Het oude Nederlandsche lied. Deel 2

(1905)–Florimond van Duyse– rechtenstatus



[pagina 1336]
374. Sinte Maertens vogeltje.
A. 1. 2. 3.
[pagina 1337]
4. 1. Sinte Maertens vogeltje is met zyn rood kapeugeltje gestoven, gevlogen regt over den Ryn, waer datter vette verkens zyn. Goed vrouw, geeft ons wat, alle henners leggen wat. 2. Hier weunt een ryken man, die ons wel wat geven kan; veel zal hy geven; lang zal hy leven; zalig zal hy sterven, het hemelryk beërven.
[pagina 1338]
3. De maerte loopt den trap naer op; zy tast wel in den notenzak. Zy tast wel niet daer nevens; zy zal ons wat gaen geven. Geeft wat, houd wat, 't naeste jaer weder wat. 4. Boven in de vorsten daer hangen lange worsten. Geeft ons de lange, laet de korte hangen. En laet ons niet lange staen; wy moen nog een huys voorder gaen. Geeft wat, houd wat, 't naeste jaer weder wat. A². Sinte-Maertens vogeltje al met syn rood keuveltje is gebooren in wit satyn! De plumkens die van vooren zyn zullen zyn voor Benjamyn.
Martijn! turref in de murref. B. 1. Martijn! turref in de murref in de maneschijn, gooi in de mos, gooi in de wijn! nier woont Sunte Martijn. 2. Martijn had een schaartje, dat wou niet knippen, Martijn had een messie, dat wou niet snijen, Martijn had een touwetje, dat wou niet knoopen. Geef me-n-een turrefie of een houtjen en laat me daarmeê loopen.
[pagina 1339]
3. Hier woont 'n rijkman, die veul geven kan, veul kan i geven, zalig zel i leven, zalig zel i sterreven, de hemel zal i erreven, God zal em loonen met honderdduizend kroonen. met honderdduizend rokkies an! hier komt Sunte Martijn an. B². Turref in de murref en de maan die schijnt. De meid is mooi al is ze wat zwart. De molen is verbrand. Daar is geen beter meid in Holland. De brand vliegt in de lantaren, de vonken vliegen er uit. Wie heeft buurman dronken gemaakt? Steven van der Klokken! Sinte Maarten is zoo koud. B³. Sinte Maarten is zoo koud, geef m' een turfjen of een hout, om mij wat te warremen met mijn blanken arremen! Geef wat, houd wat! 't Ander jaartje weêr wat. Een zakje met zemelen, een zakje met kruid - hier hangt de gierige duivel uit.
Sinte Maartens avond. C.
[pagina 1340]
Sinte Maartens-avond, en mijn torre gaat mee naar Gent. En als mijn moeder koeken bakt, 'k zitten er geern omtrent. Stook vier, maak vier ter eere van sinte Maarten is hier. In zijn bloote arremen, hij zou zoo geeren warremen. 'k Zetten hem in een hoekje, 'k geven hem daar een koekje; 'k zetten hem onder de tafele, 'k geven hem daar een wafele; 'k zetten hem onder den trap, 'k geven hem daar een schotel pap.

[pagina 1341]
Sinte Merten vandere genuchten. D. Ga naar voetnoot(1) Sinte Merten vandere genuchten, hij met zijnen grijzen baard! Juffrouw, wil ons kabasken wat vullen, en laat ons niet lang meer staan; dan zullen wij lustig smullen! Adieu, juffrouwken, tot het naaste jaar! 1, 1. vandere = van de. Van daeg is 't sinte Merten. E¹. Van daeg is 't sinte Merten, en morgen is 't de kruk, wy komen uit goeder herten, en helpt ons uit den druk.
