Jakob van Artevelde

[p. I]

Voorrede.

Een paer beweegredenen, die my aendreven om dit gedicht met eener voorrede te laten verschynen, zyn, ten minste in myne oogen, niet zonder belang.

Vooreerst ben ik hierdoor in de gelegenheid gesteld om de bronnen op te geven, waeruit het wonderdadige gedeelte myns werks is voortgevloeid. De slang, het venyn uit een beker opslorpend, herinnert ons eene legende uit het leven van den H. evangelist Johannes. - Overbekend is de saga van St. Bertulfs fierter, die in de abdy van St. Pieters, by Gent, berustte, en waerop, telkens als ramp of oorlog het land bedreigde, een klop werd vernomen. - De verschyning van O.L.V. op de muren van 't belegerde Doornik is eene kronyksoverlevering. - Een raef, vóór of in den stryd eenen kryger omvliegend, werd van ouds als een zwart voorspook aenschouwd: zulk een verschynsel kondigde in den Gulden-sporenslag het rampzalige einde des franschen veldheers aen.

Gaen wy over tot de tweede der beweegredens, die ik bedoelde.

Ik schatte nog al hoog zekere plaets over Jakob van Artevelde voorkomende in de Historie van Belgis des gentschen patriciërs Marcus van Vaernewyck, die omtrent het midden der XVI^e eeuw schreef, en de afstammeling was van eenen magistratspersoon, tydens Artevelde in bediening. Die plaetse biedt eenigsins eenen lichten leidraed aen, die dóór de handeling van myn gedicht heenloopt, en is inderdaed allermerkwaerdigst als oude getuigenis van zulker hand in zulken tydstippe. Zy moge dus, hier byna in haer geheel, weêrgegeven worden uit dien boeke, dat, even als Meyerus' onschatbaer geschiedwerk, vóór de uitgave a esté veu et visité zoo het privilegie getuigt: ‘Niet alleene is een stadt te prijzen in haer edificien ende ciraten, maer meer in haer goet regiment ende policien... Die vrome ende

[p. II]

ridderlicke man Jacob van Artevelde (al was oock ghebreck in hem ghevonden) heeft hiertoe in zijnen tijden zeer gheholpen. By hem quam int ghentsche regiment, anno xiii. hondert xxxvii, int schependom d'her Thomas van Vaernewijck, op alderkinderen dach, ende duerde daer inne vii. jaren, vii maenden ende vii daghen. Hy zeyde met een vrijmoedich herte: Soo wanneer ghy ziet, dat ick timmeren zal groote huysen, ende mijn kinderen houwen aen verguldene sporen, en ghelooft my dan niet meer....

Anno xiii. hondert xl... was de wet van Ghendt ghemaeckt voor Doornicke, daer hy lach, met den coninck van Jnghelant, den hertoghe van Brabant, ende den grave van Heneuouwe. Ende aldaer was Artevelde die sententie quyte op dlant van Vlaenderen van den paus van Roome, welcke inne hilt, alzoo haest Vlaendren yet dede teghens den coninck, so dede den coninck werpen zijn sententie op dlant van Vlaendren, als datmer gheen misse en mochte doen, noch gheen kinderen christenen doen, noch vrouwen die van kinde op waren, in de kercke leeden, noch dooden begraven op 'tgewijdde, en noch andere poincten te lanc om verhalen: maer Artevelde brachtse [die sententie] binnen Ghendt, met allen den instrumenten ende bullen door zijnen arm gesteken, ende scheurdese.... De chronycken zegghen, dat tcommun ende ghemeente van Vlaendren noyt in soo grooter eeren, noch soo ontsien en waren als in dien tijdt: hy en was nochtans van gheen groote faculteyt van afcomste, maer wter ghemeente ghesproten, en was vrij brouwere, en hadde eens overdeken geweest, enz.’

Zeker zou deze aenhaling vatbaer zyn voor vele aenmerkingen, maer nergens toch zouden die minder passen dan in eene voorrede, en aenteekeningen kan myn gedicht ontbeeren.

Uit dien hoofde zal men wel jegens my toegevend zyn, indien ik, by der voorgaende plaets, eene tweede voegen, die ons kortbondig den staetkundigen tweestryd uiteenzette, bestaende tusschen de twee grootste inboorlingen van Gent; Artevelde en Keizer Karel, door my in een der dichten achter dit werk tegen over elkander gesteld.

Die waerdeering van beider verschillende grondbeginsels is geschreven door onzen stadsgenoot, mynen vriend Blommaert, in zyne Geschiedenis der Fonteynisten, alwaer hy zegt:

‘Keizer Karel V verscheen in 1540 aen het hoofd van een magtig leger te Gent, waer hy de onlusten te baet nam om de stadswetten te wyzigen. Hy vernietigde voor altoos de krachtige, demokratische instellingen van Jakob van Artevelde, waerdoor Vlaenderens voorspoed zoo hoog was gestegen, en deszelfs magt en aenzien door de geduchtste naburen eeuwen lang werden geëerbiedigd.’

