Het oude Nederlandsche lied. Deel 2
(1905)–Florimond van Duyse–
Auteursrecht onbekend
[pagina 1535]
| |
A.1.
Iper, ô Iper, hoe toont gy u verheugt,
op uwe Thuyndagh-feeste siet men u in volle vreugt.
Waerom, waerom, vraegh ick, dat gy dit doet?
Gy sult my antwoordt geven: omdat het moet
geschieden tot een danck van weldaedt u gedaen
door Onse-Vrouw van Thuyne, die u in noodt quam bystaen.
2.
Die eertydts Iper heeft verlost, 't is klaer,
waer af men heeft geviert 't Jubelee van drie hondert jaer,
doen dese stadt sterckelyck was beleyt
van den Engelsman, het wordt u hier geseyt.
Maria siet het aen, die groot vermogen heeft;
Maria is 't, die troost aen haere Iperlingen geeft.
3.
Als Iper was twee maenden sterck beleyt,
soo hebben de vyanden tegen malkander geseyt:
‘aensiet de stadt van onder tot de kruyn,
't schynt als besloten in eenen stercken Thuyn.’
s' Hebben geretireert, Iper g'abandonneert;
looft Maria van Thuyne, die ons heeft gepreserveert.
4.
Tot een dancksegging' van dese gratie,
soo houdt men jaerelyckx noch de commemoratie,
op den eersten sondagh van Ougst, dit wel verstaet,
als binnen Ipre den Thuynschen ommeganck gaet;
wanneer dat daer kommen by duysende lien
om Onse Vrouw' te dienen en den ommeganck te sien.
5.
Den lesten Thuyndagh tot ieders groot verblien,
soo sal ick gaen verhaelen al het gonn' men heeft gesien:
alle de ambachten gestaedigh gemaniert,
met al hunne torssen ende keirsen verciert;
alwaer dat naer volgt met eene feestelyckheydt
de vier biddende ordens met alle de geestelyckheydt.
| |
[pagina 1536]
| |
6.
De torre van David is dan gekomen aen,
waer op scheen te vertoonen menigh kloecken edel-man
seer cierelyck gekleedt, met sweirden in de handt,
die scheenen te vechten voor het vaderlandt;
maer wat het wesen magh of wat het magh bedien,
laet ick in het jugeren van geleerde en wyze lien.
7.
De ghilde van Sinte Michiel die volgde naer,
met harpen en met pluymen en met hun sweirden allegaer;
kostelyk opgesteld van minste tot de meest,
om te vereeren dese Thuyndagh-feest,
en, soo ick meynde, dan so volgde na
de koninclycke ghilde al van Sinte Barbara,
8.
Die door hun musquetten maekten soo groot getier,
soo dat men niet en hoorde noch en sagh door roock en vyer;
elck ghilde-broeder scheen als een kloeck soldaet,
die met hun geweire lustigh ommegaet;
men soude geseyt hebben, dit best noteert,
dat sy hun leven dagen den krygh hadden gehanteert.
9.
Den ouden Reuse is dan gekommen aen,
die men somtydts sagh dansen ende somtydts stille staen,
en korts daer naer soo quam, met groot gesagh,
den nieuwen Reuse soo deftigh als hy magh,
met eenen panen justacorps seer treffelyck gekleedt,
soo dat hy spant de kroone boven al de reusen vreedt.
10.
De ketel-trommels ende trompetters, siet,
waeren met pluymen ende speelden menigh liedt;
twee nieuwe kemels quaemen daer aen-getreen,
met elck twee jongskens die dansten vooren heen;
het was een groote vreugt en oock een melody',
als ick daer maer op peyse dan soo word myn hert noch bly.
11.
Eenen grooten walvisch, meerminnen aen syn zy,
met eenen zee-godt Neptunus als hebbende heerschappy
over de baeren en visschen op de zee,
die quaemen daer aen als uyt een nieuwe ree;
en spoogh veel water onder veele lien;
veel wisten niet waer duycken ofte alwaer henen vlien.
| |
[pagina 1537]
| |
12.
