|
| |
| |
| |
409. Als wy den handel wel doorzien.
Als wy den handel wel doorzien,
zoo wel van jong als van getrouwde lien,
nochtans klapt men dikwils agter 't gat
van d' een en d' ander, ik weet niet wat;
maer daer word meest gezeyd
waer dat men mind of vreyd.
| |
| |
Ten eersten, vind men een jongman,
die hem zoo stil houd als hy kan,
men zegt alom: het is een pry,
zoo hy sterft wat heeft hy meer als wy;
die houd het voor een schand.
Vind men nog ergens eene maegd,
die haer wat stil en eerbaer draegd,
men hoort zoo dikwils aen:
zyn zoo diep van gronden;
is een dochter geestig of plaisant,
men zegt: het is een lichte dant;
blyft zy lang zonder man,
Spreekt er een jongman tegen een meyd,
daer word ook genoeg van hem gezeyd;
men spaert geen faem of eer,
principael als het op trouwen gaet;
Momus snuyter vliegt dan langs de straet,
en spouwd daer veel fenyn;
zoo wel by groot als kleyn.
Den jongman is te groots, te pront,
te zwart, te rost, te blont,
het zelve word ook van de bruyd gezeyd
en g'heel haer familie uytgeleyd;
komt dan al voor den dag,
| |
| |
Als men dan ook eenen man vind,
die zyn vrouw volgens plicht bemind,
't is een vrouwenstreelder;
vind men dan ergens een goede vrouw,
die haren man bewyst eer in de trouw,
dan komt er een deel van zin,
die zegt: 't is een zottin
Geen knecht, geen meyd, geen vrouw of man,
die ieder een zynen zin doen kan;
maer die hier vroeg en laet
daerom al die hier bezyden staen,
leert dit lied waer in ik u vermaen;
reynigt van vuyl en stof;
7, 8-9. Vgl. hiervoren bl. 1006, r. 3, en A. Bijns: ‘Uws selfs hof wilt wien’, I, 11e.
| |
Tekst.
Van Paemel, Gent, los blad, nr. 26, ‘Liedeken van den Handel. Hoe 't heden dags gaet. Stemme: eene aangename wijs’; tekst hierboven; - Pol de Mont, Volkskunde, VIII, (1895-96), bl. 112, die denzelfden tekst, behoudens enkele varianten, mededeelt, meent, dat dit lied wel een meesterstuk van Joseph Sadones zou kunnen wezen. Deze liedjeszanger in 1755 te Opbrakel geboren, en in 1816 te Geeraardsbergen overleden, heeft, naar men verzekert, niet minder dan drieduizend liederen gedicht.
De wijs ‘van den Handel’ wordt aangehaald: bij Van Paemel, los blad, nr. 16, voor: ‘Wel Luxembourg, gy schoone stad’ (‘Over de kapitulatie en het overgaan der stad Luxembourg, op den 7 Mey 1795’); - nr. 38, voor: ‘Komt hier lieden van goed gedagt’ (‘Rouwklagt van den Dolfyn, zoontjen des konings van Vrankryk, verdrukt zynde en doende zyn beklag, in de gevangenisse den Toren des Tempels, binnen Parys’); - nr. 75, voor: ‘God toont zyn werken wonderbaer’ (‘Wonderbare geschiedenis van eenen voerman, die door de hulp van eenen armen mensch op de baen van Uytrecht uyt zyn verdriet is verlost geweest’); zelfde tekst bij De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 61, bl. 221, ‘De voerman; - nr. 77, voor: ‘Het Heylig schrift die toont ons aen’ (‘Geschiedenis van 't nieuw geboren sprekend kind’ (1828); - J. Thys, Antw., los blad, nr. 32, ‘Kom luystert
| |
| |
wat ik u verkon’ (‘Liedeken op de dood van Napoleon’, 1621). Het lied ‘Wel Luxembourg’ (Van Paemel, blad 16), heeft daarenboven als wijs: ‘Catharina Lomaers’; - Het Brabands nachtegaelken, Van Paemel, Gent, z.j., bl. 59, voor: ‘Menschen bemerkt hier kleyn en groot’ (‘Gezang op het overkomen van de dood’).
| |
Melodie.
