|
| |
| |
| |
[13. Legenden]
673. Alle ding heeft zyn mode.
(De wandelende Jood)
| |
A.
Alle ding heeft zyn mode,
maer 't wandelen dog niet;
wandeld tot zyn verdriet;
't is zeker vast en klaer.
een borger zacht van zeden
waeren vremd van fatsoen,
dat 't was een vremdeling;
voor hem een voorschoot hing.
groeten hem naer betaeme,
Ey zeyde: ‘ziet, mynheere,
gy doet het om my t' eeren,
maer zitten mag niet zyn;
'k en zitte nergens niet,
't zitten baert my verdriet.’
- ‘Komt in de herberg binne,’
drinkt met ons een glas bier,
doet ons doch dit plaizier.’
| |
| |
maer 'k en mag my niet zette,
dat en mag niet geschien;
ik ben, gelyk 't betaemt,
van u goedheyd beschaemt.’
gy toont wel honderd jaer,
zegt ons of het is waer.’
‘'k Ben meer, wilt my gelove,
als achtien-honderd jaer;
'k en zal u niet verdooven,
de zaek is vast en klaer;
'k was tien jaer just van pas,
als Jesus mensch eerst was.’
‘Vergeeft, bid ik, myn vragen:
daer 't Schrift komt af gewage;
‘Dit komt u wel te voore;
is myn naem, wilt hooren,
'k ben dien, tot myn verdriet.’
‘Ben ik niet hard gespeereld,
'k doen 't ronde van de werelt
Vertelling van den Joode.
't zy bosch of wildernis,
schoon daer lag menig lyk;
'k ben door en door gegaen,
noyt heb ik wond ontfaen.
met waerheyd, regt gezeyd,
veel vielen voor my dood;
‘'k En hebbe, wilt my vatten,
nog huys, nog tent, nog geld;
vyf stuyvers zyn myn schatte
al waer ik gaen of staen,
die somme volgt my naer.’
| |
| |
‘Wy hielde als voor droome
't vertellen van uw kwael,
‘Gy moet dan pligtig weze
van eenig grouwzaem kwaet,
dat Gods goedheyd gepreze
verteld ons d'oorzaek dan,
‘Myn vreedhyd is myn leven
waer nu myn kwaed vergeve
leéd voor my groot verdriet.
‘Op den Calvaer, wilt wete,
droeg Jesus zyn zwaer kruys;
passeérd hy voor myn huys,
hy zei: ‘doet my 't plaizier
vriend, dat ik rust alhier.’
‘Ik sprak tot hem, al gekken,
‘wilt ras van hier vertrekken,
want gy maekt my confuys.’
‘Dan sprak den Heer der Heere
‘gij zelfs zult gaen en keere
den jongsten dag vol grouw
‘'k Hebbe ter zelver uere
vol spyt en vol douleuren,
gepraemt door het geweld;
en sedert dien, hoort aen,
heb ik dag en nagt gegaen.
‘Den tyd die komt my prame,
't gezelschap zy gegroet,
als ik-wil stille staen.’
1, 2. t.: maar het wandelen. - 1, 5. misschien te lezen: 't is zyn, enz. - 2, 3. t.: een borger was van zeden. De Fransche tekst heeft: ‘Des bourgeois fort dociles // l'accostent en passant. - 3, 6. hing bijgev. - 5, 1. t.: zeid; mynheer. - 5, 3. het bijgev. - 9, 3. u bijgev. - 12, 1. gespeereld = versperd; zie Schuermans, Idioticon, op sperelen. - 15, 5. t.: velen. - 16, 1. En bijgev. - 19, 1. myn leven = voor heel mijn leven. - 19, 3. t.: nu my. - 21, 1. t.: al gekke.
| |
God is in al zyn werken.
B.
luystert naer myn bedied.
| |
| |
Hy was op een der schepen
d'Engelschen zyn doorslepen,
't welk hy hun maekt bekent.
