Het oude Nederlandsche lied. Deel 3

(1907)–Florimond van Duyse– rechtenstatus



[pagina 2026]
525. Een kindekijn is ons gheboren.
A. Een kindekijn is ons gheboren in Bethlehem; des hadde Herodes toren, dat scheen aen hem. 1. Drie coninghen uut Orienten quamen uut Jerusalem; si vraechden: ‘waer is gheboren die coninc der Joden? Wi saghen in Orienten die sterre sijn, wi comen om aentebeden dat kindekijn.’ Een kindekijn, enz. 2. Doe Herodes dat vernam, dattet kint gheboren was, hi wert toornich ende gram ende hi ontsach hem das,
[pagina 2027]
dat hi verliesen soude sijn rike groot, hi pensde hoe hi brenghen woude dat kint ter doot. Een kindekijn, enz. 3. Herodes vraechde die coninghen, waer dat kint gheboren was. Si seiden: ‘te Bethlehem binnen, als ons die propheet las: dat daer comen soude een heer also groot, die al die werelt verlossen soude mit sinen doot.’ Een kindekijn, enz. 4. Herodes sprac den coninghen toe: ‘reist uut ende soeket dat kint mit also groter waerdicheit; men seit, hi is coninc; coninc boven alle coninghen so wil hi sijn; men seit, hi sal besitten dat rike mijn. Een kindekijn, enz. 5. ‘Als ghi dat kint hebt vonden keert weder ende secht mi, dat ic in corter stonden mach weten waer dattet si; ic souden also gheern aenbeden, hi is so fijn, hi heeft so seer doorsneden dat herte mijn.’ Een kindekijn, enz. 6. Doe die coninghen quamen recht buten Jerusalem, mit vroochden dat si vernamen die sterre staen voor hem, ter tijt doe dat si vonden dat kindekijn in daekerkijn ghewonden bi der moeder sijn. Een kindekijn, enz. 7. Doe si dat kindekijn vonden, doe wast dertien daghen out; si offerden hem daer ter steden merre, wierooc ende gout mit also groter weerden, het was daer noot: si vonden daer den oversten coninc van haven bloot. Een kindekijn, enz. 8. Snachts als die coninghen sliepen, die enghel quam tot hem, dat si niet en souden keren weder tot Jerusalem. Op enen anderen weghe sijn si ghekeert al in haers vaders rike, als men ons leert. Een kindekijn enz. 9. Nu bidden wi den kinde dat Jesus is ghenant, dattet ons allen wil brenghen hier boven int soete lant, daer hem die enghelen singhen tot alre tijt: des gonne ons die hemelsche vader ghebenedijt! Een kindekijn, enz. 2, 4. hi ontsach hem das, hij was bevreesd; das, vorm die dikwijls voorkomt nevens des. - 3, 2. t.: waer tkint. - 6, 4. hem, datief meervoud. - 9, 2. ghenant, genoemd.

[pagina 2028]
B. Een kyndekyn is ons geboren in Bethleem; des had Herodes toerne, dat scheen aen hem. 1. Drie coningen wt oesten lande quamen te Iherusalem; sie vraechden waer geboren was die coninc der loden: ‘wy sagen in oesten landen die sterre syn, wy comen om te aenbeden den Here fyn’ Een kyndekyn, enz. 2. Herodes vraechde den vroede syn, waert kynt geboren was? Sie seiden: ‘in Bethleem, als die prophete las: in Bethleem sal comen een here groet, hi sal syn volc verlossen wt alre noet.’ Een kyndekyn, enz. 3. Mer als Herodes dat vernam, dat kynt geboren was, soe wert hi toernich ende gram end vermat hem des, dat hi verliesen soude syn riicke groet; hi dochte: hoe hi mocht brengen dat kynt ter doet. Een kyndekyn, enz. 4. Herodes sprac den coningen toe: ‘vaert wech end soect dat kynt, ende al mit groter weerdicheit: men seyt, hi is coninc; boven allen coningen soe is dat kyndekyn; men seit, hi sal regieren dat rike myn.’ Een kyndekyn, enz. 5. Mer als die coningen quamen buten Iherusalem, mit vroechden dat si sagen die sterre gaen voer hem; thent dat si daer vonden een kyndekyn in doekelkyn gewonden, mitter moeder syn. Een kyndekyn, enz. 6. Si vonden daer een kyndekyn dat was dertien dach out, sie brochtem hem in offerhanden mirre, wieroec ende gout, mit groter weerdicheden, den here groet; si vondent daer te male van haven bloet. Een kyndekyn, enz. 7. Des snachts, als die coningen sliepen, soe sprac die engel tot hem, dat si niet keren en souden doer Iherusalem. Al doer een ander wege syn si gekeert in haer conincs riike, als men ons leert. Een kyndekyn, enz. 8. Nu laet ons allen loven dit suete kyndekyn, dat hi ons moet brengen in dat riike syn, daer hem die enghelen loven in alre tiit; des moet ons gonnen die vader ewelic ghebenediit! Amen. Een kyndekyn, enz.

