|
| |
| |
| |
632. Die Zoudaen hadde een dochterkijn.
| |
A.
Die Zoudaen hadde een dochterkijn,
sy was vroech op-ghestande,
al om te plucken bloemkens fijn
al in haers vaders warande.
Sy sach die schoone bloemen aen;
‘wie mach den maker der bloemen zijn,
mocht ich hem eens ghewinnen.
‘Het moet een abel konstenaer zijn,
een heer van grooter waerden,
die dese schoone bloemkens fijn
doet spruyten wter aerden.
‘Ick hebbe hem in mijn hert soo lief,
mocht ick hem eens aenschouwen,
ick soude laten mijns vaders rijck
en gheven hem mijn trouwe.’
Des nachts ontrent der middernacht,
Jesus quam voor haer veynsterken staen:
‘doet op, wel schoone suyver maeght,
ick ben met uwer minnen bevaen.’
| |
| |
Die maghet stont op soo haestelijck,
sy heeft haer vensterken open ghedaen;
doen sachse Jesus haer soete lief,
zoo vriendelicken voor haer staen.
Sy sach haer lief soo minnelick aen,
sy neychde neder ter aerden,
sy boodt hem soo vriendelick goeden dach
met alsoo grooter eerwaerden.
‘Mijn alderliefste jonghelinck schoon,
van waer komt ghy gheganghen?
Uwes ghelijck en sach ick noyt
in al mijn vaders landen.’
- ‘Schoon maghet, ick heb u langh bemint,
ick kome al wt mijns vaders rijck,
ick ben die maker der bloemen.’
- ‘Zydy mijn alderliefste lief,
na u staet mijn verlanghen;
nu leyt my wt mijn vaders rijck,
met u soo wil ick ganghen.’
- ‘Schoon maghet, wilt ghy met my gaen,
u rijck soo moet ghy laten;
ick kome al wt mijns vaders rijck,
- ‘Mijn alderliefste jonghelinck schoon,
nu leyt my wt mijns vaders rijck,
mijn trou sal ick u gheven.’
Hy nam die schoon al byder handt,
thien hondert duysent mijlen lanck
al wt haer vaders landen.
Sy sprack soo menigh soete woort,
sy ginghen beyde te same:
‘nu seght my, edele jonghelinck schoon,
| |
| |
- ‘Mijn name is soo wonderlicken schoon,
hij staet soo hooch gheschreven,
al in mijns vaders koninckrijck
is my die naem ghegheven.
‘Schoon maghet dient my met herten reyn,
gheeft my u trou alleene,
mijn naem is u alleen bekent:
Sy sach haer lief soo minnelick aen,
sy neyghde neder ter aerden:
‘schoon lief, ick gheve u mijn hert en trou,
van u wil ick niet scheyden.’
Sy spraken soo menighen soeten woort,
sy ginghen beyde te gader:
‘nu seght my, edele jonghelinck schoon,
- ‘Mijn vader is soo rijcken man,
sijn rijck gaet alsoo verren,
hemel en aerde heeft hij ghemaeckt,
de son, de maen, ende de sterren.
‘Hemel en aerde ende alle goedt,
thien hondert duysent enghelen schoon
staen altijdt tot synen loonen.’
- ‘Is u vader soo rijcken koninck
ende alsoo rijck van goeden,
nu seght my, edele jonghelinck schoon,
- ‘Mijn moeder is een rijcke maeght,
haer naem is hoogh gheschreven;
sy heeft my reyn ter werelt ghebracht,
reyne maghet is sy ghebleven.’
- ‘Is u moeder een reyne maeght,
zy[dy] een konincx soone;
nu seght my, edele jonghelinck schoon,
| |
| |
- ‘Al wt mijn vaders koninckrijck,
daer ist soo vol van vreuchden,
neghentich duysent iaer lanck
- ‘Mijn alderliefste jonghelinck schoon,
ick heb soo groot verlanghen
na uwes vaders koninckrijck,
laet ons daer binnen ganghen.’
- ‘Schoon maghet, dient my met herten reyn,
mijn rijck sal ick u gheven;
dan suldy altijdt by my zyn,
in groote vreughde leven.’
Sy ginghen een soo langhen wegh
al door die groene heyden;
sy quamen voor een kloosterken,
Jesus woude doen scheyden.
‘Mijn alderliefste jonghelinck schoon,
moet ick nu van u scheyden?
Noyt en hoord' ick droevigher woort,
van rou soo moet ick sterven.’
Hy nam die schoon al byder handt,
hy sprack met soeter sinnen:
‘oorlof, schoon maeght, verbeyt my hier,
ick moet nu gaen hier binnen.’
Jesus is van daer ghegaen;
die maghet hem verbeyden,
sy weende soo meenighen natten traen,
dat Jesus was ghescheyden.
Doen dien dach ten avont quam,
die schoone maghet hadde verlanghen
na Jesus, haer alderliefste lief,
hy beyde veel te langhen.
Sy klopte soo lustelick op de poort
met alsoo kloecke sinnen:
‘doet op, doet op, doet op die poort,
mijn lief die is daer binnen.’
| |
| |
Die poort die wert daer open ghedaen,
die poortier quam daer vooren,
hy sach die schoon maghet voor hem staen,
dat docht hem wonder wesen.
‘Zeght my, schoon maghet, wat ghy begheert,
hoe komt ghy hier alleene?
Zeght my, schoon maghet, wat ghy begheert,
waerom soo meught ghy weene?’
- ‘Och vader, myn lief, die ick bemin,
zeght hem, dat hy hier by my komt,
hy beydt my veel te langhe.’
- ‘Schoon maghet, u lief en is hier niet,
ick heb hem niet vernomen;
voorwaer, hy is hier niet bekent,
hy en is hier niet ghekomen.’
- ‘Och vader, hoe meuchdy segghen dat?
Mijn lief die ick beminne,
dat leste woort dat hy tot my sprack,
hy seyde, hy ginc hier binne.’
- ‘Zeght my, schoon maghet, hoe hiet u lief,
daer ghy soo veel van spreket?’
- ‘Ja, vader, dat en weet ick niet,
sijn naem is my vergheten.
‘Hy is soo wonderlicken schoon,
sijn rijc gaet also verre,
hy is gekleedt met blauw lazuer,
om beset met gulde sterren.
