Het oude Nederlandsche lied. Deel 2

[p. 1738]

453. Hoort alle gaer, int openbaer.
(Van den slach voor Berghen op Zoom, 1574)

1.
Hoort alle gaer int openbaer,
hoe datmen claer sach comen daer,
int vierentseventichste jaer,
Duck Dalves groot armeyen
met trompetten en schalmeyen,
seer coragieus voorwaer.

2.
Seer triumphant voeren sy vant lant
van Berghen, want, met een cloeck verstant,
elck schip seer vroom ghemant,
met Spaengiaerts en Walen,
meenden sy prijs te halen;
maer deus aes viel op de hant.

[p. 1739]

 

3.

 

Als sy nu reen, groot ende cleen,

 

quamen bij een om haer te verbreen,

 

voor Remmerswael hielden sy ghemeen,

 

by haren eedt gheswooren;

 

den admirael moest vooren,

 

hem moeste beswijcken gheen.

 

 

 

4.

 

Capiteyn Juliaen de Romero saen

 

deed een vermaen, willet wel verstaen:

 

‘lieve chrijchsluy, wilt ontfaen

 

den wijn die ick u hier schincken;

 

daer by sult ghy ghedincken,

 

dat ghy ketters sult verslaen.

 

 

 

5.

 

‘Al in ootmoet valt nu te voet,

 

als christen bloet u ghebedt nu doet

 

voor dit heylich cruyce soet;

 

van onser Liever Vrouwen

 

dit beelt, dit wilt aenschouwen,

 

die neem ons in haer behoet.’

 

 

 

6.

 

Met dit ghebedt, naer haer opset,

 

meenden sy net, sonder belet,

 

te comen deurt perket;

 

maer het was al qualijck ghebeden,

 

sy mosten leeren smeden

 

op Sinte Stevens wet.

 

 

 

7.

 

Hoveerdich stout riepen sy bout,

 

draghende hout: ‘de Geus die schout

 

ons ghewelt seer menichfout.

 

Vene vous, canaille,

 

Lutranen ende rappaille,

 

dit is den dach die u berout.’

 

 

 

8.

 

Als leeuwen vrij, die Geusen bly

 

quamen haer by clampen onder de ly:

 

‘Papou, waer sijde ghy?’

 

Seer vreeslick sachmen schieten;

 

de Spaengiaerts haer schepen verlieten,

 

schampado speelden sy.

[p. 1740]

 

9.

 

Een vrijmoedich accoort de Geusen voort

 

quamen aen boort den Admirael verstoort;

 

groot geschrey was daer ghehoort:

 

‘Papou, tmoet u verdrieten

 

tonnoosel bloet te verghieten

 

dat binnen Haerlem is versmoort.’

 

 

 

10.

 

Een vlietsche boot, seer vreeslijck schoot,

 

soo dat elck vloet zijn ghewelt seer groot;

 

Jan van Spaengien viel seer bloot;

 

men hoorde roepen en kermen:

 

‘misericordie, wilt ons ontfarmen!’

 

maer de loose was: ‘slaet doot!’

 

 

 

11.

 

Sonder verdrach, ghelijck voor den slach,

 

op een vrijdach, twelck men heughen mach

 

al die dit spel aensach,

 

veel edelen Cruysheeren

 

mosten daer sterven leeren,

 

met gheschrey en groot gheclach.

 

 

 

12.

 

Dees tijding mal, met blijd gheschal,

 

quam over al, met groot gheral,

 

te Berghen op den wal;

 

ons schepen niet en wijcken,

 

sy doen de Geusen strijcken

 

tot ses al int ghetal.

 

 

 

13.

 

Mijn Heeroom verblijt, met groot iolijt,

 

bootschapte dijt sonder respijt,

 

den Gouverneur verblijdt;

 

hy is op zijn peert ghetreden,

 

al na sijn volck gereden:

 

maer seer cort was daer sijn tijt.

 

 

 

14.

 

Als hy daer quam, vier ende vlam,

 

tgeschut vernam, sijn volck dat clam

 

over den dijck, creupel en lam;

 

ellendich quamense hem teghen

 

sijn ghesellen seer versleghen,

 

en riepen met luyder stem:

[p. 1741]

 

15.

 

‘O grand Seigneur le Gouverneur,

 

adieu bonneur, hier gaen wy deur,

 

verlooren ist partuer;’

 

men sach hem wederom rijden,

 

van lachen wel vermijden,

 

ghestelt was hy te leur.

 

 

 

16.

 

Mijn Heeroom voorseyt, siende dit leyt,

 

sijn vrolickheyt is in druck verspreyt,

 

over de gantsche stadt verbreyt:

 

mijn Heeroom onverduldich,

 

met tranen menichfuldich,

 

heeft de Spaengiaerts doot beschreyt.

 

 

 

17.

 

Als de Philisteen voor Israel deen,

 

haer hoochmoedighe seen daelden beneen,

 

alsoot hier claerlijck scheen;

 

met claghen ende suchten

 

seer dapperlick sachmense vluchten,

 

die Spaengiaerts voeren heen.

 

 

 

18.

 

Als Pharao versaecht, int Roo Meyr geplaecht,

 

soo ist hier gheslaecht, twordt u bedaecht

 

al die dit spel behaecht;

 

soo zijn oock dees Papisten

 

dees wreede Antechristen

 

in haer selfs strick gheiaecht.

 

 

 

19.

