|
| |
| |
| |
671. Een goet nieu liet al vant beghin.
(Van den verloren zoon)
| |
A.
Een goet nieu liet al vant beghin
dat sal ick gaen verclaren,
van eenen vader des huysgesin
soo ons Lucas gaet openbaren:
twee sonen heeft hij behouwen:
den oudsten diende hem van passe wel;
den ioncxsten was hem seer rebel,
alsoomen mocht aenschouwen.
Hij sprack: ‘o vader, zijt des wel vroet,
dats alle mijn patrimonie goet
gheeft mij dat sonder claghen.’
Dwelck die vader dus heeft ghedaen,
om dat hij soude buyten gaen
ende hem selven wijsselijck dragen.
Doen hij dat gelt hadde ontfaen,
alsoomen mocht aenschouwen,
heeft hij dat ghelt terstont verdaen
al met die schoone vrouwen.
Doen hij sijn ghelt was quijte,
trocken sij hem sijn cleederen wt
ende lieten hem loopen als een schavuyt
Daer quam eenen dieren tijt,
dat hij met grooter pijnen
moeste gaen eten - des seker sijt -
dat draf al metten swijnen.
Hij sprack met weenenden ooghen:
‘ick wil weder tot mijnen vader gaen,
oft hij mij wilde in ghenade ontfaen,
ootmoedicheyt betooghen.’
Seer haestelijck daer nae met dien
ghinck hij die reyse aenveerden,
voor sijnen vader sijn sonden belijen
ende viel voor hem ter aerden.
Hij sprack: ‘o vader ghepresen,
ick heb tegen Godt en u veel misdaen,
wilt mij als een huerlinck ontfaen,
ick en ben niet waert u sone te wesen.’
Doen die vader dat verstont
ghinck hij zijns soons ontfermen,
hij custen hem daer aen sijnen mont
ende nam hem in beyden sijn aermen;
Hij sprack ten selven tijden:
‘mijn sone, die lange verloren was,
is nu gevonden op dit pas;
wilt u met mij verblyden.
‘Langt mijnen sone dat beste habijt,
mijn vrinden wil ick doen nooden;
haelt sijnen broeder met iolijt,
mijn ghemest calf wil ick doen dooden.’
Hij sprack ten selven stonden:
‘mijn verloren sone die heb ic gewacht,
welck was dat menschelijck geslacht
dat Christus heeft gevonden.’
| |
| |
Den oudsten zoon - hoort mijn vermaen -
ghinck tot sijnen vader gewagen:
‘voor my, ick ben u onderdaen,
en hebdi noyt bock geslagen.’
Doen sprack die vader gepresen:
‘van mijnen goede en hebdi gheen noot,
maer uwen broeder, die was doot,
Al die met sonden sijt belaen
en wilt toch niet wanhopen;
wilt tot Godt den Vader gaen,
sijn gratie staet altijt open,
ende wilt u sonden bekermen,
ende laet u sonden u wesen leet;
want Godt is altijt bereet
om den sondaer te ontfermen.
1, 4. Lukas, XV, 11-32. - 2, 2. wilt = wil het, - 8, 4. noyt = niet eens.
| |
Hoort al te samen een vermaen.
B.
Hoort al te samen een vermaen,
wat wy in de Schrifture vinde staen,
van eenen vader gepresen,
hoe dat hem synen sone dede gequel;
want synen vader was hy altyt rebel,
hy en wou hem niet meer onderdanich wesen.
Den sone sprack al metter spoet:
‘nu geeft my al myn patrimony goet,
ick wil rysen uyt den lande;’
dat welck synen vader ook heeft gedaen
en liet synen soon pelgrimagie gaen;
syns moeders deel gaf hy hem in handen.
| |
| |
Den vader heeft synen sone te peerde laten gaen,
met gout en silver seer swaer gelaen,
met goude ketenen ringen en cleeren:
‘adieu,’ seyde den soon, ‘myn vader coen.’
‘Adieu,’ sprack den vader, ‘myn lieven soen,
wilt u toch wyselyck regeren.’