[pagina 1342]
Wy zullen zyn leven van hier niet gaen, of wy hebben wat opgedaen: hout, hout, turf en hout, och! wy zyn zoo zeer verkoud; kloeren kloeren haentje, een turfken, of een spaentje: hoe ver zal dat vliegen? over de Merk en over den Rhyn, 't zal nog wel een goede sinte Marten zyn. E². Ga naar margenoot+1. Vandaag is 't sinte Merte' en morgen is 't de kruk. Wij komen uit goeder herte, en helpt ons uit den druk. Wij zullen van ze lève van hier nie gaan, of wij hebben wat opgedaan. Ga naar margenoot+Krij' 'k wat a's te blieft? Ga naar margenoot+2. Ik weet nog wel 'en goei vrouw, die ons nog wel wa' geve' zou, hoelank zal ze lève? honderd jaar en eenen dag, zoolank ze kèès en brood mag. Ga naar margenoot+Krij 'k wat a's te blieft? Ga naar margenoot+3. Haut, haut, turf en haut, 'n turfken of e' spaantje, kloerekloeren haantje? hoe wijd zal da' vliege'? over de mer't en over de mijn, 't zal nog wel 'ne goeie sinte Merte zijn. Wanneer ze niets krijgen: Ga naar margenoot+3. Ginder aan dat hoog huis, daar hangt 'ne zak mee zemelen uit, zoo menige zemel, zoo menige luis, schupt da' wijf in 't sch ... huis!
Tekst en melodie. A. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, nr. 34, bl. 96, ‘Sinte Martens-lied’. G.J. Boekenoogen Onze rijmen, bl. 25, geeft de lezing:
[pagina 1343]
Sinter Maarten heeft een veugeltje met een rood keuveltje, met een rood rood rokje an, dat is Sinter Maartens man. Keuvel, kovel, voegt de uitgever er bij, beduidt kap, maar de beteekenis van het woord is nu bij de meesten vergeten, van daar dat men met de oorspronkelijke lezing ‘keuveltje’ aan het knoeien is gegaan. Te Groningen, op St. Maartensavond (10 November), liepen de jongens met brandende lantaarns op een stok en zongen: Kip, kap, kogel, Sinte Meertens vogel! Welk een vogel was dit? Een gans, of een goudhaantje? J. ter Gouw, De volksvermaken, bl. 240, laat aan de Groningers de zorge dat zelve uit te maken, ofschoon hij overtuigd is, dat zij op St. Maarten liever een gans dan een goudhaantje op de tafel hebben. Alhoewel in de eerste strophe van A wordt gesproken van den Rijn en ofschoon van A¹ eene Duitsche lezing van de Rijnstreek (d.C., t.a.p., bl. 98-9) bekend is, moet men onzen tekst daarom niet als van Duitsche afkomst aanzien. D.C. houdt integendeel den door hem medegedeelden Duitschen tekst voor eene vertaling van den Nederlandschen. De tweede strophe van A en van E² wordt nagenoeg teruggevonden onder de rommelpotliederen (zie hiervoren, bl. 1325: ‘'k Heb zoolang met den foekepot geloopen’). St. Maartens- en rommelpotliederen 't liep al, vanwege de jongens, op een schooien uit.
A². D.C., t.a.p., bl. 99: dikwijls wordt nog bijgevoegd (vgl. het volgende lied): Sinte-Nicolaes van Tolentyn, brinkt een koekje van lekkerdynk, lekkerdynk met saffraen zal al in myn koffertje gaen. Myn koffertje is te verkoopen tien pond en een half. Een koeye en is geen kalf, een kalf en is geen zwyn, 't gae morgen Sinte-Maerten zyn. J. ter Gouw, t.a.p., bl. 243, deelt de volgende Medembliksche lezing mede: Sinte Maertjens veugeltje zat al op ien heuveltje, zat al op ien stokkie, met zijn rood rood rokkie, enz.,
[pagina 1344]
en is van meening dat ‘rood rood’ hier voor ‘rood goud’ staat, en dat hier zeker geen gans, maar een goudhaantje bedoeld wordt. Firmenich, Germaniens Volkerstimmen, I, 139, geeft inderdaad een Martins-Lied (‘Mundart der Altmark’) met aanvang: Martens, Martens Vöä͡gelken, Met dien vergülden Flö͡ägelken. In den Reinaert, ter plaatse waar Tybeert de vaart naar Maupertuis, Reinaert's slot, onderneemt, leest men, naar Dr. W.L. van Helten's uitgave, v. 955-60: Doe zach hi (Tybeert) van verren ende vernam, waer Sente Martins voghel ghevloghen quam, ende riep: ‘al heil, edel voghel, kere herwaert dine vloghel ende vliech te miere rechter hant!’ J.F. Willems, in zijne uitgave van den Reinaert, bl. 43, v. 1047, teekent aan: ‘Sente Martins vogel, de kraai en volgens sommigen de gans’. Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 378, steunende op Simrock, Handbuch der deutschen Mythologie, bl. 534, neemt den St. Maartens-vogel voor de kraai of den op de kraai gelijkenden zwarten specht. Zie hiervoren I, nr. 90, bl. 391, het lied: ‘Het wayt een windeken’, str. 6, v. 4. Zie nog J. ter Gouw, Noord en Zuid, VII, 1, waar St. Maartensvogel = gans of bergsijsje, en Verdam, Mnl. Wdbk., i.v. Martijn, volgens wien ‘de verklaring niet vast staat’. Reeds in de oud-fransche bronnen van den Reinaert, namelijk in Méon's uitgave (zie van Helten, t.a.p., bl. XV vlg.), komt de door Tybeert ontmoeten vogel, ‘l'oisel Saint Martin’ voor. Maar ook de Franschen zijn het over den aard van dien vogel niet eens. Larousse, legt het woord ‘oiseau de St. Martin’ uit door ‘busard’, in het Nederlandsch: buizerd of muizenvalk; in Revue des tradit. pop, Paris, VI (1891), bl. 204, heet het: ‘l'oiseau diversement identifié, de Saint Martin.’
