|
| |
| |
| |
624. Die werelt hielt mi in haer ghewout.
Die werelt hielt mi in haer ghewout
mit haren stricken menichfout,
och dat si seer bedrieghelick is,
Die edele minne boven tijt
die heeft mijn herte seer verblijt,
waer mi die edel minne stuurt,
daer toe wil ic mi keren.
Ic voel in mi een vonkelkijn,
het lichtet in der siele mijn,
die minne vermach dat also wel,
een vuur daer af te maken.
Ic sie den enghen wech bereit,
mit doornen also dicht bespreit,
mijn leven wil ic waghen;
dat ic daer in ghetreden bin,
en sal ic niet beclaghen.
Nu hoort, nu hoort wat minne doet:
si maect van doornen enen hoet;
natuur, wilt niet versaghen;
wat mi die edel minne gheeft,
dat sel ic gaerne draghen.
Ic sie den enghen wech is bereit
mit lelien also dicke bespreit,
den rooc heb ic vernomen;
dat ic daer in ghetreden bin,
Die minne is boven maten goet,
si heeft verbrant den doornen hoet,
si gaf mi enen leliencrans,
dien sel ic vrolic draghen.
Natuur, u vroochde sel matich sijn,
der lelien rooc die doet u pijn,
dat seldi stille draghen;
so wat ghi in der lelien vint,
| |
| |
Wat mach daer wesen sachter pijn
dan in der lelien rooc te sijn
bi nacht ende ooc bi daghe?
So wie daer in ghetoghen wort,
die levet sonder claghen.
Die rosen die onder die lelien staen,
die sijn so wonderlic ghedaen,
mit claerheit omme bevanghen;
wie in den schijn ghetoghen wort,
die heeft een groot verlanghen.
Die minne heeft enen hoghen naem,
dat is den lelien seer bequaem,
die minne is vol van ghenaden;
die lelien die daer onder staen,
hoe sacht sijn si gheladen.
Die lelien leven sonder pijn,
si schenken, si drinken den puren wijn,
haer vroochde is boven maten;
si singhen also soeten discant,
wie mach die lelien laten?
Die lelien claer ende wel ghedaen,
si singhen, si springhen, si houden aen,
si hebben die minne omme bevanghen;
al in der minnen love te sijn,
dat is al mijn verlanghen.
Adieu, adieu, nature mijn,
ghi selt in vreden vrolic sijn,
ic bin so veel doorschoten;
ic neighe in der minnen schoot,
daer bin ic uut ghevloten.
Die minne heeft enen rosencrans,
die lelien maken enen dans,
si sijn gheciert van binnen,
si treden aen, si sweven aen
nae hoghen eisch der minnen.
Der minnen glans is so ghedaen:
die lelien bughen, si bliven staen,
die minne wil hoghe risen,
die lelien sweven in weelden nae,
wie mach die minne volprisen?
Die minne sit in den hoghen troon,
seer blenkende boven maten schoon,
daer sijn die cherubinnen;
si singhen wonderlic discant
tot hoghen love der minnen.
Hoe wonderlic blenct der minnen croon
int overste van den hoghen troon!
Daer sijn die seraphinnen;
si houden den alrehoochsten toon,
si doen die minne springhen.
Wie sel den hoghen dans verstaen,
dat nighen, datswighen, dat stille staen,
dat sweven omme ende omme,
dat treden van, dat sweven an,
die snelle hoghe spronghe!
Die minne staet, die minne gaet,
die minne singhet, die minne springhet,
die minne rust in der minnen,
die minne slaept, die minne waect,
wie mach dit al versinnen?
Die blenkende cleder sijn al ghespreit,
die duurbaer vaet sijn al bereit,
al wat dat in den hove dient,
dat heeft die minne vercoren.
Die duurbaer vaet van hoghen schijn
mit edelen cruden, mit puren wijn,
si tonen haren edelen aert,
die minne die wilse prisen.
| |
| |
Wat vroochde mach in den hove sijn,
daer also milde schenkers sijn,
die hoghe vroochde maken;
si bughen al haren edelen aert,
als si die minne ghenaken.
