Het oude Nederlandsche lied. Deel 3
(1907)–Florimond van Duyse–
Auteursrecht onbekend
[pagina 2429]
| |
A. Ga naar voetnoot(1) 1.
Hoe luyde soe sanc die lerer al op der tynnen:
‘soe wie in swaren sonden leeft,
hi mach hem wel versynnen,
dat hi syn bycht toe tiide doet,
eer hem die doet die wech ondergheet;
tsyn vroede, die des bekennen.’
2.
Ende dat verhoerde een iongelinc, ionc van iaren:
‘nu segh my, lerer wael oude,
hoe mochstu dus geberen?
Ic mochte leven soe menigen dach
ende hebben rust ende guet gemac,
ende dair toe mit Goede varen.’
| |
[pagina 2430]
| |
3.
Die lerer sprac: ‘dyn vruechd en mach di niet geduren,
des lidens compt alsoe menigerhand
in alsoe curter uren.
Och waerstu in die sinne myn,
dat dy dunct nu groet vruechde syn,
dat en waer dy niet dan truren.’
4.
Die iongelinc sprac: ‘ic en can my niet bedwingen,
ic moet gaen bruken myn ionge ioecht
mit dansen ende mit springen;
die veghe syn, die moeten sterven;
wel op, nu laet ons vruechde werven,
die tiit sal ons verlengen.’
5.
Die lerer die sprac: ‘dyn woerde syn groet vermeten;
och waer syn iu gesellen ionc,
die daer bi iu waren geseten?
Si waren van iaren iuwes geliic,
ende daer to frisch end verwennentlic,
die wormen hebbens al ghegeten.’
6.
Die iongelinc sprac: ‘sel my hemmelriic ontfaren,
soe is dese werelt seer ontkeert,
den rechten wech verwerret;
ic was gewayt al in een wat,
gemist heb ic dat rechte pat,
nu weet ic eerst, wat my erret.’
7.
Die lerer die sprac: ‘woudestu dyn hertgen neygen,
den rechten wech tot Gode wart
sold ic dy alsoe gheerne leiden.
Nu houd voert aen die tien gebode
ende wachte die voer des viants daren,
soe mogestu mit Gode varen.’
8.
Die iongelinc sprac: ‘nu danc ic God in synre gueden,
God heeft die selver al hiir gesant
om my te leren ende te sturen;
nu wys my voert den rechten pat,
dat ic des werrelts af mach laten,
si is my geworden ommaten.’
9.
Die lerer sprac: ‘nu danc ic God in synre gueden,
dat hem des ionge man heeft bekeert,
in also corter uren.
Nu houde die aen.....
| |
[pagina 2431]
| |
10.
Die iongelinc sprac mit enen bedroefden sinne:
‘helpe riic heer, God van hemmelriic,
wat sal ic nu beghinnen?
Als ic antreck een grawen roc,
soe bin ic alder werelt spot.’
Mitteen toech hi te cloester inne. Amen.
2, 2, te lezen: ‘nu ségh my lérer wael óude, ségh’ of iets dergelijks. - 4, 4. moeten, hier = mogen. - 5, 2. ionc bijgev. - 5, 4. van iaren bijgev. - 5, 5. verweend of verwend, enz. = prachtig, heerlijk. - 6, 3. t.: wech ter eeren. - 6, 4. wat = wad; cf. C, 7, 4. - 6, 6. t.: my werret; erret = doet dwalen, boos maakt. - 7, 5. daren = deren. - 8, 1. ic bijgev. - 8, 6. onmaten = hatelijk. - 10, 6. t.: cloester in. | |
B.1.
Hoe lude so sanc die leraer al opter tinnen:
‘so wie in swaren sonden leit
die mach hem wel versinnen,
dat hi hem te tide Godewert keer,
eer hem die doot den wech ondergheet;
si vroeden die dat bekennen.’
2.
Dat verhoorde een jonghelinc jonc van jaren:
‘nu sech mi, leraer onbekent,
hoe moochstu dus ghebaren?
Ic mach noch leven menighen dach
ende hebben blischap ende groot ghemac
ende daer nae mit Gode varen.’
3.
Die leraer sprac: ‘dijn woorden sijn seer vermeten;
och waer sijn uwe ghesellen jonc,
die bi u waren gheseten?
Si waren van jaren uwes ghelijc
ende daer toe vrisch ende verwenentlijc:
die worme hebbense ghegheten.’
4.
Die jonghelinc sprac: ‘ic en can mi niet bedwinghen;
ic moet ghebruken mijn jonghe joocht
mit dansen ende ooc mit singhen;
die veech sijn die moeten sterven;
wel op, laet ons nae vroochden werven,
die tijt sal ons verlenghen.’