D'helle met de duyvelen worden daer oock vertoont,
die Godt al aen de quaede ende boose menschen loont;
hierom doet het goedt en laet altydt het quaedt,
op dat gy in de helle niet en gaet;
de Ghilde van Sinte Sebastiaen met glans
quaemen daer op-gestreken, meest gekleedt als edelmans.
13.
Een konstich schip heeft men daer oock gesien,
waer vorwondert waeren een menigte van de lien;
want men sagh niet hoe het soo kost voorts-gaen,
maer quam gevaeren als op den oceaen,
met kabels en tauwen en met een zee-peirdt groot;
op 't schip sat Onse-Vrouwe als een zee-sterre in den noodt.
14.
Aenschauwt de garde van onzen nieuwen Reus,
die aerdigh was gemaeckt zeer konstigh ende zeer pompeus;
tot een beschermingh ende een lyf-wacht
wordt dese garde den Reuse toegebracht;
want hy siet veel vremt volck alwaer hy gaet of staet,
en vreest voor conspirati' ofte wel eenigh verraet.
15.
De konincklycke Ghild' van Sint Joris goedt
is dan oock aengekomen prachtigh ende wel gemoedt,
ende een draecke, 't dient hier oock verbreydt,
die van een schoone maghet alhier wierdt geleydt,
en daer volgde naer eenen wagen schoon,
die naer myn best onthouden wort genamt Salomons throon.
16.
Den schoonen opvaert een ieder wel beviel,
die aerdigh wierdt gemaeckt, seer konstigh ende oock jentiel,
hoe dat Maria met de engels schoon
uyt 't graf verryst, en klimt naer 's hemels throon;
by duysende menschen hebben dit gesien
en konnen niet begrypen hoe 't soo konstigh kan geschien.
17.
Oorlof, ô Ipre, ô wydtvermaerde ste',
hoe sagh men u floreren als gy waert in peys en vre';
't schynt dat de goden en godinnen al
verlieten Parnassus en quaemen in uw dal:
Pallas, Minerva en Rethorica fier
sagh men in u floreren met een oprechten bannier.
| |
[pagina 1538]
| |
18.
Die ons dit liedeken eerstmael heeft gedicht,
het isser eenen jongman, boek-drucken is syne plicht;
is 't wel gecomponeert of is 't niet wel gedaen,
'k bidd' u, lief-hebbers, en wilt het niet versmaen;
ter eeren van den Thuyndagh doet dese eer,
en wilt het my eens brengen, want het singen droogt soo seer.
5, 6. De vier in de XIIIde eeuw gestichte bedelorden van de Dominicanen, de Franciscanen, de Augustijnen en de Carmelieten. - 7, 2. sic. Rond den heerd; Vandeputte: met Karpen, enz. - 8, 5. t.: die best. - 9, 5. panen justacorps (l.: justaucorps) = fluweelen sluitjas. - 14, 3. t.: beschermigh. | |
[pagina 1539]
| |
2.
't Is sy die Ieper verlost héft uyt gevaer,
wiens jubeley wy vieren héden van dry hondert jaer;
dan was de stad rondom seer nauw berend
door d' Engelsmannen en door 't oproerig Gent.
Maria siet het aen, die groot vermogen héft,
Maria troost en hulp aen haer lieve Ieperlingen géft.
3.
Ieper twee maenden bevochten sonder vrucht,
de bondgenooten seyden, sich bereydende ter vlucht:
‘van heel de stad men siet alleen de kruyn;
sy is besloten in eenen sterken Tuyn!’
Sy trokken schielijk af, bevreesd voor meerd'ren nood;
loft al de Tuynsche Maegd, die ons haren bystand bood.
4.
Uyt dankbaer hert, voor soo krachtig gena,
bied men Maria hulde pligtelyk jaer voor en na.
In Oegst daer toe den eersten Sondag staet,
als binnen Ieper het blyde klokspel gaet,
wanneer er toeloop is van duyzende van liên
om Onze Vrouw te dienen en den ommegang te sien.
5.
'k Moet nu verhaelen wat men vol eer en deugd
alhier den laetsten Tuyndag héft gesien tot ieders vreugd:
d'ambachten eerst in pronk-gewaed vergaerd
met wassen torssen in dobbel rék geschaerd,
waer achter volgden na tot elks gestichtigheyd
de vier bédelend' orders met geheel de geestelykheyd.
