|
| |
| |
| |
440. Wie wil hooren een nieu gesanck.
(Den Briel, 1572)
Wie wil hooren een nieu gesanck,
wat nieus sal ick aenheven,
hoe dat de Geusen namen haren ganck
wt Engelandt met haren danck,
en hadden, in haer bevanck,
Dat was den hoochloffelijcken heer
met hem dat hy hadde noch meer
na de Hollanders haer voeghden seer,
sy dapper daer nae stieten.
| |
| |
Het geschiede op eenen Palmdach,
's morghens ontrent acht uyren,
dat sy aenvielen met groot ghewach
die vloot, al sonder verdrach;
't geschut, als een donder-slach,
men aen beyde zijde mocht hooren.
Daer quam uit Spaengien, met de vloot,
een buys, daer zy na loerden,
die sy met menighen schoot
in namen, met harden stoot;
twee kisten met gelde groot,
en specery zy daer uyt voerden.
Op eenen Dinghsdagh traden aen 't landt
al de soldaten en capiteynen;
daer sachmen menighen frayen quant,
wten Briel zy schooten te hant;
sy meendense te keeren, want
met vlieghende vaendels zy aen quamen.
Met een trompet, al sonder ghetreur,
sachmen Torlon gaen treden,
ende hy quam ten Briele veur;
hy seyde: ‘doet op de deur,
want alle u vesten ende muer
condt ghy voor ons niet houden.’
Van weghen den hooch-ghebooren heer
gaf hy haer beraet een ure of meer;
sy gaven geen antwoort weer;
Lume, die haesten hem seer
met zijn hoopen uyt ghelesen.
Twee tonnen met buscruyt ghelaen
voor de poorten ginghen sy legghen,
die sach men hen daer steken aen;
goedtwilligh de borghers op daen
d' ander poort, sonder weersegghen.
| |
| |
Alsmen schreef twee-en-tseventich jaer,
den eersten Aprilis tot desen,
soo namen sy in, en dat is waer,
terstont sy gingen maken claer
Ghelijck als men leest in Samuel,
door de arcke zijn gebroken
alle de afgoden alsoo snel,
die schaker en zijn gesel,
een vuyr gingen sy stoken.
Duc d'Alve mocht verdragen niet
den Briel op sijnen neuse,
wt Utrecht hy daerom trecken hiet,
thien vaendels Spaengiaers, siet,
om te verstooren die Geuse.
Niet wel waren die Spaengiaerts gemoet,
en Bossu bloet-gierich bevonden;
sy traden in sommige schepen onsoet,
ende meenden heel verwoet
te wasschen haer handen int bloet,
die sy inden Briel vonden.
Seer dapper jaeghden die Geusen haer
aen den gront; die Spaengiaerts setten
haer schepen, dat is openbaer,
door die kley, met grooter vaer,
haer vaendels sy sleypten naer
na Dort, wilt hier op letten.
Die Spaengiaerts begaet, met dreck belaen,
voor Dort sy deerlijck stonden,
en meenden in te raken also saen;
maer sy moesten daer buyten staen,
de borgers lietense niet in gaen;
hoort al na mijn vermonden.
| |
| |
Die Spaengiaert quam voor Rotterdam,
sy vonden de poorten gesloten
met verraderye alsoo gram;
die Spaengiaert die poort inne nam,
met ghedruys daer inne quam,
dat den borger heeft verdroten.
Wel twee hondert daer bleven doot,
die de Spaengiaerts daer doorstaken;
noyt borger was in meerder noot,
gecrijs was daer seer groot,
en de straten van bloede root;
als haringh saghmense kaken.
Alle ghy steden, kleyn en groot,
wilt hier doch wel op mercken,
laet u dit wesen inder noot
een exempel end' spiegel bloot,
houdt u vast totter doodt,
voor die sulck boosheyt wercken.
Die van Vlissingen gemeyn
en geheel Walcheren machtigh
met haer trocken eenen lijn;
met de boeren sy eens sijn,
Middelburgh sy dwingen krachtigh.
Den Alvens rijcke heeft een endt
in dat Zeelandt verkoren,
syne zeevaert is geschent,
want die Wielinge alzoo jent,
die heeft hy nu verlooren.
Lof Prince onse God altijt,
wilt verlossen tot desen,
die om de waerheyt zijn benijt,
end' u soecken met herten vlijt;
oock die voor den uwen strijt,
wilt die behulpigh wesen.