Wie sel ons gheven een droppelkijn
al van den edelen puren wijn?
hi springhet boven maten;
laet ons al stille ootmoedich sijn,
hi daelt in reinen vaten.
So wie een droppelkijn heeft ghesmaect,
die wort ootmoedich, sacht ghemaect,
wat liden dat hem overcoomt,
si houden vrede van binnen.
1, 4. Bäumker, sic; H.v.F.: bedriechlic. - 5, 2. hoet = krans. - 8, 2. rooc = reuk. - 10, 4. schijn = glans. - 12, 4. discant, van discantus, die vorm van den meerstemmigen zang die, in den loop der XIIde eeuw, aanvankelijk twee-stemmig, ontstond. - 25, 3. satich = stil, gerust, nu bezadigd; cf. 3, 3. saten.
| |
B.
Die werelt hielt my in haer gewout
mit haren stricken menichvout,
mijn macht had sy benomen;
si heeft my menich leet gedaen,
eer ic haer bin ontcomen.
Ic bin die werelt af gegaen,
haer vroechde is also schier gedaen,
ic en wil die edel siele mijn
niet langer daer in wagen.
Ic sie den enghen weg bereyt,
die recht totter ewigher vroechden leyt,
natuer wilt nyet versaghen;
ic wil dair vromelic doer gaen
Ick voele in my een vonkelkijn,
het roert so dic dat herte mijn,
daer wil ick wel op waken;
die min vermach des altemael
een vuer daer af te maken.
Nu moechdi horen een groot beclach;
natuer si roept: o wy, o wach,
haer vroude moet si laten;
daer si haer lange in heeft verblijt,
Haddieu, haddieu, nature mijn,
mijn hert dat moet ontcommert sijn,
ten mach gheen claghen baten;
dye mijn siel alleen begeert,
Mijn vianden nemen des nauwe waer,
si legghen mi valsche laghen;
hier om so moet ic wacker sijn
bi nacht ende oec bi dagen.
Ic en wil mi daer in niet verslaen,
met vroechden wil ict anegaen,
die minne voert so groten brant,
si en moghen mi niet deren.
Daer vast staet mijn betrouwen in;
hi sterct mi met sijn hoghe min,
sijn cracht doet mi verwinnen:
sijn gaven sijn soe menichfout,
geen hert en macht versinnen.
2, 4. t: siel. - 8, 1. t.: niet versaken. - 8, 2. ict bijgev. - 8, 3. wel bijgev.
| |
| |
| |
C.
Die werelt heeft my in haer ghewout
met haren stricken menichvout,
mijn macht hevet sy ghenomen;
nochtans soe wil ic houden moet,
daer isser veel ontcomen.
Die werelt die toent my vrolicheit,
natuer die isser toe bereit,
die werlt woude si behaghen;
dat ic natuer ghevolghet heb,
dat mach ic my wel beclaghen.
Die werelt die wil ic avegaen,
haer vroechde is also scier ghedaen,
si vergaet in corten daghen;
ic en wil die edel siele mijn
niet langher daer in waghen.
Ic en acht niet meer dit aertsche goet,
die minne heeft my ghegeven moet,
natuer en ghi moet sterven;
dat ic dus langhe verloren heb,
dat hoep ic nu te verwerven.
Des wilt ghi horen een groot beclach;
natuer die roept: o wi, o wach!
haer vruechden moet si laten;
daer si haer welneer in te verbliden plach,
des moete si nu leeren laten.
Hadieu, hadyeu, nature mijn,
mijn hert dat moet ontcommert sijn
van aller aertscher saken;
die coninc inder ewicheit
Ic voel in my een vonkelkijn,
het ontsteeckt so seer dat harte mijn,
die minne vermacht alsoe wel
een vuer der of te maken.
Mijn vianden nemen des nauwe waer,
si legghen my valsche laghen;
daer om so moetic wacker sijn
by nachte ende oec bi daghe.
Waer om en wil ic my niet verslaen,
met vruechden wil ic aenegaen,
die min die voert soe grooten brant,
si en moghen my niet deren.
Die coninc inder ewicheit,
mijn hart hevet hi also bereit,
sijn cracht doet my ghewinnen;
sijn gaven sijn also menichvout,
ten can geen hart besinnen.
