|
| |
| |
| |
43.
Tusschen twee berch hoghe.
(Van twee conincs kinderen.)
| |
A.
Tusschen twee berch hoghe,
daer leit een water wijt;
daer wonen twee edel coninx kynder,
dy en connen tsamen comen niet.
een non, god gheef haer al mijn leit:
‘en wat beduyt die kaersse,
‘En doet daer wt die kaersse,
soe moghen alle onse nonnen
van binnen wesen wel behuet.’
Men deder wt die kaersse,
doen verdranck dat edel coninx kint,
het en konst die cante raken niet.
‘Och vader,’ seidt sij, ‘vader,
mijn hoeft doet my soe wee;
mocht ic wel eens ghaen wanderen
al tenden die wilde see?’
- ‘Och visser,’ seidt hij, ‘visser,
nu leit mijn dochterkijn wanderen
ende brenctse my weder thuys.’
| |
| |
- ‘Och visser,’ seidt sij, ‘visser,
nu spreit daer wt u netken
om een verdroncken lief.’
Hij spreide daer wt sijn netkijn.
dat loet sanc op die gront,
hi brocht dat edel coninx kint
Sij nam hem in haeren armen,
sij kuesten voer sijnen mont,
veel meer dan hondert werven
‘Och visser,’ seidt sij, ‘visser,
nu gruet my mijn vader ende moeder seer,
si en sien my nu noch nummermeer.’
Nu sijn daer twee schoen lyeven doot;
Och waer so selmen se graven?
onder den roosen eghelentier;
dat graft sel roosen draghen.
Onder den roosen eghelentier; enz.
1, 1. t.: Tusschen se berch. - 1, 2. water vijt. - 1, 3. wonnen twe. - 1, 3. Dyen connen. - 2, 1. nonnee. - 5, 2. we. - 5, 3. moet ic. - 6, 2. visser kint. - 6, 4. brentsee. - 7, 2. visser kint. - 9, 1. arme. - 10, 2. visser kint. - 10, 3. moeder ser. - 11, 2. selmen see.
| |
Tekst.
Hs. van Meerman, eerste helft der XVIe eeuw, bl. 27, beschreven door Dr. J.G.R. Acquoy, Verslag van de Commissie voor geschied- en oudheidkunde vanwege de Maatsch. der Nederl. letterk. te Leiden, 1888, bl. 56, en uitgegeven door Dr. Robert Priebsch, Deutsche Handschriften in England, Erlangen, 1896, met opschrift: ‘Djt lyedekyn gaet op die wijse Ic sie d(r)ie morghesterre. Ende is van twee conninx kynder die melkander lief hadden ende die coninc dede sijn dochter in een cloester ende dien anderen coninx soen spranc in die se om haer toe te spreken ende si liet een kaers op ter tinnen setten om dat hij sien souden. Ende een quade non lietse wt doen om dat hij verdrencken soude ende niet aen comen’. Onze tekst, die overigens op eene 15e-eeuwsche melodie werd voorgedragen, kan van het einde der XVe eeuw zijn.
Nagenoeg denzelfden aanvang heeft een geestelijk lied met zelfden strophenbouw, te vinden in Een dev. en̄ prof. boecxken, Antw. 1539, nr. 41, bl. 63: ‘Tusscen twe hoge bergen // in eenen groenen gaert’. In dezen tekst, zoowel als in den tekst hierboven, hebben al de verzen, buiten het eerste vers van dezen laatsten, voorslag.
In dit lied hebben wij eene bewerking van de sage van Hero en Leander, de twee geliefden wier geschiedenis reeds in de eerste helft der XIVe eeuw ten onzent in een sproke (Belg. Mus. X (1846), bl. 89) wordt verteld en in Dirc Potter's gedicht Der minnen loep, dat uit de allereerste jaren der XVe eeuw dagteekent, nog eens wordt verhaald. Reeds in het Nieu Amst. lb., 1591, bl. 145, víndt men ‘een nieu liedeken waer in Leander schrijft ende Hero antwoort’, met wijsaanduiding ‘Die winter is ons verganghen’, eene samenspraak, 16 str., met aanvang: ‘Een groet send' ic u met woorden’.
Böhme, Altd. Lb. bl. 95, meende dat de Germanen deze geschiedenis wel uit
| |
| |
Indië hadden kunnen meebrengen. Dr. Kalff, Het lied in de M.E. bl. 229, verklaart zich dienaangaande liefst niet te wagen in de nevelen van den voortijd. Op hunne beurt leeren Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, I. bl. 291, dat de vroegere meening van Böhme hier op eene dwaling berustte.