De Spagnaerts, die hem zaegen
veel ballen, wilt verstaen;
s'en hadden noyt voor dien
dog hy kost niet bezwyken
d'Engelschen vraegden dan,
Hy zegde: ‘lieve vrienden,
gy hebt misschien verstaen,
dat ik ben dien aenzienden,
die quaem tot Brussel aen;
dien man van 't Jods gebroed,
‘Zeventhienhonderd jaeren,
sweef ik in 's weirelds baeren
'k moet veel pyn onderstaen
als ik niet voort mag gaen.
op dat naer myne wenschen
‘Vruchteloos is myn zoeken,
daer 't meest perykel is,
om zoo, door doodsbedwang,
‘M'heeft sterk op my geschoten,
geen bal en ded' my leet;
't heeft my genoeg verdroten,
't is ook waer, dat 't my speet,
moest blyven leven daer.’
‘Hoe zyt gy hier gekomen,’
‘Neen,’ zeyd hy, ‘wilt verstaen,
‘Ik zien dat ik moet zweven,
'k ben nogtans moed' van leven;
my brengen, zoo terstond,
ten waer my geen affront.
‘Maer geen kanon of ballen
om my dood te doen vallen,
dog 't waer my aangenaem;
want door myn lyden groot
‘Ik zoud nog voorder spreken,
maer ik ben zeer gepraemt;
ik gaen myn lyf versteken,
en 'k groet u zeer beschaemt,
4, 4; 5, 2 en 10, 2. bal = kogel.
| |
| |
| |
God heeft zyn wonderwerken.
C.
God heeft zyn wonder werken
den mensch in 't licht gebragt;
den goeden komt hy loonen
den boozen straf te toonen,
vol droeven hertens druk.
Men hoort nog in dees dagen,
in Duynkerk' kwam getreden
zeer zeldzaem in 't habyt.
met haest zyn oogen sloeg
van kleeren die hij droeg;
een burger stond verslagen,
een voorschoot kwam te dragen
Den burger, g'heel verslagen,
riep vrouw en kinders aen,
‘ziet daer dien gryzaert gaen;
ik kan myn lust niet laten,
en wil met hem wat praten
Hy riep: ‘gy ouden vader,
dus wilt hier binnen treden,
komt ras en toeft niet lang,
voorzien van spys en drank.’
Den jode zeyd: ‘wilt weten,
mynheer, en stoort my niet,
'k en vraeg geen drank, nog eten,
ik ben vol herts verdriet;
ik moet weer voort marcheeren,
'k en mag niet stille staen.’
| |
| |
Den burger bleef hem kwellen
hy dacht uyt zyn vertellen
dien jode die gaet binnen,
hy zeyd': ‘'k zal weynig tyd
met u 't verhael beginnen
en sprak: ‘'k zou geerne weten
gy zyt wel hondert jaren;
spreekt eens, gy ouden man!’
Den jode zeyd: ‘myn vrienden,
gy praet gelyk den blinden
'k ben achttien honderd jaren
denkt nu eens, wat gevaren
‘En zyt gy niet indachtig
hoe 't booze jods gespuys
den Gods zoon hoog almagtig
Dan heb ik g'heel vermeten
als hy ter slagbank kwam.’
Den burger zeyd: ‘kan 't wezen,
en menig schrift van meld?
Nu staen ik schier verslagen
van zoo een man t'aenzien;
ach! wilt, tot myn behagen,
ook komt hy hier beneven,
zyn naem in 't licht te geven:
‘In mynen naem, wilt hooren,
waer door, helaes, alsdat
ik ben in dees droefheden
zoo gy zult uyt myn reden
met 't heylig hout gelaen,
dat zoo een boos persoone
dient recht van daer geleyd.
‘Gods dood beverfde oogen
hy sprak: ‘gy zult gedoogen,
en zoo lang aerd' en wolken
op hunne plaets zal staen,
tot 's laesten treurdag gaen.
‘Van in die zelve stonden
heb ik geen rust gevonden,
geen poel of donker golven
geen tiger, beer of wolven
verscheyden my den geest!
| |
| |
in vlammen, vuer en lood,
en nooyt en kreeg myn leven
zelfs door de woeste baren
daer ben ik door gevaren,
doch 't leven kreeg geen wee.