6.
Seffens de torre van David kwam alsdan,
waer op men sag verschynen menig kloeken édelman,
seer ryk gekleed, met sweerden in de hand,
veirdig te vechten voor 't lieve vaderland
en voor de suyvere telg uyt Davids bloed getéld,
op wie godvruchtig wyst haer omgedregen sinnebéld.
7.
Siet, hoe den ouden Reus vol van jongen moed
valt hier en daer aen 't dansen, wyl hy syne ronde doet,
en korts daer na, het wésen vol gesag,
den nieuwen Reuse kwam deftig voor den dag,
in 't edelste fluweel met fynste goud gekant,
soo dat hy spant de kroone boven allen Reus van 't land.
| |
[pagina 1540]
| |
8.
Siet nu de lyfwacht van onsen nieuwen Reus,
gekleed in silver harnasch, alle mannen groot en preus,
met spies en helm strydveirdig in der daed
om te beschermen dit pronkstuk voor verraed;
wie wét wat schuylen mag in een soo dikke wolk
van alle slach van sinnen van het toegeloopen volk.
9.
't Manschap van Sint-Michiel bereyd ten slag,
met blinkende slag-sweirden stapte toe tot meer ontsag,
met pluymen op, al kostelyk om 't meest,
om te vereeren de Jubel Tuyndag-feest;
van eener vorm gekleed, hun volgde seffens na
de koninglyke gilde van de Maegd Barbara.
10.
Siet hun optrekken met een soo trotsch gelaet
als immer konings bende naer een swaeren optogt gaet;
rap aen 't geweir, soo rustig en soo koen
als oude krygers in volle woede doen,
en hun musket geschot maekte soo groot getier,
dat niemand meer en hoorde nog en sag als rook en vier.
11.
Kétels en trommels, trompetten komend uyt
door ridders in schaer-laken, gaven schallende geluyd;
de Bogeniers van Sint-Sebastiaen
sag men uytmuntende met gulde kokers aen;
tot algemeene vreugd hun volgde van naby
van fluyten en schalmeyen eene soete melody.
12.
Jonge meirminnen van schoonen hupschen swier
by eenen grooten walvisch, en den god van 't hoog bestier
vaert op 't gewoel, en dieren van de see
aldaer verscheenen als waerend op de ree;
den visch vél water schoot met vlaegen op de liên;
sy wisten niet waer kruypen om die groetenis t' ontvliên.
13.
Duyvels en helle daer wierden ook vertoond,
waer mede God de kwaede volgens hunne werken loont;
te midden vreugd, het schrik-tooneel der hel
déd men versoeten met een behaeglyk spel:
twee kémels kwamen op met een geméten stap;
voor elk twee lieve jongens dansten éven schoon en knap.
| |
[pagina 1541]
| |
14.
Wéderom héft men een konstig schip gesien,
waer op verwonderd juychde heel de ménigte van liên:
een see-peird eerst als op de baeren klom,
met blaeuwe seylen het schip daer achter swom,
de vlag was suyver wit, de mast van goude rood,
op 't schip zat Onse Vrouwe, waere see ster in den nood.
15.
Dan kwam het glansig en luysterlyk vertoog
van Sint-Joris gilde, 't géne schemerd' in elks oog,
al snel te peerd, gewapend tot den tand;
een fellen draeke voor hun wierd by der hand
geleyd van eene Maegd, 't was wel verruklyk schoon,
hun volgd' een gulden wagen, die verbeelde Salmons troon.
16.
Onse Vrouwe opvaerd was van soo snégen vond,
dat iederen aenschouwer suf en als verwésen stond.
Maria scheen in 't meesterlyk vertoon
hoog op door engelen gevoerd by haeren soon;
van véle duysend liên, dit hebbend' afgespeurd,
geen eenen kon begrypen door wat konst het was gebeurd.
17.
Oorlof, ô Ieper, ô wyd vermaerde steê!