‘Sijn ooghen staen soo vriendelijck,
hy is seer soet van sprake,
hy quam al wt sijns vaders rijck,
‘Sijn hayr oock blinckt van verwe schoon,
al waer 't van rooden gouwe,
hy is mijn alderliefste lief,
hy heeft mijn hert en trouwe.’
| |
| |
- ‘Schoon maghet, is u lief soo schoon
en alsoo hooch van prijsen,
al waer hy wt des hemels throon
hy en mocht niet beter wesen.’
- ‘Och vader, wat wil ick u segghen meer,
ick mach hem niet vol loven;
sijn moeder is een reyne maeght,
een konincks soon van boven.’
Die poortier wt verwonderen sprack:
- ‘Ja, vader, alsoo heet mijn lief,
daer ick soo seer om weene.’
- ‘Schoon maghet, is dat u liefste lief,
hy is hier alsoo wel bekent,
hy is van hooghen prijse.
‘Zeght my, schoon maghet, uwen naem,
van waer komt ghy gheganghen?
My dunckt als ick aen u verstaen,
ghy zyt wt vreemde landen.’
- ‘Al wt mijn vaders heydensche wet,
van daer ben ick gheboren;
mijn lief, die my ontganghen is,
met hem ben ick ghekomen.’
- ‘Schoon maghet, leeft na mynen raet,
u lief sal ick u wel wijsen;
laet u vaders heydensche wet,
en ghy moet Christen wesen.’
- ‘Och Vader, wat ghy op my begheert,
dat sal ick gheerne volbrenghen,
mijn lief is alle eere wel weert,
die ick soo seere beminne.’
Hij leerde die maghet volkomelijck
al inden Christen gheloove,
hy leydese in een kloosterken;
reyn maghet is sy ghebleven.
| |
| |
Sy diende haer lief ghetrouwelijck,
si hadde soo grooten verlanghen
na Jesum, haer alderliefste lief,
hy beyde haer veel te langhen.
Doen sy haer leven hadde gheeynt,
sy van hier soude scheyden,
Jesus quam wt sijns vaders rijck,
hy wilde syn lief gheleyden.
Hy heeftse vriendelicken ontfaen
hy brochtse in syns vaders rijck;
doen was die maghet blye.
Al dat haer hert begheeren mocht,
dat wort haer daer ghegheven;
sy sal met Jesus, haer soete lief,
altoos in vreuchden leven.
1, 3. t.: al om te plucken bloemkens; vgl. 3, 3. - 7, 2. t.: neychden; cf. 17, 2. - 13, 1-2. Geijkte uitdrukking; vgl. Antw. lb., 1544, nr. 21, bl. 29, str. 4; nr. 22, bl. 30, str. 6; nr. 29, bl. 42, str. 6; nr. 43, bl. 60, str. 5; nr. 60, bl. 90, str. 4, enz. enz. - 14, 4. t.: hoe is uwen name. - 18, 4. t.: wie is. - 19, 4. t.: de man. - 22, 3. reyn bijgev.; vgl. B, 22, 3. - 32, 3. doet op bijgev. - 32, 4. die bijgev. - 38, 2. t.: spreeckt. - 41, 2. al waer't vanden gouwe.
| |
Tekst.
A. Een suyverlick boecxken, ‘begrypende alle de gheestelicke liedekens ghemaeckt eertijdts by de salighe Tonis Harmansz. van Warvershoef, Amst., Harman Jansz. Muller, in de Warmoes-straet, in den vergulden Passer’, z.j., c. 1600, bl. B iiij vo, ‘op die wijse: Die boerman hadde een dochterkijn’; herdrukt door Dr. G.J. Boekenoogen, Een suverlijc exempel hoe dat Jesus een heydensche maghet een Soudaens dochter wech leyde, wt haren lande (Nederlandsche volksboeken opnieuw uitgegeven vanwege de Maatschappij der Ndl. letterk. te Leiden, nr. IX), Leiden 1904, bl. 19; hierboven weergegeven; - Een suyverlick boecxken, ‘begrypende’, enz., Amst. Corn. Dircksz. Cool, in de Warmoes-straat, in de vergulde Passer, 1643, zelfde tekst en wijsaanduiding, de spelling hier en daar eenigszins verjongd; str. 1, v. 2: ‘Sy was vroligh op ghestande’; - Passi, Paesch en Pinxter-gezangen, door J.S. (Johannes Stichter, 1673-1700), tweede deel van Oude en nieuwe lof-zangen, door denzelfde, Amst. bij d' erfgen. van de Wed. C. Stichter, 1740, bl. 102, ‘van het Soudaans dochtertje of: De minnende ziele tot God komende. Stemme: Een boerman’, zelfde tekst als A, 54 str., met verjongde spelling, het accentvers zooveel mogelijk geweerd; aan het slot: ‘Staet op myn Vriendinne, myn schoone, en komt myn Duyve in de gaten der steenrotsen. Cantic. in 't II. Capittel’; -
| |
| |
Een suyverlick boecxken, ‘begrypende’, enz., z. pl. v. dr. noch j., [bl. 24-28], ‘op de wyse: Die boerman hadde een dochterkijn’, K. Bibl., 's Grav., aangeh. door Dr. J.G.R. Acquoy, Het geestelijk lied in de Nederlanden vóór de Hervorming, 1886, bl. 33-4, str. 1-32, en 52-4 van A, met enkele veranderingen in de spelling.
Terwijl de werkzaamheid van den drukker Harmen Janszoon Muller de jaren 1570-1615 omvat, schijnt Tonis Harmansz. te hebben geleefd in het midden der XVIde eeuw (Dr. J.G.R. Acquoy, Het geestelijk lied, 1886, bl. 22, 33 aant. 3). Nu komen in Een suyverlick boecxken, enz., zooals Dr. G. Kalff, Gesch. der Ndl. letterk. in de 16de eeuw, 1889, II, bl. 141, aant. 2, doet opmerken, verschillende 15de-eeuwsche liederen voor, zooals daar zijn: ‘Ic ben verdrooght, wie sal my laven’; - ‘Van liefden comt groot lyden’; - ‘Ick ginck in enen dagheraet’; - ‘De Mey spruyt uytten dorren hout’; - ‘T' is al verdriet’;’ - ‘Die voghelen van deser aerden’; - ‘Hier en is gheen vreughde die ick acht’, die reeds gevonden worden onder de Niederl. geistl. Ldr. van Hoffmann v.F. - ‘Christus is opghestanden’ is een overoud lied. Sommige van die liederen zijn geschreven in den verhalenden, populairen trant, dien men terugvindt in het Soudaans dochterken, terwijl andere stukken van den bundel meer van bespiegelenden aard zijn. Er is dus hoegenaamd geen bewijs, dat het hier besproken lied van Tonis Harmansz. zou uitgaan, wel integendeel; alles duidt aan, dat het, zoowel als de door de Coussemaker opgevangen zangwijs, in de XVde eeuw thuis behoort.
| |
Melodie.