B. Hoffmann v.F., Niederl. Volksldr., nr. 181, bl. 321, overg. uit Den navorscher, I, bl. 64. Zoo zongen de kinderen te Amsterdam in de eerste dagen van November en zamelden turf, hout en geld in. - Zelfde tekst, J. ter Gouw, t.a.p., bl. 240 vlg., wien wij de hier volgende aanteekeningen ontleenen. Vanouds werden op S^t Maartensavond, groote vuren ontstoken waarbij men danste en sprong, wat soms aanleiding gaf tot baldadigheden, in zoo verre dat eene Dortsche keur van 1443, ten gevolge van de ‘veel onrelikheden’ door ‘die jonge boefkens’ op S^t Maartensfeest bedreven, de ouders aanmaant om op hunne kinderen te passen, met bedreiging van zware straffen tot besluit. Tot in 1830 werden in Noord-Brabant nog schier in elk gehucht of elke wijk, op een heuvel in de heide of in een akkerveld, Sint-Maartensvuren gebrand (P.N. Panken, Ons Volksleven, Brecht, VII, 1895, bl. 181 (lees 121). - Sedert vele jaren reeds werd het Sinte-Mertenvuur te Werchter (Brabant) door het gemeentebestuur verboden, omdat de kwâjongens niet ver genoeg van de mijten en schuren der verontruste boeren verwijderd bleven (J. Bols, Honderd oude Vlaamsche liederen, 1897, bl. 249). - Zie mede Dr. G.D.J. Schotel, ‘Leven van Martinus (Bisschop der Galliërs),
[pagina 1345]
zijne vereering na zijn dood in het St. Martinsfeest’, in Tilburgsche avondstonden, Amst. 1850, bl. 3-96. Murref in het Amsterdamsch, zegt ter Gouw, is mond, maar niemand steekt turf in zijn mond, 't woord is dus hier alleen gebruikt om 't rijm en de alliteratie tot hulp te komen. - 't Schaartje, mesje en touwtje, zon men kunnen toepassen op het afsnijden van St. Maartens mantel en het toeknoopen van denzelfden mantel, maar 't heeft allen schijn dat die dingen betooverd waren en door het vuur moesten gezuiverd worden. - De ‘honderdduizend rokkies’ (rokjes) zijn de belooning van den man, die zelf kan lijden om anderen te dekken. - ‘Gooi in de mos’, namelijk: in uw keel. In Frankrijk drinkt men op St. Maartensfeestdag nieuwen most en nieuwen wijn; in Holland deed men 't ook. Daarom zong men: Sint Martijn, Sint Martijn, 't avond most en morgen wijn. In 't Noorden van Duitschland stond de St. Maartensdronk in hooge achting: Wer sich vol sauffen kann, wird ein rechter Martins-mann. Ook in 't Zuiden werd hij niet minder vereerd. De Italiaansche Pontanus schreef in de tweede helft der XV^de eeuw, dat de ijverige vereerders van St. Maarten het eene schande achtten op zijn feest niet dronken te zijn. En nog ten tijde der Kerkhervorming wekte het vermoeden van ketterij, als iemand den St. Maartensdronk weigerde. Dr. J. Winkler, Iets van St. Maartensdag in de Noordelijke gewesten (Rond den Heerd, 27 9^ber 1887), leert ons de volgende lezing kennen: Rood, rood rokje, Sinte-Maartens stokje, Sinte-Maarten is zoo koud, Geef 'em een turfken of een hout, Om 'em bij te warmen Met sien bloote armen. Het ‘Rood, rood rokje’ treedt hier weer te voorschijn. Nu, wat het stokje betreft, volgens Dr. Winkler staat het in verband met de op stokken gevestigde brandende keerskens, door de jongens al zingende rondgedragen, keerskens die zij in uitgeholde en handig uitgesneden groote rapen zetten, om te beletten dat die lichtjes zouden uitgebluscht worden door den wind. De heer J.H. Scheltema deed mij opmerken, dat de mantel van St. Maarten rood wordt afgebeeld, en dat 't wapen van Utrecht, verbeeldend den mantel van dien heilige, voor de rechterhelft rood, voor de linker wit (blank) is, omdat die helft is afgesneden.