Hoe hoog sag men u praelen als gy waert in rust en vreê;
gy kwam naeby in rykdom en verstand
de beste stéden van geheel Néderland;
de laken-wévery, der borgren groot getal
bewysen die beruchtheyd met de kerken en de Hal.
18.
Die ons dit liedeke voormaels héft gedicht,
het was er eenen jongman, die boekdrukken had voor plicht;
hy héft seer wel en loffelyk gedaen;
hy hield daer mede d' eer van Maria staen,
en d' eer ook van de stad en haer voorleden gloor;
géft, Ieper, aen de jongheyd lof en dank alle eeuwen door.
5, 4. rék = reek, reeks. - 9, 1. de schermers gilde. - 9, 6. ‘de Busseniers.’ - 11, 3. de Hand-Bogeniers, handboogschutters. - 12, 5. Zie hiervoren, nr. 348, bl. 1267: ‘Den walvisch speelt niet mis’. | |
Tekst.A. Kanunnik Vandeputte, Ana pour servir à l'histoire des fêtes de la Flandre Occidentale, in Annales de la Société d'émulation de Bruges, 2de reeks, VI (1848), bl. 165, ‘stemme: La Vendosme’. Dit 17de-eeuwsche lied waarin het beleg van Ieper wordt bezongen, dat plaats greep in 1383, is geteekend: ‘Meer uyt jonst, als uyt konst’, daaronder: ‘Vidit P. Vandermeersch, L.C. De uitgever achtte het | |
[pagina 1542]
| |
nuttig, een lied te herdrukken dagteekenend van 1683 en waarvan de exemplaren zeer zeldzaam zijn; - Dr. J. van Vloten, Nederl. geschiedzangen, 1852, I, bl. 61, de eerste vier strophen en de slotstrophe; - L. de Baecker, Chants historiques de la Flandre, 1855, bl. 189, 5 str. naar v. Vl.; - Rond den heerd, Brugge, IV (1869), bl. 282, volledige tekst met verjongde spelling. - Vandenpeereboom, Ypriana, Brugge, V (1881), bl. 340, naar Vandeputte. B. Los blad, nr. 53, gedrukt te Ieperen bij Lambin-Verwaerde, ‘Tuyndag-liedje gemaekt in de dry honderdjaerige jubiley van 1383, stemme: La Vandôme’, hierboven weergegeven; - Vander Straeten, t.a.p., bl. 333; - Vandenpeereboom, t.a.p. bl. 354; - Nederlandsch lb. uitgegeven door het Willems-Fonds, I (1891) bl. 144, de eerste vier strophen. Op hetzelfde los blad komt een tweede lied voor, geteekend ‘L*** van Ypre’: getiteld: ‘Zang ter gelegenheid van de vyftigjaerige jubelfeest van het ontzet van Ypre, gebeurd den 8en Augustus 1383, na een hardnekkig beleg van negen weken, door de Engelschen en Gendtenaers: deze jubelfeest gevierd den vierden en elfsten Augustus 1833,’ met aanvang: ‘Door tweedrag dreunde 't gewelf der roomsche kerk’. Op zijne beurt werd dit lied gezongen op de wijs: ‘Ypre, ô Ypre, hoe toont gy u verheugd’. Vandenpeereboom, die dit tweede lied mede herdrukte, leert, dat de tekst B, volgens de kroniek van Vereecke, in 1812 werd ‘ververscht’ door leden van de letterkundige maatschappij: ‘Getrouwe herten’, en, dat het lied: ‘Door tweedrag’, enz., naar alle waarschijnlijkheid, werd vervaardigd in 1833 door den archivaris J.J. Lambin. Dr. P. Fredericq, Onze historische volksliederen, 1894, nr. 13, bl. 32, haalt de schrijvers aan die men over het lied en zijne geschiedenis kan raadplegen en leert, dat het Engelsche leger onder het bevel van den bisschop van Norwich was aangeworven om in Vlaanderen tegen de aanhangers van den paus van Avignon eene soort van kruistocht te ondernemen namens den paus van Rome. In een romantisch verhaal in de Fransche taal, getiteld Tuindag, zonder naam van schrijver, Ieper, Lambin 1854, leest men, bl. 4: ‘Cette fête (de jaarlijksche processie binnen Ieper) fut noramée Tuindag des deux mots flamands