|
| |
| |
| |
471. Marquis Prié, wat heb ik u misdaen?
(Anneessens, 1719)
‘Marquis Prié, wat heb ik u misdaen,
dat gy my zoo onrecht doet sterven gaen?
Uw zinnen moeten wel gestolen zyn
door duyvels list en satans boos fenyn.
‘Door u indringen hebt gy ons gebragt,
waer ik in zes maenden zag dag of nagt,
om dat wy voor de welvaert van ons land
ons lyf en ziel gaeven ten onderpand.
‘Zy betichten may met veel valschheyd
(den Heere wilt het vergeven hun boosheyd,
gy die voor ons aen 't kruys gestorven zyt);
toen ben ik in justitie handen geleyd.
‘Zy spraken my: daer is uwen last,
uwe sententie, gy moet sterven, dat is vast.
Zy stelden my op de scherpregters kerr',
want om te gaen den weg was my te verr'.
| |
| |
‘Men brogt my voor den souvereynen raed,
daer ik uyt liefde kwam, maer niet om kwaed,
zeyden: Anneezes wat begeirt gy nu?
bid om pardon en valt eens op uwen knien.
‘Waerom zou ik bidden, Marquis Prié,
daer ik myn leven u niet en misdé,
ik voor myn zonden stierf in 't gemeyn,
ik roep u te saemen voor Gods aenschyn.’
Den bisschop zey: ‘presenteert uwen eed,
klopt op uwe borst en zegt: het is my leed;’
waer op Anneezes antwoordde: ‘zeer wel,
zoud gy voor my branden in de hell'?’
‘Wynans bragt zesthien artikels tot mynen last,
waer van, eylaes, geen een van waer en was;’
waer op Anneezes daer antwoorde toen:
‘ik vergeef 't hun, zy weten niet watze doen.’
Den Canselier nam Wynans by de hand,
uyt vreese van te zyn keyzers vyand;
hy teekende de valsche sententie daer,
de ander Raeds-heeren volgden hem naer.
Den Raedsheer Bauwens, mynheer Van der Noodt,
die teekenden den onnoozelen zyn dood;
waer op Anneezes als een waere lam
deze sententie van d'Heeren afnam:
Dat hy moest zyn onthoofd als een rebel;
waer op Anneezes antwoorde: ‘zeer wel,
mynheer de Canselier, gy zyt een man bejaerd,
bid God den Heer, dat hy u bewaerd.’
Van daer bragt men Anneezes op de merkt,
alwaer dat hem 't leven ontnomen werd;
toen riep hy: ‘vrienden 't is met my gedaen,
bid God voor my, ik voor u sterven gaen.’
Van daer bragt men hem op het schavot;
ach mensch, neemt acht op dit droevig lot;
toen riep hy: ‘vrienden, adieu al gelyk,
blyft maer constant, zoo krygt gy 't hemelryk.’
| |
| |
Den scherpregter knielt daer met oodmoed,
bid om pardon voor dat onnoozel bloed,
dat hy vergieten moet, o droefheyd groot:
‘spaert hem Jesus doch in dezen nood.’
Anneezes sprak: ‘ik vergeef het u mynen vriend,
en spaert my niet, u officie wel bediend.’
Daer riep hy den biegtvader terstond:
‘ik sterf onnoozel, gy dit wel verkond.’
Den armen man riep om het meest:
‘Heer, in uwe handen, beveel ik mynen geest.’
Den seherpregter trok hier zyn zweird,
waer mede zyn hoofd afgeslaegen werd.
Veel traenen zag men storten met'er spoed
voor het vergieten van het onnoozel bloed,
het schynt te zyn den jongsten dage zal,
gy rechters wagt u van Gods oordeel al.
Ontrent zes ueren, in den achternoen,
zag men dat dood lichaem daer afdoen;
het wierd gedraegen van groot en kleyn gezel
naer de prochie van ons lieve vrouw kapel.