Den soon is soo blydelyck ryden gegaen;
synen vader lieter soo mennigen traen,
syn herte was vol rouwen;
dat en achten synen soon oock niet een caf,
want hy om syn vader niet veel en gaf;
maer het is hem wel berouwen.
Synen soon is gereden den verloren padt,
syns vaders leer hy soo haest vergat,
hy steldent al int wilde:
men droncker den wyn, men spaerdent bier
(tapten die weerdin een, men schreefter vier)
met die vroukens vander ghilde.
Soo heeft hy nacht en dach gedomineert,
soolange als syn geldeken heeft gefloreert,
op herpen en op luyten; niemant en heeft daer getreurt;
soo lange als syn geldeken heeft geduert
die vroukens hem soo vrindelyck ontfingen.
Dus heeft den verloren soon int wilt gestelt;
hy gaft al ten besten, hy saeyden syn gelt;
syn goude keten ringen ende cleeren
trocken hem de hoeren op syn hemde uyt,
sy sloegen hem buyten als eenen schavuyt;
dat was voor al syn domineren.
Doen quam daer een soo grooten dieren tyt;
den verloren soon was gelt en cleeren quyt,
hy claechden menige werven:
‘och hadt ick doch myns vaders wil gedaen;
nu moet ick als een huerlinck dienen gaen
oft van honger moet ick sterven.’
| |
| |
Een huysman te dienen heeft hy geavontuert,
om verckens te voen heeft hy hem verhuert,
om synen nootdruft te crygen;
maer, och lacy, van soo grooten honger noch
soo adt hy met de verckens uyt den troch,
om synen honger te verdryven.
Hierom was den huysman seer verstoort,
hy gaf hem soo menich spytich woort,
hy sloech hem uyt de schuren;
den verloren soon claechden soo menigen traen:
‘och hoe heb ick gesondicht en seer misdaen,
verckens draf en mach my niet gebeuren.’
Den verloren soon van honger desperaet,
hy ginck by synen vader om genaedt,
hy bat hem met verlangen:
‘om te syn u soon oft kint bequaem,
heb ick, och vader, al te veel misdaen,
wilt my als een huerlinck ontfangen.’
Synen vader die schreyden van blyschap seer:
‘tis al vergeven, en sondicht niet meer,
staet op, myn soon vercoren,
treckt ketenen, ringen, cleeren weder aen,
myn gemest calf sal ick voor u doen slaen,
sonder my gy bleeft heel verloren.’
Gy jonge gesellen, nempt hier eenen spiegel aen,
hoe den verloren soon soo deerlyck is vergaen,
wilt vader en moeder eeren;
ryst gy uyt den lande, bewaert u gelt en goet,
dat gy niet als den verloren soon en doet;
soo meuchdy vrolyck weder keeren.
Men vint nu menich soon en dochter fyn,
die vader noch moeder niet gehoorsaem syn,
sy reysen uyt den landen;
daer gaen sy oock, gelyck den verloren soon,
haer geldeken met hoeren ende boeven verdoen,
daer naer commen sy tot schanden.
| |
| |
Ghy sondige menschen alle gaer,
comt al tot Christus den hemelschen Vaer,
en bid hem met verlangen;
al hebdy gesondicht en swaer misdaen,
wilt al tot Christus om genade gaen,
hy sal u al soo vrindelyck ontfanghen.
3, 2. t.: geladen. - 4, 4. t.: achenten. - 5, 1. t.: pandt. - 6, 2. sic, Rond den heerd: t.: heeft geduert. - 7, 5. t.: schavyt. - 9, 1. huysman = boer. - 9, 2. t.: te huen. - 11, 2. t.: genadt. - 12, 2. en, negatie. - 15, 2. t.: vader.
| |
In de heylige Schrifture.
C.
vind ik een exempel schoon,
waer dat Christus in figuere
spreekt van den verloren zoon.
Dezen zoon was jong van jaren,
hy vroeg al zyn geld en goed
van zyn vader, met bezwaren;
hy en wilt hem niet bedaren,
ziet eens wat de jongheyd doet.