[pagina 2029]
C. Een kindeken es ons geboren in Bethleëm; dies hadde Herodes toren, dat scheen aen hem. 1. Als Herodes dat vernam, dat dat kindeken geboren was, dies was hi tornich ende gram. Want hi ontsach hem das, dat hi verliesen soude sijn rike was groot. Hi peinsde, hoe hi mocht bringen dat cleyne kint ter doot. Een kindeken, enz. 2. Drie coningen uut Orienten quamen te Jherusalem. Si vraechden waer hi was geboren, die coninc der Joden. Si sagen in Orienten die sterre fijn; si wilden hem aanbeden: hi es soe fijn. Een kindeken, enz. 3. Herodes sprac den coningen toe: ‘nu gaet ende soeket tkint mit alsoe grooter weerdicheit. Men seit, hi es coninc; coninc boven alle coningen, soe es hi fijn. Men seit, hi sal besitten dat rike mijn. Een kindeken, enz. 4. ‘Als ghi dat kint hebt vonden, keert weder tote my, dat ic, in corten stonden, mach weten waer het si; dat ic mach aenbeden dat suete kindekijn. Het heeft soo seer doorsneden dat herte mijn!’ Een kindeken, enz. 5. Alse die coningen quamen buten Jherusalem, met vrouden dat si sagen die sterre gaen vor hem, toter tijt dat si vonden dat suete kindekijn in doekelkine gewonden, al bider moeder sijn. Een kindeken, enz. 6. Die coningen aenbeden tkint van .xiij. dagen out; si offerden hem met onsten mirre, wieroec ende gout, ende al met grooter vrouden. Het scheen wel sijn noet: si vondent daer ter stede van haven bloet. Een kindeken, enz. 7. Tsnachts, alsi slapen souden, quam dingel tote hem, dat si niet keeren en wouden al dore Jherusalem. By eenen anderen wege soe sijn si gekeert al in haer coninckrike, soe men ons leert. Een kindeken, enz. 8. Nu bidden wi den kinde, dat Jhesus is genamt, dat hi ons wille bringen al in dat soete lant, daer die ingelen loven Gode in alder tijt. Des onne ons die Vader, die Sone, die Heilege Geest gebenedijt. Een kindeken es ons geboren in Bethleëm; dies heeft Herodes toren, dat scheen aen hem.

