Het oude Nederlandsche lied. Deel 2

[p. 1762]

460. O Heer, die daer des Hemels tente spreyt.
(1585)

1.
O Heer, die daer des Hemels tente spreyt,
end' wat op aerd' is heb alleen bereyt,
het schuymig woedig meyr kond maken stille,
end' alles doet naer uwen lieven wille,

wy slaen het oog ,, tot u omhoog,

die ons in ancxst en noot

verlossen kont ,, tot aller stont,

jae selfs oock van de doot.

[p. 1763]

 

2.

 

Als ghy, o vrome! dickwils hebt gesmaeckt,

 

vermaeckt u nu vry dat 't u herte raeckt.

 

Looft God den Heer met singen ende spelen,

 

end' roept vry uyt te saem met luyder kelen:

 

hadd' ons de Heer ,, - Hem sy de eer! -

 

alsoo niet bygestaen,

 

wy waren lang ,, - ons was soo bang -

 

al in den druck vergaen.

Tekst.

Valerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem 1626, bl. 142, ‘stem: Gallarde suit (sweet) Margriet’; in de tafel onder d' ‘Engelsche stemmen’ als ‘Gallirt suit Margrit’. - Dr. A.D. Loman, Oud-Nedl. ldr. uit den Nedl. gedenck-clanck, nr. 19, bl. 49, noemt dit lied van Valerius ‘een roerend eenvoudig, kinderlijk vroom gedicht, ingegeven door de gunstige wending, welke onze zaken in 1585 kregen, toen op vereerende wijze door Elisabeth van Engeland hulp werd aangeboden’, geschreven ‘onder den indruk, dien de eerste verschijning van Leicester hier te lande maakte.’ - Zie verder John Lothrop Motley, Geschiedenis van de Vereenigde Nederlanden, vertaald onder toezigt van Dr. R.C. Bakhuizen van den Brink, 's-Grav. 1861, I, bl. 186 vlg., II, bl. 1 vlg.

Melodie.

Valerius, t.a.p.:

Daarna Dr. Loman, t.a.p. De in de zesde maat door Loman verhoogde c is uit de luit- noch uit de cither-begeleiding op te maken; - W. Chappell, The ballad literature, enz. I, bl. 153 vlg., ‘Gailliard, Sweet Margaret’ zonder de vermelde verhooging. - ‘De wijs’, zegt Dr. J.P.N. Land, Tijdschr. der Vereeniging voor N.-N. mzgsch. I (1882), bl. 22, ‘uit Engelsche bronnen niet bekend, komt echter voor in Vallet's Tablature, Amst. 1615 (beschreven door D.F. Scheurleer, zelfde tijdschr., V (1897), bl. 13 vlg.) als “Gaillarde Angloise”; het schijnt een “cushion dance” te zijn, blijkens de verwantschap met een melodie onder dien titel in 1686 uitgegeven’. - Deze laatste melodie, herdrukt door Chappell, bl. 156, heeft denzelfden rhythmus en is te vinden in The dancing master van 1686, waar ze den naam draagt van ‘Joan Sanderson or the Cushion dance, an old Round Dance’.

Böhme, Geschichte des Tanzes, II, nr. 98, bl. 46, geeft deze variante, met opschrift: ‘Englische Gagliarde (Gaillarde fortuyn), 1624’, zonder bronaanduiding:

[p. 1764]

Volgens M. Praetorius, Syntagma musicum, 1619, III, 24, aangehaald door Böhme, t.a.p., I, bl. 129, noemen de Italianen dezen dans: ‘Saltarello’, wanneer deze, bij maskerades, met gezongen liefdeliederen gepaard gaat. Die meening is, volgens Böhme, alleen aan te nemen voor zooveel de ‘Saltarello’ overeenstemt met den Duitschen 16^de-eeuwschen springdans, waarvan het eerste gedeelte een ernstigen, rustigen dans uitmaakt, in tegenoverstelling met het tweede, den eigenlijk gesprongen.

De ‘gaillarde’, de ietwat tragere ‘volte’ en de ‘courante’ klonken in driedeelige maat. Nochtans leert Tabourot, Orchésographie, 1588, bl. 65 v^o (ook aangehaald door Böhme, t.a.p., I, bl. 128 en door Dr. Land, t.a.p., III (1891), bl. 26-7), dat de courante, in zijn tijd, gedanst werd in lichte tweedeelige maat: ‘et se dance par une mesure binaire legiere’. G. Grove, A dictionary of music, London 1879, I, bl. 578, getuigt mede van de ‘galliard’, dat ze soms in tweedeelige maat werd gedanst: ‘it was generally in 3-4, but sometimes in common time’.

In Evangelische leeuwerck, Antw. 1682, I, bl. 42, vindt men, met het opschrift: ‘Galiard anglois’ - ‘Courante Mansfelt’, deze melodie, voor het lied: ‘O Adams kinders, hier in 't aertsche dal’:

Hoezeer veranderd, stamt deze zangwijs af van de bovenstaande melodie.

In O. en N. Hollantse boeren lieties, Amst. 2^de druk, c. 1700, nr. 762, komt voor, als ‘Engelsche Gaillarde’:

[p. 1765]

De melodie aangehaald door Starter, Friesche lust-hof, 1621, bl. 73, voor een ‘Bruydt-lofs-gesangh’, met aanvang: ‘Ghy vrienden van dit paer’, en ‘stemme: Galjarde Anglois, ofte: Trou min ick draegh, etc.’, zal wel de door Valerius medegedeelde wijs zijn. Of de twee wijsaanduidingen van Starter op eene zelfde melodie slaan, zooals Dr. Loman, t.a.p., bl. 49, aant. I, meent, is niet uit te maken. Anderen strophenbouw dan ‘O Heer, die daer’, enz., heeft het lied: ‘Heyligh Godt / ghy die ons soo menighmael behoedt // en onse sielen met u gunste voedt’ - ‘toon: Engelsche Galiaerde’, te vinden in 't Groot achter-hofken, Alckmaer, 1664, bl. 84.