5.
Die leraer sprac: ‘dijn vroochde en mach niet gheduren;
dat liden comt so menigherhant
in also corter uren;
| |
[pagina 2432]
| |
och waerstu in die sinnen mijn,
dat di nu dunket vroochde sijn,
ten waer di niet dan truren.’
6.
Die jonghelinc sprac: ‘sel mijn hemelrijc sijn vererret,
so is die werelt harde seer verkeert,
den rechten wech verwerret;
ic was ghewaeit al in een wat,
ghemisset heb ic den rechten pat;
nu weet ic wat mi erret.’
7.
Die leraer sprac: ‘woutstu dijn hert tot Gode neighen,
den rechten wech tot Gode waert
soudic di gaerne leiden;
maer wereltvroochde is maer een caf;
wilstu dijn sonden niet laten af,
die helle die is dijn eighen.’
8.
Die jonghelinc sprac: ‘dijn woorden sijn seer ghedurich;
du hebste mi so wel gheleert,
den rechten wech ghesturet;
nu leet mi door den rechten pat,
op dat ic mach kennen die werelt bat;
si is mi worden sure.’
9.
Die leraer sprac: ‘nu danc ic God die goede,
dattu in also corter stont
verwandelste dijn ghemoede;
nu hout aen die tien ghebode
ende hoetti voor des viants loon,
so moochstu varen mit Gode.’
10.
Die jonghelinc sprac mit een bedroefde sinne:
‘help rijc heer, God van hemelrijc,
hoe sal ic dit beghinnen?
Als ic aentrec den grauwen roc,
so bin ic alre werelt spot.’
Mittien tooch hi ten clooster.
6, 4. t.: in een wac, vgl. A, 6, 4 en C, 7, 4. - 8, 1. ghedurich = ernstig. | |
[pagina 2433]
| |
dat hi hem een tijt te Gode wert keert,
eer hem die doot die wech ondergheet;
hi is wijs, diet wel besinnet.
2.
‘Och edele mensche, nu denct du moetste immer sterven;
en bistu dan niet van sonden vri,
Godes hulde moetstu derven;
wi hebben versumet so seer die tijt,
roepet noch ghenade: Heer Vader rijc,
laet ons u hulde verwerven.’
3.
Ende dat verhoorde een jonghelinc, jonc van jaren,
hi sprac: ‘heer leraer onversaecht,
hoe moochdi aldus ghebaren?
Ic mach noch leven menighen dach
ende hebben vroude ende groot ghemac
ende nochtant te Gode varen.’
4.
Die leraer die sprac: ‘dijn vroude en mach niet duren,
des lidens comt so menichfout
in eenre corter uren;
och haddestu nu die sinne mijn,
dat di nu dunket vroude sijn,
dat en is mi niet dan truren.’
5.
Die jonghelinc die sprac: ‘ic en cans mi niet bedwinghen,
ic moet ghebruken mijnre jongher joocht
mit dansen ende mit springhen;
die veighe sijn die moeten sterven;
wel op, laet ons nae vroude werven,
ons mach noch heil ghelinghen.’
6.
Die leraer die sprac: ‘dijn woorde sijn seer vermeten;
waer sijn al dine ghesellen ghebleven,
die bi di waren gheseten?
Si waren van jaren dijns ghelijc
ende daer toe stout van moede ende rijc;
die worme hebben si ghegheten.’
7.
Die jonghelinc die sprac: ‘is mi dat hemelrijc ontferret,
so is die werelt so seer verkeert,
den rechten wech verwerret;
ic was ghewaden in een wat,
ic hadde ghemist den rechten pat,
ic en weet niet wat mi erret.’
| |
[pagina 2434]
| |
8.
Die leraer sprac: ‘woudestu dijn herte noch neighen,
den rechten wech te Gode wert
wil ic di gherne leiden;
der werelde troost en is niet dan een caf
ende wilstu noch niet laten af,
die helle die wort dijn eighen.’
9.
Die jonghelinc die sprac: ‘ic danke des Gode sijnre goede,
God selven heeft u hier ghesant
mi te wisen ende te sture;
nu helpt mi in den rechten pat,
dat ic deser werelt mach wesen af;
si wort mi veel te sure.’
10.
Die leraer die sprac: ‘ic danke des Gode sijnre goede,
dat sich dese jonghe man heeft bekeert
in also corter stonden.
Nu hout di aen die tien ghebode
ende dienet onsen heren Gode
ende hout di vri van sonden.’
