Het oude Nederlandsche lied. Deel 1

Den boer en lants-man moet ick altijt eeren.

B.

1.
Den boer en lants-man moet ick altijt eeren,
en prijsen sijnen eerelycken staet;
sy zijn arm en somtijdts in slechte kleeren,
nochtans met recht hy 't al te boven gaet:
pausen, prelaten en potentaten
edel van gheslacht, den landts-man niet veraght.

2.
Als Adam werckte en Eva arrebeyde,
seght my eens, waer was doen den edel-man?
Den boer alleen het mensche-zaedt verspreide;
daerom prijs ick den lants-man waer ick kan:
hy moet al gheven, sou yeder leven,
want alle goet komt van den lants-man vroet.

[p. 824]

 

3.

 

Den boer moet dagh en nacht spitten en saeyen,

 

en ploeghen 't lant, maecken de velden klaer,

 

om in den ooghst sijn koren af te maeyen;

 

menschen en beesten spijst hy allegaer.

 

Princen en graven moet hy oock laeven;

 

valt hem te voet, viva den lants-man goet!

4.
Paus, cardinaelen, bisschoppen, prelaten,
abten, proosten, pastoors en monicken,
cappellaens, costers, immers alle staeten,
doctoren, en by duyst canonicken
moet den boer spijsen; t' is weert om prijsen,
valt hem te voet, viva den lants-man goet!

5.
Hoe sou den koninck konnen oorlogh voeren,
teghen sijn vyanden ten strijde gaen?
Quam al het gelt en goet niet van de boeren,
alle traffijcken souden stille staen;
al de soldaten, Duytschen, Croaten,
den lants-man goet die oock al spijsen moet.

6.
Hoe souden princen ende edel heeren
krijghen soo menigh delicaten kost,
met de madamen lustigh bancketteren?
Oraigny-appels en den besten most,
kieckens, capoenen, lecker limoenen
hij gheven moet: viva den lants-man goet!

7.
Wat souden al die coop-lieden gaen maken?
Den herbergier, brouwer en winckelier,
sonder den boer s'en konnen niet gheraken,
hoe souden sy verkoopen waere dier?
Sonder de boeren niemant kan roeren;
den lants-man goet ons t' samen spijsen moet.

8.
Den meulder met sijn wijf, maerten en knechten
souden van hongher sterven en vergaen;
niet een soldaet en souden konnen vechten,
waer hy dry oft vier maenden sonder graen;
den boer moet t haelen, souden sy maelen;
valt hem te voet: viva den lants-man goet.

[p. 825]

 

9.

 

Wat zou den backer en den brouwer maken,

 

kost hy niet koopen koren, gherst en mout?

 

Sonder den lants-man niemandt kan geraeken,

 

want niemant en kan backen sonder hout;

 

brouwer en backer 't leeft van den acker;

 

cust hem de voet: viva den lants-man goet.

10.
Oorlof voor 't lest, ghy boeren en boerinnen,
'k heb u ghepresen hier in 't ghenerael;
'k hoop dat ghy lieden den hemel sult winnen,
sorght daer wel voor en t' is een principael;
al prijsens weerdigh, zijt niet hooveerdigh,
leeft in ootmoet, looft altijdt Jesus soet.

Tekst. A.

Kers-nacht en de naervolgende dagen, enz. Antw. P.J. Rymers, z.j., bl. 49 ‘op de wyse: van Cecilia’, hierboven weergegeven; - Willems, Oude Vl. ldr., nr. 243, bl. 504, de eerste zes en laatste twee strophen; overgenomen uit De aldernieuwste leyssem-liedekens die ghesonghen worden op den Kersnacht, Antw. 1684 zelfde wijsaanduiding; - Delfschen Helicon, 49^sten druk, Amst. 1729, bl. 52; - De tweede nieuwe Overtoomsche markt-schipper, Amst., z.j., bl. 29.

De spreuk voorkomende onder de Spreekwoorden aen geestelyke zaken ontleend, verzameld door Pr. van Duyse, Belgisch Museum, V (1841), bl. 194:

Doe Adam spittede en Eva span,
Wie was doe een edelman?

die men terugvindt in A, str. 1, en B, str. 2 hierboven, moet vanouds zijn bekend geweest. Men treft ze o.a. aan in vers geschreven op het schutblad van het Hs. nr. 269, der K. Brusselsche Bibl., en gedrukt in Mone's Uebersicht, bl. 311:

Doe Adam groef ende Eva span,
waer was do der edelman?
nyemant so hoot edelheit an,
dan die edel daet werken kan.
du dye bist-e yn groten staet,
altoes so betet op dye moet,
sult oek dynken ende oversyen,
wat lêde y en mach geschyen.

