De silveren rinkelbel

[p. 112]

Fyftsjinde haadstik
Flucht fan de patriotten út Frjentsjer.
Jildert Nolkes by syn wiif.

De patriotske hearen seagen al gau yn dat har macht te lyts wie, om it op 'en doer fol te hâlden, dêr se al gau foar 't ferstân hiene, dat de kening fan Frankryk neat mei har te dwaan ha woe. Dêrop begûnen se der om te tinken om in goed hinnekommen te sykjen. Hja sochten de moed jit yn 't folk te hâlden, mei 't gerucht te fersprieden, dat der in leger út Frankryk ta har help op kommendewei wie. Mar om't it al gau bliek dat dat koal wie, lieten de measten de moed sakje. Dy it bestjoer yn 'e hannen hiene, wienen de earste dy har ta fluchtsjen ree makken, en doe dat fernomd waard, begûn har eigen folk tsjin har te wrokjen. Mar wat de need heger kleau wat de hearen de saak geunstiger foarstelden, om it folk mar del te bêdzjen. De sneons, de 22ste, lieten se jit troch de stêd omtromje dat har spul jit nea sa goed stien hie, as 't doe stie, en dat der alle eagenblikken jild en folk om har te helpen te ferwachtsjen wie. Lykwol dat waard net mear leaud, en de hearen waarden hoe langer hoe benauder. Ien fan harren knypte der al út, onder 't foarwinsel, dat er de Frânsken fan Teksel ôfhelje soe. In oaren dy mei syn húsgesin de stêd ferlitte woe, waard by de poarte fan de wacht oanhâlden, en nei syn hûs terêch brocht.

De sneinsneimiddeis nei de preek liet men it wapene folk yn de tsjerke komme, en doe moast it hege wurd der út. Dat hja fan de Frânsken gjin help te ferwachtsjen hiene; dat hja net bestand wienen tsjin de macht dy tsjin har op kaam, en dat der dêrom oars gjin wei mear op wie, as dat elk, sa gau as er koe, in goed

[p. 113]

hinnekommen seach te krijen. De hearen stelden de wiere foarstanners fan de frijheid foar om mei har nei Starum of nei Amsterdam te tsjen. En dy dat net dwaan koene of woene, wisten se gjin better rie te jaan, as har mar wer onder de foarige regearing del te jaan.

Nei dy oanspraak ontstie der net in bytsje roerichheid onder 't folk, dat salang mei moaie beloften op 'e tocht hâlden wie, en op 't lêst sa hommels teloarsteld waard. De hearen wienen der mar op betocht hoe bêst ta de stêd út te kommen, dat just net mâle maklik gyng; want de poarten wienen mei wachten beset. Sommigen dy dêrtroch wisten te kommen, waarden fan de kanonniers mei kûgels neisketten; lykwol nimmen waard rekke.

De grutste swierrichheid wie jit hoe se mei skik fan dat kriichsfolk en bysonder fan dy Hollânske kanonniers ôf komme soene, want dy woene net fuort of hja woene earst har fertsjinne lean habbe, en hja drigene it op in plonderjen lizze te sillen as se net betelle waarden. Mar dy swierrichheid waard, ta gelok jit onferwachte weinomd. Dêr kaam in sjeas foar de poarte dêr fjouwertûzen gûne jild yn siet; dy hearde ta oan ien fan de hearen dy der op ôf gien wienen, en soe har neistjoerd wurde. Mar dy sjeas waard oanhâlden en it jild wie priis; dat waard nei 't stedhûs brocht en dêr it folk mei betelle. Doe sakken se njonkelytsen allegearre ôf, de iene hjirhinne en de oare dêrhinne. De hearen makken allegearre dat se ta Fryslân út kamen. Ek de grytman De Beere; dy teach mei in rêst folk oer Boalsert en Warkum nei Starum, en dêrfandinne de Sudersee oer nei Amsterdam.

Doe Frjentsjer fan de patriotten ontromme wie, joech de Regearing kennis oan de Steaten te Ljouwert dat de stêd fan de wapene boargers ferlitten wie, en stelden in onderhanneling foar. Mar de Steaten achten gjin onderhanneling nedich; hja stjoerden op 'e 25e septimber fjouwer kompanjys fan 't earste bataljon Oranje Vriesland nei Frjentsjer. De majoar Guerin dy 't befel oer dat folk hie, krige oarders mei om de stêd te bestjoeren en de nedige middels ta herstel fan de rêst yn 't wurk te stellen. Sa kaam Frjentsjer gau wer wat yn stilte.