De Savel-kerk wou hem hebben ras,
om dat hy aldaer kerk-meester was,
Sint Jan op den Poel wou hem hebben, gemerk,
om dat hy daer was koster van die kerk.
Als zyn lichaem nu was van het schavot,
de ander dekens gaen af terstond,
zy worden uytgebannen voor altyd,
hun goed geconfisqueert, wat een droefheyd!
Den borgemeester en marquis Prié
verbood als dat men geenen dienst en dé;
maer gy zult zien wat voor een groote straf
op u van boosheyd drupt ten hemel af.
Marquis Prié en was noch niet voldaen,
hy wilt hem naer zyn dood begraeven gaen,
maer den pastor toonde zyn devoir,
begraefde hem in onse Lieve Vrouwe koor.
| |
| |
Zeventhien honderd en negenthien jaer,
den negenthienden van september klaer,
verbeelde hy door zyn lyden ende dood
de passie Christi hier in zynen nood.
Hy is van God in s' hemels troon gesteld
en werd nu by martelaeren geteld,
want ziet voor het vergieten van zyn bloed
heeft hy nu het oneyndig eeuwig goed.
Oorlof dan, menschen, spiegelt u allegaer,
en wanhoopt niet, al valt uw kruys wat zwaer;
houd toch in uw gedachten altyd wel
de dood, Gods oordeel en de hel.
Oorlof, gy dekens, spiegeld u in dit lied,
't geen Franciscus Anneezes is geschied;
hy defendeert hem nu by God den Heer,
bekeert u leven en knikt zoo ligt niet meer.
1, 2. t.: sterve. - 3, 4. toen bijg., vgl. B, 3, 4. - 7, 1. Thomas d'Alsace de Boussu, aartsbisschop van Mechelen (Historischen oogslag, hieronder vermeld, bl. 15). - 8, 1. t.: Wymans, voor Wynans, de gewone uitspraak van den eigenlijken naam Wynants. - 9, 1. Den Canselier, W.A. de Gryspere, Heer van St.-Lambert, enz.;. t.: Wymans. - 9, 2. Keyzers vyand, de vyand van Keizer Karel VI. - 10, 1. t.: Boeven. - 10, 2. t.: die teekende. - 11, 3. de bijgev. - 17, 3-4. vgl. B, 16, 3-4. - 19, 3. t.: op den hael; vgl. B, 18, 3. - 21, 1. Den borgemeesster, J.B. Aureliaan de Walhorn, bijgenaamd Decker (zie L. Galesloot, hieronder vermeld, I, bl. 18). - 21, 3. gy bijgev. - 21, 4. t.: op u van boosheyt drunt, enz. - 22, 2. = onmiddellijk begraven zonder kerkelijke plechtigheid; vlg. B, str. 22. Volgens art. 10 van het Belgische strafwetboek van 1867 (ontleend aan het Fransche strafwetboek van 1810) der nog, ondanks feitelijke afschaffing van de doodstraf in België, bestaande wet, wordt het lijk van den gehalsrechte aan zijne familie afgeleverd indien zij zulks vordert, op last voor haar om hetzelve zonder eenigen toestel te doen begraven. Die bepaling sluit nochtans de kerkelijke plechtigheid niet uit. - 26, 4. knikt, van knikken, ja zeggen; knikker of jaknikker = knikkebol, gemeenteraadslid, stom kamerlid (Schuermans, Idioticon).
| |
B.
‘Marquis Prié, wat heb ik u misdaen,
dat gy my ten onregt zoo doet sterven gaen?
U zinnen moeten u ontnomen zyn
door duyvels lust of satans helsch fenyn.
| |
| |
‘Door u kwaedheyd hebt gy ons gebrogt
alwaer wy nauw zagen dag noch logt,
daer wy, voor het welvaeren van ons vaderland,
ons zielen stelden ten onderpand.
