Het oude Nederlandsche lied. Deel 2

[p. 1563]

419. Wt vreughden werdt hier een liedt ghesonghen.
(Van den slag van Pavia, 1525)

1.
Wt vreughden werdt hier een liedt ghesonghen,
den Keyser t' eeren, dat edel bloet,
die nu zynen vyandt heeft ghedwonghen,
en plat gheworpen onder den voet;
die Lely zoet
verliest den moet,
Borbon vaillant
bewaert ons zyde;
den Vrancschen Coninck is in ons behoet;
noyt quam nieu mare int landt zoo blyde.

[p. 1564]

 

2.

 

Bourgoignen en vreest nu gheen verstranghen,

 

ghy Vlaenders Leeu schuwet swaer gheclach;

 

den Vranckschen Coninck die is ghevanghen:

 

veur ons en quam noyt gheen blyder dach;

 

daert menich zach

 

ghewieldt, o wach,

 

ontrent Pavyen binnen stryde

 

was hy ghegrepen inden slach;

 

noyt quam nieu mare int landt zoo blyde.

 

 

 

3.

 

Als hem dus Fortune was besintich,

 

en bleef ghevanghen aen onsen cant,

 

schreefmen duyst vijfhondert vierentwintich;

 

La Motte vingh hem daer metter hant.

 

Princen playsant

 

veertich vaillant

 

blever ghevanghen, wiet benyde,

 

ende acht versleghen inden brant;

 

noyt quam nieu mare int landt zoo blyde.

 

 

 

4.

 

Ghy Vlaminghen, weest tot vreughd gheneghen,

 

niemandt ter weerelt en macht verbien;

 

al tpeupel bleef meest daer doot versleghen,

 

nauwe mochter eenich man ontvlien.

 

Lof Godt van dien,

 

diet liet gheschien;

 

wy hopen nu van goeden tyde;

 

lof hem, die ons dus can versien;

 

noyt quam nieu mare int landt zoo blyde.

 

 

 

5.

 

Prince Godt Vader, vol alder deughden,

 

nu dancken wy u in elck conroot,

 

dat ghy onslieden gaeft dus veel vreughden;

 

victorieus in ons exploot.

 

In elcken stoot

 

den Keyser groot

 

bewaert altoos en zijn ghesmyde,

 

ghelijck ghy ons nu helpt inden noot;

 

noyt quam nieu mare int landt zoo blyde.

2, 1. verstranghen = verworgen. - 2, 6. ghewieldt. wielen = wentelen, dus gewield = omwenteld. - 2, 7. binnen = gedurende. - 3, 1. = als het lot aldus voor hem was gezind, hem tegenviel. - 3, 4. Frans I, ofschoon zijn paard onder hem was

[p. 1565]

doodgeschoten en hijzelf op verscheidene plaatsen gewond, bleef heldhaftig te voet doorstrijden tegen de aandringende Duitschers en strijders. In dezen toestand werd de koning herkend door de la Motte, den hofmeester van den overgeloopen Karel van Bourbon, die aanstonds zijn heer waarschuwde. De la Motte keerde terug, gevolgd door Lannoy, den Onderkoning van Napels, die zich volstrekt niet onderscheiden had, en aan hem gaf de Koning zijn degen over (Juffr. Cath. C. van de Graft, t. hierna a. p.). - 4, 2. verbien = beletten. - 5, 2. conroot = menigte, samenloop van volk, gevaarlijke toestand. - 5, 7. ghesmyde = uitrusting, wapenen.

Tekst.

Matthijs de Casteleyn, Diversche liedekins, Ghendt, 1574, nr. 16, bl. 37, lied op de overwinning behaald te Pavia (24 Februari 1525) door Karel V op Frans I. - Aang. door Dr. P. Fredericq, Onze hist. volksldr., 1894, nr. 53, bl. 61; - Cornelia Cath. van de Graft, Middelndl. historieldr., nr. 24, bl. 145, volledige tekst, met aant. en opgave van de historische bronnen.