‘Ben ik niet zwaer bespeereld
'k doe 't ronde van de wereld
al ander ziet men sterven,
‘'k En hebb' ook, wilt bevatten,
nog huys, nog goed, nog geld;
vyf stuyvers zyn myn schatten,
alwaer ik gaen of zweven,
‘Nogtans moet ik voords reyzen,
met 't hert vol van gepeyzen,
ach! waer myn kwaed vergeven,
naer al myn smert en pyn,
naer den loop van myn leven,
‘Daerom 'k moet al myn dagen
zoo lang de wereld staet;
en als den dag van weenen
verschynt, in vuer en rook
vergaet met aerd' en steenen,
‘Adieu,’ sprak dezen jode,
‘ik stel my weer ter baen;
vreest Gods rechtveerdig oordeel,
en treed, tot zielens voordeel,
2, 2. t.: het schroomelyk. - 2, 3. t.: en al het. - 3, 8. t.: met een. - 8, 2. t.: lang. - 8, 3. t.: ik zou geern. - 12, 2. t.: met er. - 13, 4. t.: helaes, ik dat. - 14, 4. t.: weinig stille. - 15, 6. t.: hun. - 15, 8. t: tot 't laesten. - 16, 6. t.: oorlogs. - 18, 1. bepeereld, vgl. tekst A, str. 12. - 20, 7. t.: mynen. - 21, 2. t.: betreurende. - 21, 8. my, voor mijn. - 22, 5. sic D.C.; Van Paemel: vreest Gods rechtveerdigheyd. - 22, 7. sic D.C.; Van Paemel: streed.
| |
Christenen wie gy zyt.
D.
| |
| |
luistert met neerstigheid,
geeft agt en wild opmerken:
kwam op Zondag in de kerke,
Hij bad den Heer met spoed
gelijk men kon bespeuren,
voor alle menschen, ziet,
dat het haer niet kon gebeuren,
en ruig met haer bewassen,
draegt op zijn hoofd geen hoed,
aan 't lijf geen hemd nog dassen,
geen koussen aan de voet.
Hij wandeld door het land,
met vasten, bidden, waeken;
't leven is hem verdriet,
hy wenscht wel de dood te smaeken
maar zal die vinden niet..
Tot straf leeft hy te baet
veel die hem zien byzonder
van de eene stad op de aer,
gaet door hagel, sneeuw en buyen,
en in zijn hand een stok.
veel menschen oud en jong
volgden hem na, wilt hooren:
van wat plaets hy was gebooren,
hy sprak: ‘van Jeruzalem;
‘Een schoenmaaker, van leer;
zeer ryk van goed en gaven;
doen Christus zyn kruis moest draegen
‘Jezus, met 't kruis belaen,
bleef voor myn deur stil staen
om te rusten zyn moe leeden;
ik sprak, geheel verstoord,
‘wandeld met u kruys voort!
‘Hier op sprak Jezus zaen:
‘ik ben zoo moei van gaen
en gy wilt geen ruste geven;
dat gy zult gaen al uw leeven
tot aen den Jongsten dag.’
‘Ik wierd van stonden aen
't geen tot den Jongsten dagen
tot myn verdienden straf.’
had doorreist, kwam die kwant
weer tot Jeruzalems drempel;
toen heeft hy zeer geschreid,
als hy zag verwoest Gods tempel,
't geen Christus heeft voorzeid.
| |
| |
weer bedroeft gaen zwerven;
Gods woord zoo meenig werven
Hy zei: ‘ô christen lien,
zo wel als ik dier tyden,
doe de Joden hem kastyden,
liever sterven terstond.’
in 't veld ging treurig heenen,
is dien Jood aldaer verscheenen
‘Neemt na de stad u keer,
en zegt: ‘den Heer der Heer
die zal het land kastyden,
door pest en dieren tyden;
laet u kwaed en doet het goed.’
voor hem, en vloog weer heen;
doen ging de Jood na Londen,
heeft daer bekend gemaekt
om afstand te doen van zonden,
of dat haar straffe naakt.
Leerd hier uit, menschen, nou,
met vasten, bidden, waeken;
Christus die met zyn bloed
heeft voor ons de dood gaen smaeken,
en schenkt ons God behoed.
1, 1. t.: zeid. - 5, 1. te baet = met hulp (als een bedelaar). - 12, 2. t.: kwamt. - 13, 1. t.: zoo en vand. - 15, 2. t.: en Engeland. - 16, 5. t: voor pest. - 18, 6. t.: vehoed; versta: Chr. heeft... en schenke...
| |
Tekst.
A. Los blad nr. 18, Antw. J. Thys, uit het begin der XIXde eeuw: ‘Liedeken ofte ontmoeting van den wandelenden Jode. Stem alsoo't begint’.
