De silveren rinkelbel

[p. 79]

Njoggende haadstik
In toaneel yn de Nauwe Gasthússteech te Ljouwert

It wie op in mistige sneonneimiddei yn de lette hjerst. De wykmerke te Ljouwert (dy waard doe op sneon hâlden) wie sawat ôfrûn, en it boerefolk gyng drippendewei de poarten út. Hjir en dêr yn in herberge sieten jit in mannich fan dy plakkersbazen te pimpeljen, te smoken en te praten. Sa sieten der yn 't grut Wagentsje jit in mannich Stienzers onder in stevige slok, en dêr wie Jildert Nolkes ek by. Doe dy knapen lang en let begûnen te praten fan fuort en de iene de oare frege as er mei woe, sei Jildert dat er jit efkes de stêd op moast om in boadskip, en hy gyng de herberge út. Lit ús him ris neispoare. Hy sette de koers oer de lange piip, de Weerdt troch en 't Hofplein oer. Dêr draaide er onder de poarte troch op nei 't Sint Anthoni gasthús, en dat paad brocht him yn de Grutte Tsjerkstrjitte. En dêr draaide hy, de rike foarname boeresoan, in neare smoarge steech op, dêr pas in man sonder kantroeren troch gean kin, en dêr in fatsoenlik minske genôch oan hie om der yn op te sjen: it wie de Nauwe Gasthússteech. Hy draaide dêr in âlde rynkranke doar op; yn 't portealtsje kaam him in moassige rikkerige geur temjitte út it lytse keammerke, - of in keammerke koe 't hast net hjitte, it wie in gat fan in foet ôf tolf yn 't fjouwerkant, en gjin acht foet onder de balken. It wie dêr benei de hele dei skimerjûn, want it âlde finster dat yn de neare steech útseach, wie ta oerfloed jit ek omtrint heal ticht stoppe mei âlde flarden, om it sigen troch de stikkene ruten te beletten. Dêr sieten elk oan in kant fan in slop skeefhingjend tafeltsje twa froulju, onsjuch en smoarch krekt as alles om har hinne. It iene wie

[p. 80]

âlde Klaaske Teapert, de dokteresse, en 't oare wie Griet, in faam fan in grut tweintich jier. Hja wie net oan Klaaske besibbe, mar wenne by har yn: hja húshâlden tegearre. Op 'e tafel stie in stiennen kofjetsjettel, dy grien út de potwinkel komd wie, mar hy wie no sa swart, dat it mocht bekend stean, dat er in jier yn 'e skoarstien hinge hie. In stiennen kop mei in stik derút wie har môlkkom. De grouwe knoarren switsersbrea mei goed bûter en tsiis derop, hiene se gau yn 't tafelslaad stoppe, doe se de doar hearden. Klaaske har swabberkoer en Griet har pikelhjerringfetsjes stiene oer de flier. Op 'e hurd stie in riknêst fan foazige turfbrjitten tusken fjouwer klinkertstiennen. Tsjinoer it finster wie 't bedstee, dat fan rûge planken byinoar klost wie, sonder doarren of gerdinen derfoar. Dêr wie oars net op te sjen as wat strie, en wat biten en brokken fan âlde tekkens. De gloppe onder 't bedstee stie fol skurve potten en pannen en oare snaren, dy mei'noar gjin trije botsens wurdich wienen, yn 't selskip fan in mannich lange turven.

- ‘Ei, libbest do jit ek?’ sei Klaaske, sa gau as se Jildert seach. ‘Ik tochte datst de poaten útstutsen hieste.’

- ‘Kom, kom! âlde tange!’ sei hy, ‘do skuorst de bek al wer oan de earen ta op. Ik woe ris wat rie fan dy habbe.’

- ‘No, rie en die jaan kin 'k wol, ast do mar goed rûch op 'e side biste.

- ‘Dêr hest dan mar wat!’ sei Jildert, en smiet in trijegûne op 'e tafel.

- ‘Dat is goed om in begjin te meitsjen. Ik sil dalik wat yn 'e flesse helje, dan krije wy wat moed yn 't liif. Toe Griet! lit him wat by dy op 'e stoel sitte! 'k Soe oars sizze, hy kin wol op in pikelhjerringfetsje sitte; mar hy hat sa'n moaie broek oan, as dy smoarch waard, soe Lútsen Tetmans syn wiif jûn rare fiis oan 'e noas lûke.’

- ‘No,’ sei Griet, ‘hy kin wol by my sitte; dat soe de earste kear net wêze. Kom hjir mar, heite!’

Wylst se dat sei, krige se him by syn rokje, loek him by har op 'e stoel, en sloech him de hannen om 'e mul. Mar de âlde stoel wie foar dy fracht net bestân; de opstokken tearden stiltsjes wei

[p. 81]

rûngear, en Jildert en Griet rôlen oer de smoarge flier. Klaaske lake dat se skattere en siet te hâlden en te kearen om de tafel op fuotten te hâlden. No, hja riisden al gau wer oerein; Jildert prottele dat syn klean sa smoarch wurden wienen, en de twa froulju stieken him dêroer de gek oan. Mar hja moasten ek wol wer sitte. Klaaske naam in losse planke fan 't bêdsket, dy waard op 'e pikelhjerringfetten lein en dêr moasten de jongelju (sa neamde Klaaske har) tegearre op.