Als den vader had gegeven,
toen is hy te peerd gegaen,
goud en zilver daer beneven,
met zyn beste kleeren aen;
maer den vader uytverkoren,
sprak: ‘ach zoon van my bemind,
in de echte trouw geboren,
ziet dat gy nooyt gaet verloren;
die altijd den zondaer vind.’
| |
| |
Dan ging hy in vremde landen
en vergat zyn vaders raed;
drinken, schinken, veelderhande,
met persoonen slecht van staet.
Dag en nacht zoo ging hy zwieren,
en hy dronk den koelen wyn
met oneerbaer Venus dieren,
slim van zeden en manieren,
die 't bederf der jongheyd zyn,
Zy wisten hem zoo te streelen,
tot verdooving van den geest,
om zyn peirels en juweelen,
om zyn geld het aldermeest,
zy wisten hem zoo te lokken,
tot dat was zyn geld verbruyd;
dan zyn kleeren uytgetrokken,
en met klippels en met stokken
sloegen z'hem te deuren uyt;
hy moest vluchten als een guyt.
Daer kwam dan met groot verzeeren,
eenen droeven dieren tyd;
zonder geld en zonder kleeren,
hy was al zyn middels kwyt.
Door den honger ging hy eten
met de verkens, in den trog;
maer zy hebben hem gebeten,
die wouw hem doen slagen nog;
want hy hield dit voor bedrog.
Met de tranen in de oogen
moest hy daer vertrekken gaen;
niemand had met hem medoogen,
zyn jong hert was zeer belaen.
Naekt en bloot, verkoud van leden,
met veel zuchten, pyn en smert
moest hy 't bosch en veld doortreden;
hy en had geen rust nog vrede;
want den honger, 't scherpe zweerd,
die doorstak zyn jeugdig hert.
Dan riep hy met bitter zuchten:
‘grooten God wilt my bystaen,
ick wil al myn zonden vluchten,
en tot mynen vader gaen.’
Hy kwam zynen vader nader:
‘dus ik bid u met oodmoed,’
en hy sprak uyt hertens ader,
‘'k heb gezondigt, lieven vader,
En hy viel voor hem te voet.
‘Laet my uwen dienaer wezen,
minder als den minsten knecht.’
Maer den vader uytgelezen
heeft hem aenstonds opgerecht.
Hy ontving hem in zyn ermen,
en hy sprak met blyden toon:
‘liefste kind, 'k zal u ontfermen,
staekt uw zuchten en uw kermen;
zyt gy den verloren zoon,
gy zult hebben uwen loon.’
Dan gaf hy hem schoone kleeren,
eenen gouden ring aen d'hand,
en hy stelde hem in eeren,
een vet kalf wierd daer geslagen,
en daer volgde een maeltyd schoon,
sprak: ‘myn kinderen, wilt niet klagen,
maer verblyd u in persoon
met dezen verloren zoon.’
Oorlof, broeders uytvercoren,
wy zyn zondaers groot of klein,
willen wy niet gaen verloren,
laet ons keeren in 't gemeyn
tot den Vader der genade,
die zyn ermen open staen.
Als wy ons zouden versmaden,
zal hy onzen wensch verzaden
en in liefde weêr ontfaen
om in 't hemelryk te gaen.
| |
| |
| |
Tekst.
A. Het hofken der geestelycker liedekens, Loven 1577, bl. 114, ‘een nieu liedeken’; zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven; - Veelderhande Schrifturelijcke leysenen, Antw., geest. goedk. 1587, Sign. F 3 vo, zelfde tekst, zonder wijsaanduiding; - Dr. F.C. Wieder, De Schriftuurlijke liedekens, 's-Grav. 1900, bl. 31-2, en Regist. nr. 168, haalt eene lezing aan te vinden in Veelderhande liedekens gemaeckt wt den o. ende n. Testamente [Keulen] 1556, waarschijnlijk reeds een herdruk (exempl. te Antwerpen ter Bibl. van Ridder A. van Havre), met stemaanduiding: ‘Vant schouvagherken’; - Dit is een suverlijck boecxken, Amst., Harmen Janszoon Muller, waarschijnlijk gedrukt in 1583, en Dit is een schoon suverlijck boecxken, Amst., Corn. Claesz., geest. goedk. Antw. 1570.