‘Hy informeerde my met veel valschheyd;
den Heer wilt vergeven hun kwaedheyd;
hy is gestorven voor ons zaligheyd;
toen ben ik in justitie handen geleyd.
‘Zy sprak: ‘daer is tot uwen last
een sentencie dat gy sterven moet voor vast.’
Men stelde my op de beuls keer,
om dat ik onbekwaem was te gaen zoo veer.
‘Men bragt my voor den souvereynen raed,
daer ik uyt liefde kwam, maer niet uyt kwaed;
men zey: ‘Anneesens, wat begeert gy nu?
Vraegt om pardon en valt eens op u knie.’
‘Waerom zoude ik bidden den marquis Prié,
daer ik van myn leven hem niets en misdé?
Ik sterf voor geheel en algemeyn;
gy, regters, ik roep u voor Gods aenschyn.’
Wynans had zestien artikelen tot zynen last,
waer van niet eenen waer en was,
waer op Anneesens sprak deze woorden toen:
‘vergeeft hun, Heere, want zy weten niet wat zy doen.’
Den cancelier die namp Wynans by der hand,
om dat hy vreesde te zyn Keyzers vyand,
teekende daermede de sentencie klaer,
de andere raeds-heeren volgden ook daer naer:
Dat hy onthalst moest zyn als een rebel;
waer op Anneesens antwoorde zeer wel:
‘mynheer de cancelier, gy zyt een man bejaerd,
bid God, dat hy uw ziele spaert.’
O Bisschop, gy verzoekt den nieuwen eed:
‘klopt op u borst en zegt: het is my leet;’
waer op Anneessens antwoorde zeer wel:
‘wilt gy voor my branden in de hel?’
| |
| |
Van daer bragt men Anneesens op de merkt,
waer hy het leven ontnomen werd;
hy riep: ‘vrienden, het is voor u gedaen;
bid God voor my, als ik voor u sterven gaen.’
Als den patient nu kwam op het scavot,
o menschen, neemt eens agt op dit droevig lot,
hy riep: ‘ach menschen al gelyk,
blyft ook constant; zoo krygt gy 't hemelryk.’
Den scherpregter, die knielde met ootmoed,
bad om pardon voor dit onnoozel bloed,
dat hy vergieten moest in droefheyd groot:
‘spaert hem, Heere Jesus, in dezen droeven nood.’
Aneesens sprak kloek uyt: ‘ik vergeef u, vriend,
en spaert my niet, u officie wel bediend.’
Hy riep den biegt-vader by hem terstond:
‘ik sterf onnoozel, gy die het wel verkont.’
Den weerden man riep (ziet hy niet en vreest):
‘Heer, in uwe handen beveel ik mynen geest.’
Toen trok den scherpregter uyt zyn zweerd,
waer mede hy 't hooft afgeslaegen werd.
Veel traenen zag men leken met 'er spoed
over het storten van het onnoozel bloed;
het scheen, het was den laesten dag van rebel:
o regters, wagt u van Gods oordeel wel!
Als het nu was dry ueren naer den noen,
zag men dit dood lichaem afdoen;
hy word gedragen van groot en kleyn zeer wel,
ter prochie van Onze-Lieve-Vrouw ter Capel.
De Savel kerk die wou hem hebben daer,
om dat hy aldaer was rent-meester klaer,
Sint Jan op den Poel die wou hem hebben ras
om dat hy aldaer kerk-meester was.
Als men het lichaem voorby de gevangenis brogt,
liet men af d' ander dekens, maer voor geenen togt;
maer wierden uytgebannen voor altyd,
hun goed gekonfiskeert, ziet wat een spyt!
| |
| |
Veel lieden quamen naer de merkt met spoed,
al om te raepen dit onnoozel bloed;
hy was gestorven voor het publiek aldaer;
God die zal het vergeven, hier oft wel hiernaer.
Marquis Prié en was nog niet voldaen,
hy wou hem na zyn dood doen ontgraeven gaen;
maar den pastoor van de Capelle, met groot devoor,
dé hem begraeven in Onze-Lieve-Vrouw koor.