[pagina 2030]
D. Een kindekijn is ons gheboren in Bethleëm; des hadde Herodes toren, dat scheen aen hem. 1. Drie coninghen wtvercoren quamen in Iherusalem, si vraechden: ‘waer hi was gheboren die coninc der Ioden? Wi saghen in Orienten die sterre sijn, wi comen hem aenbeden dat kindekijn.’ Een kindekijn, enz. 2. Doen Herodes dat vernam, dattet kint gheboren was, werd hi toornich ende gram ende ontsach hem das, dat hi verliesen soude sijn rijcke groot. Hi dacht hoe hi mocht brenghen dat kindeken ter doot. Een kindekijn, enz. 3. Hi vraechde met haestichede waer tkint gheboren was? ‘Te Bethleëm in die stede,’ so was dat men daer las, ‘daer is gheboren die here groot, die ons sal verlossen vander eewigher doot.’ Een kindekijn, enz. 4. Herodes sprac ten vroeden: ‘gaet henen en suect dat kint met also groter hoeden; men seit, hi is coninck, boven alle coninghen soe is hi fijn, men seyt, hi sal besitten dat rijcke mijn. Een kindekijn, enz. 5. ‘Als ghi dat kint hebt vonden so keert dan weder tot mi in also corter stonden, en segt mi waer dat si; ic sou so gaerne aenbeden dat cleyne kindekijn, het heeft so seer doersneden dat herte mijn.’ Een kindekijn, enz. 6. Mer als die coninghen quamen buyten Iherusalem, met vruechden si vernamen die sterre staen voer hem, al tot si [hadden] vonden dat kindekijn in doeckelkijns ghewonden, bider moeder sijn. Een kindekijn, enz. 7. Drie coninghen aenbaden tkint van dertien daech out; si offerden met waerdicheden myrre, wieroock ende gout; dat deden si daer omme dat haer scheen groten noot, si saghen al omme en[de] omme van haven bloot. Een kindekijn, enz. 8. Des nachts, als si slapen wouden, quam die enghel Gods tot hem, dat si niet keeren en souden al doer Iherusalem;
[pagina 2031]
met eenen anderen weeghe so sijn si ghekeert al in haer conincrijcke, als men ona leert. Een kindekijn, enz. 9. Nu bidden wi dosen kinde, dat Ihesus is becant, dat hi ons wil bringhen hier boven int soete lant, daer hem die enghelen eeren tot alder tijt; dat ionne ons die heere der heeren ghebenedijt. Een kindekijn, enz. 3, 5-6. tekst: één regel. - 6, 5-6. t.: één regel. - 6, 7. sic. Een dev. en̄ pr. b., 1539; t.: in doecken.
Tekst. A. Hoffmann v.F., Niederl. geistl. Ldr., 1854, nr. 7, bl. 27, naar het 15^de-eeuwsch Berlijnsch Hs. 8.190, hierboven weergegeven; - Bäumker, Niederl. geistl. Ldr., Vierteljahrsschrift, 1888, bl. 190, zelfde bron, 1^ste str.; - B. Id., t.a.p., nr. 13, bl. 188, naar het 15^de-eeuwsch Weener Hs. 7970; - C. Middelnederl. geest. ldr., naar een Hs. van het einde der XV^de of het begin der XVI^de eeuw, van de ‘Bibliothèque nationale’ te Parijs, uitgegeven door C. Lecoutere, Leuvensche bijdragen, Antw., IV (1899), nr. 9, bl. 62 vlg.; - D. Dit is een suverlijc boecxken, Antw. 1508, nr. 2, bl. 2 r^o, jongere lezing, waar zich bij aansluiten, telkens zonder wijsaan-duiding: Dit is een schoon suyverlijck boecxken (geest. goedk. Antw. 1570), uitg. Amst. Corn. Claesz., z.j., bl. 5 r^o; - Het hofken der geestelycker liedekens, Loven 1577, bl. 3; - Onde ende nieuwe lofzangen, door J. S[tichter], Amst. 1740, bl. 3, stemme: ‘Een kindeken’. Verdere lezingen doen zich voor in Een dev. en̄ pr. boecxken, Antw. 1539, nr. 235, uitg. D.F. Scheurleer, bl. 271, en