 

Oorlof admirael, officieren reael,

 

capiteynen verbael, bootsluyden altemael,

 

soldaten int generael,

 

wilt Godt de eere gheven

 

van dat hier is bedreven,

 

als David doet verhael.

1, 4. t.: Duck Dalfs;. uitg. 1588: des conincks groot, enz. - 1, 5. t.: scharmeyen. - 2, 6. van 't Fr. deux as = goed spel (W.). - 4, 1. t.: Romerosaen. - 4, 2. t.: crijsluy. - 6, 5-6. = moesten zich laten steenigen. - 8, 3. Papou = papist. - 9, 2. Admiraal Boisot. - 10. 1. Vlieboot, eene zeeschuit die de wateren van 't Vlie bevoer, (later) naam van de vaartuigen der Watergeuzen, die niet veel beter of grooter waren (J.H. van Dale, Wdb.). - 13, 1. t.: Heerom. - 13, 3. Requesens. - 15, 3. partuer = partuur, deel, partij, spel.

[p. 1742]

Tekst.

Een nieu Geusen lb., 1581, bl. 52 v^o, ‘een nieu liedeken vanden slach voor Berghen’ (29 Januari 1574), zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven; - Dr. Van Vloten, Nederl. geschiedzangen, II, 110; - H.J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boek, nr. 87, bl. 199; - Hs. van B. Boeckx, nr. 14275 der K. Brusselsche Biblioth. Boeckx, Prins van de Rederijkerskamer ‘de Ongeleerden’ te Lier (zie Willems, Belgisch Museum, IX (1845), bl. 196-212, schijnt geleefd te hebben tusschen de jaren 1570-1620. Naar dit Hs. en naar ‘twee oude kopyen en vier drukken’, die hem ter hand kwamen, ook naar 't ‘Geuse-Lietboeck’, deed Willems, Oude Vl. ldr., nr. 37, bl. 82, eene ‘kritische keuze’. Ofschoon dit lied onderteekend is door Boeckx, wordt door den uitgever der Oude Vl. ldr. te recht, betwijfeld of die rederijker er wel de dichter van is; - Hs. van Willem de Gortter, nr. 15662 van de voormelde Biblioth., bl. 98 v^o, met de aanduiding: ‘die wyse moochdy soecken alzooze begint’. Over W.d.G., geboren in 1585, lid, wellicht factor van de Mechelsche Pioene, zie Willems, Belgisch Museum, I (1837), bl. 370-378; - Valerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, 1626, bl. 65, zonder wijsaanduiding. ‘Ende over de heerlijcke victorie te water’, zegt V., ‘is in dese tydt een fraey liedeken gemaeckt / ende over al gesongen / het welcke daer om hier mede ingesloten wert’. Evenals voor 't ‘Wilhelmus’, en het lied van ‘Maximilianus de Bossu’, wijkt Valerius' tekst af van den tekst van het Geusen lb., en wordt hier insgelijks de oude Dietsche, de populaire maat, door de getelde syllabenmaat vervangen. - Dr. A.D. Loman, Oud-Nederl. ldr. uit den Nederl. gedenck-clanck, 1^ste uitg. 1871, nr. 5, bl. 7 der muziekbijlagen, bl. 31 aant., en 2^de uitg. met J.C.M. van Riemsdijk, 1893, nr. 5, bl. 7, telkens de eerste twee strophen.

Zie John Lothrop Motley, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R.C. Bakhuizen van den Brink, 2^de druk, 's-Grav. 1860, III, bl. 190: ‘Scheepstrijd en overwinnìng der Watergeuzen’.

Onder de Geuzenliederen vindt men nog twee andere liederen op hetzelfde onderwerp: ‘Wilt met processy nu al te samen’, en ‘Hoort toe alleghemeyne’ (Dr. J. van Vloten, bl. 106, vlg.; - H.J. van Lummel, bl. 195 vlg.); het eerste lied: ‘op de wijse: Jonck dom harteken wat condt ghy maken, etc.’, zie hiervoren I, nr. 124, bl. 483: ‘Bedroefde herteken’, enz.; het tweede ‘op de wijze van Dueren’, volgens Dr. Loman, Bouwsteenen, II (1872-74), bl. 222, aant., mogelijk de wijs: ‘Wohlauf ihr Landsknecht alle = Wohlauf ihr Kriegsleut alle = Ach Gott thu dich erbarmen’, te vinden bij R. von Liliencron, Die hist. Volksldr. der Deutschen 1869, ‘Nachtrag’, nr. 112, bl. 96, ook bij Böhme, Altd. Lb., nr. 417, bl. 521, en Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, III, nr. 1289, bl. 175. - Zie mede Cornelia Cath. van de Grafft, Middelndl. historieliederen 1904, bl. 22.

Melodie.

Valerius, t.a.p., zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven; in de tafel vindt men ‘Hoort’, enz. onder de ‘Nederlandsche stemmen’; - Dr. Loman, 1^ste en 2^de uitg., t.a.p.

In Veelderhande liedekens, Amst. 1599, bl. 115 v^o, vindt men een lied ‘na de wijse: Adieu schoon Janneken’, waarvan de aanvang aan het bovenstaande herinnert, doch dat op anderen strophenbouw berust:

[p. 1743]

 

Hoort allegaer in 't openbaer

 

nae Christus woort / en volgt hem naer /

 

elck dat bewaer // gheseyt in 't claer /

 

strijdt vromelijck al sonder vaer /

 

want Christus spreeckt int openbaer /

 

ick ben de deure die open staet /

 

by mijnen Vaer // een Middelaer /

 

com al tot desen Advocaet.