Het oude Nederlandsche lied. Deel 1

[p. 461]

117.
O Venus bant.

1.
O Venus bant, o vierich brant,
hoe heeft dat vrouken so playsant
mijn herteken nu bedwonghen?
Dat doet haer troostelijc onderstant,
twelc mi hout inder vruechden bant

gheswongen

ondanck der nijders tongen.

2.
Reyn lieflijck beelt, reyn suyver iuecht,
ende wel ghedaen vol alder duecht,
aen u staen alle mijn sinnen;
als ic u sie mijn herteken verhuecht,
ghi zijt die mi troost gheven moecht

alleyne;

och wout ghi dat bekennen reyne.

3.
In trouwen, vry, waer dat ick si,
hebbe ic bereyt mijn herte tot dy,
nochtans moet ic u derven;
gheen meerder pijn noch lijden in mi
dan dat ic u niet en mach wesen bi;

mer sterven,

dat sal ic noch verwerven.

4.
Dat blijde woort is mijn confoort,
dat heeft nu strijt in mi ghestoort,
mijn herte en mach verwerven;
och Heere, hout mi van moede accoort,
ghi zijt die alle mijn cracht doorboort

alleene;

lief, wilt mi troost verleenen.

[p. 462]

 

5.

 

U fier gelaet, u soete aenschijn

 

belieft so wel dat herte mijn;

 

och wout ghi mi troost gheven!

 

Ontfanghet mi doch in dat herte dijn,

 

so sal ick die alderliefste zijn,

 

sonder sneven,

 

boven al die ter werelt leven.

6.
U woordekens soet, mijn trueren boet,
si leyden mijn herte ter minnen vloet
al reyn van alle smerten;
hout u gestadich, wat ghi doet,
tot u seynde ic alle mijn groet

op aerden,

tot uwer ganser waerden.

7.
Och vrouwen raet is dicwils quaet,
mer dat si mint ende na versmaet,
en zijn geen abel seden;
dies hope ic daer alle myn troost aenstaet
si is int woort als in die daet

besneden;

dies ben ic badt te vreden.

8.
Aen u so staet mijn leven al,
ghi zijt mijns herten liefghetal,
ten can di niet vergheten;
mijn herte gheen liever kiesen en sal
door eenich druck oft ongheval,

door weten,

dies wil ick mi vermeten.

9.
Ick ben haer raet ende niet so waert
haer minlike woorden myn herte doorgaet.
U, alderliefste, wil ic wachten,
door u so lijde ic menich leet,
aen u alleen myn hope steet

met crachten,

dus wil ic op u wachten.

10.
Die swane singt, wanneer haer dwingt
die doot, diet al te niete bringt;
dus volghe ick haer natuere:
ic proeve vroech, also mi dinct,
dat si voor mi een ander winct

ter duere,

mijn edel schoon creatuere.

11.
Van u en scheyde ic nemmermeer;
ghi zijt mijn troost ende mijn begeer,
gheeft mi nu troost ende hulp te mate;
die liefde quelt mi also seer,
wilt mi doch gheven troost noch meer

ende bate,

daer ic mi toe verlate.

12.
Die duyve puer hout haer natuer,
dat suyver is, al haer gheduer,
als haer gaey laet zijn leven:
hier in so neme ic een figuer;
bedroeft blijve ic in Venus vier

mijn leven,

och woudi mi troost gheven!

13.
Och minlic aert, schoone roose gaert,
o soete lief dat is Venus aert,
blijf nu in mijn gedachte!
O reynste mijn, in wiens vruecht vergaert,
peynst: arbeyt is doch loons wel waert,

tgedachte

noyt stercker min en wrachte.

14.
Ick blijve u dienaer altijt cleyn,
tot uwen dienste ben ic gemeyn,
ghi sijt des ooc wel weerdich;
ontdoet mi op u gonsten reyn,
ghi zijt mijn alderliefste greyn

van waerden;

gheen liever lief op aerden.

15.
Mijns herten saet die ick nu meyn,
want si is vanden fluyten reyn
die mi nu heeft bevanghen;
want ghi die ghene zijt alleyn
al in mijn herte dat hoochste greyn

met sanghen,

daer na staet mijn verlangen.

[p. 463]

 

16.

 

Oorlof, mijn lief, des ben ick riet,

 

ick en meyn den wtersten oorlof niet,

 

mer altijt troost begheeren;

 

mer dat ghi liever eon ander siet,

 

dat doet mi druck ende oock verdriet

 

al teeren;

 

alst past het sal noch keeren.

17.
Mocht ic een woort van u ontfaen,
so soude ick trueren laten staen,
int spijt der nijders tonghen.
Tot uwer eeren is dit ghedaen
ende willet van mi in dancke ontfaen,

reyn ionghen,

dat ick hebbe ghesongen.

18.
Och waerdijs vroet, dat ick lijden moet,
wanneer ic vinde wederspoet
aen haer, dien ic betrouwe,
wanneer si sulcken teeken doet,
tbeginsel waer wel ghelaten goet

in vrouwen,

die dicwil leyt in rouwen.

1, 3. Sic, Hs. Amst.; Antw. lb.: mijn herteken onbedwonghen. - 6, 1. t.: woordeken. De zin is: uw zoete woordekens, het geneesmiddel van mijn treuren, enz. - 6, 2. t.: minen. - 8, 3. t.: ten can mi. - 9, 6. mer crachten. - 10, 2. t.: te niet. - 13, 1. t.: roose graet. - 13, 4. t.: in wiens vruecht; vergaert bijgev. - 13, 5. wel bijgev. - 14, 3. t.: nu des ooc wel weert. - 15, 2. fluiten = liegen. - 16, 1. riet = raet, voor het rijm.

Tekst.

