene ziel woonde. Herman ging ook te voet naest den priester en liet het peerd achteraen ledig voortstappen. Weldra bereikten zy de wooning, by de laetste vonk der avondzonne en wanneer de herder binnentrad, verwyderden zich de kinders op eenen wenk der moeder. De man Gods bevond

[p. 45]

zich in de tegenwoordigheid van eenen boetdoenden zondaer!

Met verwondering en nogtans met innige blydschap zag Frans den herder binnen zyn huis treden, aen wiens komst hy zich niet verwacht had. Hy sprong op van zynen stoel, met al de rapheid welke de ziekelyke toestand hem toeliet, groette den grys op eene minzame wyze, heette hem welkom in zyne kluis - zoo noemde hy zyne wooning - plaetste den eenigen biezen zetel die in huis was, voor het houtvuer dat in den haerd vlamde en bleef staen tot dat de priester gezeten was.

- Gy noemt uwe wooning eene kluis, myn lieve parochiaen, en zy is een waer juweeltje van gemak, dunkt my, en van zindelykheid; gy zoudt aen onze heerschap de gastvryheid durven aenbieden. Sedert dat ik een vlugtig oog op uwe neering, op uwen hof en uwe huizing heb kunnen werpen, begryp ik eerst wat u hier zoodanig boeit, dat men zelden of nooit het genoegen heeft u te zien. Daerenboven hebt gy eene vrouw die haren kost met lediggaen niet wint en die dan nog den tyd vindt om hare kinderen deugd en godsdienst in te prenten. Frans, gy schynt my de gelukkigste myner parochianen.

- Mynheer de pastoor, gaf de man op eenen

[p. 46]

ernsthastigen toon ten antwoorde, gy hebt nog maer de schoonste zyde des pennings gezien; indien gy de keerzyde eens kondet beletten, hy zou een groot gedeelte zyner waerde verliezen Myne vrouw - dat durf ik zeggen in hare tegenwoordigheid - is een voorbeeld van alle slach van deugden; maer daerom juist gevoel ik my te ongelukkiger, ik ben of liever ik was harer nooit waerdig. Zy was een engel van deugd, een voorbeeld van geduld, eene sterke vrouw; zy is het die u heeft laten roepen. Haer scherpziende oog heb ik niet kunnen misleiden; wat zy dezen avond gedaen heeft, was ik voornemens morgen te doen. Langer veinzen ware van mynen kant een onvergevelyk pligtverzuim, de liefde myner dierbare gade en uwe heilige yver hebben myne wenschen voorkomen. Hebt hartelyken dank, goede herder, en gy ook myne lieve vrouw.

Deze woorden sprak de man langzaem, nadrukvol en met kalmte uit; terwyl Monika begon te snikken en de priester zich ontroerd gevoelde.

De vrouw, weldra overwonnen door de hevigste gevoelens van liefde, medelyden en kommer; beducht voor het lot harer lieve kinderen, vloog naer Frans en sloot hem in hare armen, terwyl zy snikkende stamelde: - myn Frans schep toch moed, ik zag u sedert eenige dagen

[p. 47]

zoo bedroesd, zoo mismoedig: daerom gebood ik Herman den goeden herder te roepen! Ontlast uwen boezem in den schoot van den heiligen man; denk op uwe kinderen en betrouw op God! Ik heb nooit over u te klagen gehad; gy waert voor my altoos een zorgvolle, een teedere echtgenoot; voor uwe kinderen een voorbeeldige vader!!! Luister naer uwe vrouw, naer uwen herder; ontdek hem de wonden van uw hart, hy alleen kan dezelve heelen!!

- Het is te laet - zegde de man, zich zachtjens onttrekkende aen de liefkoozingen der bedroefde vrouw - ik wenschte te leven voor u, voor myne kinderen, om boete te doen; maer te vergeefs! Het leven gaet heen, ik gevoel de dood naderen met rassche schreden! Kalmvol nogtans zie ik haer te gemoet; want ik betrouw op God; zal hy als een strenge regter al myne misdaden geboekt hebben: hy zal myn leedwezen niet in het boek der vergetelheid plaetsen!

Dan zich tot den herder wendende, voegde hy er by: - myne beternis, al het goede wat in my is, ben ik aen dit deugdzaem wezen (op zyne vrouw doelende) verschuldigd! Viel ik diep, moedigleerde zy my opstaen; ware er rust voor my op aerde geweest, zy zou my dezelve geschonken hebben; hare taek is afgedaen, de uwe begint,

[p. 48]

eerwaerde herder! Myne gade leerde my het levenspad bewandelen, zonder my ooit te kunnen doen uit het oog verliezen, wat ik geweest ben; leert gy my nu als een deugdzaem, berouwvol kristen sterven!

- Wanneer wilt gy dat wy beginnen, vraegde de grys met aendoening?

- Aenstonds ben ik bereid myne biecht over geheel myn leven te spreken; want ik wil dat zy algemeen zy. Dan tot de vrouw: ga tot de kinders en houd hun gezelschap, opdat zy niets bespeuren; hunne droefheid zou te grievend voor my zyn en morgen zal het nog tyd genoeg wezen. Zy zullen alles weten vóór myne dood; gy en de herder zult, hoop ik, tegenwoordig zyn, als zy mynen levenswandel zullen vernemen.

Monika verliet het vertrek, ging tot de kinders die in het loofhuisje gezeten waren en zich onderhielden met allerlei gissingen rakende de komst des priesters, de redenen van vaders neêrslagtigheid en de oorzaek waerom men hen verwyderd hield.

De dubbelzinnige klaerte welke nog over het aerdryk verspreid was, belette de kinders van moeders neêrslagtige gelaetstrekken te zien; de avondkoelte werkte weldra gunstig op Monika's gestel; was zy gevoelig, zy was niet minder

[p. 49]

overgegeven in den wil des Heeren. De laetste zestien jaren waren een harde proestyd geweest voor de godvreezende vrouw; altoos vreezen voor de zielerust haers echtgenoots, voor den goeden naem en de toekomst harer kinderen! Welke oefenschool voor eene gevoelvolle en pligtbeseffende vrouw!

Zoodra zy by de kinderen kwam, vlogen deze haer om den hals, vragende waerom zy 's pastoors zegen niet mogten vragen; waerom zy afwezig moesten blyven?

- Omdat, zegde het wyf, vader met den heiligen man te onderhandelen heeft over gewigtige zaken, die u beiden misschien meer betreffen dan gy wel denkt.

- Maer, hernam Martha, gy en vader hebt uw geheel leven aen ons welzyn besteed; waerom mogen wy niet tegenwoordig zyn, als de goede pastoor daer juist is, dien wy zoo hartelyk beminnen?

Waerom heeft vader den goeden ouden man niet den weg bespaerd, met zelf ter pastoory te gaen? Moeder, daer schuilt iets onder, dat gy ons zoekt te verbergen, en gy vergroot onzen angst met niet te zeggen wat er scheelt; is vader misschien ziek? hy is sedert eenigen tyd zoo stilzwygend, zoo vol gepeinzen. Menigmael sedert

[p. 50]

een paer maenden, als ik my met hem alleen bevond, nam hy my in zyne armen, kuste my op het voorhoofd, zeggende: myne arme onschuldige Martha, wat zal van u worden! Meer dan eens voelde ik onder het uitspreken dezer woorden eene heete traen op myn voorhoofd vallen..... Vraegde ik mynen vader, wat hy wilde zeggen, dan antwoordde hy altoos: gy zult het veel te vroeg weten; maer spreek geen woord aen moeder! Misschien doe ik niet wel; misschien ben ik pligtig aen ongehoorzaemheid, maer dit geheim lag my op het hart.

- My is hetzelfde wedervaren, viel Herman in, wat wilde vader toch daermede te kennen geven?