De Coussemaker, Chants populaires des Flamands de France, 1856, nr. 55, bl. 191, uit den mond des volks in Fransch-Vlaanderen met den hierna genoemden tekst. De gedeeltelijke overeenkomst van deze zangwijs met eene litanie van O.-L.-Vrouw, waarvan d.C. spreekt, is bloot toevallig.
Ky - ri - e e - le - i - son,
Chris - te e - le - i - son,
Chris - te ex - au - di nos.
Zoo wordt de aanvang van de melodie ook teruggevonden in de hiervoren III, bl. 1879, medegedeelde zangwijs: ‘En er viel een hemelsch dauwken’, en in de door Ernest Closson, Chansons populaires des provinces belges, Brux. [1905], bl. 47, aangehaalde melodie van het 15de-eeuwsche lied, te vinden bij G. Paris en A. Gevaert, Chansons du XVe siècle, Paris 1875, nr. 28, bl. 31 en bl. 16 der muziekbijlagen:
et tou - te ma li - es - - - - - - se
| |
| |
Deze zangwijzen staan in verband met Gevaert's 10de thema: A porta inferi; zie La mélopée antique, 1895, bl. 253, en onze verhandeling: De melodie van het Nederl. lied, 1902, bl. 107 en 203.
Het is niet uit te maken of het tot hiertoe niet teruggevonden, als wijs voorgeschreven lied: ‘Die boerman hadde een dochterkijn’, gelijk te stellen is met den aanvangsregel van het onmiddellijk volgende: ‘Een goet man’, enz. Indien door beide wijzen één zelfde lied was aangeduid, zou natuurlijk het lied: ‘Een goet man’, enz., ouder zijn dan dat van het ‘Soudaens dochterken’; zie bl. 2476.
| |
Een Soudaen had een dochterkijn.
B.
Een Soudaen had een dochterkijn,
sij was vroech op gestanden,
sij meijnde gaen plucken bloemekens
al in haers vaders warande.
Sij sach die schoone bloemkens aen;
sij dacht in haren sinne:
‘wie macher desen bloemmaker sijn,
och mocht ick hem bekinnen.
‘Tmoet wel een abel constenaer sijn,
een heer van grooter weerden,
maer dier die schoone bloemekens
doet spruijten wt der ierden.
‘Ick heb hem in mijn hert soo lief,
mocht ick hem eens aenschouwen,
ick souder om laten mijns vaders rijck
en gheven hem mijn trouwe.’
Des nachts ontrent der midder nacht,
quam Jhesus voor haer venster staen:
‘staet op, schoon maget, en latet mij in,
ick ben met uwer minnen bevaen.’
Die maegt stond op seer haestelijck,
sij heeft haer venster open gedaen;
daer sach sij haer Jesus, haer suete lief,
seer suijverlijck al voor haer staen,
Doen sij Jesus haer lief aensach,
sij booch haer neder ter ierden,
sij boot hem vriendelijck goeden dach,
met alsoo grooter eerwaerden.
| |
| |
‘Mijn alder liefste jongelinck schoon,
van waer comdij gegangen?
Uws [gelijck] en heb ick nooyt gesien
in al mijns vaders landen.’
- ‘Schoon maegt, ick heb u lang gekent,
om u ben ick hier gekomen
soo ver al wt mijns vaders rijck,
ick ben de maker der bloemen.’
- ‘Sijt ghij mijn alderliefste lief,
naer u staet mijn verlangen,
ick heb u alsoo langhe begheert,
met u soo wil ick gangen.’
- ‘Schoon maget, wilt ghij met mij gaen,
u rijck dat moet ghij laten;
ick ben met uwer minnen bevaen,
en ick wil u ontschaken.’
- ‘Mijn alder liefste jongelinck schoon,
maer leijdt mij wt mijns vaders rijck,
myn trouw sal ic u geven.’
Hij namp die schoon maegt bij der hant,
hij leijdese in een corter wijlen
al wt haer vaders conincrijck,
wel meer dan dusentich mijlen.
Sij spraken menich minnelijck woort,
sij ghingen beijde te samen:
‘nu seght my, edel jongelinck schoon,
- ‘Mijnen naem is wonderlijck,
hij staet zeer hooge beschreven;
al wt mijns vaders coninckrijk
‘Schoon maegt, ist dat ghij mij bemint,
gheeft mij u trouwe allene,
ick sal u seggen mijnen naam;
ick heet Jesus van Nazareene.’
| |
| |
Sij sach haer lief soo minnelijck aen,
sij neijgde haer ter ierden:
‘schoon lief, ick gheve u mijns herten trouw,
van u en wil ick niet scheijden.’
Hij nam die maecht al bij der hant
sy ghinghen [beijde] te gader:
‘nu seght mij, edel jongelinck schoon,
- ‘Myn vader is van grooter macht,
sijn ryck gaet al soo verre,
hemel en ierde heeft hij gemaect,
die son, die maen en oock die sterren.
‘Hemel en ierde en alle goet,
dat moet al van hem comen,
hondert duesent engelen vroet
staen al tot sijnen love.’
- ‘Schoon lief, sijdij eens conincx soon,
en alsoo rijck van goeden,
seght mij, mijn liefste jongelinck schoon,
- ‘Mijn moeder is een suijver maegt,
van haer soo staet geschreven;
sy heeft my reijn ter werelt gebracht,
een suijver maecht is sij gebleven.
‘Gelijck die schoone sonne op gaet,
ben ick van haer geboren;
sij is al in mijns vaders rijck
een keijserinne vercoren.’