Willems, Oude Vl. ldr., 1848, nr. 28, bl. 61, naar een ‘los blad der XVI^de eeuw’, met wijzigingen in de spelling, str. 1, 2. 4-5 van bovenstaanden tekst; - daarna Dr. J. van Vloten, Nederl. geschiedzangen, 1852, I, bl. 179; - L. de Baecker, Chants hist. de la Flandre, 1855, bl. 255; - R. von Liliencron, Die hist. Volksldr. der Deutschen, III (1867), bl. 439.

Bij het overlijden van Keizer Maximiliaan dong Frans I, door eerzucht gedreven, met Karel V, reeds Koning van Spanje, naar de keizerskroon, doch moest voor dezen laatste de vlag strijken. Vandaar de oorlog die tusschen hen in 1521 uitbrak, en waaraan slechts een voorloopig einde werd gesteld door de gevangenneming van den Koning in den slag van Pavia.

Voor Duitsche en Fransche liederen op den slag van Pavia, zie R. von Liliencron, t.a.p., nrs. 370-373, bl. 425 vlg. Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, II, nrs. 270, 271, 295, 302 en III, bl. 720; - Le Roux de Lincy, Recueil de chants hist. français, II, nrs. 18-22, bl. 86 vlg.; - Recueil de chansons, poèmes et pièces en vers français relatifs aux Pays-bas, publiés par les soins de la Société des bibliophiles de Belgique, III (1878), bl. 85-120, tien stukken. - Em. Picot, Chants hist. français du XVI^me siècle, in Revue d' hist. littéraire, Paris, I (1894), nrs. 38-40, bl. 306 vlg.; II (1895), nrs. 42-44, bl. 36 vlg.

Melodie.

M. de Casteleyn, t.a.p. Deze zangwijs heeft niets gemeen met den Duitschen Pavierton, maar is verwant met de tijdens de XVI^de eeuw zeer verspreide melodie: ‘Den lustelijcken mey is nu inden tijt’ (zie hiervoren I, nr. 79, bl. 356).

De zangwijze van de Casteleyn's nr. 7: ‘O slingher minne // seer wild van sinne’, is in den grond dezelfde als die van ‘Wt vreughden’, enz. De melodieën die in zijn bundel voorkomen onder nr. 10: ‘Venus eerdsche goddinne’, nr. 14: ‘Fortune wien maect my vol zorghen’, nr. 15: ‘Schoon Vlaender-lant’ en nr. 30: ‘Verblijt u Vlaender-landt’, hebben insgelijks verwantschap met de melodie van: ‘Den lustelijcken mey’. Waarschijnlijk schreef de dichter-rederijker deze liedekens op de door hem nu meer dan minder hertoetste wijze van het oude meilied, en dit volgens den door hemzelf opgegeven regel in De conste van rhetorijcken, uitg. 1573, § 174:

[p. 1566]

 

Een clause zonder meer moet ghi eerstwaerf dichten,

 

ende als ghi die hebt om dijns zins verlichten,

 

maect den voys daer op terstont metten ganghe,

 

dan maect d' ander clausen met dien zanghe.

Terecht mocht de dichter dan ook zeggen:

‘Leest mijn liedekin boucxkin vele ende langhe
of muzijcke en woorden en sullen accorderen niet.’

Men moet bekennen, dat in het bovenstaande lied, zoowel als in andere liederen van de Casteleyn - men zie bijv.: ‘Verblijt u Vlaender-landt’ - muziek en woorden tamelijk goed ‘accorderen’. Overigens schijnt de Gentsche uitgave van 1574 de oorspronkelijke melodieën van de Casteleyn's liederen weer te geven. Immers leest men daar: ‘Den drucker tot den goetwillighen zangher saluyt. Lustighen zangher die ghenouchte schept int zinghen / hier hebdy Casteleyns Liedekins met de voysen oft wysen daer by ghevought / die ick met groote moeyte / cost ende arbeyt / deur langhe ende veel zouckens vercreghen hebbe van zommighe liefhebbers binnen ende buyten Audenaerde / ende daer naer op musijck noten ghestelt, opdat / die de voysen niet en weten / te beter moghen daer aen gheraken.’

‘Een nieuw liedeken, op de wijse van Pavien’, voor: ‘Den geest is gewillich, maer t'vleesch is cranck’, te vinden in Veelderhande Schrifturelijcke leysenen, Antw., z.j., geest, appr, 1587, sign. H r., berust op anderen strophenbouw.