1, 5. vgl. B, 1, 5 en D, 1, 5.
| |
D.
| |
| |
Die werelt heeft mi in hare ghewout,
mit haren stricken so menichfout
heeft si mijn cracht benomen;
nochtans so wil ic hebben moet,
daer ysser vele wt comen.
Die werelt toont mi vrolicheyt,
nature die is daer toe bereyt,
der werelt wil si behaghen;
dat ick nature heb ghevolcht,
mach ick wel seer beclaghen.
Die werelt wil ic nu af gaen,
haer vruecht die is so haest gedaen,
si vergaet in corten daghen;
ic en wil die edel siele mijn
niet langher daer in waghen.
Ick hoore in mi so groot gheclach;
nature roept: o wi, o wach!
haer vruechde moet si laten;
daer si haer in te verbliden plach,
Adieu, adieu, nature mijn,
mijn hert moet onbecommert sijn
die coninc vander eewicheyt
Mijn vianden nemen mi nau waer,
sij legghen mi valsche laghen;
daer om so moet ic wacker sijn
bi nachte ende bi daghen.
Ic sie den engen wech bereyt,
met doernen is hi al bespreyt,
nature en ghi moet sterven;
dat ic dus lange verloren heb,
hope ick noch te verwerven.
Die ons dit lieken heeft gedicht,
dat was een ioncfrou wten sticht;
die werelt heeft si begheven,
in een cluyse is si ghegaen
om daer te beteren haer leven.
3, 2. die bijgev. - 4, 2. o wi, bijgev.
| |
E.
De werld heft my in er gewalt
myt eren strycken manichvolt,
myne macht heft se benomen;
nochtans wyl ick hebben guden moet,
dar is erer vele untkomen.
De werlt de tonet my vrolicheit,
natureken is dar to bereit,
der werlt wil se behagen;
dat ick der werlt so lange gedeinet haen,
dat mach ick wal beclagen.
De werlt wil ick overgaen,
er vroude de is also bolde gedaen,
se vergaet in korten dagen;
ick wil de edele zeile myn
dar nicht lenger inne wagen.
Ick vole in my eyn vunckelyn,
dat bernet so vake dat herte myn,
de leve de vermach dat also wal
eyn vureken dar van to maken.
| |
| |
Ick hope, eth sal noch werden gudt,
de leve hefft my gegeven guden moet,
natureken, gy moten sterven;
dat ick dus lange verloren hebbe,
dat hope ick noch weder to verwerven.
Adde, adde, natureken myn,
myn herteken mot unbekummert syn
van allen erdesschen saken;
de konynck in der ewicheit
De konynck in der ewicheit
de heft myn herte also bereit,
syne cracht de doet my verwynnen,
syne gaven synt so manichvolt,
eth en kan gyn herte besynnen.
| |
Tekst.
A. Hoffmann v.F., Niederl. geistl. Ldr., 1854, nr. 110, bl. 218, met het opschrift: ‘dit liedekijn heeft ghemaect Baert suster (zuster Bertke) die clusenarinne tUtrecht’, naar het 15de-eeuwsch Berlijnsch Hs. nr. 8,190. Str. 15, 16 en 19 worden door Dr. G. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 524, in verband gebracht met den ‘maagdendans’’. Zie hiervoren II, nr. 380, bl. 1393, ‘Jofvrouw, bewaert uw purperen lint’, en hierna: ‘In den hemel is eenen dans’. - Zuster Bertke, die in 1457 aan de Buurkerk te Utrecht werd ingekluisd, overleed in hare kluis in 1514. Hare stichtelijke tractaten en geestelijke liederen werden reeds spoedig na haren dood uitgegeven onder den titel: Een boecxkē gemaket van suster bertken die .LVII. iaren besloten heeft gheseten tot Utrecht in dye buerkercke, Leyden bij Jan Seversen, 1518. Zie Mone, Uebersicht, 1838, bl. 160; - Dr. J. van Vloten, Gheestelyke liedekens van Teunis Harmansen van Wervershoef en zuster Bartjen van Utrecht in Algem. konst- en letterbode, 1850, bl. 170-5. - Zie verder over haar, W. Moll, Zuster Bertke, de kluizenaarster, in den Kalender voor de Protestanten in Nederland, Amst. VIII (1863), bl. 84-111; - Dr. J.G.R. Acquoy, Het geestel. lied in de Nederl. vóór de Hervorming, 1886, bl. 32. - Dr. J.A.N. Knuttel, Het geest. lied in de Nederlanden voor de Kerkhervorming, Rott. 1906, bl. 358, vlg., die nog eene andere lezing uit Hs. 8,190 aanhaalt, doet opmerken, dat bovenstaande tekst met het werk van Zuster Bertke niets hoegenaamd gemeens heeft. ‘Het geheel is een zeer onklare mystisch-symbolische schildering (soms bijna wartaal) van de minne overgaande in een hemelbeschrijving’. Misschien wel een wat streng oordeel. Dr. Knuttel besluit, dat dit een nieuw lied is, en is ook van meening (bl. 49), dat het Hs. wel niet ouder dan 1480 kan zijn.