- Dat wy misschien met een groot ongeluk bedreigd worden. Weet gy nog wel, myne dierbare telgen, dat gy verleden jaer vrywilliglyk het rampenpak eens ongelukkigen wenschtet te dragen?

- Ja, dat weten wy nog zeer wel, riepen de kinderen te gelyk uit!

- Luistert nu wel naer myne woorden en onderbreekt my niet: uw dierbare vader is ziek en buiten staet om nog te werken. Herman, myn zoon, uw last gaet zwaer worden voor de vyftienjarige schouders; gy alleen zult gelast zyn

[p. 51]

met het bebouwen des akkers, met den hovingbouw en al datgene waertoe de krachten eens volwassenen mans niet toereikende zyn! Op u zal de zorg van het huishouden, de bescherming uwer zuster wegen; maer ook op u rust de hoop uwer ouders. Gy zult aen uwe pligten niet te kort blyven! God den Heer zal ik bidden, opdat hy u krachten schenke in evenredigheid met uwen moed! Gy Martha, zult uwe bezigheden verdeelen tusschen het huis en den akker en Herman helpen zooveel als het uw teeder gestel en uwe zwakke krachten toelaten! Gy zult aen den broeder onderdanig zyn, hy zal u beschermen, van beiden ben ik overtuigd. Indien de goede God nu eens besloten hadde uwe ouders, of een van beiden uit dit leven tot zich te roepen, zoo zyt indachtig dat wy allen eens moeten sterven, de eene een beetje vroeger dan de andere. Ik zeg u dit niet, alsof ik vaders dood of de myne kortelings te gemoet zage, maer om u by tyds tot zulk een ongeluk voor te bereiden. In geen geval moogt gy tot wanhoop overslaen; immers is de wanhoop eene wraekroepende zonde: de Heer regelt alles op 't beste en tegen zyne alwyze raedbesluiten mogen wy niet morren! Nu, myne lievelingen, spreekt een innig gebed tot God, geven wy ons over aen zynen goddelyken wil!

[p. 52]

Bidt hem om de gezondheid uws vaders, en om 't noodig geduld in geval van beproeving.

Zonder eene enkele opmerking te maken vielen beiden op de knieën, smeekten God zoo inniglyk dat zy niet eens gewaer werden dat de tyd verliep. Twee uren lang was Frans met den priester bezig: wat hy onder dien tyd openbaerde, is altoos een geheim gebleven: het werd onder het zegel der biecht toevertrouwd.

Eindelyk ging de huisdeur open, een flauwe roep liet zich hooren; Monika en hare twee kleinen snelden huiswaerts. De priester zat in den zetel, de vader aen 's mans zyde: zy schenen zich over onverschillige zaken te willen bezig houden, ten einde de binnentredenden niet te ontrusten. Monika bemerkte dat hare Frans veel opgeruimder was dan te voren en langs de diepe rimpels, die van 's priesters oogen naer de kin afliepen, bemerkte zy twee roode stralen: het onloochenbare spoor van eenen tranenvloed die zich daer twee wegen had gebaend. Waren het tranen van medelyden over een lang gefolterd en geduldig gemoed, of had de godvreezende priester de overmaet van zonden beschreid? Dit was een raedsel; misschien waren het beide gevoelens te samen, welke den grysaerd geschokt hadden.

[p. 53]

Nog eenen geruimen tyd bleef de goede man in de wooning, onderhield zich met de kinders over de pligten van hunnen staet; over het oefenen van godsvrucht en goede werken. Voor allen had hy iets troostends, leerzaems en tevens onderhoudends te vertellen: vier uren had hy in de wooning van den berg doorgebragt en als hy opstond, vraegden allen te gelyk: - Alreede vertrekken, eerwaerde Heer?

- Het is reeds elf ure, merkte deze aen, ik heb myne avondgetyden nog niet afgelezen; morgen, achter de misse moogt gy my verwachten. Ondertusschen, myn parochiaen, denk wel aen den raed dien ik u heb gegeven: Bereid den akker, zoo als ik gezegd heb, en de Heer zal u overvloedige vruchten schenken! Gy, vrouw, kent uwe pligten, de Hemel helpe u in het volbrengen derzelve! En gy, myne wyze kinders, betrouwt steeds op God, Hy verlaet diegenen niet die met betrouwen tot Hem gaen; ontvangt den zegen van den ouden dienaer, wiens loopbaen welhaest ten einde zal zyn en die niets zoo zeer wenscht dan met zynen Schepper zich te vereenigen, is hy zulk geluk weerdig!

Herman wilde het peerd uit den stal halen, ten einde den ouden priester op hetzelve te plaetsen; deze eventwel sloeg het aenbod af en

[p. 54]

gedoogde slechts na lang weigeren dat hem Herman vergezelde tot aen de pastoory. Met de vlugheid zyner vyftienjarige beenen liep de knaep vooruit, tastte in het duister of niet een wortel uitstak, of niet eene steen hier of daer in den weg lag, en, vond hy iets, dan waerschuwde hy den grys met zooveel zorg dat men in waerheid kon zeggen van den jongen, dat hy den herder op de handen wenschte te dragen, opdat hy den voet aen geenen steen stiete.

Nauwelyks was de oude herder in huis, of Herman zette het op een loopen en was in eenige minuten t' huis terug. Nog wel een uer lang hield zich de vader met den jongen bezig over den landbouw, over de boerenneering en al wat er vereischt wordt om aen het hoofd van een huishouden te staen en het met vrucht te besturen.

Den volgenden dag, op slag van den negenen, kwam de pastoor aen Fransens wooning terug en was ditmael vergezeld van den koster. Nogmaels verwyderden zich moeder en kinderen: eene verhevene plegtigheid ging in de eenzame wooning plaets grypen; de zondaer, met de aerde verzoend, ging het hemelsch manna nuttigen dat het leven elders geeft, wanneer hier beneden de draed wordt afgesneden. Dan volgde het sakra-

[p. 55]

ment der stervenden. Toen dit alles volbragt was, scheen de zieke als te herleven, zyn gelaet blonk van eenen hemelschen glans; zyne krachten schenen terug te komen, met eene kalmte die niets ondermaensch meer verraedde, vraegde hy aen den herder - wiens ondervinding eene byna onfeilbare leermeesteresse was by de stervenden - of hy nog tot den achtermiddag zou mogen uitstellen om van vrouw en kinderen afscheid te nemen. Wanneer deze vraeg met eenen stelligen ja was beantwoord, viel hy in diepe gepeinzen; scheen al zyne gedachten te verzamelen, wierp eenen hoopvollen blik op het kruisbeeld, dat voor hem op een tafelken stond en scheen dan een weinig te willen rusten.

Te veel inwendige kwalen badden dat yzeren lichaem geschokt, het bezweek eindelyk onder den last. Onder dien tyd bleef de godvruchtige herder naest hel ziekbed zitten; de koster was op bevel huiswaerts gekeerd. De middag gekomen zynde, deelde de grys de maeltyd met vrouw en kinderen.

De dag was op het punt van ten einde te loopen; de laetste zonnestralen drongen nog ter nauwernood door het venster, dat op het westen uitzag; geheel de natuer was in rust, wanneer de zieke eensklaps vroeg: men zou hem uit het

[p. 56]

bed helpen en in den zetel zoodanig plaetsen, dat hy de zon mogt zien ondergaen.

Zoohaest aen dit verlangen voldaen was, verzocht hy de kinderen van voor hem op de knieën te gaen zitten; de vrouw moest zich aen de regte, de priester aen de linke zyde plaetsen. Het laetste uer had geslagen voor den sterveling, en hy wilde de weinige oogenblikken eerst aen zyne kinderen en vrouw, dan aen God toewyden! Zynen uitersten wil zou hy des te dieper in het hart en geheugen printen, naer mate hy nader by zyn einde was! De woorden eens stervenden, dacht hy, zyn reliquiën; want als de dood nadert, vertrekt het veinzen.