De geschiedenis van den ‘Wandelenden Jode’ neemt haren oorsprong in het Nieuwe Testament: Matt. XVI, 28 en Joh. XXI, 22 vlg. In de XVIIde eeuw meldt Theophylus, aartsbisschop van Bulgarië, dat Johannes nog schijnt te leven, en eerst en te gelijk met Elias, tijdens de komst van den Antichrist, zal sterven. Nog anderen dan Johannes werden door de legende aangezien als niet kunnende sterven, en onder dezen een dienaar des Hoogepriesters Caïphas, met name Joseph, die Jezus een slag in het aangezicht toebracht en die ook wel wordt vereenzelvigd met Malchus, aan wien Petrus een oor af hieuw. Het oudste bericht aangaande dien Joseph, wordt gevonden in Flores historiarum van Roger van Wendover, gest. 1237, monnik van de abdij van St. Albaan in Engeland: alle honderd jaar valt Joseph in onmacht en wordt dan weder frisch en gezond; eerst met de komst van Christus zal hij genade vinden.
Met den aanvang der XVIIde eeuw of het einde der XVIde, toen heel Europa was bevangen met vrees voor de aankomst van den Antichrist en van het naderend Laatste Oordeel, nam de legende eene andere gedaante aan. In 1602, verscheen te Leiden, van een onbekende, ‘Kurtze Beschreibung und Erzählung von einem Juden mit Namen Ahasverus’, volgens dewelke men te Hamburg heeft gezien een schoen- | |
| |
maker met name Ahasverus, geboren te Jerusalem; aan Jezus op weg naar Golgotha en voorbij zijn huis tredend, heeft hij geweigerd een oogenblik rust te vergunnen, en daarom is hij tot eeuwig wandelen gedoemd. In een naamloos tractaatje: Af beeldinghe ende corte beschryvinghe van den dolenden Jood, Antw. Abrah. Verhoeven, 1620, herdrukt naar het exemplaar der Gentsche bibliotheek door J. de Saint-Genois (Belg. Mus., IX, 1845, bl. 245 vlg.), leest men: ‘Onlancx int Jaer 1602, is binnen Leyden sekere Historie by maniere van eenen brieff int licht gecomen, oock het selve inhoudende. Int Jaer 1608 heeftmen hem ghesien in Vranck-rijck int quartier van Parijs. Ende int Jaer 1602, seytmen den selven gheweest te hebben binnen Praag, al waer hy van een seer gheleert Edelman E.S. ghesien is. Ende in Hungerijen int Jaer 1613. Maer int Jaer 1604, is hy ghemoet in Campaignien twee Edellieden, ende verscheyden proposten ghehadt van zijne saecken. D'welck ghetuyght ende beschrijft wederom de boven ghenoemde Historie, ende oock een schrift onder zijn Af-beeldinghe ghestelt, Ghedruckt int Jaer 1605, in Parijs. - Insgelijckx den voorleden jaere 1619, is hy ghecomen in dese Nederlanden, ende gesien by verscheyden gheloofweerdighe Persoonen binnen Antwerpen, de welcke met hem gesproken hebben’...
Over de sage van den Wandelenden Jood en de talrijke studies daarover verschenen, zie Dr. L. Neubaur, Die Sage vom ewigen Juden untersucht, 2de druk, en Id., Neue Mitteilungen über die Sage vom ewigen Juden, beide verschenen te Leipzig, 1893.
Uit een lied met een volksprentje, op verschillende plaatsen in Frankrijk gedrukt, blijkt, dat de ‘Juif-errant’ - dag en uur zijn zorgvuldig aangeteekend - op 24 April 1774, te zes uur 's avonds, te Brussel verscheen. Dit lied voorgedragen ‘sur un air de chasse’ waarvan onze tekst A, buiten de eerste strophe eene navolging is, vangt aan: ‘Est-il rien sur la terre // qui soit plus surprenant’. De Fransche tekst werd herdrukt o.a. door Weckerlin, Chansons populaires du pays de France, Paris 1903, I, bl. 225.
| |
Melodie.