Antw. lb., 1544, nr. 122, bl. 184, ‘een oudt liedeken’; - Hs. der Universiteitsbibliotheek te Amsterdam, beschreven door Dr. Kalff, Tijdschr. v. Ndl. taal- en letterk., Leiden 1890, bl. 161 vlg., 6 str., die echter in dezelfde orde staan als in het Antw. lb. str. 1, 4, 7, 10, 13, 16. Aangehaald door denzelfden schrijver, Het lied in de M.E., bl. 321, 332,

Melodie.

Een dev. en̄ prof. boecxken, Antw. 1539, uitg. D.F. Scheurleer, nr. 10, bl. 30, ‘dit is dye wijse: O Venus bant: o vierich brant,’ voor: ‘O Iesus bant, o vierich brant // hoe vast hondi mi’. Laatstgenoemde verzameling bevat, onder nrs. 11-13, bl. 31-33, drie andere liederen ‘op die selve wijse’: ‘O Iesus bant, o vierich brant // u heeft een suver maecht playsant’; - ‘O godlicke cracht, van hooger macht’; - ‘O lieve Heer, danc, lof ende eer’. Ziehier de oorspronkelijke notatie van het vermelde nr. 10, reeds vroeger in moderne notatie uitgegeven door Dr. J.G.R. Acquoy, Middeleeuwsche geestel. liederen en leisen, 1888, nr. 8, bl. 16:

O Je-sus bant, o vie - rich brant, Hoe vast hou - di mi in u be-dwanc?
Ghi sijt al mijn mee - nen. Ten de - de u troos - te - lic on - der -stant,
Nem - mer-meer en leed - ic dit nau - we be-dwanc al - tee - - nen.
O Heer, wilt mi troost ver - lee - nen, en - de ver - lee - nen.

[p. 464]

De volgende variante is ons door het 15^e-eeuwsch Berlijnsch Hs. (zie Bäumker, Niederl. geistl. Ldr., nr. 72, Vierteljahrsschrift, 1888, bl. 312) bewaard:

O Jhe -sus bant, o vu - rich brant, och wair - stu in myn hart ghe-plant,
so wair myn ziel ont-bon - - - den van me-ni-gen druc, van me-ni-gen bant,
dair si is meed in vi - ants hant ge - bon - - - den,
dat doen myn gro - te son - - - - den.

Een tekst: ‘O Jesus bant’ en een ander geestelijk 15^e-eeuwsch lied, beide op de wijs: ‘O Venus bant’, komen voor bij Hoffmann v.F., Niederl. geistl. Ldr. Zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling: ‘O Jesus bant’.

Deze melodie moet vroeger zeer populair geweest zijn. In Petrucci's Odhecaton,’ Venetië, 1501-1503, vindt men van ‘O Venus bant’, eene driestemmige bewerking door Josquin [Deprés] en eene vierstemmige, door een onbekend componist. Zie over deze bewerkingen onze verhandeling Het eenstemmig .... lied, 1896, bl. 128, 164 vlg. - Ambros, Gesch. der Musik, III, 234, 250-251, haalt de voornoemde driestemmige bewerking van Josquin aan, en vermeldt eene andere van hetzelfde lied, door Agricola, naar den ‘Codex der Casanatenensis’ te Rome; verder, eene mis ‘O Venus bant’, door Caspar van Weerbeke, insgelijks bij Petrucci in 1506 verschenen. De superius van het Kyrie dezer mis (zie Fr. Xav. Haberl, Musikkatalog der päpstlichen Kapellarchiven im Vatikan, bijlage der Monatshefte, 1888, bl. 139) vangt aan:

Ky - ri - e.

De tenor der driestemmige bewerking van Josquin, de waarde der noten met de helft verminderd, luidt aldus:

[p. 465]

Terwijl deze zang verwantschap heeft met de lezing door Bäumker medegedeeld, sluit de superius, dien wij thans naar de voornoemde vierstemmige bewerking weergeven, zich aan bij de lezing uit Een dev. en̄ prof. boecxken:

⁽¹⁾

Men ziet niet om welke reden eene meerstemmige bewerking van Josquin - misschien dezelfde als de hierboven aangeduide, en voorkomende in het in de Bibliotheek van St. Gallen (Zwitserland) berustend Hs. van Egidius Tschudi, - door Eitner, Monatshefte VI (1874), bl. 133, onder de Duitsche liederen wordt genoemd, te meer daar het stuk door dezen laatste wordt opgegeven als: ‘O Venus band’ (ohne Text).

Eene luitbewerking: ‘O Venus banth’, uit Intabulatura de lauto, mede bij Petrucci in 1507 gedrukt, wordt vermeld door E. Radecke, Das deutsche weltliche Lied in der Lautenmusik des 16. Jahrh., Leipzig 1891, bl. 44.

De melodie van Ps. 70, Souterl. 1540, ‘nae die wyse: Hoe coem ick hier in dit dangier // vrou venus heeft mi ghesonden’, is insgelijks eene variante van

(1) Wat de bijgevoegde, tot de meerstemmigheid behoorende verhoogingsteekens betreft, zie onze gemelde Verhandeling, bl. 170--6. De oorspronkelijk iastische melodie is hier aeolisch geworden.

[p. 466]

onze zangwijs. Ook de strophenbouw van Ps. 70, ofschoon negenregelig, herinnert aan nr. 122, Antw. lb.:

In u staet al mijn hoop, o Heer;
Laet mi be - sca -men nem -mer-meer,
Vrijt my met u ghe - na - den,
Ver - lost mi hier wt min - nen seer.
U oo-ren neycht, coemt tot mi neer,
Be - waert mi van - den qua - den.
Weest mijn voor - stan - der,
Ghi en - de gheen an -der,
Als ick ben be - la - den.