In zijne bespreking, in Museum, Gron., Dec. 1901, van Hugo Schütt's uitgave van The Life and Death of Jack Straw, Ein Beitrag zur Geschichte des Elisabethanischen Dramas’, Heidelberg, 1901, haalt Prof. H. Logeman verschillende bronnen aan waaruit blijkt, dat, ‘de spreuk: When Adam delved and Eve span, who was then

[p. 826]

a gentleman’, in Engeland reeds bekend was in 1381, tijdens Wat Tyler's opstand tegen Richard II. Prof. Logeman vermeldt ook Nederlandsche bronnen voor diezelfde spreuk en citeert uit een Hs. van de K. Bibl. te Brussel, nr. 21661, bl. 18, een drama uit het midden van de XVI^de eeuw: ‘segt eens sonder waen / doen Eva span en doen Adam spade wie was doen den eedelsten man’.

Denzelfden oproergeest vindt men terug in ons 14^de-eeuwsch lied van de Kerels, die ‘willen de ruters dwinghen’ (Oudvl. ldr. uitgeg. door C. Carton, nr. 85, bl. 154) en in de Fransche ‘Jacqueries’ van dien tijd. Overigens had die geest zich sedert eeuwen in Frankrijk lucht gegeven in den door J. Stecher, Hist. de la littérature néerlandaise, Brussel 1886, bl. 85, aangehaalde regelen uit den Roman du Rou, waarin de boeren in de XII^de eeuw luidop hunne klachten uiten:

Nous sommes hommes comme ils sont,
Tels membres avons comme ils ont,
Et tout aussi grands corps avons,
Et tout autant souffrir pouvons.

Melodie.

Zie: ‘Ick zag Cecilia komen’ nr. 172, bl. 636 hiervoren.

B.

J. de Ruyter, Nieuw lb. genaemt den vrolijcken speelwaghen, 5^de druk, Antw. z.j., bl. 72, ‘op de wijse van 't droevigh nonneken’. Volgens Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, 1864, bl. XXVII, verscheen de eerste uitgave van dit lb. te Antw. in 1657. In deze vijfde uitgave vindt men, bl. 88, een ander op hetzelfde thema gerijmd ‘Liedeken tot troost van den geplaegden huysman, stemme: van den backers dochter’. De aanhef luidt:

Komt ghy boerkens van het landt,
ghy zijt wel te beklagen,
sonder goet, gelt of pandt;
uw' beestialen en uw' graen
dat doet mijn heere verkoopen
om hem moey te gaen.

Een ander lied van denzelfden aard, ‘op de wyse: Hansken is soo fraeyen gesel // hy sal soo wel verdienen’, doet zich voor bij Nicl. Janssens, Een nieuw devoot geest. lb. (Kerk. goedk. 1594), Antw. P.J. Rymers, z.j., bl. 136. De eerste strophe luidt:

Houdt al-te-saemen, handt aen handt,

ick sal u singen en leeren:

een vrolijck liedt seer triumphant,

den ackerman ter eeren.

De melodie: ‘Hansken (Courante)’, nr. 25 van Dr. J.P.N. Land's Luitboek van Thysius, past op dit metrum.

[p. 827]

De liedekens ‘tot lof der boeren’ hebben natuurlijk ten allen tijde ingang gevonden. Nog in Het Brabands nachtegaelken, Antw. J. Thys, z.j. (o. het tweede kwartaal der XIX^de eeuw), bl. 73, vindt men een dergelijk ‘nieuw liedeken’, ‘stem: van den Koekoek’ (zie, nr. 209, bl. 750 hiervoren, het lied: 'k Kwam laestmael door een groene wei), met aanvang: ‘Wie is den vader van het land? Den boer!’

Melodie.

De wijs ‘van 't droevigh nonneken’, wordt aangehaald voor het lied van Floris en Blanchifleur, met aanvang: ‘Een stuk van liefde moet ik u verhalen’; zie bl. 253 hiervoren.