- ‘Is u moeder een reijne maecht,
sijt ghij eens conincx sone,
mijn alder liefste jongelinck schoon,
van waer sijt ghij dan gecomen?’
- ‘Al in mijns vaders coninckrijck
daer eest soo vol van vruegden,
hondert duesent jaren lanck
en is daer maer een ure.’
| |
| |
- ‘Myn alder liefste jongelinck schoon,
ick heb soo grooten verlangen
al naer u vaders coninckrijck;
laet ons daer henen gangen.’
- ‘Schoon maecht, mint mij met herten reijn,
mijn rijck sal ic u geven;
daer sult ghij altijt bij mij sijn,
in grooter vreugden leven.’
Sij ghingen eenen langen tijd
al door een schoone groen heijde;
sij quamen al voor een cloosterkijn,
Jesus die wilde van haer scheijden.
Hij nam die maecht al bij der hant,
hij sprack met soeten sinnen:
‘adieu schoon lief, verbeijdet mij hier,
ick moet eens gaen hier binnen.’
- ‘Myn alder liefste jongelinck schoon,
moet ick nu van u scheijden?
Nooijt en hoorde ick droever woort,
van u soo moet ick scheijden.’
- ‘Schoon maghet, laet u weenen staen,
ick sal haest weder comen,
dan sal ic u in mijn rijck ontfaen,
daer sult ghij plucken bloemen.’
Jesus is van haer gegaen,
die maecht bleef int verbeijden,
sy weende soo menigen droeven traen,
dat Jesus van haer was gescheijden.
Maer doen den dach ten avont quam,
die maget was in groot verlangen
naer Jesus, haer alder liefste lief,
dat hij sou weder comen gegangen.
Sij clopte haestelijck aen die poort,
sij was soo droef van sinnen:
‘doet op, doet op, en latet mij in,
mijn lief, die is hier binnen.’
| |
| |
Die poort die wert daer open gedaen,
die pater quam daer voren;
daer sach hij een schoon maget staen,
alser ooijt van moeder was geboren.
‘Schoon maecht, seght mij wat ghij begheert,
waerom sijt ghij in geweene?
Seght mij, wat ist doch dat u deert?
Hoe comt ghij hier alleene?’
- ‘Och vader, mijn lief, die ick bemin,
die is mij hier ontgangen;
segt hem, dat hy doch bij mij comt,
hij beijt mij veel te lange.’
- ‘Schoon maecht, u lief die ghij bemint,
ick en hebbe sijns hier niet vernomen;
waerlijck, hij en is hier niet,
hij en is hier niet gecomen.’
- ‘Och vader, hoe meugdij seggen dat?
Mijn lief, die ick beminne,
het leste woort dat hij mij sprack,
hij seij: ick gaen hier binnen.’
- ‘Segt mij, schoon maecht, hoe heet u lief,
daer ghy mij af wilt spreken?’
- ‘Och vader, dat en weet ic niet,
den naem hebbe ick vergheten.
‘Hij is soo wonderlijcken schoon,
sijn rijck strect alsoo verre,
hij is gecleet met blauwen lasuer,
omset met gulden sterren.
‘Sijn aenschijn blinct van verwen wit,
gelijck die lelien schoone;
sijn wangen sijn soo schoon geroozet,
‘Hij is mijn alder liefste lief,
hij heeft mijns herten trouwe;
sijn haer dat blinckt van verwen claer,
al waert van fijnen gouwe.
| |
| |
‘Sijn oochkens sijn soo vriendelijck,
hij [is] soo suet van spraken;
hij quamp al wt sijns vaders rijck,
omdat hij my soude ontschaken.’
- ‘Schoon maghet, is u lief soo schoon
als ghij hem hebt gepresen,
al waer hij wt des hemels troon
hij en mocht niet schoonder wesen.’
- ‘Och vader, wat wil ic u seggen meer,
ic en can hem niet vol loven;
sijn moeder is een suijver maecht,
alle coninginnen gaet sij te boven.’
Den abt al wt verwonderen sprack:
- ‘Ja vader, alsoo heet mijn lief,
die ic met herten meene.’
- ‘Is dat u lief die ghij bemint,
hij is hier alsoo wel bekint,
hij is seer hooghe van prijsen.’
- ‘Och vader, mijn lief die ick bemin,
mocht ic eens bij hem wesen,
al waer hemel en ierterijck mijn,
voor hem soo soude ict al geven.’
- ‘Seght mij, schoon maecht, in uus liefs naem,
van waer comdij ghegangen?
Mij dunct soo ick aen u verstaen
gij sijt wt verre landen.’
- ‘Al wt mijns vaders heijdens lant,
van daer ben ick geboren;
mijn lief, die ick soo seer bemin,
met hem ben ick hier gecomen.’
- ‘Schoon maecht, doet ghij naer mijnen raet,
en laet uws vaders heijdensche wet,
en leijdt een kersten leven.’
| |
| |
- ‘Och vader, wat ghij van mij begheert,
dat wil ick al volbringen,
mijn lief die ist mij al wel weert,
die ick wt alder herten minne.’
Hij leerde die maecht volcomelijck
hij dedese in een cloosterkijn;
een reijne maecht is sij gebleven.
Sij diende haer lief getrouwelijck,
sij had ook soo grooten verlangen
bij Jesus te comen, haer liefste lief,
sij was nu sijn gevangen.
Als sij haer leven hadde voleijnt,
en sij van hier soude scheijden,
heer Jesus quamp wt sijns vaders rijck,
hij wilde sijn lief nu met hem leijden.
Hij heeft haer minnelijck ontfaen
gebracht al in sijns vaders rijck;
doen was sij al soo blije.
Al wat haer hert begheren mach,
dat wordt haer daer gegeven;
sij is bij Jesus, haer soete lief,
altijt sal sij in vreugden leven.
Och alle jonge maegden reijn,
gheeft Jesus doch uw trouwe,
en kiest hem voor u soete lief,
ten sal u nimmermeer berouwen.
Die dit liedeken eerstwerf sanck,
Godt wil haer gratie geven,
dat sij mach sien heer Jesus haer lief,
al in dat eewich leven. Amen.