Weckerlin, t.a.p. deelt, zonder bronaanduiding, twee varianten van de bovenstaande zangwijs mede. Deze laatste vindt men in Le théatre de la foire, Paris 1721, I, in een tooneelstuk van le S[age], La ceinture de Venus, ‘Pièce en deux actes, representée à la Foire de Saint Germain 1715’, voor een couplet voorkomende bl. 267, met stemopgave: ‘L'amour me fait, lon-la-la’, de muziek onder nr. 76 der bijlagen. Deze melodie bevat andere dan natuurtonen, zoodat zij als ‘air de chasse’ niet kan gediend hebben. In La clef du caveau, 4e édit. Brux. (c. 1830), nr. 1223, staat zij nog bekend onder de wijsaanduiding: ‘Quand mon berger me mène’. - Volgens eene welwillende mededeeling van wijlen Anatole Loquin te Bordeaux, wordt zij reeds gevonden in de te Parijs, bij Ballard in 1712 gedrukte verzameling: Les mille et un airs.
De zangwijs, te vinden in Wallonia, Liège, VII (1899), bl. 152, aangeteekend te Amonines (Luxemburg), is eene verloopen lezing van onze melodie.
| |
Tekst.
B. Een ‘Nieu-liedeken van den Wandelende Jode, die gezien is geweest in Gibraltar op de zee, in een Engels schip, in dezen jaere 1780. Op den
| |
| |
voys: Van 't ander liedeken’; hierboven weergegeven; - Pol de Mont, in Volkskunde, Gent, VIII (1895-96), bl. 43, naar een vliegend blad z.j. en zonder naam van dichter noch drukker, - Dit lied heeft denzelfden strophenbouw als het voorgaande: ‘Alle ding heeft zyn mode’, en kan op de melodie van dit laatste worden gezongen.
| |
Tekst en melodie.
C. Nr. 70 van de losse bladen, gedrukt te Gent bij L. van Paemel, met het opschrift: ‘Liedeken of ontmoeting van den Wandelenden Jode, Stemme: ‘Maestricht gy schoone stede’, hierboven weergegeven; - De Coussemaker, Chants populaires des flamands de France, 1856, nr. 63, bl. 237. - Deze tekst staat in verband met A.
De melodie ‘gracieuse et facile’ door d.C. medegedeeld, is eene minder goede lezing van de melodie: ‘Maestricht’ enz.; zie hiervoren II, nr. 470, bl. 1805.
| |
Tekst.
D. De nieuwe Overtoomsche markt-schipper, enz. Amst. S. en W. Koene, 1793, bl. 3. ‘stem: ‘Van de Spaansche ruyter’. - In hetzelfde liederboek vindt men, bl. 60: ‘Een nieuw lied van den kloekmoedigen ruyter’, met zelfden strophenbouw, aanvangend: ‘Wel vrinden blyft wat staan’, en stemopgave: ‘op een aangenaame wys’, terwijl men bij Van Paemel, bl. 62, eene variante van dit laatste lied aantreft, onder den titel: ‘Oud liedeken van den Spaenschen ruyter. Stemme: folie d'Espagne’.
Dezelfde tekst D, ditmaal met stemaanduiding: ‘Van de Spaansche ruiter’, is overigens te vinden aan het slot van De wonderlijke Historie van den wandelende Jood, ‘dewelke sedert het jaar 33, tot deze uren toe gedurig in de wereld is dwalende. Behelzende zijn geslacht, zijn straffe en zijne wonderlijke avonturen die hij dien tijd gezien, gehoord en bijgewoont heeft in alle deelen der wereld, als ook eeuige wonderlijke geschiedenissen, dewelke voor zijnen tijd voorgevallen zijn. Uit het Hoogduitsch in onze Nederduitsche taal overgezet.’ Amst. B. Koene, z.j. Op bl. 37-40 komt bovenstaande tekst D voor, met opschrift: ‘Een pertinent verhaal van de Joodsche wandelaar, die in Engeland gezien is, en van Christus tyden af tot op dezen dag nog wandeld.’ Deze tekst werd herdrukt, door Dr. L. Neubaur, t.a.p. bl. 98.
| |
Melodie.