Verder vindt men den tekst in: Dit is een suyverlijck boecxken, Amst., Corn. Dircksz., 1648, bl. 93, ‘een nieu liedeken’, zonder wijsaanduiding; - Het Paradiis der gheest. vreuchden, Antw. 1617, bl. 117, ‘op de wijse alsoo't beghint’; - Bybelsche history-liedekens, Dordrecht 1704, bl. 71; ‘nae de wijse: alsoo't begint’.
| |
Tekst.
B. Lb. met emblemata, Hs. nr. 19544, van c. 1635, ter K. Brusselsche Bibliotheek, lied nr. 55, ‘liedeken van den verloren soen, op de wyse van den rycken man’, hierboven weergegeven; - De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 59, bl. 211, die het lied mededeelt als zeer verspreid in de arrondissementen Duinkerke en Hazebroek; - Rond den heerd, I (1866), bl. 284, ‘na een oud vlaamsch liedje’, medegedeeld door G.G. (Guino Gezelle); moderne spelling.
| |
Melodie.
De Coussemaker, t.a.p., hierboven onder den tekst gebracht; - Lootens et Feys, Chants populaires flamands, 1879, nr. 36, bl. 58, voor het lied getiteld: ‘De spiegel’, waarvan de eerste strophe volgt:
Wat is de we-reld toch als valsch-heid en be drog,
vol haat en nijd, en vol hoo-veerdigheid;
ook vol onkuischheid en-de gierig-heid.
'k Heb eens in de schrif-tuur ge - zocht,
en daar een schoon ex-em - pel mee-ge-brocht
voor men-schen die meer naar de we - reld gaan,
als wel naar God, die voor ons heeft vol-daan.
Het lied ‘Wat is de wereld toch’, komt ook voor met stemaanduiding: ‘Philis myn tweede ziel’, onder nr. 6 van de losse bladen van Van Paemel, Gent, eerste helft der XIXde eeuw.
| |
| |
De tekst van het 17de-eeuwsche vroeger zeer populaire lied: ‘Philis mijn tweede ziel’, is o.a. te vinden in Het nieuwe vermakelyke Thirsis minnewit, Amst. 1731, IV, bl. 9, ‘stemme: O droevig ongeval’, terwijl dit laatste daar insgelijks, bl. 129, te vinden is met aanduiding: ‘op een aangename voys’.
De voorgaande melodie is zonder twijfel ontstaan uit de zangwijs te vinden o.a. in Evangelische leeuwerck, Antw. 1682, I, bl. 234, met opschrift: ‘Comtesse, vos beaux yeux’ - ‘O sondaer staet wat stil’:
Die Lief - de heeft / die doe wat hy be - geert /
Den Hee - re neemt het al voor lief en weert.
Maer sijn be - mind' hy wel kas - tijdt:
Om die te proe-ven tot haer ziel pro - fijt.
Want 't weynigh lij - den / hier seer kort en licht /
Werckt in den He - mel eeu - wigh Kroon - ge - wicht.
Met enkele varianten en met het opschrift: ‘La comtesse’, is deze zangwijs ook te vinden in een klein 17de-eeuwsch Hs. in ons bezit, voor een lied: ‘Maria weest gegroet // liefste maget soet’, en komt zij nog voor in Carolus Tuinman's Mengelstoffe van veelerlei gezangen, Utrecht 1725, bl. 204, met wijsaanduiding: ‘Courante-Monsieur’.
‘La comtesse’ wordt aangehaald als stem o.a. door W.G. van Focquenbroch, Alle de werken, Amst. 1696, II, bl. 217 en 245 voor: ‘Gy zegt Klimeen’, en ‘Or sus, mon coeur’. - In Bellemans' Citherken van Jesus, Antw. 1698, vindt men, bl. 96, voor het lied: ‘O Heer, gy zyt voorwaer’, de wijsaanduidingen: ‘Philis myn tweede ziel, (oft) Courante Monsieur’, terwijl men, bl. 126, voor het lied: ‘De priesterlycke stem’, als stemopgaven aantreft: ‘Philis myn tweede ziel, (oft) Comtesse vos beaux yeux’. Anders dan de voorgaande zangwijzen luidt de in O. en n. Hollantse boerenlieties, onder nr. 113, met opschrift: ‘Courante Monsieur’, voorkomende melodie.
| |
Tekst.