1, 3. t.: bloemkens. - 3, 3. t.: maer dier, sic; bloemkens. - 41, 1. t.: wonderlijck. - 45, 4. t.: moocht.
| |
Tekst.
B. Naar een 16de-eeuwsch Hs., medegedeeld door F.A. Snellaert, in Leesmuseum, Gent, V (1858), bl. 188 vlg., t.p. waar de Coussemaker's werk Chants populaires, enz., door Sn. wordt besproken.
| |
| |
Aangeh. door Dr. Boekenoogen, t.a.p., die dezen tekst met A vergelijkt en vaststelt, dat ofschoon dit Hs. wellicht uit later tijd dagteekent dan de uitgave van Harman Jansz. Muller, de door Sn. medegedeelde lezing toch verschillende betere lezingen bevat.
| |
Hoort toe, al die vol liefde zijt.
C.
Hoort toe, al die vol liefde zijt,
het lust mijn geest te zingen
een lied van liefde en vriendlijkheid,
van groote en schoone dingen.
Een Soudans dochter, hoog van staat,
gekweekt in duistre landen,
ging 's morgens met den dageraad
door gaarden en waranden.
Zij zag de schoone bloempjes staan,
hierdoor is in haar opgegaan
een welbron van gedachten:
‘wie mag de bloemenmaker zijn,
zoo wijslijk in 't ontvouwen
der edele blaadjes schoon en fijn;
mogt ik hem eens aanschouwen.
‘Hoe lief heb ik hem in 't gemoet;
wist ik hem maar te vinden,
'k verliet mijn vaders rijk en goed
en ging met mijn' beminden.’
Des middernachts stond Jesus daar,
en riep: ‘o maagd, doet open;’
dit werd zij op haar bed gewaar
en kwam zeer haast geloopen.
Zij heeft haar venster opgedaan,
daar zag zij voor haar oogen
den allerliefsten Jesus staan,
met schoonheid overtogen.
Zij zag hem zoet en vriendlijk aan,
en neeg tot op der aarde,
en sprak: ‘waar komt gij toch van daan,
o jongling hoog van waarde?
‘O jongeling van schoonheid rijk,
wiens herte zou niet branden?
Nooit zag ik ergens uws gelijk
in al mijn vaders landen.’
- ‘Ja, kuische maagd, die ik wel ken,
nu zult gij weten wie ik ben:
den maker van de bloemen.’
- ‘Zijt gij 't, mijn allerschoonste Heer?
Mijn liefste, mijn beminden,
hoe zocht u mijn gemoed zoo zeer,
of ik u eens mogt vinden.
Nu houdt mij erf noch vaderland;
geleid mij met uw schoonste hand,
waar 't u ook zal behagen.’
- ‘O maagd, wilt gij met mij op reis,
zoo moet gij 't al verlaten,
uw' vader en zijn schoon paleis
- ‘Uw schoonheid is mij dit wel waard,
mijn lief, mijn uitverkoren,
niets is er op de gansche aard
zoo schoon als gij geboren.
‘Nu leid mij henen waar 't u lust,
o schoonheid nooit volprezen;
in u stel ik mijn hert gerust,
Hij nam de maagd bij hare hand,
zij ging aan zijne zijde,
ver uit haar heidensch vaderland,
door beemden en door weiden.
| |
| |
Zij spraken menig vriendlijk woord
toen bragt begeerte 't vragen voort:
- ‘Mijn naam, o maagd, is wonderschoon;
zijn kracht kan 't hart genezen;
in mijn heer vaders hoogen troon
daar staat hij schoon te lezen.
‘Tot mij alleen uw liefde wendt;
dient mij met hart en zinnen;
mijn naam is Jesus, wel bekend
bij al die mij beminnen.’
Zij zag haar' lief zoo minlijk aan,
zij neeg tot op der aarde
en bood hem haar getrouwheid aan,
en hield hem hoog in waarde.
- ‘Wie mag mijn liefs heer vader zijn?
Vergeef mij 't vrije vragen,
o schoonste bruîgom, zeg het mijn,
is 't anders uw behagen.’
- ‘Mijn vader is zoo rijken man:
zijn rijk gaat alzoo verre,
hemel en aard hij buigen kan,
de zon, de maan, en sterren.
‘Tien honderd duizend englen schoon
die liggen steeds gebogen
bij mijn heer vaders hoogen troon,
- ‘Ach, is uw vader dan zoo groot
o liefste, dien ik liefde bood,
- ‘Nooit was er op de gansche aard
een maagd zoo rein van leven,
zij heeft mij wonderlijk gebaard
en maagd is zij gebleven.’
- ‘Ach, is uw moeder eene maagd,
zoo schoon en uitgenomen;
verschoon uw dienstmaagd, dat ze vraagt:
van waar zijt gij gekomen?’
- ‘Ik kome uit mijns vaders rijk.
vervuld met zoo veel vreugden,
die nergens hebben haar gelijk
in schoonheid en in deugden;
daar duizend jaren is één dag,
daar duizend, duizend jaren,
dat is 't, dat weelde heeten mag,
veel deugd' en vreugden baren.’
- ‘Och heer, dat staat mij wonder aan;
mijn allerschoonste koning,
laat ons toch haastig heenen gaan
naar uw heer vaders woning.’
- ‘O maagd, dient mij opregt en rein,
mijn rijk zal ik u geven,
daar zult gij eeuwig bij mij zijn,
in groote vreugde leven.’
Zij gingen alzoo rein en kuisch
door beemden en door weiden,
en kwamen aan een geestlijk huis;
daar wilde Jesus scheiden:
- ‘mijn allerliefste jongling schoon,
woudt gij mij nu begeven,
nooit hoorde ik zoo droeven toon:
dan moet ik immers sneven.’
Hij sprak haar zijne meening uit
met vriendschap en met minnen:
‘verwacht mij hier, o waarde bruid,
nu moet ik gaan hier binnen.’
Hij is ten huizen ingegaan;
zij stond hem te verbeiden;
zij liet zoo menig droeven traan,
omdat hij was gescheiden.
Als nu de dag ten avond kwam,
zoo peinsde haar verlangen,
dat zij haar liefste niet vernam,
hij beidde veel te lange.
Toen trad zij nog een weinig voort,
en klopte en riep: ‘doet op de poort!
mijn liefste is hier binnen.’
| |
| |
De poort die werd haar opgedaan,
de poortier kwam te voren,
hij zag de jonkvrouw voor hem staan,
zoo schoon en hoog geboren.