Voor de Duitsche liederen, deel uitmakende van de ‘Schwimmersage’, en de Zweedsche en Deensche die tot hetzelfde verhaal behooren, zie E.u.B., I, bl. 289 vlg. Voor de Fransche liederen waarin hetzelfde onderwerp wordt behandeld, zie E. Rolland, Recueil de chans. pop. III, bl. 69 vlg., waar worden medegedeeld drie stukken nog in de jaren 1854, 1857 en 1879, uit den volksmond, in Frankrijk opgeteekend; zie mede George Doncieux, Le flambeau d'amour (Revue des tradit. pop. Paris, XIV (1899), bl. 142 vlg,
| |
Melodie.
Zie het lied: ‘Ic sie die morghensterre’.
| |
Het waren twee koninghs kindren.
| |
B.
Het waren twee koninghs kindren,
sy hadden malkander soo lief;
sy konden by malkander niet komen,
het water was veel te diep.
Wat stack sy op drie keerssen,
drie keerssen van twaelf int pont,
's konincks soone van jaren was jonck.
Met een quam daer een besje,
en die blies uyt de keerssen
daer verdroncker dien jongen helt.
‘Och moeder,’ seyde sy, ‘moeder,
mijn hoofje doet mijnder soo wee,
mocht ik 'er een kort half uurtje
spanceeren al langhs de zee.’
- ‘Och dochter’ seydese, ‘dochter!
alleen en meught ghy niet gaen:
weckt op u jongste suster,
- ‘Mijn alder jongste suster
dat is also kleynen kint;
sy pluckt maer al de roosjes
die sy in haer wegen vint;
| |
| |
‘Sy pluckt maer al de roosjes,
en die bladertjes laet sy staen,
dan seggen maer al de lieden,
dat hebben konincx kinderen gedaen.’
De moeder gingh na de kercke,
de dochter gingh haren gangh:
daer sy haer vaders visser vant.
‘Och visscher,’ seydese, ‘visscher,
mijn vaders visscherkijn,
wout ghy een weynigh visschen,
't zoud' u wel geloonet zijn.’
Hy smeet sijn net in 't water,
de lootjes gingen te gront,
hoe haest was daer gevisset
's koninghs sone van jaren was jonck.
Wat trock sy van haer hande?
een vingerling root van gout:
‘hout daer myns vaders visser,
dat isser den loone voor jou.’
sy kusten hem voor sijn mont,
och mondelingh, kost ghy spreken!
och hertje waert gy der gesont!
Zy nam hem in haer armen,
zy spronker mee in de zee:
‘adieu mijn vader en moeder,
van u leven siet ghy my niet weer.
‘Adieu mijn vader en moeder,
mijn vriendekens alle gelijck,
adieu mijn suster en broeder,
ick vaerder na 't hemelrijk.’
1, 1. t.: kinderen.
| |
Tekst.
Oudt Amst. lb., bl. 79; - Haerl. Oudt lb., 27en druk (1716), bl. 53, ‘van twee koninghs kinderen’; hier overgenomen; - Hoffmann v.F., Niederl. Volksldr., nr. 27, bl. 88. A en B hebben vierregelige strophe evenals de verschillende Duitsche teksten.
| |
Melodie.
O. en n. Hollantse boerenlieties, Amst., aanvang der XVIIIe eeuw, nr. 461, met opschrift: ‘Daer waren twee konincks kinderen’. Ten einde den vierregeligen tekst op de zonder woorden gedrukte melodie te kunnen brengen, is men verplicht in elke strophe een vers te herhalen. Deze herhaling werd niet aangewend door J.C.M. van Riemsdijk, Nederl. lb. van het Willems-Fonds, II, 19, die de melodie, tot vierregelige strophe gebracht, mede naar de Boerenlieties uitgaf.
| |
Het waren twee conincskinderen.
| |
C.
| |
| |
Het waren twee conincskinderen,
sy hadden malcander soo lief;
sy conden byeen niet comen,
het water was veel te diep.
Wat deed sy? sy stac op drie keersen,
als savonts het dagelicht sonc:
‘och liefste comt, swemter over!’
Dat deed sconincs sone was jonc.
Dit sach daer een oude quene,
een al soo vilijnich vel:
sy ghinker dat licht uytblasen,
doen smoorde die jonghe held.
‘Och moeder, mijn liefste moeder,
mijn hoofdjen doet mijnder soo wee!
mocht icker een wijle gaen wandelen,
gaen wandelen al langs de see!’
- ‘Och dochter, mijn liefste dochter,
alleen en moogt ghy daer niet gaen;
maer wect uwe joncste suster,
laet die met u wandelen gaen.’
- ‘Och moeder, mijn joncste suster
is noch een soo cleinen kint;
sy pluckter wel alle die bloemekens
die sy onder weghen vint.
‘Sy pluckter wel alle die bloemekens,
die bladerkens laet sy staen,
dan claghen die lieden en seggen:
dat hebben sconincs kindren ghedaen.’
- ‘Och dochter, mijn liefste dochter,
alleen en moogt ghy daer niet gaen;
maer wect uwen joncsten broeder,
laet hem met u wandelen gaen.’