- ‘Mar om ris fan 't ien yn 't oar te praten,’ sei de âlde profetesse, - ‘soest ús no it boask mei de skuonmakkersdochter bekendmeitsje?’

- ‘Ja, dat moast wat lykje!’ sei Jildert. ‘Salang as dy Wouter prûkmakker te Stiens is, krij ik 't safier net. Dy sil ik jitris ôfhimmelje dat er lam en krom wurdt.’

- ‘No ja! sa moatst it mar oanlizze; dan sit wol yngong by de faam krije. Do bist eigentlik de grutste lompert dy op twa bonken rint, dat 's wrachtich wier! Do wolst mar sûpe en mâltjirje troch alles hinne, en ast dyn sin net krije kinste, dan wolst der mar op touwe.’

- ‘Ja, dy Wouter dêr bin ik gleon op. As er my ris by nacht temjitte kaam, dan koe 'k him bêst deameitsje, as 't net mear wie as 't wurk. As 't fan 't winter sterk iis wurdt, en hy het it hert yn 'e hûd om mei dy faam yn 'e herberge te kommen, dan sil ik in raar ding fan him meitsje, dêr kin er rekken op meitsje.’

- ‘No harkje my dat ris oan! soe men 't syn libben wol dommer betinke kinne? Do krigest de skuonmakkersdochter op sa'n manear net; dat liket der fan fierren net nei. Do moatst de hynzers alheel oars foar de wein slaan. Do moatst dy oanstelle krekt ast yn 'e kwynmoanne biste, en yn de herberge moatst net komme; ek by gjin setten en pretten. En dan moatste sa faak as 't pas jout te kennen jaan, datste 't der sa mei te dwaan heste dat dy faam net fan dy witte wol. Dat sil folle mear helpe.’

- ‘Ja dan soe hja - en alle feinten en fammen mei har - my jit wat útlaitsje op 'e heap ta. As dat teminsten helpe soe, dan moast Wouter ta Stiens út. My tocht jy moasten him safier ris sjen te krijen, dat er him de kaart lizze liet. Dan moasten jy him sizze wa

[p. 82]

syn mem is; dan wit er ek dalik dat Tsjamke syn healsuster is. Griet of jy koene earst wolris nei Heech reizgje en ris hichte by skilige Foek nimme, wêr dy Jets no ferkeart, dat sil Foek wol witte. Dan koe him dat mei-ien sein wurde, en dan wie der grut kâns dat hy dêropta reizge.’

- ‘Al wer in allerakelikst dom útstel! Dan soene wy ommers ússels yn de fûke arbeidzje. As ik him sei dat hy yn dy faam har kiste fûn wie, dan koe 'k der ek wolris op oanhelle wurde om te sizzen wa dy kiste stellen habbe. Dan soe 'k raar te pal komme! Nee, sa net hear!’

- ‘No, witte jy der better wei op, om dat laam sonder moer ta Stiens út te krijen?’

- ‘Dat leau ik al; ast do mar krekt sa dwaan wotte as ik sis. Hark ris! do moatste fan dizze tiid ôf oan bistindich wurde en dy nearne mei bemoeie. As 't sterk iis wurdt, moatst net te Wyns op 'e baan komme, en jit folle minder yn herbergen.’

- ‘Ik net te Wyns op 'e baan komme?! Jy kinne in baarch ek wol oplizze dat er net yn 'e modder omrôlje moat.’

- ‘No, dat moat sa, ast do Tsjamke yn 'e fûke ha wotte. Mar as dy dat sa beswierlik taliket, dan praat ik mar net fierder.’

- ‘Ja ja! toe, praat mar fuort!’

- ‘Sit by 't winter fan 't iis bliuwe? dat is te sizzen, om plezier te meitsjen.’

- ‘'k Wol net leauwe dat ik dat trochstean kin. Mar lit ris hearre hoefolle belang derby is.’

- ‘Sit by 't winter fan 't iis bliuwe? Dat freegje 'k dy jitris.’

- ‘Moat ik dat no ynienen sa fêst onthjitte?’

- ‘Ja dat moatste! en folbringe moatste 't ek. Meitsje der steat op dat ik spionnen út stjoer, en aste 't ienkear lapste, dan gean ik ynienen nei Lútsen Tetmans en sis him wa'st do biste.’

- ‘Ja, dêr wolle jy my bang mei prate; dat dogge jy dôch net.’

- ‘Dat doch ik sa grif ast do dêr by Griet op 'e planke sitste. Ik wol de saak ris ynoarder habbe, en ek gau; en as dat net slagje wol, dan sit do dêr ek net langer by dy grouwe boer op 't hok lizze, en wy op 'e poat sûge: dat swar ik dy!’

[p. 83]

- ‘No, dan sil ik wol dwaan moatte sa't jy sizze.’