Hij sprak: ‘wat wilt gij, jonge maagd,
hoe komt gij hier alleene,
wat is 't voor droefheit die u knaagt,
wat is 't dat u doet weenen?’
- ‘Och, die dien ik zoo teêr bemin,
die is mij hier ontgangen:
hij trad tot uwe poorte in,
hij beidt mij veel te lange;
och, noodig hem toch weder uit,
zeg, dat hij mij kom vinden,
eer dat mijn hart van droefheid stuit;
hij is mijn hoog beminden.’
- ‘Och maagd, de geen die u hier liet'
uw waarde lief die is hier niet,
ik heb hem niet vernomen.’
- ‘Och, vader, wat ontkent gij mij,
mijn lief die ik beminne,
het laatste woordje dat hij zei,
dat was: ik ga hier binnen.’
- ‘Zeg gij dan hoe uw liefste heet,
of ik hem eens mogt weten?’
- ‘Och, vader, dat en weet ik niet,
zijn naam is mij vergeten.
mijn liefste is een koningszoon,
zijn rijk strekt breed en verre,
zijn kleed is hemelblauw en schoon,
bestrooid met gouden sterren.
‘Zijn aangezigt is melk en bloed,
zijn haren zijn van goude,
zijn wezen is zoo wonder zoet
als ooit geen mensch aanschouwde;
hij kwam uit zijn heer vaders rijk,
om mij met hem te leiden;
nooit zag ik ergens zijns gelijk;
maar ach, hij is gescheiden.
‘Zijn vader eenen schepter draagt
zijn moeder is een reine maagd,
zoo schoon en hoog van waarde.’
Die poortier, die zijn stem verhief,
sprak: ‘Jesus onzen heere!’
- ‘Ja, vader,’ zeid' zij, ‘dat 's mijn lief,
dien ik zoo zeer begeere.’
- ‘Wel maagd, is dit uw bruidegom,
kom, allerzoetste dochter, kom,
gij moet niet verder reizen.
Kom dan, o zoete bruid, treed aan,
en zeg, waar komt gij toch van daan,
gewis uit vreemde landen?’
- ‘Ik ben een vorstelijke maagd
gekweekt in hooge staten;
om hem, daar mijn gemoed naar vraagt,
- ‘Voor al dat gij verlaten hebt,
zult gij veel meerder vinden
bij hem die alle schoonheid schept,
‘Kom in en leef naar mijnen raad,
doe naar mijn woorden, en verlaat
al wat de heidens prijzen;
verlaat uw' vader lief en teêr,
geen afgrond moet gij vreezen,
gedenk aan 't heidendom niet meer,
een Christen moet gij wezen.’
- ‘Och vader, wat gij mij verklaart
daar wil ik mij naar schikken,
mijn liefste is mij alles waard,
geen ding kan mij verschrikken.’
Hij leert haar in Gods kerk en huis
het regt geloof en leven,
van Jesus wieg tot aan zijn kruis,
rein maagd is zij gebleven.
| |
| |
Zij diende God van harten zeer,
zij had een groot verlangen
naar Jesus haar beminden heer,
hij beidde veel te lange.
Toen zij haar leven had volend
en van hier zoude scheiden,
kwam Jesus daar weder present,
Hij nam zijn bruid bij hare hand
en bragt haar in zijn vaderland;
al wat het hart begeeren mag,
dat werd haar daar gegeven,
daar duizend jaren zijn één dag,
Daar zal zij zonder vrees en schroom,
zoo schoon en hoog verheven,
met Jesus haren bruidegom
Zoo liefelijk is de eeuwigheid,
voor die met Jesus maar verbeidt
8, 4. sic. Passi, Paesch, en Pinxter-gezangen; J.C. le Jeune: wil te wezen. Vgl. I, nr. 142, bl. 536, v. 4: ‘u eyghen willick zijn’. - 8, 6. t.: edle. - 11, 3. sic H.v.F.; t.: mij. - 11, 7-8. Passi, Paesch en Pinxter-gezangen: ‘komt laat ons zamen verder gaan, // ik zal 't u openbaren.’ - 12, 7. sic H.v.F.; t.: o liefde. - 14, 8. t.: vreugden varen. - 18, 1. t.: dag en avond. - 19, 5. H.v.F.: ‘zegt mij, o maagd, wat gij begeert?’ - 19, 7-8. Id.: ‘zegt mij, o maagd, wat gij begeert? // en waarom gij moet weenen’.
| |
Tekst.
C. Mr. J.C.W. le Jeune, Letterkundig overzigt, enz., 's-Grav. 1828, nr. 28, bl. 147, ‘De Soudans dochter. ‘Stem: Een boerman had een dochterken’, met de aanduiding: ‘uit een blaauwboekje’; - Hoffmann v.F., Holländische Volksldr., 1833, nr. 26, bl. 59, zelfde tekst, en Niederl. Volksldr., 1856, nr. 199, bl. 345, nogmaals dezelfde tekst, echter met enkele varianten en weglating van str. 27, 28 en 31.
In de voornoemde Passi, Paesch en Pinxter-gezangen, bl. 99, vindt men als tweede lezing: ‘een geestelyk lied van een Soudaans dochter. Stemme: Een boerman had een dochterken’, die, in vierregelige strophe, met oudere spelling en eenige varianten, de strophe 1-11 van le Jeune's tekst teruggeeft, waarop volgen tot slot de strophen 20-29 van A hiervoren, te zamen 32 strophen. Hoffmann v.F., Holländische Volksldr., bl. 67, deelt mede, dat dit lied door hem slechts in éen jongere verzameling werd gevonden, namelijk in De nieuwe Oost-indische rooze-boom, Amst., bij de Erven de Wed. Jac. van Egmont, bl. 3-10, c. 1750. Zooals Dr. G.J. Boekenoogen, t.a.p., bl. 40, doet opmerken, zijn in deze lezing, vergeleken met die van le Jeune (C), de beide voorlaatste regels in alle strophen, buiten de laatste strophe, omgezet; overigens komen beide teksten doorloopend bijna woordelijk overeen. In de eerste strophe bekomt men aldus:
Hoort toe al die vol liefde zyt,
het lust myn geest te zingen
een lied van liefde en vriend'lyckheid,
van groote en schoone dingen.
| |
| |
Een Soudaans dogter, hoog van staat,
ging 's morgens met den dageraad,
gekweekt in duistre landen
door gaarden en waranden.