Den borgemeester en marquis Prié
verbood dat men voor hem geenen dienst dé;
maer peyst op Gods oordeel: dat zal zyn zoo straf,
het gene van boven den hemel komt af.
Zeventien-hondert negentien jaer,
den negen-tienden van september klaer,
verbeelden zy zyn lyden en zyn dood;
de passie Christi helpt ons uyt ons droeven nood.
Hy is nu in den hemel gestelt met vreugd,
door Gods miraekel en door zyn deugd;
hy heeft nu, door het storten van zyn bloed,
bekomen van den Heer het eeuwig goed.
Laet ons den Heer zyn dankbaer;
en zyt niet verschroomt al valt u 't kruys wat swaer;
houd, regters, dat in u gedagten wel:
de dood, Gods oordeel en de hel.
Oorlof, dekens, spiegelt u aen dit lied,
wat aen Franciscus Anneesens is geschied;
hy triompheert hierboven by God den Heer;
betert u leven, maer en knikt niet meer.
4, 3. keer = kar. - 5, 4. t.: vragt. - 7, 1. en 8, 1. Zie A, str. 8 en 9. - 9, 3. mynheer de, bijgev.; zie A, str. 11. - 9, 4. t.: ziel. - 10, 1. t.: zy verzoekt. - 10, 2. t.: 't is my, enz. - 12, 3. ach bijgev. - 12, 4. t.: het hemelryk. - 14, 3. t.: bigt-vader. - 15, 4. t.: het hooft. - 18, 3. hem bijgev. - 19, 3. t.: wirden. - 20, 2. ‘Des anderendags vroeg liepen de stedelingen van allen staet naer de Groote-Merkt, om onder het schavot den bebloeyden zavel te verzamelen, die voór veél geld verkogt wierd, en zelfs besloten in zilvere reliquie-kasten, die nog hedendags onder sommige famillien in bewaernis gehouden worden’ (Historischen oogslag, bl. 70). - 21, 1-4. Na de uitvoering werd het lijk aan den beul en aan
| |
| |
zijne knechten door het volk ontnomen en in de Kapelle-kerk begraven. De markies de Prié wilde het den volgenden dag doen ontgraven, maar de Raad van Braband deed hem van dit voornemen afzien. - 22, 2. Vgl. A, str. 22. - 23, 4. t.: uyt onzen.
| |
Tekst.
A. Los blad, nr. 51, Van Paemel, Gent, ‘Liedeken van Franciscus Anneeses, onthoofd op den 19 Septemb. 1719. Stemme: ô Weireld vol bedriegelykheyd’, hierboven weergegeven; - los blad, nr. 43, Thys, Antwerpen. - Ten tijde der Oostenrijkers was de markies van Prié als oppergouverneur der Belgische provinciën aangesteld. De stoeldraaier Anneessens, geboren te Brussel in 1660, deken van de ambachten dezer stad, verzette zich krachtdadig tegen de belastingen aan de Belgische provinciën opgelegd. Brussel kwam in opstand. Anneessens werd met vier andere dekens, die men met hem voor dien opstand verantwoordelijk stelde, verraderlijk gevangen genomen. Anneessens werd ter dood veroordeeld; de vier andere dekens: Lejeune, Vanderborght, Dehaeze en Coppens, werden gebannen. - De aanvangsregel van ons lied strekte tot motto voor Prudens van Duyse's gedicht: Anneessens, opgenomen in Vaderlandsche poëzy, Brussel 1840, I, 181. - B. P.F. Verhulst, Précis historique des troubles de Bruxelles en 1718, Brux. 1832, bl. 68, hierboven weergegeven; - Historischen oogslag over de oorzaek en omstandigheden der onrechtveerdige lyfstraf van Anneessens, Brussel 1835. In dit laatste werkje vindt men o.a. eene afbeelding van Anneessens' gedenkteeken, opgericht door de Graven de Mérode-Westerloo en Amedeus de Beaufort, te Brussel, in de kerk O.L.V. ter kapelle. - Zie mede Alph. Wouters, Anneessens in Biographie nationale, Brux., in I (1866), bl. 300 vlg., de daar opgegeven bronnen en L. Galesloot, Procès de Anneessens, uitgave van de ‘Societé de l'histoire de Belgique’, Brux. 1862, II dl.