[pagina 1346]
Zoo dit stokje daar maar niet staat voor 't lieve rijm? Ten ware het betrekking had op de St. Maartens-kruk, waarover verder. Te Veurne (West-Vlaanderen) zijn de uitgeholde rapen ook in eere (Baron de Reinsburg-Düringsfeld, Calendrier belge, 1862, II, bl. 268), wat niet belet dat de papieren lantarens daar mede sinds lang in gebruik traden. Nog jaarlijks op den avond van St. Maarten, loopen de Veurnsche kinderen met hunne brandende kaarskens de markt rond, terwijl ze onophoudelijk zingen: ‘Sin' Martin, boule, boule boule’, enz. Dit liedje dat, naar ik van mijn vriend Prof. J. Vercoullie vernam, insgelijks te Oostende en te Nieuwpoort bekend is, wordt daar gezongen verschillende weken vóór het feest, dagen achtereen. Ongetwijfeld is het uit Frankrijk overgewaaid, want Veurne ligt bijna aan de Fransche grens. De heer Cesar Depagie te Veurne was zoo goed het voor ons te noteeren: Sin' Mar - tin bou - le, bou - le bou - le, Sin' Mar - tin bou - le, Pakt een stok en slaat hem op zijn kop Op - dat hij zee-re deur-loopt. Datzelfde liedje wordt teruggevonden bij Desrousseaux, Moeurs de la Flandre française. Lille 1889, I, bl. 69 vlg.: Saint-Mar - tin bou - le, bou - le bou - le! Donn' des cro-quan - dou -les, Dans la ru' des Ca - pu - cins, Donn' des bou-dins! Donn' des bou - dins. Desrousseaux vertelt, naar V. Derode, Histoire de Dunkerque, hoe St. Maarten eens zijn ezelken had verloren en het dier hem door de kinderen werd teruggebracht, en hoe ‘pour les remercier, Saint Martin les gratifia des dragées qu' avait produites sa monture, et qu'il changea en délicieuses pralines’. ‘Croquandoules’ waren eene vroegere Duinkerksche lekkernij, eene soort van ‘macaron’:
B². J. ter Gouw, t.a.p., bl. 246, Hoornsche lezing. Wat die mooie zwarte meid, die verbrande molen, die dronken buurman beteekenen, waarom Sint Maarten te Hoorn in Augustus gevierd wordt, weet t.G. niet te verklaren. Naar zijn vermoeden ligt hier eenig vergeten feit der Hoornsche geschiedenis ten grondslag. We zagen hoe te Oostende en te Nieuwpoort wordt met de papieren lantarens ter eere van St. Maarten rondgeloopen, niet onmiddellijk vóór zijn dag, maar einde Augustus en begin September.
B³. Hoffmann v.F., t.a.p.; lezing van Leiden, ontleend aan Den navorscher, I, bl. 227.