Zooals men hierboven ziet in str. 31 van B, heeft de transpositie der slotregelen daar reeds plaats gehad. Daardoor verkregen de laatste twee verzen in elke strophe slepend rijm en kon het lied gezongen worden op de 17de-eeuwsche melodie: ‘ô Holland schoon’ (zie hierna: ‘Hoort vrienden, luistert naar dit lied’). Wellicht werd deze melodie verkozen omdat ze jonger en meer uitgebreid was, en den zanger niet meer verplichtte hij achtregelige strophe de vroegere melodie: ‘Een (Die) boerman’, die toch op vierregelige strophe berustte, voor elke strophe tweemaal te zingen.
Dr. Boekenoogen vermeldt ook eene lezing voorkomend in een 18de-eeuwsch Hs. door een Zaandammer geschreven, geheel overeenstemmend met die in De nieuwe Oost-indische Rooze-boom. Van deze thans nog in Noord-Holland bekende ‘nieuwere berijming’ deelt Dr. B. ook de melodie mede, die afstamt van de zangwijs: ‘ô, Holland schoon’. Deze laatste lezing was voor eenige jaren nog verkrijgbaar te Amsterdam bij E.P.A. van de Geer, opvolger van G. van der Linden.
Onder den titel: ‘Eene oude prent en een oud lied’, bespreekt Joan V. in De navorscher, XVII (1867), bl. 277 (zie mede bl. 327), eene populaire houtsnede, in het midden derwelke het Soudaansdochterken wordt verbeeld, met het jaartal 1519 en een ‘bizar figuur’, wellicht het merk van den teekenaar. Aan den voet van de prent staat: ‘Gedrukt te Rotterdam by Johannes Scheffers, boekdrukker in de Prinsestraat’. Te oordeelen naar de medegedeelde eerste strophe sluit deze lezing, mede voorgedragen op de wijs: ‘ô Holland schoon’, zich aan bij den tekst van De nieuwe Oost-indische rooze-boom, die dus veel jonger is dan de teekening.
Onder de verschillende lezingen naar tijdsorde, vermelden we verder:
Nr. 6 van de losse bladen gedrukt te Gent bij L. van Paemel (1777-1846): ‘Den bloemmaker of schoon geestelyk liedeken van een Soudans dochterken. Op eene bekende wyse’; aanvang: ‘Een Soudan had een dochterken’, 49 str. Deze tekst is eene moderniseering van A en van B; de abel konstenaer van str. 3, is tot een ‘habiel konstenaer’ geworden. De slotstrophe luidt:
Die dit liedjen heeft gedicht
Godt wilt hem gratie geven,
dat hy mag krygen dat hy begeert,
Nr. 22 van de losse bladen gedrukt te Antwerpen bij J. Thijs (1783-1834), ‘Liedeken van een Soudaensch dogterken of van den Blom-maeker, op eene aengenaeme wys’; zelfde tekst als bij van Paemel. - Mone, Übersicht, 1838, bl. 229, die den Antwerpschen tekst aanhaalt, doet ten onrechte opmerken, dat deze eene vertaling schijnt te zijn van de lezing voorkomende in Des Knaben Wunderhorn
| |
| |
(1806-08); uitg. Reclam, z.j., bl. 14: ‘Der Sultan hatt' ein Töchterlein’, die slechts 15 str. bedraagt.
Willems, Oude Vl. ldr., 1848, nr. 130, bl. 304, 42 str., zonder bronaanduiding noch melodie, met deze aanteekening: ‘Deze text is ouder en komt veel beter dan die van Lejeune overeen met het oude duitsche lied geplaetst in Des Knaben Wunderhorn (de door Mone aangehaalde tekst) en by Ernest Weyden, Cöln's Vorzeit, bl. 272-274: “Der Sultan hatt' ein Töchterlein”, enz.’ Ofschoon W. eene met A gelijkstaande lezing was ter hand gesteld door Mr. L. Ph. C. van den Bergh (zie De gids, 1848, I, bl. 807, en Snellaert op W., bl. 546), heeft de uitgever der Oude Vl. ldr., zijn tekst samengesteld met behulp van van Paemel's lezing, elke strophe omwerkend, schier elk vers veranderend. Van Paemel's los blad geeft str. 4 van B nagenoeg terug aldus:
Ik heb hem in myn hert zoo lief,
mogt ik hem eens aenschouwen,
ik zoud er om laeten myn vaders ryk
Willems schrijft:
Ick heb hem in mijn hert soo lief,
och, mocht ick hem aenschouwen!
Ick gaf hem ja wel al mijn goed,
ick gaf hem oock mijn trouwe!
J.A. Alberdingk Thijm, Gedichten uit de verschillende tijdperken, Amst. 1850, I, bl. 241, ‘legende, bewerkt door Tonis Harmansz. van Wervershoef’, en, leest men bl. 342: ‘met inachtneming der inkortingen van het lied bij Willems’, en, mag men bijvoegen, ‘ook bewerkt door A. Th. ‘ad usum Delphini’. Str. 5 van A wordt hier:
Des nachts, ontrent der middernacht
haer quam een stem te voren;
Heer Jesus sijne soete stem
haer in de nacht liet hooren.
Jos. Alb. en Lamb. Joann. Alberdingk Thijm, Oude en nieuwere kerstliederen, Amst. 1852, nr. 133, bl. 284, moderne bewerking, met eene (zie bl. 318) ‘melodie opgemaakt uit verschillende mondelinge en schriftelijke mededeelingen’, daarom althans niet beter:
Een Sul -tan leef - de hoog van staat
In rijk-dom en ver - mo - - gen,
Hij had een min - lijk doch - ter - tjen
Met schoo - ne zacht-brui-ne oo - gen.
| |
| |
De Coussemaker, t.a.p. De tekst, zooals de verzamelaar die, naar hij leert, dien in Fransch-Vlaanderen hoorde zingen, is nauw verwant met van Paemel's uitgave en bevat hier en daar ook regelen, die alleen bij Willems te vinden zijn. De fraaie door d.C. opgevangen melodie, doen wij hierboven kennen. - F.A. Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, 1ste uitg. 1852, nr. 73, bl. 43, en 2de uitg. 1864, nr. 52, bl. 55; Willems' tekst gemoderniseerd; ‘de habiel konstenaer’ van van Paemel is hier ‘een fijne konstenaer’ geworden. - Lootens et Feys, Chants populaires flamands, 1879, nr. 34, bl. 55, slechts deze strophe, met de melodie:
Een sou - dan had een doch-ter -tje,
zeer schoon van groo-ten lo-ve;
zij pluk - te 's mor-gens bloe -me - tjes,
al in haar va - ders ho - ve.