C. Van Paemel, los blad, nr. 65, ‘liedeken van den Verloren Zoon, tot voorbeeld van alle zondaers die hun willen bekeeren, beschreven door den Heyligen Evangelist Lukas. Surgam, et ibo ad Patrem meum. Ik zal opstaen en gaen tot
| |
| |
mynen Vader. Kap. 15, v. 18. Stemme: ‘Très adorable bergère’. - In denzelfden trant klinkt het lied ‘Van den Verloren Sone’, met aanvang: ‘Ick vind in de Schriftuere // een wonder schoon figuere’, en wijsaanduiding: ‘Als de ziele Christi snelle’, te vinden in Elisabeth van Wauwe's liederbundel: Het geestelyck maeghdentuyltjen, Antw. 1708, bl. 223. De aangeduide wijs is de aanvang van een lied te vinden in hetzelfde lb., bl. 73, met stemaanduiding: ‘Waer ick my keer of wende, (ofte) Pottafair (van het Fransch pot-à-faire, straatgeroep van den ketellapper = een arme drommel) die sou gaen trouwen, (ofte) Mijn ziel gy moet hier strijden’.
| |
Melodie.
Lootens et Feys, t.a.p., nr. 31, bl. 50, met de eerste strophe van den tekst volgens Van Paemel. Met deze melodie is verwant de zangwijs van het Fransche populaire liedje ‘Manon’, te vinden o.a. in Chants et chansons populaires de la France, door Dumersan et Colet, Parijs, z.j. (o. 1858), I, z.p. [Sign. 19, 4 vo], waarvan de eerste strophe volgt:
Chan-tons l'hon-neur et la gloi - re
D'u - ne fil - le d'un grand coeur,
Et gra - vons dans la mé - moi - re
Son cou - ra - ge et sa va - leur;
Dans les qua-tre coins du mon-de,
L'on par - le - ra de Ma-non,
Des-sus la terre et sur l'on - de,
L'on ré - ci - te - ra son nom,
L'on ré - ci - te - ra son nom,
L'on ré - ci - te - ra son nom.
Een andere met deze zangwijs aanverwante melodie, waarop wijlen Anatole Loquin te Bordeaux mijne aandacht trok, vindt men in verschillende Baskische liederverzamelingen terug; o.a. bij Julien Vinson, Le Folk-Lore du Pays Basque, Paris 1883, bl. 144, (t. XV van de verzameling Les littératures populaires de toutes les nations), onder nr. 9 der ‘Chants d'amour’ en onder den titel ‘Plaintes’. De aanvang, door den verzamelaar in het Fransch weergegeven, doet zien, dat de tekst niets gemeen heeft met de wijze: ‘Très adorable bergère’.
| |
| |
Lur-ra - ren pe-an sar nin-dai-te-ke,
mai - te - a, zu-re a - hal-gez;
‘Ein schön Lied vom verlornen Son’, met aanvang: ‘Es war ein mal ein ungeratnes Kind’, zonder wijsaanduiding, is te vinden in Das Ambraser Lb., uitgegeven door J. Bergmann, Stuttgart 1845, nr. 128, bl. 146, 24 vierregelige strophen.
Over het lied van den ‘Verloren zoon’ bij de Franschen: ‘Je suis enfin résolu // d'être en mes moeurs absolu’, zie Alexis Soccard, Nöels et cantiques, Paris, 1865, bl. 132; - Weckerlin, Chansons populaires du pays de France, Paris 1903, I, bl. 202. - Leroux de Lincy, Recueil de chants historiques français, Paris 1842, II, bl. 606, haalt naar de verzameling te Parijs, c. 1570 uitgegeven door Christofle de Bourdeaux (zie hiervoren II, bl. 1637-8), eene wijs ‘l'Enfant prodigue’ aan. Wellicht wordt daarmede bedoeld de melodie te vinden in La pieuse alouette, Valencienne 1619, bl. 78, getiteld: ‘Sur l'air commun de l'Enfant prodigue’.
|
|
Auteursrecht onbekend