1, 4. Dr. v. Vl. en v.L.: niet t' haeren danck. - 1, 6. Admirael was eigenlijk de heer van Lumbres, Gruislain de Fiennes, 10 Aug. 1570 door den Prins daartoe
| |
| |
aangesteld, en Lumey (Willem, Graaf van der Marck) slechts zijn onderbevelhebber (Dr. v. Vl.). - 2, 4. sic Dr. v. Vl.; t.: vernaemt. - Torlon = Willem van Blois-Treslong (Dr. v. Vl). - 3, 1. Palmdach, uit te spreken: Pallem- of Palmendag. - 9, 6. Melis, spotnaam van de H. Hostie, vgl. bl. 1681. - 11, 2. t.: sijn. - 12, 4. heel, bijgev. naar Dr. v. Vl. en v.L. - 13, 5-6 en 14, 1-2. vgl. hiervoren nr. 438, bl. 1679: ‘Wy Geuskens willen nu singhen’, str. 8. - 14, 1. begaet, bijgev. naar Dr. v. Vl. en v.L. - 15, 4. die poort, bijgev. naar latere uitgaven. - 20, 3. t.: zijt benijt.
| |
Tekst.
Geuse liet-boeck, Amst., z.j., vermoedelijk van 1603, bl. 32 ro: ‘een ander liedeken van den Briel / op de wijse: Ick roep u Hemelsche Vader aen / etc.’ (1572); - Dr. J. van Vloten, Nederl. geschiedzangen, 1852, II, bl. 4; - H.J. van Lummel, Nieuw Geuzenlied-boek, bl. 106, ‘op de wyze: Ick roep u o hemelsche Vader aen’ - Dr. Loman, Twaalf Geuseliedjes, 1872, nr. 3.
Twee liederen, vermeld door Dr. F.C. Wieder, De Schriftuurlijke liedekens, 's-Grav. 1900, Regist., nrs. 435-6, hebben den hierboven als wijs aangeduiden aanvangsregel. Het eerste, te vinden bij Ioris Wybo, alias Sylvanus, Gheestelijcke liedekens, 't Hantw. 1582, vangt aan:
Ick roep u, o hemelsche Vader aen,
wilt my ghesontheyt geven,
op dat ick in dynen tempel seer saen
met de waerheyt aenghedaen,
Het tweede, waarvan de eerste strophe insgelijks volgt, naar Veelderhande liedekens, Amst. 1599, bl. 153 ro, doet zich reeds voor in Veelderhande liedekens [Keulen], 1556. In de uitg. van 1599 voert het tot stemaanduiding: ‘Het licht der werelt is opghestaen’ (cf. Dr. Wieder, t.a.p., nr. 306: ‘Dat licht’, enz.):
Ik roep u / o hemelsche Vader aen /
wilt mijn gheloove stercken /
op dat ick mach vromelijck blyven staen
met u waerheyt aenghedaen /
al sonder af te gaen / och God wilt in mi wercken.
Twee eeuwen later vindt men dit tweede lied terug in Lusthof des gemoets, Groningen 1735, bl. 115, ditmael ‘op de wijse: Ick bidd' u, hemelsche Vader myn’. Dit laatste lied, zoowel als het voormelde: ‘Het licht der werelt’, enz. zijn te vinden in Veelderhande liedekens, 1599, bl. 181vo en 134 ro, beide ‘nae de wijse: Ick roep u, o hemelsche Vader aan’.
Laatstgenoemde wijs wordt nog aangehaald: H.J. van Lummel, t.a.p., bl. 137, voor: ‘Wie wil hooren een goet nieu liet // hoort toe’, (‘Vanden storm van
| |
| |
Alckmaer’, 1573); - Sommighe nieuwe Schriftuerlijcke liedekens, Leyden 1599, bl. 97, voor: ‘Paulus doet ons een goet vermaen’; - K. van Mander, De gulden harpe, 1627, bl. 274, 426, 504, voor: ‘Heyligh, oprecht, ghestadigh, vroet’; - ‘Nebucadnesar triumphant’; - ‘Paulus doet ons een goet vermaen’, voormeld; - Stalpaert, Gulde-iaers feest-dagen, 1635, bl. 247, voor: ‘Sint Iuliaen kon gaen noch staen’; - Mone, Uebersicht, 1838, bl- 242, § 336, naar een ‘Hs. zu Lüttich, betitelt Sacrar. Trudonopol.’ (St. Truiden), bl. 323, voor: ‘Ghy dwaese menschen, wat-s u opset’.
| |
Melodie.
I. Fruytiers, Ecclesiasticus, 1565, nr. 25, bl. 59, ‘op de wyse: Ick roep u o hemelsche Vader aen etc.’; - Dr. Loman, t.a.p. - Fruytiers geeft de melodie aldus:
Wel hem die hier ghee-nen boo-sen raet //
Den men-schen en wilt ghe-ven //
wiens me-we-ten-schap vroech noch laet //
Hier en ghe-voelt geen quaet //
maer wel ge - rust hier staet //
|
|
Auteursrecht onbekend