Alles was doodsch stil, de droefheid woog op aller harten, de stervende alleen was kalm; met eene flauwe doch vaste stem begon hy in volgender voege:

- Myne dierbare en teederbeminde vrouw en kinders, het plegtige oogenblik nadert; indien gy my bemint, zoo spaert my het zigt van onmatige droefheid. Sedert een jaer voelde ik het leven heengaen en met de dood ben ik sedert dien tyd gemeenzaem geworden; zy heeft voor my niets schrikkelyks meer! De heilige man hier heeft myne lactste oogenblikken verzacht en, indien ik nog aen de aerde denke, zoo is het alleenlyk uw

[p. 57]

aenstaende lot dat my kwelt!!! Wat is het leven, by de eeuwigheid vergeleken? Wat is aerdsch geluk, indien gy het naest het eeuwigdurende geluk plaetst?

‘Ik hoop dat ik mynen God zien zal met myne oogen; want die hoop is in mynen boezem gelegd! Gy, die my zoo teederlyk bemindet op aerde, wenscht zekerlyk met my voor altoos vereenigd te zyn in dat verblyf waer geene afwisseling van tyd bestaet; waer geen begin was, en geen einde zyn zal! Aen uwe moeder heb ik niets aen te bevelen, tenzy dat zy trachte zoolang by u te blyven als mogelyk is, om op uwe werken en levenswyze te waken en u het pad der deugd aen te toonen. Aen u, myne dierbare gade, vraeg ik nogtans om vergiffenis voor alles, wat ik ooit tegen u misdeed!!! Zestien jaren lang heb ik myn beste gedaen om myn ongelyk te herstellen; zal eventwel de regtveerdige Regter verzoend zyn? Ik hoop van ja; want waren myne misdaden vrywillig; myn leedwezen was opregt! Heb ik u het leven galbitter gemaekt, zie, ik boet er ysselyk voor; want de wereld waervan ik weleer mynen God maekte, verlaet ik in den bloei myner jaren! U moet ik verlaten en myne kinderen, en de Heer die my weldra regten zal, is myn getuige van de liefde, die ik u alle dry

[p. 58]

toedroeg! Luistert wel kinders naer myne laetste woorden; prent dezelve diep in uw geheugen, trekt er uw voordeel uit, indien zich de eene of andere van u beiden ooit in soortgelyke betrekkingen bevond, als die, welke zoo noodlottige gevolgen hadden voor my!

‘Eens was ik wat gy thans zyt: onnoozel, onschuldig, deugdzaem; door zorgvuldige ouders opgevoed; in alles onderwezen, zelfs meer dan het myn staet vereischte; onderdanig aen hunne bevelen was ik hunne vreugd, hun geluk! Men wees met jaloerschheid op my, wanneer men aen andere kinderen van myne jaren een stael van braef- en wysheid wilde aenhalen. Uit hoofde van mynen wonderen aenleg nam my een eerweerdige en zeer geleerde geestelyke als leerling aen, onderwees my zoo veel latyn en grieksch als de man zelf wist; ik reikhalsde naer talen en wetenschappen, en ik verslond al de boeken die my onder de handen vielen! In onze gebuerte woonde een treffelyk man, weduwenaer en vader van eene eenige dochter. Van onze kinderjaren af hadden wy te samen geleefd en gespeeld, later beminden wy ons als van zelfs! Wat Martha voor u is, Herman, dat was Grietje voor my! Onder 't opzigt van stand, fortuin en neiging schenen wy voor elkander geschapen;

[p. 59]

beide waren wy eenige kinderen, de lievelingen der ouders. Gedurende onze eerste schooljaren wedyverden wy tegen elkander om het meest, en indien ik later onder de leiding van den geleerden geestelyke wonderlyke vorderingen maekte, zoo kwam Grietje voor meer dan de helft daerin. Een woord goedkeuring van harentwegé boezemde my zoo veel moeds in, maekte my zoo gelukkig, dat ik telkens met verdubbelden moed aen het werk viel. Wanneer myn meester verklaerde dat hy my niets meer leeren kon en ik eenen staet moest kiezen, werd er geraedpleegd over hetgeen ik worden zou. Grietjen's vader werd er zelfs by geroepen, in schyn onder den naem van gebuer, maer inderdaed, als myn aenstaende schoonvader; want de uitzigten onzer ouders waren voor my en Grietje geen geheim meer. De wyze priester woonde de beraedslaging by en was van gevoelen dat ik goed en geld genoeg te verwachten stond en niet behoefde eenen wetenschappelyken staet te aenveerden om fortuin te maken; Grietjen's vader was van 'tzelfde gedacht; maer myne ouders - met de beste voornemens der wereld - oordeelden er geheel anders over: zy kenden myne leerzucht en voelden vooruit hunnen eenvoudigen hoogmoed niet weinig gestreeld, wanneer zy in hunnen Hein

[p. 60]

alreede een geneesheer, een heelmeester, een wethouder, en wie weet wat nog al meer zagen! Myne ouders behaelden de overwinning: dat was in de reden; men riep my in de vergadering en raedpleegde myne neigingen nopens de loopbaen die ik wenschte te bewandelen. Ik aerzelde geen oogenblik en besliste my voor de medecynen, ofschoon het my griefde, als ik dacht dat ik voor een paer jaren Grietje zou moeten verlaten. Zy, integendeel - wanneer ik haer van de beslissing kennis gaf - moedigde my aen tot geduld en volharding. Is het afscheid bitter, valt de afwezigheid zwaer, zegde zy, des te zoeter is de terugkomst, des te draegzamer het zalige genot van voor altoos te samen te leven; uwe afwezigheid zal eene geringe beproeving zyn: kom steeds geleerder en deugdzamer terug en altoos zyn vyf paren armen uitgestrekt om u te ontvangen.

‘Voor het afscheid nemen, zwoeren wy ons wederzyds, eeuwige trouw! De Hemel weet hoe zuiver onze gedachten, hoe rein onze liefde waren!! Zy gaf my tot pand harer trouwe liefde het gouden kruis harer moeder zaliger - het liefste pand dat zy onder alle de aerdsche goederen bezat, een heilig pand voor eene deugdzame dochter, en Grietje was de deugd in persoon -, ik gaf haer eenen gouden ring met fyne diaman-

[p. 61]

ten bezet, een kostbaer geschenk van mynen grootvader. Den volgenden dag vertrok ik naer de hoogeschool van L... medenemende den zegen myner ouders, de gelukwenschingen van Grietje en haren vader, en de vaderlyke vermaningen van den goeden herder.

‘Deze had my by 't afscheid zegenende en tegen den boezem drukkende, gezegd: ‘myn zoon, gy gaet nu aen u zelven overgelaten worden. Uwe ouders en vrienden moeten zich beperken by vroome wenschen voor u te vormen; ik zal uwe voetstappen niet meer mogen bewaken; maer ginds gaet gy wyzere mannen vinden in uwe leermeesters en oversten; mannen, die God vreezen en u zullen leeren hoe de mensch hier beneden zyne pligten moet volbrengen om zich als wereldburger gelukkig, geacht en geëerd te zien worden en zich tot zyne hooge bestemming voor te bereiden! Luister naer hunnen raed, uwe groote begaesdheden zullen aenstonds hunne oogen op u vestigen! Hebt gy meer aenleg dan anderen, weet dat gy uwe geestvermogens aen God, en niet aen u zelven verschuldigd zyt; zy zyn u verleend om tot uw geluk en dat van uwen evenmensch aengewend te worden! Vlugt den omgang niet alleen van alle booswichten, maer ook van diegenen, welke uwe driften zoe-

[p. 62]

ken te streelen, uwen hoogmoed te vleijen! Verlies niet uit het oog, myn zoon, dat niets zoo zeer den geest verstompt als het teugelvieren der dristen; dat de wereld niet geven kan, wat hare valsche schyn belooft! Oefen deugd en godsdienst ongehuicheld; pas vooral op, dat gy die beoefening niet achterwege laet uit menschelyk opzigt! Mogt u al deze of gene spotvogel het voorwerp zyner spotternyen maken; vlugt dien goddelooze zonder iets van uwe godsdienstpligten achterwege te laten! Ziedaer ook myn geschenk - by deze woorden gaf hy my eenen Thomas à Kempis over - lees er dagelyks een hoofdstuk van; doordring u van dat gouden boeksken, en zekerlyk zult gy ons zoo wys, zoo deugdzaem wederkeeren als gy heen gegaen zyt!’

