Het oude Nederlandsche lied. Deel 2

(1905)–Florimond van Duyse– rechtenstatus



[pagina 1759]
459. Hoogmoedig geest, wilt op u doen eens letten. (Philips vervallen verklaard, 1581) 1. Hoogmoedig geest ,, wilt op u doen eens letten, die daer onse, wetten ,, verbroken hebt tot niet; 's lants adel meest ,, tyrannig ginct verpletten, alles wout versetten ,, na 'tjockig Spaensch gebiet. Met geen smeken kond' m'u leyden, stopt het oor voor die daer schreyden; u Spaensch geboeft heeft menig mensch bedroeft. 2. Als alles werd ,, geproeft om u te stillen, hebt ghy geensins willen ,, u wreetheyt laten staen; maer even hard ,, doen dooden, braen en villen, end' ons door geschillen ,, gesocht oock te verraen. Daerom kond' men u niet dulden, maer 't was tydt om u t' onthulden, op dat m' eens vry waer van u tiranny.
[pagina 1760]
3. U ydel eer ,, tot d'hemel hoog verheven, heeft u soo gedreven ,, tot desen bosen haet, dat g' oock niet seer ,, past op der luyden leven, end' het al doet beven ,, door uwe wreede daet. 't Volck heeft deurgaens t' allen tyden 's princen dolheyt moeten lyden, wanneer men 't quaet in tyts niet tegenstaet.
Tekst en melodie. Valerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem, 1626, bl. 122, ‘stem: Paszemeze d'Anvers’. - ‘De Heeren Staten Generael’, zegt Valerius, ‘in Julio (26^sten) 1581 in s'Gravenhage vergadert zijnde.... eendrachtelijck hebben verklaerd haer ontslegen te vinden vanden eed der getrouwicheyd aen zijne Majesteyt gedaen: zijnde van een Prins een tyran geworden; daer over hy ipso jure vervallen was van 'trecht dat hy eenichsins aende Nederlanden hebben mochte.’ Zie verder: John Lothrop Motley, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R.C. Bakhuizen van den Brink, 2^de druk, 's-Grav. 1860, IV, bl. 301. Eenigszins door de luitbewerking verstoorde lezingen doen zich voor in Dr. J.P.N. Land's, Luitboek van Thysius, nr. 335 en 337, met het opschrift: ‘Passomezo d'amours’, en ‘Passomezo d'Anvers’. - Laatstgenoemde wijsaanduiding wordt aangeh.: Den nieuwen verbeterden lust-hof, Amst. 1607, bl. 56, voor: ‘In mijn verdriet, doet sorghe 'thert beswaren’; - Los blad van den tijd, in ons bezit, voor: ‘Rijst uyt den slaep // ghy vroome Batavieren’ (‘Een nieu liedeken / vant Bestant / Hoemen van Peys trackteert in Hollandt’), 1609, onderteekend: ‘Hoope faillieert wel’; - P.G.D.P. (Pater Guill. de Pretere), Gheesteliick Paradiisken der wellusticheden, Antw. 1619, I, bl. 39, voor: ‘O Schepper fier’. Deze laatste stemopgave diende op hare beurt om onze melodie aan te duiden. In Het prieel der gheestelijke melodie, Brugghe, 1609, bl. 189, vindt men, ‘op de wijze alsoot beghint’, dezen zang:
[pagina 1761]
O Schep - per fier Hoe lus - tich ist om we - sen / Daer ghy zijt ghe - pre - - sen Van d'In - gels in den throon / Wilt my toch hier Van al - len druck ghe - ne - sen Hee - re wt - ghe - le - - sen Geeft naer-maels sul - cken loon. Dat ick u aen - schijn mach aen - schau - wen / En u ge - bo - den fijn ont - hau-wen / Hee - re Je - sus soet Gheeft ons dat eeu-wich goet. Dezelfde melodie komt voor: Theodotus, Paradys der geest. en kerck. lof-sanghen (1621), Antw. 1648, bl. 583, en in Den gheest. nachtegael, Antw. 1634, III, bl. 236, telkens zonder wijsaanduiding, voor: ‘O Schepper fier’; - Evangelische leeuwerck, Antw. 1682, I, bl. 236, met stemopgave: ‘O Schepper fier’, voor: ‘Ick ben het licht’; - De singende zwaan, 1728, bl. 340, ‘stem: Passement (sic) d'Anvers, ofte O Schepper fier, ofte Als 't firmament’, voor: ‘O Augusteyn, in wetenschap ervaeren!’. - ‘O Schepper fier’ wordt aangehaald als wijs: Evangelische leeuwerck, I, bl. 59, stem voor: ‘Wee u, o vyer’, bl. 132, voor: ‘O edel mensch’; - H.J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boek, bl. 400, voor: ‘Een nyeu mey-liedeken’ met aanvang ‘Gedankt zij Godt’, dat, volgens den uitgever, waarschijnlijk in 1601 voor Prins Maurits werd gedicht; - Bruylofts bancket, Amst. 1607, bl. 5 en 7, voor: ‘Hoe wel de tongh’, en ‘Oft yemandt groot’; - De schadt-kiste der philosophen, Mechelen, 1621, bl. 213, voor: ‘Saturnus tirant’; - Bredero, De groote bron der minnen, (Amst. 1622), uitg. 1890, bl. 432, voor: ‘Granida schoon’; - K. van Mander, De gulden harpe, 1627, bl. 253, voor: ‘Godt is een Godt in goedtheydt boven maten’; - B. van Haeften, Den lust-hof der christelycke leeringhe, Antw. 1622, bl. 281, voor: ‘Tot u, o Heer’; - Stalpaert, Gulde-iaers feest-dagen, 1635, bl. 250, voor: ‘Wilboords ghesel’. De Passemezzo of Passamezzo is een oude Italiaansche dans van een zacht en rustig karakter. In de XVI^de eeuw, zegt Böhme, Gesch. des Tanzes, 1886, I, bl. 136, wordt reeds melding gemaakt van een ‘Pass'e mezzo antiquo’. Zie ook Dr. Land, t.a.p., Tijdschr. voor N.-N. mzgsch. II (1887), bl. 301; separaatdruk, bl. 292. De bovenstaande zangwijs is een fraai 16^de-eeuwsch voorbeeld van dien dans.