Het oude Nederlandsche lied. Deel 2

(1905)–Florimond van Duyse– rechtenstatus



[pagina 1766]
461. Seght, ghy Bergsche soldaten. (De Bergverkoopers, 1589) 1. Seght, ghy Bergsche soldaten, hoe waert ghy so gesint, dat ghy hebt gaen verlaten 't welck u wel had gedient? Moet ghy nu niet met my bekinnen, dat ghy waert berooft van sinnen end' oock al siende blindt? 2. Had ghy niet bet ghebleven vereenicht met Hollant, want het was u vergeven al u groot onverstant; ghy moet nu bet u cragen wagen, en daer toe meer slaghen dragen, nu ghy diendt den vyant. 3. U weelde gaet verkeeren, ghy meucht wel wesen gram, ten Bergh waert ghy als heeren, elck hoer scheen een madam;
[pagina 1767]
Neus en Leckerbeet vileyne, langhen Floor en magher Heyne was daer den hoogen stam. 4. Dit waren d' Edelmannen die daer hadden bevel; Jan van Maestricht gebannen, ook Spillebeen kent men wel, oock Lenaert Spronck en Houte Pen, alsulcken volck vreesde men; wat docht u van dat spel? 5. Mager Heyn, wilt hooren, was edel van persoon, een papen kint geboren, daer toe een hoeren soon; alsulck ghespuys was daer den adel, saten als graven inden sadel, blinckten van goude schoon. 6. Vyerslot had oock besteken een Judas spel seer vals, te Bergen ist gebleken, daer van is veel geschals; dits oock een boer van zijnen vader, en daer toe een lant-verrader, hy can Spaens ende Wals. 7. Eerst waerdy als Romeynen geacht en oock befaemt, maer nu zydy vileynen van alle man genaemt, om dat ghy ginckt den Bergh vercoopen ende zijt daer uyt gheloopen als schelmen onbeschaemt. 8. Daer toe oock al u daden, die ghy daer hebt ghedaen, gaet ghy nu selfs versmaden, den Spaengiaert hangen aen; ghy moet nu nae haer pijpen danssen, 't sy voor steden oft voor schanssen; u loon suldy ontfaen.
[pagina 1768]
9. Moetwilligh waerdy seere tegen reden en recht, ghy woudt selfs blijven heere, nochtans waerdy maer knecht; den heere die ghy hadt ghesworen, die en woudy geensins hooren, u saecken stonden slecht. 10. Die u mosten betalen, stont ghy ten dienste niet, dus zydy sonder falen wel weert wat u geschiet; God en wil dat niet gehingen dat den knecht zijn heer sal dwingen; dus naeckt u swaer verdriet. 11. Waerom woudy niet hooren nae de heeren valjant van Dordrecht uytvercooren, die daer stelden te pant haer lijf en goet tot een verstijven, dat ghy soudt daer binnen blijven, betalen u contant. 12. Cornels en capiteynen hebben getekent daer, die 't metter herten meynen als dat ghy sout voorwaer tot alder tijt de stadt bewaren, soo ghy deedt voorleden jaren; maer ghy zijt nu onclaer. 13. Den Spangiaert sal u trouwen met woorden wel bedocht, denct oft u is berouwen, dat ghyse hebt aengesocht; u hoogen moet en mach niet baten; nu ghy hebt de stadt verlaten, sydy oock al verkocht. 14. Ghy kreeght wel uwen wille, beloften schoon van als, maer swegen al stille, haer hert docht binnen vals;
[pagina 1769]
ghy hebt aen haer veel trots bedreven, dat en sullen sy niet vergeven, maer brengen u om den hals 15. Sy sullen daer op toeleggen om te corten uwen steert; men salt 't noch hooren segghen, want ghy zijt straffens weert; ten Bergh en waerdy niet om dwinghen, sy sullen u hier en daer voortbringhen te voet en oock te peert. 16. Ghy sult nu singhen hooren, in een Latijns beduyt, van eenen Paep geschooren sijn snorcken overluyt; ghy sult nu leeren nijgen en stuypen, smorgens vroegh een misken suypen al eer ghy rijt om buyt. 17. Ghy hebt veel quaets bedreven aen man, vrou ende kint, die ghy brocht om haer leven, 't was vyant ofte vrient; u leven dat ginck Godt verdrieten, ghy sult comen al te nieten, u straffe die begint. 18. Ghy zijt nu wel bedegen met den duyvel van Dort, nu ghy hem hebt gecreghen die zijn leven vercort; men sach hem binden ende smijten, hy moet zijnen doot stront schijten als hy gevangen wort. 19. Oorlof int concluderen, dit dient oock wel verhaelt, dat sy nu vast mineren die ten Bergh zijn betaelt; hier of daer wort d'een ghevanghen, en de rest mach worden ghehangen, verdienste niet en faelt.