‘Ik stak het boeksken onder mynen boezem, by Grietjen's geschenk, beloofde onder het storten van een tranenvloed, des priesters lessen nauwkeurig na te komen en meinde het wel!

‘Van aenbevelingsbrieven voorzien voor eenen hoogleeraer uit deze streken, ging ik by myne aenkomst den man bezoeken; hy ontving my op de gulhartigste wyze, sprak met my over het vak dat ik voornemens was te studeren en gaf my de heilzaemste vermaningen, ongeveer in dezelfde bewoordingen als die des herders. Des

[p. 63]

anderendaegs onderstond ik myne beproeving met den grootsten lof en werd onmiddelyk opgeschreven onder de leerlingen die zich tot de medecynen bestemden.

‘Het eerste jaer waren myne vlyt en vordering zoo verbazend groot, dat ik menigmael ten voorbeelde voor anderen werd aengehaeld; maer deze loftuigingen werden zoo voorzigtig uitgedeeld, gingen met zoovele maer's, nogtanssen, desniettegenstaende's vergezeld, dat ik - veraf van my te verhooveerdigen - my door dezelve geprikkeld voelde om nog meer vlyt aen te wenden, om nog grootere vorderingen te doen. Ik behoef u niet te zeggen met welke gelukwenschen, met welke zegeningen ik by myne eerste terugkomst werd onlhaeld!

‘Ik herzag Grietje, zy herzag my; een gedacht bezielde ons beiden: wy waren onze vereeniging een jaer genaderd; zy was zeventien, ik twintig jaren oud. Nog twee jaren zegden wy ons te gelyk by het tweede afscheid, en borsten in tranen van zuiver genot uit, hetgeen wy beide in onze toekomende vereeniging alreede droomden.

‘Tot de hoogeschool wedergekeerd zynde, begon ik mynen leergang onder even zoo gunstige voorteekenen; aller oogen waren op my gevestigd; in my zag men eenen aenstaenden

[p. 64]

primus. Dit vooruitzigt vond benyders onder eenige bedorvene makkers, en die besloten my van den goeden weg af te brengen! Zy wisten wel dat dit niet gemakkelyk zou gaen, en namen hunne maetregelen zoo wel, dat een ieder zou gevállen zyn zoo als ik viel! Zy verdeelden zich in twee rotten - ik wist van niets - en schenen zich vyandig tegenover te staen; de eene vond alle mogelyke middelen uit om my te plagen; de andere koos ten laetste myne party opentlyk; meer dan ééns raekten de vervolgers en beschermers handgemeen, en altoos ter myner oorzake. Hoe kon ik aen deze laetsten myn vertrouwen weigeren; aen hen, myne belanglooze vrienden? Ik schonk het hun en van dat oogenblik dagteekenen myne dwalingen, myn snoodaerdig leven. Ik werd het wel niet plotselings, maer op eene ongevoelbare wyze: zy hadden voor my niets dan loftuitingen en bewondering: dan, langzamerhand werd ik hoogmoedig en verwaend! Zy verzuimden hunne godsdienstpligten hoe langs hoe meer: als weerdige makker schoende ik my op hunnen leest! Eerst spraken zy twyfelachtig over de eerbiedweerdigste zaken, by wyze van redekavelen: zoo joegen zy my den twysel in het hart, en als het geloof en vast betrouwen my ontbraken om den

[p. 65]

twyfel te overwinnen, werd ik ongodsdienstig... werd ik godsloochenaer... en godslasteraer!... Myne driften waren myne godheden; om aen dezelve den vollen teugel te vieren, had ik geld, veel geld noodig! Myne ouders konden my niets weigeren; ik ledigde hun koffer, en altoos in 't gedacht, dat het besteed werd tot het grootste welzyn van hun eenig kind!

‘In dezen toestand keerde ik - het tweede schooljaer afgeloopen zynde - naer huis terug. Ik voelde wel nog eenige knagingen by het herzien van den grond die my zag geboren worden, van de ouders die my zoo teederlyk beminden, van den herder die my zulke wyze lessen gaf; van Grietje die my nog altoos harer waerdig geloofde en van aenstaende geluk sprak! Kortom, wanneer ik voor de derde mael vertrok met eene welvoorziene beurs, vielen my zelfs de liefkozingen der deugdzame moeder lastig als zy niet met geheime geschenken gepaerd gingen. Naer den goeden herder luisterde ik nog wel, maer slechts werktuigelyk! Grietje, het deugdzame meisken was naer mynen hoogmoed niet geëvenredigd! Gedurende dit jaer stelde ik geene palen aen myne buitenspoorigheden! Werd ik in den beginne voorgesteld als een voorbeeld van wys- en leerzaemheid, nu doelde men op my, wilde men

[p. 66]

een vlug, eenen uitspatter, eenen echten booswicht schilderen!! Ik moest my haesten met myn examina te onderstaen, en dank aen myne groote geestvermogens raekte ik er door met den geringsten graed! In welken staet bevond ik my eventwel? Ik was geneesheer en heelmeester: maer vertrok zonder eenen enkelen zegewensch van wege de hoogleeraers, die eerst sedert het afleveren van myn diploom onderrigt waren geworden, hoe diep ik gevallen was! Er werden brieven geschreven aen myne ouders, aen den deugdzamen herder, aen de overheid, om hen te waerschuwen dat zy een waekzaem oog op my moesten houden; dat ik een gevaerlyk lid der samenleving zou worden, indien de vermaningen der ouders en vrienden onmagtig waren om my op het pad der deugd terug te brengen.

‘Deze faem, welke zich pylsnel in, en rondom myne geboorteplaets had verspreid, wachtte my by myne wederkomst af. De middelen myner ouders had ik uitgeput, hen in schulden gedompeld en hun leven verpest! Grietje hield zich opgesloten, ik kreeg haer niet meer te zien; want ter kerke ging ik maer zelden of nooit! Vaderlyk vermaende my de deugdzame herder, maer te vergeefs! Myne moeder beweende myne dolingen met bloedige tranen, zy naderde met rappe

[p. 67]

schreden het graf, te vergeefs! Myn vader gebruikte eerst goede reden, dan beproefde hy zyn gezag, eindelyk smeekte hy my...ô Schande! te vergeefs!

‘Hy joeg my uit het vaderlyk huis en ter nauwernood vond ik eene schuilplaets in de gemeente: moet ik het zeggen? Deze was ik nog verschuldigd aen het weldadig wezen dat geschapen was als een licht om my uit de duisternis te trekken! Ik bevond my zonder middelen, niet wetende wat beginnen, en er moest geleefd worden: myne faem als booswicht had zich verspreid en niemand riep myne kunst in! Ik ging misschien zelfmoorder worden, wanneer ik eenen avond werd geroepen onder voorwendsel van eenen zieken te genezen. De man die my kwam roepen was my onbekend, nogtans was ik aenstonds gereed hem te volgen.