aant. bl. 319; - Het prieel der gheest. melodie, Brugghe, 1609, bl. 80, ‘op de wyse alsoo 't beghint; - P.G. d[e] P[retere], Gheest. Paradiisken der wellusticheden, Antw. 1619, II, bl. 46; - Parnassus dat is den blijen-bergh, Antw. 1623, den tweeden druk, bl. 133, zonder wijsaanduiding; - S. Theodotus, Het Paradys der gheest. en kerck. lof-sangen, (1621), uitg., 1648, bl. 23; - Het klein prieel der gheest. melodyen, Luyck, z.j. (na 1620), bl. 24; - Den gheestelijcken nachtegael, Antw. 1634, I, bl. 164; - Den blijden-wegh tot Bethleem, Antw. 1645, bl. 18; - Den gheestelycken speel-wagen, enz., Antw. 1671, bl. 16. J.A. en L.J. Alberdingk Thijm, O. en n. Kerstliederen, Amst. 1852, nr. 84, bl. 166, gemoderniseerd. In Theodotus' voornoemde verzameling, uitg. 1665, vindt men den reeds verjongden tekst uit Het prieel der gheest. mel. met de vermelding: ‘Dit liedeken staet in 't appendix op de oude manier’. Op bl. 817 komt inderdaad eene andere lezing voor. Spieghel's ‘Jaar Lied 1585’, na de wijs: zoo 't begint: Een kindeken is ons geboren een Middelaar; hy dwingt des vyands toren volght ghy hem naar, enz.
[pagina 2032]
te vinden in H.L. Spieghel's Hertspieghel, uitg. door P. Vlaming, Amst. 1730, bl. 215, komt ook voor, als slotlied, bl. 109 van: Dit is een suyverlijck boecxken, Amst. Corn. Dirckz. Kool, 1648. In het Hs. (c. 1621), nr. 4858, der K. Brusselsche Bibl., vindt men, bl. 4 v^o, op eene, met de lezingen van Theodotus en van Den gheest. nachteg. overeenstemmende melodie, het lied; Een kindeken is ons geboren in Bethleem, op dat syne uytvercoren soun volgen hem, enz. Liefde-vier in den Kers-nacht, Loven z.j., geest. goedk. 1669, bevat, bl. 12, een ‘Kers-liedeken op de wyse: Een kindeken is ons geboren, etc.’: Een kindeken is ons geboren in eenen stal, dat ons, door Adam verloren, behouden sal, enz. reeds te vinden in G. Bolodnino's verzameling: Den gheestelycken leeuwercker, Antw. 1645, bl. 81. Ioannes van Sambeeck, P.D.S.I., Het gheest. iubilee, Antw. 1663, bl. 168, heeft een lied; ‘stemme: alst begint’: Een kindeken is ons geboren in Bethlehem, en wilt u niet verstooren, Jerusalem, enz. J.C. May-vogel's Vermakelycke bruylofts-kroon, Amst. bij Casparus Lootsman, z.j. (c. 1699), bl. 134, ‘stemme: Een kindeken is ons geboren’, bevat een lied met aanvang: ‘De liefde seer hoogh gepresen // duurt in der eeuwigheydt’. In de vermelde Oude en nieuwe lofzangen, bl. 69, vindt men het lied: Een kindeken is ons geboren in dees Kers-nagt, van een maegt uytverkoren door des Geest kragt, enz. Elizabeth van Wouwe, Het geest. maeghden-tuyltjen, Antw. 1708, bl. 71, ‘stemme: Een kindeken is ons geboren // in 't midden van den nacht’, voor: ‘Den Saboth-dagh die was voor handen’; - Kers-nacht en de naervolgende dagen,
[pagina 2033]
Antw., P.J. Rymers, z.j. (c. 1740), bl. 15, ‘stemme: Een kindeken dat is geboren oft Ik hoorde, etc.’, voor het zeer bekende Kerstlied: ‘Snachts als een igelijk was in rusten’; - Nicl. Janssens, Een nieuw devoot geest. lb. (kerk. goedk. 1594), uitg. Antw. J. Rymers, z.j., bl. 10, ‘wyse: Dry koningen uyt Orienten, quamen te Jerusalem’ (vgl. tekst A, 1, 1 en B, 1, 1): voor: ‘Weest gegroet coninginne, Maria suyver Maegt’; - Den nieuwen bergh Parnassus, Brugge 1732, bl. 61, ‘stemme: Een kindt is ons geboren’, voor: ‘Coridon laet ons vertellen’. Zoo zien wij dit Kerstlied of ten minste de melodie van hetzelve, gedurende vier eeuwen voortleven. Dr. J.G.R. Acquoy, Kerstliederen en leisen, Verslagen en mededeel. der K. Akad. van Wetensch., afd. Letterkunde, 3^de reeks, IV, Amst. 1887, bl. 363, brengt het hier besproken lied onder de Kerstleisen, d.i. Kerstliederen met refrein gezongen door allen, dus met een ‘tutti’.