[pagina 1347]
Te Utrecht zong men (zie ter Gouw, bl. 243): Stookt nu vier, maakt nu vier, Sinter Maarten die komt hier, al met zijn bloote armen hij zou 'm gaarne warmen. Eerst wanneer men hun de deur voor den neus toesloeg, zongen de jongens: Een zakje met zemelen, enz., eene verwensching, door ter Gouw, bl. 242, uit de tijden van 't ketterbranden afgeleid. Aan de ongelukkigen toch, die men ten brandstapel voerde, werd een zakje met kruit onder het kleed, voor de borst gehangen en 't zakje met zemelen drukt ‘broodsgebrek’ uit. Ook F.E. Delafaille, Gesch. van Mechelen, Mech., II, bl. 59, z.j. [1903], haalt een couplet in denzelfden trant aan, door de kinderen die ‘niets krijgen’, tot slot van hun St. Maartensliedje gezongen: Hier achter in dat hooge huys, daer hangt 'nen sack met semelen uyt; semelen in, semelen uyt, smyt dat vrouwken de vensteren uyt. In een St.-Truidensch Driekoningenlied uit het ineenloopen van verschillende liederen ontstaan, en te vinden in 't Daghet, I (1886), bl. 115, worden de ‘zemelen’ insgelijks vermeld. Als de jongens niets krijgen in het huis waar ze uit ‘heelen’ gaan, zingen ze: Ik kwam eene keer voorbij een deur der hoeng een zak met zemelen veur, zoo minnige zemel, zoo minnige luis, der zit eene gierige duvel in huis. Dezelfde bedelarij, met hare gelukwenschen - of verwenschingen - vindt men in sommige Fransche liederen terug, o.a. in een Nieuwjaarslied uit de omstreken van Montbéliard (Franche-Comté), voorkomend in Revue des trad. pop., Parijs, XIV (1899), bl. 2-3. Waar zij iets ten beste krijgen, zingen de kinderen, tot slot: Due (God) bénisse cette mâson, Monsieur X, ses bés gochons (zoontjes, garçons) Ses belles gaichottes (meisjes) tout di long. Ontvangen de jongens integendeel niets, dan luidt het: Due vos dene des raitt', aissai (muizen in groot getal), Ne tchin (noch hond) ne tchait (noch kat) pou les aittropai, Point de bâton pou lais tiuai (te dooden).

[pagina 1348]
Tekst en melodie. C. Lootens et Feys, Chants pop. flam., nr. 137, bl. 228, ‘Sinte Maartens-avond’. - Heeft wellicht het woord ‘toren’, vraagt t.G., bl. 245, hier denzelfden zin als in 't lied van den Ever: Ghi hebt te voren Ghedaen toren Den vorders miin, enz., ‘dan wenschen de Bruggelingen op St. Maartensavond alle haat en kwaad van zich en den Gentenaars op den hals’. Maar die toren die naar Gent gaat, doet zich niet alleen voor te Brugge, maar ook elders in West-Vlaanderen (J.W. Wolf, Wodana, bl. 87), en te Veurne (Baron de Reinsberg-Düringsfeld, t.a.p., bl. 269); daarbij schijnt het moeielijk aan het woord torre, hier voorkomende in den Middelnederlandschen, nog heden in West-Vlaanderen voortlevenden vorm (Ohd. turra), den zin van toren, onrecht, toe te kennen. Naar de welwillende mededeeling van den heer Cesar Depagie te Veurne, zingen de Veurnsche jongens: Sin - te Maar-tens a - vond, de tor - re ga' meê na Gent, en als mijn moe - der koek-jes bakt, ik zit er geern om - trent; zit ik in een hoek - je, 'k krijg een beet - je koek - je; zit ik on - der den ta - fel, 'k krijg een beet - je wa - fel; zit ik al on-der den zol-der-trap, 'k krijg een groo-ten schop in mijn gat. R. Ghesquiere, Volk en taal, 1893, bl. 104, ter plaatse waar het St. Maartens-feest in West-Vlaanderen door hem wordt beschreven, maakt ons bekend met eene zangwijs van denzelfden aard: Sin - te Maar - tens - a - vond de tor - re gaat meê naar Gent, enz.