‘Onderweg poogde ik van hem te weten wie en wat; maer op alles antwoordde hy gansch geheimzinniglyk: volg my, gy zult alles vernemen op de plaets, waer ik u ga geleiden! Had ooit de vrees eenigen toegang in myn gemoed gevonden, ik zou wedergekeerd hebben. Ik volgde den geheimzinnigen leidsman wel twee mylen ver; eindelyk kwamen wy voor een huis van weinig aenzien, hetgeen verre van alle an-

[p. 68]

dere wooningen verwyderd lag. Myn leidsman droeg een zoogenaemde dievenlanteern, hy reikte my dezelve toe, met de woorden: Mynheer houd hem een weinig vast, tot dat ik van myne aenkomst hebbe kennis gegeven. Hy ging achter het huis en klopte geheimzinnig op een venster; aenstonds hoorde ik een groot gedruisch van stoelen en opstaen in 't huis; myn leidsman kwam terug. Onder voorwendsel van hem de lanteern over te geven, hefte ik dezelve ter hoogte van 's mans gezigt en zag nu eerst dat hy zyne trekken verborgen had onder een vleeschkleurig vermomsel. Voor dat ik nog den tyd had om eenige opmerkingen te maken, ging de voordeur open; wy traden binnen en vonden ons plotselings omringd door een honderdtal vermomde mannen die ons welkom heetten!!

Alsof de herinneringen hier te bitter werden voor den zieltogende, verflauwde eensklaps zyne stem, hy ademde moeijelyker en vraegde een glas water om zynen brandenden dorst te laven; deze nuttiging gaf hem wat meer kalmte. Na eene poos peinzens ging hy voort:

‘Myne kinders, ik geloofde meer moed en tyd overig te hebben; ik vleide my in staet te zyn om u omstandiglyk te kunnen verhalen, wat in bedoeld huis voorviel, in dien noodlottigen

[p. 69]

nacht: maer de proef is te hard! Gaerne zou ik my deze taek als eene boetpleging opleggen, immers dat een vader moete blozen voor zyne kinders, is de hardste straf welke hy zich opleggen kunne. Wanneer myne ziel tot haren Schepper zal teruggekeerd zyn, dan gelieve de goede herder u dit verhael voor te lezen; ik droeg hetzelve steeds by my en wilde het vóór mynen laetsten ademtogt nog vernietigen! Met dezen pligt gelieve zich de heilige man te belasten. By deze woorden haelde hy een papier uit den zak en gaf het den priester over.

Om den loop van het verhael niet te onderbreken, zullen wy hetzelve hier plaetsen; het belang - indien de lezer eenig belang er in vindt - kan anders niet dan by deze verplaetsing winnen.

‘Verwonderd, verbaesd stond ik te zien, nu op deze, dan op gene; meende nu den eene dan den andere te herkennen: zelfs stuerde ik aen sommigen het woord toe, zonder dat my iemand eenig antwoord gave. Ik zocht mynen geleidsman, dien ik achter my had zien binnentreden; maer myne verbazing maekte plaets aen een gevoel, dat wel niet geheel en al vrees, toch eene soort van beklemdheid was. Men liet my eenigen tyd aen myne gepeinzen over; dan schoof men

[p. 70]

my eenen ouden zetel tegen het midden der tafel, en wanneer ik zag dat deze voor my bestemd was, nam ik kloekmoedig plaets. Nauwelyks was ik gezeten of men schaerde zich rondom my, en ik - ten einde meer moed aen den dag te leggen dan ik werkelyk bezat - nam het woord in volgender voege: ‘Mannen, een onder u is my komen roepen, onder voorwendsel dat er een zieke te genezen was! Ik heb den man gevolgd zonder my te bekreunen of het ver of naby was; myn ambt sprak eensdeels; maer nog luider sprak de noodzakelykheid: waer geld te winnen is, mag men my vry roepen, zonder dat men voor eene afwyzing te vreezen hebbe! In plaets van eenen zieke of gewonden, vind ik hier anders niets dan gezonden, dunkt my, en wat meer is, vermomden! Waertoe die vermommingen? Indien gy my enkel hebt willen bevreesd maken! dan hebt gy uwen man slecht gekozen; ik zal het u oogenblikkelyk bewyzen!

‘By deze woorden vatte ik de hand van een groven kerel die naest my stond, legde zyne hand op myn hart, zeggende: vertel nu aen uwe makkers of hetzelve rapper slaet dan het uwe! Hebt gy my eenen strik willen spannen, dan, bepeinst wel, of gy voor my misschien meer dan eenen onder u wilt opofferen? By dit zeg-

[p. 71]

gen sprong ik regt, koos eene plaets waer ik den rug vry had; haelde mynen bistouri voor den dag, uitroepende: als heelmeester weet ik met dit werktuig eene plaets te vinden, waer dengenen, dien ik tref, geen tyd overblyft om het woord, vaerwel, uit te storten!’

‘Allen stonden onbewegelyk als standbeelden! Niet kunnende gissen, wat hunne bedoeling was en aen dien zonderlingen toestand een einde willende maken, zegde ik op eenen vasten toon: zegt waerom gy my hebt heeten roepen; zooniet, opent de deur en laet my vertrekken!’

By deze woorden trad een der vermomden vooruit, en wendde zich tot my, vragende:

- ‘Hebt gy werkelyk zooveel moed als gy beweert; hoe komt het dan dat gy u van uwen vader laet buiten de deur smyten? Hoe komt het dan, dat gy, geleerde bol, water in plaets van bier of wyn drinkt; dat gy zwert brood eet, dat gy dult dat de jongens op straet achter u roepen: daer gaet die schoone geneesheer; hy kan alles, hy kan alles, behalve zynen kost winnen!’

- ‘Wat wilt gy, antwoordde ik, met eene soort van neêrslagtigheid, dat ik beginne? Waer is het, dat de hand des ongeluks loodzwaer op myne schouders rust; maer moet ik myzelven dan verdelgen? ô Dan ware ik eerst regt een

[p. 72]

lafaerd! Er is meer moed noodig om het pak der rampen te dragen, dan zich van dezelve door eene zelfmoord te bevryden!’

- ‘Maer, hernam dezelfde stem, waeraen zyt gy uwe rampen, uwe verlatenheid verschuldigd? Aen schynheiligen, aen huichelaers, aen diegenen welke zich als kastyders der zedigheid opdoen! Schoone zeden, op myn woord! Zy, die zich op het goud wentelen, en in wellusten baden, mogen op hun gemak spreken van zedelykheid! Wie vond den eerbied voor datgene, wat men eens anders goed noemt, uit? De ryke! Wie verklaert u vogelvry als gy niets bezit? De ryke! Wie sluit zyne deur voor den noodlydende? De ryke! Wie ziet in alles zichzelve, en buiten zich, niets? De ryke; niemand dan de ryke! En uit honderd monden te gelyk, liet zich een woest geroep hooren: Wee dan den ryke!’

‘Nu had ik den sleutel des raedsels: ik bevond my in 't midden eener dievenbende; maer van welken aerd, van welke strekking? Veel had ik van de Bokkenryders hooren spreken, nogtans op eene zoo geheimzinnige wyze, dat ik my nooit een zuiver denkbeeld konde vormen van die zonderlinge bende. Zy was, by voorbeeld, overal tegenwoordig waer te stelen, te plunderen

[p. 73]

en af te zetten viel; maer nergens was zy, kwam 't er op aen het gespuis te ontdekken! De draed welke die bende in beweging bragt en haer deed werken met de regelmatigheid van een poppenspel, ontsnapte aen het meest klaerziende oog! Misschien - zoo dacht ik - ben ik te midden eener party Bokkenryders, welnu, ik zal het weldra zien! Diensvolgens deed ik aenstonds, op eenen lossen toon, de bemerking:

‘Wat den drommel, mannen, indien gy het op de ryken der aerde gemunt hebt, dan hebt gy uwe netten slecht gespannen dezen avond: gy zoudt my by voorbeeld - op myn hoofd doen de kamer rondwandelen, zonder dat my kruis of munt zoude ontvallen⁽¹⁾!

‘Ook hebben wy het op uwe beurs niet gemunt, maer op uwen - staet en op uwen persoon, gaf dezelfde spreker ten antwoorde.

- ‘Op mynen staet, op mynen persoon, spreek regtuit, wat wilt gy van my? Ik ben tot alles bereid!’