Melodie. W. Bäumker, Niederl. geistl. Ldr., Vierteljahrsschrift 1888, bl. 190, naar het Berlijnsch Hs. 8,190, hierboven weergegeven. De zangwijs medegedeeld door Bäumker, bl. 188, naar het Weener Hs. 7970, is bedorven, zoowel als de melodie voorkomende in Een dev. en̄ pr. b., t.a.p. - De volgende lezing ontleend aan S. Theodotus, t.a.p., stemt overeen met degene die men aantreft bij Bäumker, Das katholische deutsche Kirchenlied, I (1886), nr. 110, bl. 370 en die, zooals daar wordt gezegd, ook voorkomt in Het prieel der gh. mel., uitg. 1614 (de uitg. van 1609 heeft geen melodie): Een kin - de - ken is ons ge - boo - ren in Beth - le - hem / Des hadd' He - ro - des thoo - - ren / dat scheen aen hem. Drie Ko - nin-ghen een - drach - tigh Tot Je - ru - sa - lem zijn Ko-men soe-cken aen - dach - tigh Den nieu-wen Ko-ningh fijn. In O - ri - en - ten lan - - de Had - den sy klaer Sijn ster - re met ver - stan - de Ghe - sien voor-waer. Een kin - de- ken, etc.
[pagina 2034]
Met deze notatie stemmen nagenoeg overeen Den gheestelijcken nachtegael, t.a.p.; - Evangelische leeuwerck, Antw. 1582, II, bl. 56, voor: ‘O Jesu Heer, wilt ons bevryen’. - Bij Stalpaert, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 39, voor: ‘Wy vieren in de kercke’, komt eene variante voor met het refrein aan het slot der zangwijs. - Nog komen 17^de-eeuwsche lezingen voor: twee, bij Dr. J.P.N. Land, Luitb. van Thysius, nr. 156; één, in het Brusselsch beiaardboek beschreven door Edm. vander Straeten, La musique aux Pays-Bas, V (1880), bl. 19, vlg.; drie, in Den boeck van den voorslagh, Gentsch beiaardboek, berustend op het stedelijk archief, bl. 62, 91, 101. - Het ‘Register der klokkendeunen van den Alkmaarschen waagtoren’, beschreven door Dr. H.C. Rogge, Tijdschr. voor N.-N. mzgsch., V (1897), bl. 275, bevat voor het jaar 1688 eene bewerking: ‘Een kindeken is ons geboren’. Henry Davy, Monatshefte für Musikgesch., XXXIV (1902), bl. 95-6, vermeldt ‘im britisch Museum in London, ein Virginal resp. Orgelbuch in 4^o, 1628 geschrieben und zwar in den Niederlanden’, bevattende twee bewerkingen van: ‘Een kindeken ist uns geboren’, door Jan (sic) Bull, Dr., beide van April 1628. De melodie wordt door de gebroeders Alberdingk Thijm, t.a.p., voor de vier eerste regelen weergegeven in d-mol, naar Theodotus gelezen, met c-sleutel in plaats van (g-sleutel; het overige der zangwijs, waaraan het slot volgens Stalpaert is gevoegd, wordt in d-dur gebracht. Hoffmann v.F., Geschichte des deutschen Kirchenliedes, 3^de uitg. 1861, nr. 312, bl. 506, vermeldt naar ‘Kölner GB. 1619’ en ‘Corner GB. 1625’, eene Duitsche lezing: ‘Ein kindelein ist uns geboren // in Bethlehem’.

Vorige Volgende

525. Een kindekijn is ons gheboren.

A.

B.

C.

D.

Tekst.

Melodie.

Over dit hoofdstuk/artikel

lied