| |
Melodie.
Baümker, Niederl. geistl. Ldr., nr. 85, Vierteljahrsschrift 1888, bl. 319, naar het Hs. 8,190, met de eerste strophe. De passage zonder tekst kan eene herhaling van een deel van den versregel, of een instrumentaal tusschenspel aanduiden (vgl. hiervoren III, bl. 2298). De tekst: ‘Ghegroet so si die maghet soet’ (zie hiervoren III, nr. 488, bl. 1893) berust op dezelfde melodie, doch uitgesponnen ter wille eener door herhaling van den vierden versregel zevenregelig geworden strophe.
Wij geven de melodie nr. 85 terug met hare syncopen. Zooals men zien kan bl. 1895 hiervoren, spruiten de aldaar in den tenor voorkomende syncopen voort uit de tweestemmige bewerking.
B. Een boecxkē gemaket van suster bertken, 1518 [bl. 59 ro]: ‘Een lyedeken’,
| |
| |
hierboven weergegeven; - daarna Dr. van Vloten, t.a.p.; - W. Moll, t.a.p.; - Dr. Acquoy, t.a.p., bl. 62, str. 1- 2; - Dr. J.A.N. Knuttel, t.a.p., die dezen den ‘oorspronkelijken tekst’, nevens dien van Een dev. en̄ prof. boecxken, 1539, brengt en eene vergelijkende studie tusschen de verschillende lezingen instelt.
C. Hs. nr. 1042 van Meerman (na 1525), thans nr. 2631, 2de serie der K. Brusselsche Bibliotheek, bl. 37 vo, zonder wijsaanduiding. De laatste twee regels van elke strophe worden herhaald.
| |
Tekst en melodie.
D. Een dev. en̄ prof. boecxken, 1539, nr. 99, uitg. D.F. Scheurleer, bl. 126, aant. bl. 316, ‘op die wise: Ic weet noch eenen acker breyt, oft op Roy roy wt rijnsche vaten’. Voor de eerste van beide aangehaalde melodieën, zie hiervoren I, nr. 37, bl. 207. Naar Bibliotheca Hoffmanni Fallerslebensis, Leipzig 1846, bl. 10 (zie D.F. Scheurleer, t.a.p., bl. 341), heeft, volgens het Berlijnsch Hs., de tweede regel van het onbekende lied: ‘Roy, roy’, enz.: ‘dat tapt myn here van bistervelt’. Het woord ‘bijstervelt’, eigenlijk: een schraal en onvruchtbaar stuk land (Wdb. der Nederl. taal), hier zooveel als hongerie, hongerland, treft men ook aan in het lied: ‘Wy comen hier geloopen’ (Tijdschr. der Vereeniging voor N.-N. mzgsch., III (1891), bl. 87 en 139):
Wy dragen die buerse plat,
ons cleeren syn al een gat.
Al sonder pot of heyse (hengsel)
| |
Tekst.
E. Dr. B. Hölscher, Niederl. geistl. Ldr., Berlin 1854, nr. 53, bl. 108.
|
|
Auteursrecht onbekend