- ‘Ja, ast dat dochste dan sil 't wol gean.

- ‘En hoe moat it dan fierder, tinkt jo?’

- ‘Do moatste hinnegean en sjuch in stik ôf fjouwer feinten, kearels dy der fiks wêze doare, op 'e hân te krijen. Mei jild moatst se bekeapje; net op in pear sechsthealen sjen. Twa dêrfan moatte, as Wouter mei de faam yn 'e herberge is, rûzje mei him sykje, en handgemien mei him sjen te wurden. Dan moat de lampe út knoffele wurde, en dan moat ien fan dy mannen himsels de kop teskramme en bont en blau slaan. Do moatst har tige de hannen stopje, dat begrypste! - dan kinst bêst guods fine dy har dêrta brûke litte wolle. No, dan moat dat oanbrocht wurde, en dan moatte dy oare twa as tsjûgen op komme en sizze dat Wouter dy feint sa te nutte makke het. De kastlein, der biste fansels grut by; dy syn skoanfaar is bysitter, en komt wol gauris by de frederjuchter: dus ast de kastlein syn soan der mei ta krije koeste dat wie in moaie set. Om Wouter jouwe hja safolle net; dat se oan him fertsjinje dêr kin har kat net fan libje. Mei de bysitter moast dan sjen te beärbeidzjen dat Wouter feroardield wurdt om foar in wikemannich it lân te romjen. Hest dat dan allegearre klear, dan kinst do opnij dyn lagen lizze by de faam. - Hoe liket dat plan dy ta?’

- ‘In swiere ondernimming foar my. En dan jit gefaarlik as 't allegearre krekt sa komt as wy 't ha wolle.’

- ‘Ast do dy der mar goed op útlizze wotte, dan is der gjin grissel gefaar by. Mar koart en goed: dwaan of net? Do bist der liepernôch ta, dat wit ik, as dyn wille mar goed is. Ik wol der ek net langer op om babbelje, de bek wurdt my wurch. Jitris: sitte 't dwaan of net?

- ‘It sil wol moatte!’

- ‘Jawis moat it! It is sa mar gedonder! Der moatte better prikken yn 't wurk. En aste troch de koer falste, dan witste wat dyn straffe wurdt; ik ha 't dy niis al sein.’

- ‘Ja do bist in âlde teapert! Mar it wurdt moai let hear! Ik moat sjen dat ik Stiens fyn.’

Jildert gyng opstean, en soe ta de doar út. Mar Klaaske knikte

[p. 84]

Griet ta, en hja beide flink oerein en gyngen flak foar de keamersdoar stean mei de hannen yn 'e side.

- ‘No earst ôfskowe, feint! Earder komst der net út.’

- ‘Ik hab ommers al in trijegûne jûn.’

- ‘Wat wolst leafst, willich oerjaan ôf dat wy ússels rêde?’

- ‘No, dêr is myn pong dan! Moat ik no mei de lege bûse nei hûs?’

- ‘Dat rint licht. Griet, ondersykje do ris foar de wissichheid, as syn bûse goed leech is.’

- ‘Dat 's ferdomd!’ rôp Jildert, en sprate syn earmen út om har elk oan in kant te triuwen, en dan de doar út te fleanen. Mar mis wie 't!

Dy twa froulju, sa fûl as serpinten, pakten him by de lurven. En hoe't er ek om him hinne skopte en sloech, hja wisten him sa goed yn in lyts hoekje te triuwen, dat er neat begjinne koe. Griet hâlde him de hannen en Klaaske begûn te roppen. Hja snijde him de sulveren knopen fan de himdrok, skuorde him de gouden knopen út it himd, it horloazje út 'e bûse, de gaspen fan de broek en de skuon, it sulverhêftemês en de pipedoas út 'e bûse: koartom, alles wat er fan wearde oan en by him hie, rekke er kwyt. As er flokte en kraste ôf as er bea en lamentearre, dat wie allegearre allike folle, hy krige neat werom. Sa nei hûs dêr skoarre er raar tsjinoan, mar 't soe der dôch ta komme moatte, dat seach er wol yn; mar om't er net onder de minsken ferskine doarste hinge er dêr jit salang om as 't alheel tsjuster waard. De slok dy der foar syn jild kocht waard; dêr krige er syn part jit mei fan, en doe kroaske er njonkelytsen, moai yn 't himd bebiten, op nei Stiens.

Danich soarge er nei hûs. Hy begriep wol dat it der raar by stean soe mei de âldelju, as hy dêr sa mâl oan kaam, te mear, dêr 't alle skyn hie dat er yn ferkearde huzen west hie. Dat nijs koe ek oeral reitsje, en dan soe Tsjamke jit mear reden habbe om ôfkearich fan him te wêzen. Dêrom, tocht him, wie 't ek in tige domme set fan Klaaske west om him sa rinne te litten, al hoe betûft as de âlde fekke oars ek wie. - Mar, lyk as Klaaske sein hie, Jildert wie jit ek al ridlik liep. Nei folle mimerjen en tinken fûn er onderweis in middel út om him hjirtroch te rêden.