- ‘Zet u dan, Meester - herhaelde de spreker - wy kunnen wel op ons gemak onderhan-

(1) Deze uitdrukking kan men vertalen door: ik heb geenen penning op zak; of, de beurs is ledig. Over het algemeen zyn de limburgsche uitingen meerschilderend, dan die der beide Vlaenderen.

[p. 74]

delen. Hoor wat wy u voorstellen en gy niet zult afslaen. Gy ziet hier honderd leden van het groote huisgezin vergaderd; over een maend verloren wy onzen Hoofdman. Om die waerdigheid te bekleeden zyn er groote hoedanigheden noodig: wy hebben de oogen op u geworpen, gy zult onze Hoofdman zyn!’

- ‘Gy zoudt my eerst moeten zeggen, wat neering uw talryk huisgezin dryft, vooraleer ik weet of ik de vereischte hoedanigheden bezitte om aen het hoofd te staen!’

‘Die bezit gy, Meester; anderszins zoudt gy op 't oogenblik niet in ons midden zyn. Om een weerdig hoofdman te zyn, moet men, ten eerste, onverschrokken zyn: dat zyt gy! ten tweede, misdeeld zyn van den goudhoop: dat zyt gy! Ten derde, een hoofd hebben waerin het aen hersenen niet ontbreekt: dat hebt gy! Ten vierde, vast gelooven en belyden dat wat goed is om bezeten te worden, mag genomen worden met list of geweld: dat zult gy weldra gelooven en belyden! Ten vyfde, anders zyn dan schynen, dat zult gy, want uw belang vordert het! Ten zesde, de lippen voor de tanden houden: pligt en zelfbehoud gebieden zulks! Ten zevende, het belang des huisgezins stellen boven alle ander: dat zal u niet moeijelyk vallen, terwyl uw eigen

[p. 75]

vader u verstooten heeft! Ten achtste, door alle mogelyke middelen een ieders vertrouwen poogen te winnen, overal toegang zoeken: anderszins zoudt gy u en ons weinig voordeel toebrengen! Ten negende, onverschrokken vooraen gaen; nemen al wat goed is om hebben, branden en moorden, moet het zyn, in ons voordeel en onze veiligheid: daerin zullen u goede voorbeelden worden gegeven, en doende zult gy leeren! Ten tiende, wordt iemand onder ons gewond, dien zult gy genezen, zonder dat het ooit noodig zy, tot eenen heelmeester - die het ding zou kunnen verraden - onzen toevlugt te nemen. Deze voorwaerde is voor u de meest winstgevende, want zy geeft u het regt om twee paerten in den buit te nemen! Zie daer uwe tien geloofs-artikelen, waervan gy niet moogt afwyken, op boete van door uwe gelyken naer willekeur geregt te worden!! Deze voorwaerden zult gy aennemen, omdat gy ze niet van de hand kunt wyzen! Van God en de menschen verlaten, door uwen vader zelven miskend en veracht; van alles, zelfs van de zoete hoop - die iedereen aenlacht - verstoken; niettegenstaende al uw verstand als in den ban der samenleving geslagen; want deze behandelt u vyandiglyk: wat kunt gy anders dan den oorlog moedvol aennemen tegen de ikzuch-

[p. 76]

tige samenleving. Nooit bood zich een man van uwen staet eene meer schitterende gelegenheid aen: Gy zult Hoofdman der Bokkenryders zyn!

‘By het hooren van dit woord, sprong ik nogmaels onwillekeurig van mynen stoel op, als door een elektrieken slag in beweging gebragt! Eensklaps was ik door al de mannen omringd, die my de handen vatteden, en woest uitbrulden: Leve onze nieuwe Hoofdman!’

‘Ik had nog geen en tyd gehad om eenige opwerpingen te doen, wanneer geheele manden wyn te gelyk op tafel werden geplaetst; glazen werden gevold en geledigd op de gezondheid van den nieuwen hoofdman, en als de uitspatting eenen tyd lang geduerd had, vielen op een gegeven sein van den voorgaenden spreker, al de vermommingen van de aengezigten!’

‘Hoe verwonderd stond ik te kyken, in 't midden van eene menigte mannen, die my zeer wel bekend waren en die ik eerder zou verwacht hebben, eene myl diep onder den grond, dan onder de Bokkenryders te ontmoeten! Zelfs zag ik tot myne allergrootste verbazing, dat er de eigenaer was, by wien ik in woonde en die een paer uren te voren, by myn vertrek in den hoek van den haerd zat zyne pyp te rooken.

‘Wanneer myn hoofd alreede tamelyk be-

[p. 77]

dwelmd was, begon de redenaer der vergadering met my eene soort van sermoon voor te houden: ik moest huichelaer worden, my beteren, - zoo als hy het noemde - zoo groote vriend van kerk en kluis worden, als ik my thans hardnekkig vyand ervan toonde; ik moest langzamerhand de vriendschap van den pastoor, van vader, van geheel de wereld herwinnen; ik moest eindelyk in alle goede huizen trachten toegang te vinden!

‘Ik beloofde alles stiptelyk na te komen. Dan Werd my eene lange naemlyst voorgelegd ter onderteekening, men gaf my eene nieuwe vermaekte pen! Inkt, riep ik uit, wat wilt gy dat ik met eene drooge pen doe?

‘De hoofdman moet den moed hebben om zich eene ader te openen, merkte de redenaer aen, en met zyn bloed te teekenen! Nu sloeg ik de oogen neder op het papier en verschrikte: al de handteekens stonden daerop in bloedletteren. De ongeletterden hadden met een kruisken geteekend en rondom hetzelve stond de naem.

‘Zonder dralen stroopte ik de linke roken hemdmouw op, opende eene ader, het bloed stroomde, ik dopte de pen in de vloeijende strael en schreef met vaste hand mynen naem aen het hoofd der lyst, als Hein Ruyter!

[p. 78]

‘Deze daed werd met een wild en woest jubelgeroep begroet, een nieuwe beker werd geledigd!

‘Dan bragt men eenen hoofdschedel, een kruisbeeld, twee brandende keersen van geel was, twee zwaerden en eene hennippen koord met eenen glydenden knoop!

‘Ik moest zweeren van my van myne pligten als hoofdman wel te kwyten!

‘- Ziedaer - zegde de gewoone redenaer - den hoofdschedel van eenen uwer voorgangers: hy verzuimde zyne pligten en in eenen slag verbryzelde hem een waerdig Bokkenryder dezen hoofdschedel! Zie maer of de slag met eene zekere hand was toegebragt!

‘Ik wierp er werktuigelyk de oogen op en zag dat hy werkelyk verbryzeld was!’

‘Het kruisbeeld - ging hy voort, en ik ys nu nog by de schroomelyke godslastering, die er in zyne woorden lag opgesloten! - Het kruisbeeld herinnert u dat de Godmensch ook arm en verlaten was, het waren de ryken die hem deden kruisen, omdat hy de ydelheid der aerdsche goederen aentoonde.’

‘De twee brandende keersen zyn als de plegtige getuigen van de verbindtenissen, welke gy heden aengaet! Indien gy ooit zoudt ver-

[p. 79]

geten wat gy aen u zelven en aen uwe ondergeschikten verschuldigd zyt: zoo hebt gy te kiezen tusschen het zwaerd der wet - zoo noemen het de magligen - en de koord der Broeders!

‘Een schrikkelyke eedsvorm werd my voorgezegd en ik bezwoor denzelven, terwyl zich myne hairen regtten op myn hoofd!

‘Luidruchtige toejuichingen begroetten het voltrekken dezer afschuwelyke en godvergetende plegtigheid; men zette zich aen tafel, het avondeten werd opgedragen, het schuimende bier verving gedurende het eten den rhynwyn! Als de avondmaeltyd ten einde was, kwam de wyn wederom ten voorschyn! De uitspatting was volkomen! Spelen, zingen, drinken, vloeken en tieren waren de eenige bezigheden.