11.
Die jonghelinc sprac mit also dommen sinnen:
‘help rike Here, God van hemelrike,
hoe sal ic des beghinnen?
Dat ic aentoghe enen grauwen roc,
so waer ic alre werelde spot.’
Mit dien keerde hi hem omme.
7, 3. t.: wech mi erret; vgl. B, 6. 3. | |
Tekst.A. Bäumker, Niederl. geistl. Ldr., nr. 35, Vierteljahrsschrift, 1888, bl. 228, naar het 15de-eeuwsch Hs. nr. 7970, van de K.K. Bibliotheek te Weenen, zonder wijsaanduiding; - B. Hoffmann v.F., Niederl. geistl. Ldr., 1854, nr. 122, bl. 246, naar het 15de-eeuwsch Berlijnsch Hs. 8,190, zonder wijsaanduiding; - C. Id., nr. 123, bl. 248, ‘dit is die wise: Hoe lustelic wert der minnen bant ontsloten // mit groter...’, naar het 15de-eeuwsch Berlijnsch Hs. 8,185. - Verder worden varianten gevonden: Handschriften der Universiteits-bibliotheek te Amsterdam, van de laatste helft der XVde eeuw, beschreven door Dr. G. Kalff, Tijdschr. voor Nedl. Taalen letterk. Leiden IX (1890), bl. 161, vlg.; - W. Moll, Johannes Brugman, 1854, II, 189, naar het verdwenen Hs. van den aanvang der XVIde eeuw, vroeger toebehoorende aan Jac. Koning; - Een dev. en̄ pr. boecxken, Antw. 1539, nr. 120, uitg. D.F. Scheurleer, bl. 148, aant. bl. 328; - Antw. lb., 1544, nr. 55, bl. 81, ‘Vanden leeraer opter tinnen’; - Het hofken der geestelycker liedekens, Loven 1577, bl. 86 ‘Vanden leeraer’, enz.; - Het Paradiis der gheestelicker vreuchden, Antw. 1617, bl. 124, ‘op de wijse alsoo't beghint’. | |
[pagina 2435]
| |
Een Duitsch 15de-eeuwsch lied voorkomende onder de liederen van Heinrich von Laufenberg, die dichtte van 1415 tot 1485, lied te vinden o.a. bij Wackernagel, Das deutsche Kirchenlied, II, 1867, nrs. 717-8, bl. 541-3, parodie van een niet teruggevonden wachterlied, vangt aan: ‘Ein lerer ruft vil lut us hohen sinnen’. Dat het eene parodie van een wachterlied is, blijkt uit het opschrift van een 16de-eeuwsch los blad (zie Böhme, Altd. Lb., nr. 107, bl. 203) misschien de wijsaanduiding: ‘Der wachter auf der zinnen’, en uit eene vergelijking met de stemopgave van Ps. 90 Souterliedekens, 1540: ‘Hoe luyde sanck die leeraer opter tinnen’, tekst terug te vinden in nr. 60, bl. 90 Antw. lb. (zie hiervoren I, nr. 63, bl. 319, str. 2). - Hoffmann v.F., Geschichte des deutschen Kirchenliedes, 3de uitg. 1861, bl. 377, meent, dat deze parodie niet van Laufenberg zou zijn, daar zij zich reeds vroeger in Nederlandsche gedaante voordoet in zijne Hss. (teksten B en C hierboven). Hij houdt echter de Nederlandsche teksten voor eene navolging van het Duitsch. - Dr. J.A.N. Knuttel, Het geest. lied in de Nederl. voor de Kerkhervorming, Rott. 1906, bl. 490, die het verband tusschen den Duitschen tekst van Laufenberg en de Nederlandsche lezing doet uitschijnen, is van gevoelen, dat H.v.F. ten onrechte in het voorkomen der vertaling in zijne Hss. een chronologisch bezwaar ziet tegen de toeschrijving aan Laufenberg. Een ander geestelijk lied uit het voorgaande ontstaan: ‘Hoe luyde riep die siel tot God van binnen // o Heer, almachtich vader groot’, voorgedragen ‘op die selve wise’, komt voor in: Dit is een suverlyck boecxken, Antw. 1508, bl. 30 ro; - Een dev. en̄ prof. boecxken, 1539, nr. 121, uitg. D.F. Scheurleer, bl. 150, aant. bl. 328; - Antw. lb., 1544, nr. 56, bl. 84; - Dit is een schoon suyverlijck boecxken (kerk. goedk. Antw. 1570), uitg. Amst., Cornelis Claesz., z.j., bl. 29 ro; - Het hofken der geestelycker liedekens, 1577, bl. 89; - Veelderhande Schrifturelijcke leisenen, Antw., geest. goedk. 