Onder de volksboekjes uitgegeven door het Willems-Fonds te Gent, behoort eene in 1886 verschenen historische studie: Anneessens, door D. Sleeckx. De schrijver besluit aldus: ‘Na Alva, dien hij zich roemde tot voorbeeld te hebben gekozen, heeft wellicht geen vreemd bestuurder in ons land een meer verfoeiden naam gelaten, dan Turinetti, markies de Prié. De nederige stoeldraaier Frans Anneessens daarentegen, door zijne tijdgenooten vereerd en beweend als de vriend, de martelaar des volks, is voor hunne naneven, de voorbeeldige vaderlander, de gemeenteheld gebleven, wiens nagedachtenis onze tijd het zich ten plicht gesteld heeft volle recht te laten wedervaren...’. Zie mede Le procès Anneessens, Discours de Me Ad. Lacomblé, prononcé à la séance solennelle de rentrée du 26 octobre 1889 (Conférence du Jeune barreau de Bruxelles), Brux. 1889, waar talrijke geschiedkundige bronnen worden aangehaald. - Door de stad Brussel werd voor Anneessens een standbeeld opgericht, dat den 18den Aug. 1889 werd onthuld.
| |
Melodie.
Het lied van ‘De booze wereld’, met aanvang: ‘O booze wereld vol bedriegelykheid’, waarin wordt verhaald ‘van eenen ryken koopmans zone, die zyn vaders meyd bevrucht en beloofd had te trouwen en met een ander meynde te trouwen, geschiedt in de stad Metz’, is te vinden bij Van Paemel, blad 8. Het voert tot stemaanduiding: ‘O schoon Cato, wat baet al uw gevleyd of Weest vroyelyck herderkens, komt naer den stal’. Het doet zich ook voor in De nieuwe Overtoomsche
| |
| |
markt-schipper, Amst. 1793, bl. 9, met wijsaanduiding: ‘O schoon Cato’. - In Den singende zwaan, (Antw. 1655, bl. 207) Leyden, 1728, bl. 335, vindt men met de stemopgaven: ‘O schoons Cato, waer is u gevley. - Hoe lang mijn ziel van ongerusten aert’, de volgende melodie:
O Sint Ber - nar - de! Abt van Cla - ra - val,
Slaet ne'er uw' oo - gen op dit trae - nen-dal.
Ge-dag-tig zyt / Ber - nar - de! mij - ne staet /
Gy die in droef-heyd zyt mijn toe - ver-laet.
In Den eerelyken plukvogel, 8ste uitg. Antw. z.j. (geest. goedk. 1669), bl. 153, vindt men een lied met zelfden strophenbouw als de hierboven aangehaalde teksten: ‘Reyn wesen, eeuwig Godt die van 't begin’, met wijsaanduiding: ‘Chere Cato’. Deze wijsaanduiding wordt mede gevonden in Den boeck der gheestelycke sanghen (Blyden requiem), Ghendt 1674, I, bl. 59, 195, en II, bl. 17, en in Daniel Bellemans' Het Citherken van Jesus, Antw. 1698, bl. 19 en 102, met andere stemopgaven: ‘Weest vrolyck herders en zyt nu verblydt’ - ‘Wat eeuw beleven wy in onsen tijdt’, voor: ‘'k Aenbidd' u, Heer, in 't Heyligh Sacrament’ en ‘'t Is tijdt, ô Heer, dat alle vleesch u pryst’.
|
|
Auteursrecht onbekend