[pagina 1770]
20. Ick bid u, trou soldaten, betracht altijt u eer, en wilt oock niet verlaten den dienst van uwen heer; al quam u schoon den vyant terghen, 't sy voor Heusden of voor Bergen, end' ander steden meer. 21. Hout u cloeck als Romeynen, getrou tot inder doot; en slacht niet de vileynen, en vreest geenen aenstoot; fy hen! alle die overloopers ende oock die stee vercoopers, haer schanden die is groot. 22. Prince, Heer en Godt almachtich, eeuwich ghebenedijt. u stercke hant seer crachtigh voert voor ons uyt den strijdt; al 't voornemen van ons vyanden wilt dat maken heel ter schanden, want ghy ons heylant zijt. Bisdom. 3, 3. Geertruidenberg. - 3, 5. Hendrik van de Kieboom, luitenant, bijgenaamd Neus, en Gerard Abrahams Cornet, bijgenaamd Lekkerbeetje. - 3, 6. Floris van Doorn, wachtmeester, en Magerheijn, soldaat. - 18, 1-4. ‘Een viertal niet zeer duidelijke regels’ (Dr. v. Vl.). - 19, 3. mineren, in getal verminderen, gedund worden. - 20, 4. t.: van u heer; staat in verband met str. 11 en bedoelt den protestantschen staf.
Tekst. Geuse lietboeck van 1603, bl. 82 r^o. ‘een nieu liedeken van de Berghsche soldaten / doen sy de stad aen den vyant vercocht hadden. Op de wijse: Bruynsmedelijn / Bruynsmedelijn / ghy zijt seer hups / etc.’, hierboven weergegeven; - Dr. J. van Vloten, Nederl. geschiedzangen, 1852, II, bl. 306; - H.J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boek, nr. 141, bl. 336, met deze aanteekening: ‘Men noemde de vreemde soldaten, die Geertruidenberg, den 10 April 1589 op eene verraderlijke wijze aan Parma in handen speelden, Bergverkoopers’. - Zie verder John Lothrop Motley, Gesch. van de Vereenigde Nederlanden, vertaald onder toezigt van Dr. R.C. Bakhuizen van den Brink, 's-Grav. 1861, III, bl. 372.
Melodie. I. I. Fruytiers, Ecclesiasticus, Antw. 1565, nr. 46, bl. 97, ‘op de wyse van Frisch meechdelijng, oft etc.’:
[pagina 1771]
Dit is 't boeck van tver- bont // van goe - de aen - ghe - recht // De wet die hy hier sont // deur Mo - i - sen syn knecht // Tot een schat is sy be - vo - len // Ja - cobs huys wacht u voor doo - len // Acht - se niet te slecht. In zijne uitgave van Fruytiers' werk, Amst. 1898, bl. 51, teekent D.F. Scheurleer aan: ‘Frisch Meechdelijng’, Superiuspartij van Danseries, Fol. 9^r. (Premier livre de Danseries, contenant plusieurs Pavanes, Passomezo, Almandes, Gailliardes, Branles, etc.... Louvain, 1571). - Deze superiuspartij, met opschrift: ‘Almande Smedelyn’, buiten het slot: g f e \| e d d c (cis) \| d, dezelfde melodie als de bovenstaande, is te vinden in Ndl. dansen der 16^de eeuw, voor vierhandig klavier bewerkt door J. Röntgen, met eene inleiding van D.F. Scheurleer, II (1905), nr. 5, bl. 13. II. Dr. J.P.N. Land, Luitboek van Thysius, nr. 7, ‘Bruynsmedelyn’ (Allemande): Blijkbaar van Duitschen oorsprong, zegt Dr. Land, ofschoon hij de melodie bij de Duitschers niet aantrof. Daarentegen, voegt hij er bij, vinden wij onze wijs terug in ons duitsche luitboek f. 71 r. ‘das Meidlein das ist hübsch und fein’, zonder verderen tekst. Het door Dr. Land bedoelde luitboek is van de tweede helft der XVI^de eeuw en berust in de bibliotheek van de Vereenig. voor N.-N. mzgsch., Catalogus, 1884, bl. 134. De melodie, zonder maataanduiding, klinkt in c mol; de fis is, door vergissing, bij den sleutel gevoegd.
[pagina 1772]
Over de ‘Allemande’, zie hierna, nr. 463, bl. 1775-6, het lied: ‘Maraen, hoe moogt gy spies en lans verheffen’. Andere melodieën hebben de Duitsche liederen: ‘Mir ist ein schöns braun Meydelin’; - ‘Ick weisz mir ein Meidlin hübsch und fein’, te vinden bij Böhme, Altd. Lb., nr. 196 en 197, bl. 280-1, en Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, II, nr. 450a, bl. 270 en nr. 445, bl. 263. ‘Seght ghy Berghsche soldaten, etc.’ wordt op zijne beurt aangeh. als wijs voor: ‘Seght nu ghy nieuw soldaten’ (‘Afdancken van de Waertgelders’, 1618), zie H.J. van Lummel, Nieuw Geuzen-lb., bl. 433.