[pagina 1349]
Te Gheluwe vindt men dezelfde wijs voor elke twee verzen herhaald, terwijl men te Kortrijk zingt (beide lezingen in 't Daghet, 1888, bl. 154): Sin - te Maer - tens a - ven, de tor - re ga meê na Gent. Zoo St. Maartens-snoeperij op veel plaatsen met de vette gans gepaard ging, in Vlaanderen bestond zij vooral in wafelen en in pannekoeken. Van waar die St. Maartens gans? Dat St. Maartensdag reeds vóor de invoering van 't Christendom een Germaansche feestdag zou geweest zijn, is volgens ter Gouw, bl. 250, zeer te betwijfelen, want men kan geen Germaansch feest aanwijzen, dat op of omstreeks den elfden November gevierd werd. Ook de gissing dat de gans een der vogelen van Wuodan zou geweest zijn, geeft geen licht. De ganzen worden op St. Maarten gegeten ‘omdat zij dan het vetst en het lekkerst zijn’. Maar blijft de vraag, waarom de Friezen en hun stamgenooten, de Hollanders, evenals de Engelschen, geen St. Maartens- maar een Kerstgans eten, terwijl de St. Maartensgans thuis behoort in die gewesten van ons land, waar de bevolking van Saksische afkomst is gelijk ook in Duitschland? Op die Saksische afkomst doelt immers het liedje, dat Westendorp in Westerwolde hoorde zingen: Er kwam een gans uit Sassen, uit Sassen kwam die gans, hij was zoo wel gewassen. gewassen was die gans. Van dit liedje deelen wij, hierna, de eenigszins met die van het ‘Patertje’ overeenstemmende wijs mede. In een Quodlibet von der Vögel Namen, van 1578 (Hoffmann v.F., Die Deutsche Geselschaftslieder, 1844, bl. 256), treden ‘Enten’ van allerlei aard ‘zu besten sanct Martins Tag’ te voorschijn. De St. Maartensvuren hebben sommigen doen denken aan de Germaansche, waar om gedanst en gesprongen werd (ter Gouw, bl. 13, 14, 19), en daarom ook al aan eene heidensche afkomst van het St. Maartensfeest; maar die vuren werden gewoonlijk ontstoken op dezelfde plaatsen waar ook de Paasch- en St. Jansvuren brandden (Id. 247). Misschien kan men in die vuren eene herinnering zien aan de legende volgens welke op zekeren dag, terwijl de heilige de mis deed, een vlammende vuurbol boven zijn hoofd verscheen. Een beroemd schilderstuk van Lesueur, van het jaar 1651, La messe de St. Martin, geeft die legende weer.
Tekst en melodie. D. J. Bols, Honderd Vlaamsche liederen, nr. 100, bl. 245, ‘gezongen te Mechelen’; - F.E. Delafaille, Gesch. van Mechelen, Mech. z.j. [1903], II, bl. 62, aldus:
[pagina 1350]
Sinte Merten vandere genuchten, hij met zijnen grijzen baard, die in zijne oudere dagen nog uit het zingen moet gaan. Jufvrouw, enz. Pol de Mont, Iets over Sint-Marten, Sinter-Greef en Sint-Nikolaas, in Volkskunde, IV (1891), bl. 27, zelfde tekst als bij Delafaille, buiten den aanvangsregel, die luidt: ‘Sinte Merten van den negeristen’. Met Baron de Reinsberg-Düringsfeld, Calendrier belge, Brux. 1862, II, 264, meent Delafaille, t.a.p., bl. 69 vlg., dat dit liedje en nog een paar andere van St. Maarten, waaronder: ‘Martinus had goey vrinden’, hunne verbastering hebben gevonden in schimpliedjes gemaakt tegen Merten van Rossum, om de verwoestingen ten jare 1542 in het land en in de omstreken van Mechelen door hem aangericht en de gewelddadigheden op de borgers gepleegd. De hierboven aangehaalde tekst zou namelijk ontleend zijn aan deze strophe: Merten van Rossem vandere berugte, hy met synen grysen baert, die in syne oudere daeghen nog uyt swingelen moet gaen, borghers wilt syn cabascken maer vullen en laet hem niet langer staen, dan sal hy lustig smullen; adieu, borghers wacht u van syn schaer. Dezelfde schrijver haalt G.D. de Azevedo, Chronycke van Mechelen aan, die na de door Merten van Rossum gepleegde gruwelen te hebben vermeld, er bijvoegt: ‘Uyt desen voorval is voortsgekomen dat de kinderen langhs de straeten jaerlijcks ontrent den Feestdagh van S. Marten plegen te roepen, onder andere de volgende woorden: “Marten van Rossem den ouden trawant”, etc.; maer de selve kinderen, ofte om beter te seggen, de ouders dese historie niet kennende, seggen als nu seer onvoorsichtelijck: “Sinte Marten”, etc., waer op men wel behoorde te letten.’ (Vervolgh der Chronycke van Mechelen, van den jaere 1529 tot 1555, Loven, z.j.). Over een lied en andere gedichten tegen Maarten van Rossum, zie Dr. P. Fredericq, Onze historische volksliederen, Gent 1894, bl. 84 vlg., en Cornelia Cath. van de Graft, Middelndl. historieldr., 1904, bl. 189 vlg.