De 17de-eeuwsche, vroeger zoo verspreide zangwijs ‘Folie’, of ‘Folies d'Espagne’, is in talrijke muziekboeken van allen aard te vinden. Zij komt voor o.a. in:
Den boeck van den voorslagh, Beiaardboek berustend op het stedelijk Gentsch Archief, bewerkt door P. Wyckaert, ‘La Folie d'Espagne, ghestelt 12 Augusti 1692, fuit grata’ (vond bijval); thema:
| |
| |
Verder noemen wij:
Tendresses bacchiques, van Chr. Ballard, Paris 1712, I, bl. 118; - Le théatre de la foire, Paris 1721, tom. I, bl. 28, o.a. voor een couplet: ‘Sur ces couverts, sur cette nappe blanche,’ voorkomende in Arlequin Roy de Serendib, Pièce en trois actes par M. le S(age), représentée à la foire de Saint-Germain 1713, nr. 16 der muziekbijlagen; - Les plaisirs de la société, Amst. 1761, III, bl. 11 en 30, voor coupletten: ‘Dans nos hameaux l'or ne peut nous séduire’, en: ‘Bergers, Seigneurs, tout vient vous rendre hommage’, voorkomende in La surprise agréable, ‘Parodie de l'Acte de la Terre, tiré du Ballet des Eléments’, ballet-opera van Destouches en Lalande, 1721, waarin Lodewijk XV zelf danste; - La clef des chansonniers, van J.B. Chr. Ballard, II (1717), bl. 30, voor: ‘Que tes yeux ont d'attraits’; - La clé du caveau, Paris 1811, nr. 722, ‘air des Folies d'Espagne’. - In La clef du caveau, 4e édit., Brux. c. 1830, wordt de wijs opgegeven, bl. 107, als: ‘air des Folies d'Espagne ou On vit sortir d'une grotte profonde’. Deze laatste aanduiding maakt den aanvang uit van een couplet, voorkomende in La tentation de Saint Antoine, van Sédaine (1719-1797), te vinden o.a. in de Oeuvres choisies van dien schrijver, Paris 1813, III, bl. 305.
Zooals wij zagen hiervoren III, nr. 507, bl. 1963-4, stamt de melodie ‘Gy fellen winter’ van de ‘Folies d'Espagne’ af.
Op het woord Folies, leest men bij Fétis, La musique mise à la portée de tout le monde, 3e édit., Paris, 1847, bl. 380: ‘Air qui se dansait autrefois en Espagne, avec des castagnettes du même nom; cet air est à trois temps, d'un mouvement modéré; il est connu en France, sous le nom de ‘Folies d'Espagne’.
W. Tappert, Wandernde Melodien, 2e uitg. Berlin, 1890, bl. 85-87, vermeldt Fransche en Duitsche luitboeken van 1670 en 1684-87, waar de ‘Folies d'Espagne’ in voorkomen; verder bewerkingen van deze ‘Allerwelts Melodie’ door Corelli, (1653-1713), door Vivaldi (gest. 1743), door d'Anglebert (Kamermusicus van Lodewijk XV), door J.S. Bach (1685-1750), in de Bauern-Cantate, inleiding tot de aria: ‘Unser treflicher, lieber Kammerherr’, en door K.-Ph.-Em. Bach. Tappert leert ons daarenboven, dat deze zangwijze in de meeste gitaar-methodes te vinden is, en wijst nog op andere met onze melodie in verband staande liederen, zooals een ‘Commersches’ volkslied, een Todtentanz, door Böhme, Geschichte des Tanzes, II, nr. 305, bl. 186, als eene oude melodie ‘aus der Mark’ uitgegeven, op een Russisch en een Zweedsch volkslied. De echte en rechte ‘Folie d'Espagne’ is, volgens Tappert, de lezing, voorkomende in een Luitboek door Graaf Wolkenstein-Rodenegg in de jaren 1684-87 met eigen hand geschreven:
| |
| |
De luitbewerking, met drie variaties, is te vinden in W. Tappert's, Sang und Klang aus alter Zeit, Berlin 1906, bl. 94.
Böhme, t.a.p., I, bl. 139, steunende op den rhythmus van de melodie, noemt deze ‘eine alte spanische Sarabande’ en voegt er bij: ‘Sie soll eigentlich ein portugiesischer Tanz sein, der nach der Guitarre und Kastagnetten oder mit den Tambour de Basque (einer flachen, mit Cymbeln versehenen Trommel) getanzt wurde.’ En in het tweede deel van zijn werk, de muziekbijlagen bevattende, nr. 120, bl. 118, geeft Böhme de zangwijs, met het opschrift: ‘Folie d'Espagne’ (Sarabande). Anfang des 17. bis 18. Jahrh. sehr beliebt’.