[p. 114]

Jildert Nolkes folge syn hear net nei Hollân, mar teach wer nei syn wiif en bern te Koudum. Doe hie er, lyk as te begripen is, in hele bulte nijs te fertellen. Mar ien ding hie er dêr te Stiens ontdutsen, dat lei him swier op 't hert. Want dy Jetske dy yn har jonkheid by baas Pabe skuonmakker te Stiens wenne hie; waans kiste dêr stellen waard, en dy dêr sa hommels út de tsjinst rekke: dy Jetske wie Jildert Nolkes syn wiif. Fjouwer jier hie hy no mei har yn alle wille en iendracht libbe: faak en folle hie hja him fan Stiens ferhelle; hja hie him fersterke yn 't gelove dat dêr gjin Lútsen Tetmans wenne (want dy wie dêr krekt komd doe hja fuortrekke wie). Hja hie him ek wol sein, dat de skuonmakker syn wiif har beskuldige, dat hja grut mei de baas wie. En hoewol Jildert oan har onskuld yn 't allerminst net twivele, hie dôch de skamte him tebek hâlden om by Lútsenboers dalik te sizzen wa syn wiif wie; om't er net ris witte koe, wat praat dêr te Stiens fan har gien hie. En no hie er ontdutsen dat dêr te Stiens in jongfeint wie dy foar in soan fan har en de skuonmakker gyng. Hy koe dat lykwols net leauwe. Hoe klear it ferhaal fan Hans fiter-en-bân ek wie: Jildert hie by himsels jit de stille hope dat it falsk wêze soe. Mar om dêr no tsjin harsels oer te praten, dat wie slim wurk. Mannich kear bleau Jildert yn syn ferhaal stykjen op in wize dy Jetske net ferklearje koe, en mannich frage die se him dêr se gjin foldwaand antwurd op krige: foaral as se frege, as er ek it ien of 't oar fan baas Pabe fernomd hie. Lykwol it minske tocht gjin erch, want hja hiene jit nea gjin ongemak meiinoar hân. - Ferskate kearen hie Jildert it wurd op 'e lippen om har de saak oer te slaan; mar dan tocht er elke kear: och lit my mar swije; 't sil dôch net wier wêze, en wat ha 'k har dan oerstjoer te meitsjen? - Mar dêr wie neat oan te dwaan, hy koe 't net ferkropje. Hy moast it har sizze. Hy onderlei it al sa foarsichtich as er koe; hy prate earst wat fan fierren om 'e kant, mar hy moast doch op 't lêst ta de haadsaak komme, want doe hja begûn te merken dat der wat efter stike, lei se 't jit mear op in freegjen. - En de útwurking dy er ferwachte hie, bleau net benefter. It wie as 't minske foar de holle slein waard, doe se 't hear de; en it spiet him safolle as er hierren op 'e holle hie, dat er 't

[p. 115]

mar net ferswige hie: mar doe wie 't al te let. - Mei in floed fan triennen beswarde hja him har onskuld en hy moast mar susje wat er susje koe: dat er der neat fan leauwe woe, en dat it wol in optocht staaltsje fan dy Hans wêze soe - om har wer in bytsje ta bedarjen te krijen.

Mar de golle nocht en wille, dy der oan dy tiid ta yn 't hûs fan dat pear wenne hie, wie ferjage. Jetske koe 't tinkbyld net ferdrage, dat der sa'n skande op har rêste. Hja hie nearne de rjuchte wille net ta; hja siet jimmer yn harsels te mimerjen, en dan boarst se faak yn triennen út. Jildert wie net yn steat om har mei praten wer sa fleurich te meitsjen as se tefoaren west hie. Dêrom stelde er har foar om mar ris in reis nei Frjentsjer te ondernimmen. Hy hie al heard, dat it dêr allegearre wer rêstich en fredich wie; en de kastleinske hie sein dat se har nift, dy se yn salang net sjoen hie, wol graach ris by har winske te habben. Ek moast hy, no er syn hear ferlitten hie, wolris omsjen om wer in kostwinning te sykjen. -Jetske hie dêr earst neat gjin sin oan, mar mei folle moaipraten krige er har dôch safier dat se derta oergyng.