E. J.W. Wolf, Wodona, bl. 196; - E². Ons volksleven, III (1891), bl. 28, uit Turnhout. Zie mede J. van Vloten, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4^de uitg., bl. 78 vlg., waar men zestien verschillende lezingen vindt, benevens een liedje gezongen te Graft en omstreken ‘op 12 Nov. (Dag na St-Maarten)’: Keersje, keersje overloop, de wever is dood van Akersloot,
[pagina 1351]
Wanneer is hij gestorven? Gisteren avond bij de kaars. Volg mij maar achter mijn poepenaars. ‘Sint-kruk is een heilige en wel degene die 's daags na Sint-Marten valt. Immers daags na Sint-Marten te peerd, met zijnen mantel, valt Sinte-Marten met de kruk (zoo heeten ze thuis nog den biskopstaf)’, zegt een ongenoemd schrijver in 't Daghet, 1888, bl. 142. - Zanter, in Volk en taal, 1893, bl. 57, noemt de ‘kruk’ eene ‘draagberrie’, waarop een knaap zit met papieren kasuifel aan, eenen mijter in verguld papier, eenen knevel, gelijk zijne dragers, eenen vergulden staf in de hand, die St. Maarten verbeeldt. Aan de kruk hangt een kabas of korf om er het ontvangene in te bewaren.’ - Delafaille, t.a.p., deelt nog dit liedje mede (ook te vinden in Calendrier belge, II, bl. 263), dat, naar zijne meening, insgelijks is afgeleid van een der liedjes op Merten van Rossem (of Rossum): Sinte Merten op de kruk, geeft me 'nen appel, ik geef u een stuk. Geef me een peer, ik geef u een smeer, Sinte Merten den babbeleer. Oorspronkelijk zou het geklonken hebben: Merten van Rossum is een kruk, geeft hem 'nen appel, hy geeft u(w) een stuk, geeft hem een peer, hij geeft u(w) een smeer, Merten van Rossum den grijzen beer. Hier worden Weiland en Huydecoper door Delafaille aangehaald tot bewijs, dat kruk beteekent: ‘knoeyer, broddelaar’; dat peer beteekent een ‘slag’, en dat beer zooveel is als ‘verken en zwijn’ of een ‘onbeschaamd mensch’. - Stellig is het, dat men zich, ook zonder het behulp dier eerbiedwaardige autoriteiten, gemakkelijk overtuigen kan, dat Merten van Rossum in die regelen geen complimenten worden toegezwaaid; maar of met die verklaringen de zoo eenvoudige als natuurlijke uitlegging van 't Daghet weerlegd wordt, is zeer te betwijfelen. Voor de Duitsche St. Maartensliederen zie nog: Firmenich, Germaniens Volkerstimmen, Berlin I, bl. 140: ‘Märtin, Märtin Vögelken’ (‘Mundart der Altmark’); îd., bl. 281: ‘Dei Kinner krajölt’ (‘Mundart in der Grafschaft Ravensberg’); III, bl. 170, ‘Sünt, Sünt Mäten Vüegelken // met dat rauhe Küegelken’ (‘Mundart
[pagina 1352]
von Dortmund’); - Böhme, Deutsches Kinderlied u. Kinderspiel, nr. 1663-71, bl. 360-4, die ook de eerste strophe van bovenstaanden tekst A mededeelt en ten slotte zegt: ‘Von mehr als einem halben Hundert Martinsreimen wählte ich mir einige aus, weil die meisten doch zu dumm, gleichartig und langweilig sind.’ Zie nog de liederen medegedeeld door Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, III, nr. 1148-1151, bl. 79, en nr. 2101, bl. 794, alsmede: M. Elisabeth Marriage, Georg Forsters Frische teutsche Liedlein, Halle a.d.S. 1903, de daar voorkomende ‘Martinslieder’ en de aant. bl. 226.	voetnoot(1) Variante. margenoot+ (Gezongen). margenoot+ (Gesproken). margenoot+ (Gezongen). margenoot+ (Gesproken). margenoot+ (Gezongen). margenoot+ (Gezongen).