‘Van tyd tot tyd verlieten eenige mannen het vertrek en werden eene poos nadien vervangen door binnentredenden. Het waren schildwachten welke men uitzette!

‘Ten twee ure 's morgens stoven wy uit elkander; ik keerde met mynen waerd naer huis, wierp my op myne schrale legerstede en kwelde my het overige van den morgen met afgryselyke droomen!

‘Hier eindigde het handschrift.

[p. 80]

Hernemen wy thans de bekendtenissen des bergbewooners.

‘In dien afgryselyken nacht werd ik hoofdman der Bokkenryders! U zeggen, wat deze bende was, ware overtollig: al het rooven, moorden, branden dat er in 't vervolg in het land van Valkenberg gepleegd werd, moet aen dezelve worden toegeschreven! Zy strekte hare takken wyd en zyd uit en geheel de regte Maesoever schrikte en beefde; want nooit werden er zoo vele euveldaden bedreven! Ik wilde my eensdeels wreken tegen de samenleving, omdat zy my - ofschoon met regt - uit haren schoot gebannen had; ten andere lag my het gedurig huichelen op den boezem. Getrouw aen de lessen die my waren voorgespeld, begaf ik my den volgenden morgen ter hoogmisse - het was juist een zondag - sneed er een zoo rouwmoedig gelaet en zulke neêrslagtige gebaerden, dat menigeen uit de kerk gaende, tot zichzelve of tot eenen gebuer zegde: hebt gy den godvergeten Hein gezien? De duivel gaet monnik worden, omdat hy honger heeft!

‘Langzamerhand liet ik - in den schyn wel te verstaen - myn goddeloozen levenswandel achter; bezocht kerken en bidwegen! Goddelooze daer ik was..... ik durfde te biechten

[p. 81]

gaen, de H. Sacramenten ontvangen,... ach, myn God, verberg my voor uw aenschyn!!! Ik beweegde den godvruchtigen herder, hy schonk my zynen zegen en zyne vriendschap weêr! Ik vermurfde mynen vader; hy ontving my als eenen verlorenen en berouwvol wederkeerenden zoon! Grietje, dat slechts myne dwalingen haette en my altoos beminde, ontving my met tranen van blydschap!

‘Myne praktyk groeide dagelyks meer en meer aen; dank aen myne afgryselyke schynheiligheid en veinzery! Om de oogen van het gemeen nog meer te begoochelen, wist ik zoowel myne rol te spelen, dat my Grietje zes maenden na dien nacht hare hand en haer hart schonk! Ik kan er nu van spreken met genoegzame kalmte, omdat ik betrouwe met mynen God te zyn verzoend; maer zeggen wat ik gevoelde gedurende de eerste negen maenden van myn huwelyk, daertoe ontbreken de woorden. De liefkozingen myner gade waren zoovele gloeijende kolen die my op het hart brandden! De dankzeggingen welke zy tot het Opperwezen stuerde over myne bekeering, waren zoovele moordpriemen welke mynen boezem doorboorden! En de goede herder des dorps, ô, als die my de hand drukte en my een deugdzaem man

[p. 82]

noemde, dan doorstond ik alle tormenten der hel! Geen wonder, myne kinders, berouw en leedwezen hadden den toegang tot myne ziel gevonden! Even zooveel als ik door den omgang met boozen was boos geworden, werd ik tot berouw en leedwezen opgewekt door het in aenraking komen met het deugdzaem wezen, waeraen gy uw bestaen - naest God - schuldig zyt.

Wel is waer, dat ik nog geenszins een besluyt kon nemen om op het pad der deugd terug te keeren; het waren slechts inwendige folteringen: de voorbode van een ontwakend geweten!

Zoo diep, evenwel, was ik gevallen, dat ik, in myn binnenste somtyds tredende, mismoedig en wantrouwende werd! Ik wanhoopte op Gods genade, ik wanhoopte op myzelven! Ik geloofde my zoo vast geboeid door de ketenen des kwaeds, dat alle losscheuring my onmogelyk scheen! In één woord, ik werd mistroostig! Ik verloor den moed!

‘Wanneer de eene of andere strooptogt voor den nacht besloten was, dan voorkwam ik nog wel de hoofden der onderafdeelingen; maer wanneer 's avonds de eene of andere Bokkenryder my kwam roepen, onder voorwendsel dat er in eene der omliggende dorpen een lydende te verzorgen was, dan kon ik my slechts met moeite

[p. 83]

losscheuren aen de liefkozingen myner gade. Zy bemerkte den deernisweerdigen toestand waerin ik verkeerde; vraegde my honderde keeren wat my schilde, en altoos antwoordde ik, dat myn onweerdig voorgaende gedrag my op den boezem woog, en ik myzelven veracht en vernederd geloofde.

‘In dezen staet van mismoed en wanhoop, van willen en geenen moed genoeg hebbende om te kunnen, verkeerde ik, wanneer gy, Herman, ter wereld kwaemt.

‘Met eene soort van inwendig genot, zag ik een pand onzer liefde geboren worden; maer weldra werd dit genot eene nieuwe bron van inwendige kwelling. Zou het nieuwgeboren wezen niet tot eenen vloekbaren staet gedoemd zyn, van den dag zyner geboorte? Wat zou de vader aen zynen zoon anders overlaten dan eene schandelyke toekomst, eenen met bloed bezoedelden naem, den titel van hoofdman's zoon eener bende moordenaers en dieven?

‘Wie weet hoe lang ik nog in dien staet zoude verkeerd hebben, indien ik niet, by toeval, of liever door eene weldadige hand op den goeden weg teruggebragt ware geworden!

‘Herman was twee maenden oud; dikwyls moest de moeder 's nachts opstaen, wyl zy zelve

[p. 84]

haren zoon bezorgde. Op zekeren keer, terwyl zy bezig was met het kind te zuigen, werden hare ooren getroffen door luidruchtige gillen welke ik uitstiet. (Later heeft zy my geheel den voorval verteld). Neen, riep ik, ik ga niet mede; ik wil geen hoofdman der bokkenryders meer zyn; ik wil myne vrouw niet langer meer bedriegen; ik wil myn onschuldig kind geene bloedige erfenis nalaten; ik was dronken toen ik my onder u stak; ik verloochen het handteeken dat ik zette zonder te weten wat ik deed; ik verscheur het verbond dat ik met u aenging; men kan zich niet verpligten tot het plegen van misdaden. Eensklaps werd ik wakker, myne oogen vielen op myne gade en kind; ik vraegde of ik iets gezegd hadde?

‘Zy antwoordde neen, maer op eenen zoo neêrslagtigen toon, dat ik haer nauwkeuriger wilde beschouwen! Wat zag ik, myn God? De tranen biggelden langs Grietjens aengezigt. Deze tranen troffen my tot in de ziel!

‘Tot dat oogenblik had ik nog nooit my tot mynen Schepper kunnen, noch durven verheffen; maer eensklaps nam ik een heldhaftig besluit.

‘Myn God - zegde ik by my zelven - geef my den noodigen moed en de vereischte genade om uit den modderpoel op te staen, waerin ik

[p. 85]

gezonken lig!! Grietjens lippen beweegden zich, maer zy waren bleek, eene doodsche kleur was over haer gelaet verspreid. Die tranen, de verkropte droefheid der geliefde wederhelft rukten my den blinddoek van voor de oogen! 's Morgens vroeg verliet ik de legerstede, zocht de open lucht voor myn brandend hoofd, nam de schoone werken der schepping in oogenschouw: deze hadden nooit zoo welsprekende aen mynen verstompten geest geschenen dan op dit oogenblik! Ieder boom, ieder blad, ieder kruid, ieder heuveltje zegde my: keer weder tot het almogende wezen dat dit alles uit het niet trok! Beschouw u zelven en doe uwe driften zwygen, zeg dan, of gy voor het plegen van euveldaden geschapen zyt? Myne antwoorden konden niet twyfelachtig zyn.....