Rond den heerd, Brugge, I (1866), bl. 221, gemoderniseerde lezing ‘na een oud vlaamsch knielied’, zeven en dertig strophen, geteekend G.G. [Guido Gezelle].
In het tijdschrift Vlaamsche zanten, Sint-Niklaas, III (1901), bl. 60, vindt men mede eene lezing van het hier besproken lied, ‘met de verbeteringen, zooals zij ons door onze medewerkster Vrouw Steyn, meegedeeld werden.’ De herdruk bestaat uit: 1o. str. 1-32 van bovenstaanden tekst A, letterlijk weergegeven; 2o. str. 33-44 van B, doch eenigszins gemoderniseerd en ook te wenschen overlatend in opzicht van het metrum; 3o. str. 33-35 van A, met bijvoeging eener laatste geijkte strophe: ‘Die dit liedeken heeft gedicht’, enz. (vgl. de slotstrophe bij Willems, t.a.p.).
De in de bovenstaande teksten voorkomende ‘vader’ (poortier) wordt hier tot tot ‘pater’ herschapen, zoodat de verbeteringen van ‘Vrouw Steyn’, misschien meer ascetische dan dichterlijke waarde aan de nieuwere lezing verleenen. De ‘pater’ verschijnt ook wel eene enkele maal in B, str. 35, doch het geldt hier ongetwijfeld eene schrijf- of drukfout.
Blyau en Tasseel, Iepersch oud-lb., tweede aflev. (1902), bl. 102, De blommemaker, aanvang: ‘Daar zouder eene s-maged vroeg op gaan staan’, met de melodie, 14 str., nu eens van vier, dan weer van zes regelen, verloopen lezing van de van Paemelsche. Ziehier de eerste str.:
| |
| |
Daar zou - der ee - ne s-ma - ged vroeg op gaan staan,
Drij uur-tjes al vo - re den da - ge;
Blom - me - tjes pluk - ken zou - de zij gaan,
Ja tot uit ha - ren va - ders boo - gaar - de.
Dr. F.C. Wieder, De Schriftuurlijke liedekens, 1900, bl. 31, spreekt van het lied van het Soudaansdochterken, waarmee in 1898 gecolporteerd werd in den omtrek van Huizen door een bewoner dier plaats, die er ook de wijs (eene verloopen wijs, zooals ons die door Dr. W. werd medegedeeld) van kende.
Van de legende bestaat ook eene prozabewerking, het hierboven genoemde volksboek: Een suverlijc exempel, enz., waarvan Dr. G.J. Boekenoogen, naar den 16de-eeuwschen druk, eene keurige nieuwe uitgave bezorgde. In een ‘overzicht van de litteratuur betreffende dit volksboek’, drukt Dr. B. de meening uit, dat deze prozabewerking op haar vroegst uit het einde der XVde eeuw zal dagteekenen.
De proza-legende wordt ook in handschriften gevonden. Vier lezingen daarvan komen voor in het tweede deel der Middelndl. Marialegenden van Dr. C.G.N. de Vooys, Leiden 1903. Dr. Boekenoogen stelt vast, dat een daarvan, nr. 327, bijna woordelijk overeenkomt met het volksboek, terwijl de overige drie, nrs. 221, 326 en 344, eene andere en waarschijnlijk oudere redactie geven van het verhaal, die echter nauw verwant is. Wat van de twee het oudste is: het prozaverhaal of wel het lied van de Soudaans- dochter verklaart Dr. B. niet met zekerheid te kunnen uitmaken. Dr. Kalff, t.a.p., meent, dat het lied van vroeger tijd is dan het verhaal.
Dr. De Vooys, die in zijne Midderndl. legenden en exempelen, 's-Grav. 1900, bl. 146 vlg., mede de legende van des Soudaans dochter onderzoekt, is van het gevoelen van Dr. Kalff. Misschien, zegt Dr. de Vooys, gaat het proza-verhaal terug op een 15de-eeuwsch lied, waarin de maker der bloemen niet voorkwam, maar dat overigens aan de redactie van Tonis Harmansz beantwoordde. Als een bewijs dat de legende in de XVIde eeuw nog krachtig voortleefde, haalt laatstgenoemde schrijver aan: F.J. van den Branden, Geschiedenis der Antwerpsche schilderschool, 1883, p. 121, waar men leert hoe, toen Keizer Karel den 23sten September 1520 plechtig in Antwerpen werd ingehaald, de gezellen der Violiere gedurende twee dagen speelden het ‘Spel van Amyca of de Makere der bloemen’, waarschijnlijk eene dramatische bewerking van de legende.
Deze is heden in Vlaanderen, zooals blijkt uit het Iepersch lb., nog niet gansch vergeten. Men vindt ze ook terug in Vertelsels van het Vlaamsche volk, door Arm. Joos, Gent 1889, bl. 84, en opgeteekend te Turnhout, uitgegeven door Joz. Cornelissen, in Ons volksleven, Brecht, I (1889), bl. 73.
De legende is ook in andere landen zeer bekend; zie Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, III, nr. 2127, bl. 820. In Zeitschrift für deutsches Alterthum, XXXIV (1890), bl. 18 vlg., deelt Dr. J. Bolte, Die Sultanstochter im Blumengarten, naar een Hs. van het einde der XVde eeuw, voortkomende uit een nonnenklooster te Inzigkofen bij Sigmaringen, een gedicht mede, en duidt verder de bronnen van vijf en dertig redacties, meestal liederen, aan, waarin het onderwerp van de Soudaens- dochter wordt behandeld.
|
|
Auteursrecht onbekend