tuin, haie, et dag, jour; ‘cette ville [Ypres] n'était défendue que par de grands fossés, par un mur de gazon et une haie de pieux, à peu près comme Strabon rapporte que les Belges avaient coutume de fortifier leurs villes (Dervez, Histoire de la Belgique, tom. III; Lesbroussart, notes sur les Annales [de Flandre] de P. d' Oudegherst’). - Aan een anderen kant leest men in Rond den heerd, I (1866), bl. 280: ‘Het beleg duurde van den negensten Junij tot den achsten Augusti des jaars 1383. Op den elfsten Junij vonden eenige Engelschen, geloopen zijnde tot aen stads vesten buiten de boterpoorte geheeten de Lempe, eene jonge dochter van omtrent de dertien jaar, gelijk Sinte Agnes eertijds was, en die meende naar de stad te vluchten. Ja maar, zij vongen ze en wilden haar geweld aandoen, waarop het kind Maria ter hulpe riep, en uit hunne handen in 't water sprong van stads vesten. Zij dreef alzoo, altijd roepende en biddende, tot op een eilandeken in 't midden van 't water, en wierd eindelijk door Dries Paeldinck, captein van de boterpoorte, in de stad gehaald, tot | |
[pagina 1543]
| |
groote blijdschap der inwoonders. Daarom en om veel andere redens schrijft men het ontzet van Iper Onze Lieve Vrouwe toe en heet men den verjaardag van 't geval Onzer Lieven Vrouwen Thuyndag: immers omdat Onze Lieve Vrouwe als een Thuyn en staketwerk geweest heeft voor de stad, tegen 't geweld van hare vijanden.’ Zie nog: Rond den heerd, IV (1869), bl. 281. - Zie mede Carlier, Le poète Salomon Faber et Notre Dame de Tune a Ypres (Bulletin du Comité flamand de France, Dunkerque I (1860), bl. 435 vlg - Een stad ook een land wordt voorgesteld door eene maagd zittende in een ‘tuin’ (cf. de uitdrukking Hollands tuin). Het is niet onmogelijk dat de legende van O -L.-V. van Thuyne, die betrekkelijk jonger is dan de belegering, een ‘vrome’ vervorming is van dit symbool. - Jaarlijks nog, op den eersten Zondag van Augustus, gaat de Iepersche processie uit ter eere van O.-L.-Vrouw van Thuyne. Vanden Peereboom kon in de registers der Iepersche Kamers niet zien door wien de spreuk: ‘Meer uyt jonst, als uyt konst’ werd gevoerd. De ‘jongman die boekdrukken had voor plicht’, waarvan in de slotstrophe van beide lezingen van onzen tekst wordt gesproken, zou, volgens Vander Straeten, t.a.p., bl. 336, kunnen zijn de drukker Frans Bellet, in 1609 van St. Omaars gekomen, die, naar de stadsrekeningen, in 1634 eene geldelijke belooning ontving voor een gedicht ‘ghemaect ter eeren van myn heeren commissarissen ende myn heeren vander wet’. Stellig was Bellet in 1683 geen zeer jonge boekdrukker meer. | |
Melodie.Vander Straeten, t.a.p., naar eene mededeeling van Ph. Van den Berghe te Meenen, zooals de zangwijs met tekst B nog heden het Iepersch stedelied uitmaakt; - E. de Waegenaere, ‘organist der St. Jacobskerk te Yper, Tuyndag-liedje, voor zang met begeleiding van piano’, Gent, K. de Vylder, z.j. - Nederl. lb., uitg. door het Willems-Fonds, t.a.p.; - Dr. P. Fredericq, t.a.p. - Deze zangwijs kan ontleend zijn aan een marsch of aan een ballet ter eere van den Hertog César de Vendôme, geb. in 1594, oudsten zoon van Hendrik IV en Gabrielle d'Estrée, die in 1631 na drie dagen het beleg van Brugge moest opbreken. - Paul Lacroix, Ballets et mascarades de cour, I, bl. 237, geeft de beschrijving van een in 1610 opgevoerd Ballet de Monseigneur le duc de Vendôme. |
|