[p. III]

Waerby de aenteekening staet: ‘Keizer Karel volgde hierin het systema, door het huis van Burgondië sinds eeuwen gevolgd: het vermeerderen der vrye steden of gemeenten... Het doel dezer strevingen was het vormen eener monarchie der nederlandsche provintien; deze vorsten wilden zich als alleenheerschers over deze vryheidminnende volkeren verheffen. In den kryg, gedurende twee eeuwen tegen de vrye steden gevoerd, steunden zy zich op hunne feudaelheeren of groote leenhouders, en schenen het aristokratisch stelsel toegedaen. Maer eens dat de vrye steden gevallen waren, en Gent, het laetste bolwerk der nederduitsche vryheid in 1540 bezweek, begon Philips de tweede zyne magt te beproeven ter vernedering der groote feudaelheeren, wier tegenwigt hy ook wilde te niet helpen. Dan zag men de onderdrukte steden en miskende heeren een verbond sluiten, dat de troebelen der zestiende eeuw te weeg bragt en het spaensche ryk tot in zyne grondvesten deed beven.’

Wie beider, Artevelde of Karel de vyfde heeft verdiend, een beeld van 't belgische volk en 't vaderland, van de weereld der vryheid en der ware staetkunde te ontfangen?

Vóór ik sluite willen wy in 't korte en kronyksgewyze aenteekenen wat er ter verdediging en verhooging van Artevelde met en sedert 1841 is gedaen, tydstip waerop Voisin een critisch onderzoek der geschiedschryvers des grooten mans uitgaf. Die regelen zullen mede gedeeltelik tot inlichting strekken der enkele gedichten, achter het hoofdwerk dezes boeks gesteld.

In 't zelfde jaer werd Van Peene's drama Jacob van Artevelde op den schouwburg der maetschappy Broedermin en Taelyver vertoond.

In 1845, vier eeuwen na Arteveldes geweldigen dood, schonk een onbekende, door tusschenkomst van den achtbaren Cornelissen, zaliger gedachtenis, aen de stad Gent het bronzen borstbeeld des kapiteins van St. Jan, door den beeldhouwer Pieter de Vigne vervaerdigd.

In 1846 schreef dezelfde heer Van Peene een fransch opera op denzelfden staetsman, dat ten stadsschouwburge werd opgevoerd.

Plechtig werd dit borstbeeld door het magistraet op den stadhuize ingehuldigd, met der officiële verklaring wie Artevelde was geweest, en wat hy ter verbreiding der stadsmacht en ter verweering der landsrechten tegen het, met Rome verbondene, Frankryk had gedaen en volvoerd.

Te eener tyde bekroonde de koninklike maetschappy van schoone kunsten en letteren van Gent de heeren Van Kerckhoven, Ecrevisse en De Winter; den eerste wegens een gedicht, de anderen wegens eene redevoering op den heldhaften staetsman.

[p. IV]

In 1847 verklaert Cornelissen dat de overledene J.L. Van Caneghem de onbekende was, die 't gemelde borstbeeld had geschonken.

In 't zelfde jaer schreef de heer Conscience zynen roman: Jakob van Artevelde.

In 't zelfde jaer geeft de heer Kervyn van Lettenhove eenige bladzyden uit, met den name des beroemden mans ten titel, welke in de Histoire de Flandre weêrgegeven zyn.

In 1848 wandelde te Gent dezes reusachtig standbeeld, door denzelfden beeldhouwer Pieter de Vigne in hout gesneden, op een triomfwagen door de stad rond, en dit te midden van den historischen stoet der graven van Vlaenderen.

In 1856 zond Gent dit standbeeld naer Brussel, om aldaer, als hoofdpersoonagie eens triomfwagens, de provintie Oost-Vlaenderen te vertegenwoordigen by den feeststoet, door 't geheele land ingericht ter eere der vyf en twintigste verjaring van koning Leopolds troonbeklimming.

In 't zelfde jaer verdedigden twee leden der koninklike akademie van Brussel, met name de heeren Kervyn van Lettenhove en baroen de St. Genois den te lang miskenden Gentenaer tegen eenige bedenkingen over hem in 't midden gebracht door hunnen akademiegenoot, den heere baroen de Gerlache.

In wat jaer moet op het bronzen borstbeeld en het houten standbeeld een gedenkteeken volgen, dat den verdediger der vryheden en rechten des vaderlands en des menschdoms waerdiger zal zyn?

In wat jaer zal Gent niet langer de eenige voorname stad van België zonder monumentael standbeeld zyn?⁽¹⁾

(1) Ik ben sedert ettelike jaren getrouw gebleven aen 't gebruik des onderscheids der nederduitsche letter ij en y, of zoo gezegde grieksche i, en werkelik als i klinkend. Indien daertegen hier algemeen het letterteeken y is gebruikt, schrijve men zulks bloot toe aen het gemis ter drukkerij van genoegzame ij's in een karakter van letteren uit Frankrijk herkomstig. Eene bijzondere omstandigheid vergunde den tijd tot het aanvullen der letterkas te dien opzichte niet.