Grove, A dictionary of music, I (1879), bl. 539, op het woord Folia, leert, dat men deze aanziet als een ouden Spaanschen dans voor één danser alleen, haalt een brief aan van Mad. de Sévigné in datum 24 Juli 1689, waarin deze spreekt van ‘Ces belles chacones, ces Folies d'Espagne’, door den zoon van den Sénéchal de Rennes in de volmaaktheid gedanst, en besluit, dat men alleen van het thema van dien dans weet, dat het werd bewerkt door Corelli, Vivaldi, Hawkins en anderen, allen componisten van het einde der XVIIde eeuw.
Corelli's bewerking voert tot titel Follia en maakt deel uit van zijn laatste werk: Sonate a violino e violone o cembalo, opera quinta, later door zijn leerling Fr. Geminiani (1680-1761) gearrangeerd als ‘Concerti grossi’. - Op Geminiani steunend meent C. Thomson, in zijne uitgave van Follia, Brussel 1903, te mogen verzekeren, dat het thema van Corelli zelf uitgaat, zooveel te meer daar men het reeds in de meeste werken van Corelli voelt aanbreken, om op het slot van de ‘opera quinta’ in diepen ernst majestatisch los te barsten. Doch wanneer men nagaat, dat Corelli's eerste werk eerst in 1683 het licht zag, en het laatste (op. 5) in 1700, en men aan een anderen kant weet, dat de ‘Folie d'Espagne’ reeds voorkomt onder de Pièces de luth van Jacques Gallot (1670), vermeld door Tappert, dan heeft men ook het ontegensprekelijk bewijs, dat de Folie of Follia reeds bekend was vóór Corelli's eerste werk verscheen.
De wijs: ‘Folies d'Espagne’, wordt o.a. aangehaald in een lied: ‘Geluckig Nieupoort, wilt u nu verblijden’ (1708), van Domien de Jonge, heelmeester te Duinkerke 1654-1727, te vinden in diens Rijmwerken, uitgegeven door Dr. K. de Gheldere, onder de uitgaven van de K. Vlaamsche Academie, Gent 1905, bl. 89; - Elisabeth van Wauwe, Het geest. maeghden-tuyltjen, (Antw. 1708), uitg. Antw. 1722, bl. 162, (met twee andere stemopgaven: ‘Niemant op d'aerde kan ruste genieten’, en ‘'k Minden een met duysent ducaten’), voor: ‘Ach soeten Jesus ick moet het u vragen’; - Jan de Ruyter, Nieuw lb. genaemt den Maegdekrans, Duynkercke, z.j., geest. goedk. 1712, bl. 117, voor: ‘Terwijl de wijngaert-ranck begint te bloeyen’; - Kevelaersche devotie, Kevelaer, z.j., bl. 61, voor: ‘Gelijk de maen by nagt komt verligten’; - Groot Hoorns lb. (vervolg) Amst. J. Kannewet, z.j., bl. 131 en 309, voor: Wy gaan u voor / o Juffers / rijp van jaaren’, en: ‘Ik moet het u klagen // ik kan 't niet verdragen’; - Nieuwe geest. liedekens, Brugghe, W. Ph. Vincent, z.j., geest. goedk. 1740, bl. 32, 72, 105, 108, voor ‘Gy fellen winter’, voormeld; - ‘O Magdalena, droogt af uwe traenen’; - ‘De eenigheydt brengt veel soetigheden’,
| |
| |
en ‘Myn ziel maeckt groot den Heer der Heeren’; - Apollo's nieuwe-jaers-gift, 's-Grav. 1742, bl. 82 en 119, voor: ‘Ik groet u soetste lief die ik beminne’, en het reeds gemelde: ‘Ik moet het u klaegen // ik kan 't niet verdraegen’; - Thirsis minnewit, Amst. 1752, I, bl. 53 en 148, voor: ‘Hoe kan de liefde // ymants hert ontrusten’, en ‘Geen pijn is voor een maagd zo zwaar te dragen’; - Los blad, nr. 41 vo, gedrukt by J. Thys, te Antwerpen, voor: ‘Ach Silvia, mijn overschoon godinne’.
|
|
Auteursrecht onbekend