‘Eerst tegen den avond keerde ik terug naer huis en vond, by mynen intrede, den herder des dorps die bezig was met myne bedroefde echtgenoote te troosten, want deze geloofde dat ik tot eene wanhopige daed zou overgeslagen zyn, zy durfde den afgrond - dien zy voor hare voeten zag gapen - niet afpylen. De herder had haer van hoop, van moed, van vertrouwen, van godsdienst gesproken en met gelatenheid wachtte zy het lot af dat haer de voorzienigheid mogt beschoren hebben.

[p. 86]

‘Met den eersten oogslag begreep ik hen, en zy begrepen my.

‘Weinige woorden werden er gewisseld; want de deugdzame zielzorger zegde my op eenen toon die my deed gevoelen dat hy alreede met Grietje middelen had beraemd:

‘Myn vriend, de lucht is hier niet gezond voor u, noch voor uwe voorbeeldige gade; morgen verlaet gy V... en gaet eenige mylen van hier woonen! Grietje zal u weldra met haer zoontje volgen; voor haer zal gedurende uwe afwezigheid gezorgd worden. Wacht gy u van uzelve; immers zyt gy zelf uwe gevaerlykste vyand! Maek, dat ik u voortaen durve myn vriend noemen!

‘Nog in denzelfden nacht begaf ik my op reis naer Geleen, betrok daer een huis van weinig aenzien, veranderde van naem en stiel, want ik werd landbouwer. Myne vrouw en kind volgden my weldra; ik ploegde en zwoegde zoo wel, dat myn akkertje my een ruim bestaen opleverde. Langzamerhand vergrootte ik hetzelve en werd een welstellende landman. Aen myne beternis werkte ik dag en nacht; het ontvreemde goed werd door de zorg des goeden priesters, mynen ouden vriend, uit myne en Grietjens nalatenschap teruggegeven, want onze beide vaderen

[p. 87]

waren korten tyd na ons vertrek overleden. Myne dierbare gade had my - na een byna tweejarig verblyf te Geleen - een dochterken gebaerd: dat zyt gy, Martha!

‘Met ons huiselyk geluk te vreden, verliepen, dagen, maenden en jaren; ik dacht voor altoos vergeten te zyn; want in byna tien jaren was ik merkelyk veranderd en niemand hield zich nog over den vreemdeling - daer heette ik Joos Hendriks - op, anders dan om hem aen te halen als een vlytigen en doortrapten landman.

‘Dan, op zekeren zondag - het zal welhaest vyf jaren worden - ging ik naer de parochiekerk, plaetste my, volgens gewoonte, naest den tweeden pilaer ter regte zyde. Achter het Evangelie beklom een priester het spreekgestoelte, ik keerde my een weinig om, naer den kant van den redenaer: eensklaps ontmoet ik twee vlammende oogen die op de myne gevestigd waren! De redenaer - ceremoniemeester des geheimzinnigen huizes stond voor my!!! Plotselings kwam my als eene schemering voor de oogen; de kerk scheen my vol van dansende vuerbollekens; ik zonk tegen den pilaer en viel in onmagt! Een koorknaep kwam toegesneld met eene pulle wyn en weldra kreeg ik myne zinvermogens weder. Myne eerste beweging was, de

[p. 88]

oogen naer den kant te werpen waer ik den vreeselyken man gezien had: hy was verdwenen!

‘'s Mans wraekgierige blik had my genoegzaem gewaerschowd voor datgene wat my te wachten stond. Weldra konden deszelfs gezinningen ten mynen opzigte niet meer twyfelachtig zyn; want ik vernam dat hy de omstandigste berigten nopens mynen staet en woonplaets had ingezameld. Den volgenden dag ruimde ik uit myn huis, alles wat ik kon, plaetste myne echtgenoote en kinderen in veiligheid binnen Sittard's muren; gaf magt aen eenen praktisyn om myne neering te onderverpachten en doorliep dan langs de Maes de gebergten om aldaer eenen vergeten hoek op te zoeken, waer ik myne dagen in vrede zoude eindigen.

‘In den nacht na myn vertrek brandde myn huis af. Later vernam ik dat, toen eenige geburen ter lessching toesnelden, zy eene menigte vermomde kerels zagen de vlugt nemen. De geburen vonden het huis in laeije vlammen, de deuren en vensters toegegrendeld van den buitenkant en by de schemering van den brand lazen zy, met kryt op de voordeur geschreven - zy bleef ongeschonden - zoo behandelen de Bokkenryders de verraders en lafaerds!

‘Het is hier verloren gebluscht - zegden

[p. 89]

de toegesnelden - de duivel heeft zich met het spel gemoeid, en wie weel of van Joos Hendriks, zyne vrouw en kinderen ooit beenderen of assche zullen worden wedergevonden. Allen meenden dat wy nog in 't huis hadden geslapen; want wy waren met eenen stillen trommel vertrokken en myne vrouw hield zich met de kinderen verscholen. Zes weken nadien, vertrokken zy by nachte uit Sittard met my; wy vestigden ons hier. Gy weet het overige! Maer neen gy weet nog niet alles:

‘De godvreezende leidsman myner jeugd, de redder myner ziel, de vertrooster myns doodstryds is één en dezelfde man; ziet hem hier aen myne zyde, lieve kinders!

‘Het beslissende oogenblik nadert: troostend is het voor my, dat een heilige my bystaet en dat ik u, myne gade en kroost aen de vaderlyke zorgen van hem kunne overlaten, en dat hy zich met die taek van vader - over u alle dry - wil belasten!

‘Dan voegde er de stervende met plegtigheid by, terwyl hy de handen op de hoofden der kleinen legde: kinders, ontvangt den zegen uwes stervenden vaders! Herman, wees de steun uwer moeder, de beschermer uwer zuster! Leer uit het voorbeeld van uwen rampzaligen vader

[p. 90]

waertoe slechte gezellen den wyssten en deugdzaemsten jongeling kunnen brengen! Bemin den arbeid; want de lediggang is het oorkussen des duivels!

‘Onthoud u van alle spel, doe niets in drift, mistrouw uwe eigene krachten en, hebt gy raed noodig, ga tot den heiligen man! Indien hy u ontroofd werde, zoo raedpleeg nooit anderen, dan deugdzaem beproefde menschen! Besteedt beiden geheel uwe krachten ter vertroosting uwer brave moeder, want haer lot was gedurende zestien jaren beklagensweerdig! Voor haer zult gy beiden bereid zyn ieder oogenblik te sterven! Gy, Martha, verzacht den zuren arbeid uws broeders, wees hem onderdanig! Gy, Herman, mogten ooit Martha's eer en faem, rust en leven in gevaer zyn, herinner u dan de laetste woorden uws vaders: aerzel niet, snel haer ter hulp! Vaerwel, myne dierbare echtgenoote; vaertwel, myne teerbeminde kinderen! Dat God u zegene, helpe en beware, tot wy daerboven ons wederzien!

‘En nu, laet my eenige oogenblikken met den priester alleen!’

Huilende en snikkende verlieten moeder en kinders - op 's mans en priesters verzoek - het vertrek; snelden naer het loofhuisken en vielen

[p. 91]

in elkanders armen, onder het storten van eenen tranenvloed! Tien minuten bleven zy er, wanneer zich des priesters stem deed hooren. Zy vlogen in huis en de beide kinders mogten de oogen des overledenen sluiten! De moeder viel in onmagt en de kinders waren niet van het lyk los te rukken.

Twee dagen nadien droeg men eenen overledene naer het kerkhof; de pastoor van Elsloo vervulde de herderspligten; want de oude herder van Geulle volgde met Herman, Martha en de zoogezegde Monika het lyk!!!

einde van het eerste kapittel, eerste deeltje.