De Coussemaker, t.a.p. - In het tijdschrift Maerlant, Thielt, 1853, waarvan alleen de 98 eerste bladz. verschenen, deelt A.A.A. [A. Angz. Angillis], bl. 92, een Lied van de Bien mede, van P.J. De Ryckere, een pottenbakker-rederijker, o. 1734 te Isegem geboren, in 1802 te Roeselare overleden. In eene aanteekening zegt Angillis: ‘mijn vriend P. Boutens heeft de goedheid gehad deze verzen voor den druk te overzien’. Ziehier het lied:
'k Kwam laestmael in een hof gegaen,
daer zag ik vele korven staen
met biekens zuiv'r en puer,
van dierkens die met bloemekens zich voên,
en honing zuigen, zonder schaê te doen;
een alderdierbaerst stof,
waervan men tot Gods lof,
het licht brandt in zyn hof.
't Was in het midden van den dag,
wanneer ik al die bietjes zag
die 't saem, in vrede en min,
ik nam intentie op hun neerstigheid;
ik zag den koning, die met zorg en vlyt
bestierde gansch het werk,
hetgeen hem maekte sterk,
en ik ging voord'r in 't perk.
Ik zag daer al die korven rond,
waarin dat ik een ledig vond,
welk d' oorzaek was van hun bederfenis?
Hij zeide: een korf, die zonder koning is
zoo als gy hier ziet staen.
| |
| |
Dan dacht ik met myn klein verstand:
dat gaet alzoo met ryk en land,
daer prins noch koning is!
want eene stad of land van prins ontbloot,
dat valt in onmagt en welhaast in nood,
vol haet, nyd en verschil;
de koophandel staet stil,
Een huis is haest geruïneerd,
waer 't recht en het ontzag manqueert.
Zoo gaet het in een land;
't ontzag en het verstand
Voorwaer, my dunkt dat is een hemelsch straf,
als God een land neemt zyn regeerders af;
En wilt men zien gerusten tyd,
laet ons dan bannen haet en nyd,
op dat wy mogen zien ons vaderland
beklyven tot een' alderbesten stand,
door Gods voorzienigheid,
Hoe menigmael in dezen tyd
en wordt God niet vermaledyd?
Niet van een Turk of Jode kwaed van faem,
maer van die voeren eenen kristen naem;
| |
| |
Naar ons door Angillis wordt verzekerd, verwierf De Ryckere, geholpen door zijn vriend Pieter Caytan, die zijne liedjes in muziek bracht, een aanzienlijken naam te Roeselare, waar hij zich gevestigd had. In zijne Kronijk der Rousselaersche Rederijkkamer ‘De Zebaer herten’, Tielt 1854, bl. 31, herdrukte Angillis het lied van De Ryckere en voegde er de melodie bij (de tekst werd opnieuw gedrukt in de tweede uitgave dezer ‘Kronijk’, opgenomen in Rumbeeksche avondstonden, Rousselaere-Gent, 1856, bl. 140 vlg.):
'k Kwam lest-mael in een hof ge-gaen,
Daer zag ik ve - le kor-ven staen
Met bie-kens zuiv'r en puer,
Hoe slecht genoteerd, is deze melodie geene andere dan degene ‘van den Handel’, eene zangwijze die wij reeds in 1683 op den Gentschen beiaard aantreffen (zie de liederen: ‘Liefste Roselinde’ en ‘Schoone maegd, ik heb u nu zoo lang gevrijd’, I, bl. 314-318 hiervoren).
Naar hetgeen ik vernam van mijn vriend F.A. Gevaert, werd deze zangwijs omstreeks het jaar 1830 te Oudenaarde (Oost-Vlaanderen) vooral gebruikt door de liedjeszangers, voor de liederen, die zij tijdens rechterlijke uitvoeringen, onmiddellijk na de terechtstelling zongen, ter plaats zelf. Dit treurig gebruik bleef in ons land bestaan, tot aan de feitelijke afschaffing van de doodstraf, tot omstreeks 1861. - Onder de losse bladen van Van Paemel vindt men, bl. 72, een ‘Klachtliedeken van een joffrouw tot Brussel gejustitieert den 15 January 1777. Stemme: van het droevig nonneken’, aanvang: ‘Grooten God, waertoe ben ik gekomen’. Het bij dit lied gevoegde prentje dagteekent stellig van de XVIde eeuw, en heeft zeer waarschijnlijk voor een 16de-eeuwsch lied van denzelfden aard gediend. Ten allen tijde waren moorden en andere gruwelen voor de liedzangers eene onuitputbare stof. ‘Geen enkele geruchtmakende misdaad’, zegt Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 742, ‘of men hoort haar kort daarop in een lied verhalen. Over het algemeen bestaat er bij het volk een sterke trek tot het ijselijke, het somber romantische, het zwaarmoedige en het sentimenteele.’
|
|
Auteursrecht onbekend