1587, sign. F, 5 vo; - Nr. 39 van Hs. van Tilburg, beschreven door H. Roes, Dietsche warande, N.R., X (1897), bl. 261 vlg.; - Dit is een suyverlyck boecxken, Amst. Harm. Janz. Muller, z.j., bl. 14 vo; - Het Paradiis der gheest. vreuchden, 1617, bl. 127, waar de wijs: ‘Hoe luyde sanc’, enz. ook wordt aangeh., bl. 64, voor: ‘Mijn siel, heft op u hert tot Godt den Heere’, onderteekend G.D.C., en bl. 202: ‘Ick arme siele mach wel droevich klaghen’. - Dit laatste lied is te vinden bij Nic. Janssens van Roosendael, Een nieuw geest. lb., Antw., P. Rymers, z.j. (geest. goedk. 1594), bl. 73. Het Hs. nr. 1042 van Meerman, thans nr. 2631, 2de serie der K. Brusselsche Bibliotheek, bl. 31 vo, heeft een lied: ‘Hoe luydt soe sanc die geest uut rechter minnen’, met wijsaanduiding: ‘Hoe luydt so sanc die leerre opter tinne’, terwijl een ander aanverwant lied, nr. 60, bl. 81 van Een dev. en̄ prof. boecxken, 1539: ‘Gods geest leert van binnen // so wie die waerheyt wil verstaen’, voorgedragen werd op de wijs: ‘Gheen meerder genuechte op aerde niet en is’ (zie hiervoren I, nr. 153, bl. 574, ‘Gheen meerder vruecht’, enz.). - Al deze liederen zijn geschreven in den ouden vorm der samenspraak. Dr. F.C. Wieder, De Schriftuurlijke liedekens, 's-Grav. 1900, bl. 65, en Register, nr. 318, vermeldt, naar Veelderhande liedekens, 1556, het van ons lied afkomstige: ‘Hoe deerlic roept den geest op God vercoren’, dat natuurlijk werd voor- | |
[pagina 2436]
| |
gedragen op de wijs: ‘Hoe luyde sanc’. Deze wordt nog aangehaald: Een nieu lb., 1562 (zie: Wackernagel, Lieder der Niederl. Reform., bl. 125) voor: ‘Mijn Heer, mijn God, mijn vader groot van machten’; - Coornhert, Lb., 1575, voor het lied nr. 9: ‘De domme jueght en kan niet wel verdraghen’; - Der redenrycke Const-liefhebbers stichtelicke recreatie, Leyden, 1599, Sign. S 14 vo, voor: ‘Doen Antiochus over Israel bloedig’; - Const-thoonende iuweel, Zwol 1607, Sign. Rrr III ro, voor: ‘Oorlof, ghy beminders der Redenrijcken’. | |
Melodie.Bäumker, t.a.p., hierboven weergegeven met de daar aangeduide accidentalen. Vgl.: de reeds gemelde a) Souterl. 1540, Ps. 90, ‘nae die wise: ‘Hoe luyde sanc die leeraer opter tinnen’; - b) Een dev. en̄ pr. b., 1539, nr. 120, bl. 148:  Hoe luy - de sanc die leer - aer op - der tin - nen:
‘So wie met son-den is be-swaert,
God la - tet hem ver-win - nen,
En - de kee - re hem in tijts tot Go - de waert,
Eer hem die doot den wech on - der gaet.
Hi is wijs diet can ver - sin - - - - nen.
De twee 16de-eeuwsche lezingen zijn oneindig beter bewaard gebleven dan de 15de-eeuwsche lezing uit het Hs. van Weenen. - Böhme, Altd. Lb., nr. 107, bl. 203, en Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, II, nr. 801a, bl. 600, geven de melodie van Ps. 90 Souterl. Bij de laatstgenoemde schrijvers vindt men eene proef tot herstelling van de eerste strophe van het gemelde Duitsche wachterlied. Het is wel mogelijk, dat het dialogeerend lied met vijfregelige strophe, nr. 127, bl. 192, Antw. lb., 1544: ‘Och regenboge waer op stelt die ionghe helt zijn sinnen’, eene navolging is van een Duitsch Meisterlied (zie Dr. Knuttel, t.a.p., bl. 492), met herhaling van een deel van den vijfden regel der strophe, op de bovenstaande melodie. De hierboven voor C aangehaalde melodie: ‘Hoe lustelic wert’, enz. is niet bekend. |