- ‘Och moeder, mijn joncste broeder
is noch een soo cleinen kint:
hy loopter naer alle de voghels
die hy onder weghen vint.’
De moeder ginc naer de kerke,
de dochter ginc haren ganc,
tot sy er by twater een visscher,
haers vaders visscher, vant.
‘Och visscher,’ soo sprac sy, ‘visscher,
mijns vaders visscherkijn,
ghy soudt er voor my eens visschen,
het sal u ghelonet sijn!’
Hy smeet sijne netten int water,
de loodekens ginghen te gront;
int corte was daer gevisschet
sconincs sone, van jaren was jonc.
Wat troc sy van haren hande?
een vingherlinc roode van goud:
‘houd daer,’ seyde sy, ‘goede visscher,
dees vingherlinc roode van goud.’
Sy nam doen haer lief in haer armen,
en custe hem aen sijnen mond:
‘och mondeken, cost ghy noch spreken,
och herteken, waert ghy gesont.’
Sy hielter haer lief in haer armen
en spronc er met hem in de see:
‘adieu,’ seyde sy, ‘schoone wereld,
ghy sieter my nimmermeer;
adieu, o mijn vader en moeder,
mijn vriendekens alle ghelijc;
adieu, mijne suster en broeder
ic vaere naer themelrijc.’
| |
| |
| |
Tekst.
Willems, Oude Vl. ldr., nr. 55, bl. 142 ‘uit den mond des volks’. ‘Een vernieuwde tekst’, voegt W. er bij, ‘staet in het Haerlems oudt lb., Amst. bl. 53 en elders’. Willems' lezing kan ook wel eenigermate als vernieuwd aangezien worden. H.v.F. toch is van gevoelen, dat al zijn die ‘drie keerssen van twaelf int pont’ (tekst B, str. 2) niet fraai - in tekst D, str. 19, hierna, wordt ‘eene keers van tien pond’ vermeld - zij dan toch ‘volksthümlich’ mogen heeten. Daarentegen klinkt voor H.v.F. ‘als savonds het dagelicht sonc’, uit Willems' lezing, ‘höchst modern und selbstgemacht’. Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 231, ofschoon van meening zijnde, dat deze ‘drie keerssen van twaelf int pont’ door eene minder kunstvaardige hand voor iets anders werden geplaatst, en dat het ‘Och liefste, comt swemt er over’, als in nader verband met den Nederduitschen tekst staande, de voorkeur verdient boven het ‘om daer mee te behouden’ (tekst B, str. 2), bestrijdt het gevoelen van H.v.F. niet aangaande het hertoetsen van tekst C. In dit gevoelen is men nog versterkt, wanneer men ziet, dat Willems' verzameling talrijke andere veranderde en omgewerkte liederen bevat; - De Coussemaker, Chants pop. des Flam. de France, nr. 54, bl. 187, waar men leest: ‘La version que nous avons recueillie est en tout semblable à celle de Willems’. Stellig werd deze tekst, door D.C. in de door hem gebruikte eigenaardige spelling gebracht, aan den verzamelaar bezorgd door iemand die het stuk zoo getrouw uit zijn geheugen kon voordragen alsof hij het uit de Oude Vl. ldr. las. Overigens strookt deze tekst niet met het dialect van Fransch-Vlaanderen.
| |
Melodie.
Willems, t.a.p., waar men leest: ‘De zangwyze my ook medegedeeld door myn vriend Verhulst, lid der Koninklyke Academie van Brussel’. De wiskundige Verhulst, in 1804 te Brussel geboren, stierf aldaar in 1849. - De Coussemaker, t.a.p., zelfde melodie, die daarbij eene Duitsche zangwijs geeft, variante van de melodie te vinden bij Kretzschmer, Deutsche Volksldr., 1840, nr. 24, bl. 35. In F.A. Gevaert's Verzameling van acht oude Vlaemsche liederen, Gent (1854), vindt men voor het zesde vers der strophe:
als sa - vonds het da - ge - licht sonc.
| |
‘Wel vader,’ zei zij, ‘vader.’
| |
D.
| |
| |
‘Wel, vader,’ zei zij, ‘vader,
wel, vader, 'k heb pijn in mijn hoofd.
Mocht ik mij gaan vermeiden
buiten langs een groen heide,
langs de kanten van de roo zee.
Ach! vader, mijn hoofd doet zeer.’
- ‘Wel, dochter,’ zeide hij, ‘dochter,
alleen en zult gij niet gaan,
maar leid er uw jongste gebroedertje mee,
en dat zal er wel met u gaan.’
- ‘Mijn jongste gebroedertje is al te kleen kind
om langs de roo zee te zijn;
het zou de vogeltjes schieten,
die daar langs de roo zee zou'n zijn.’
Zij ging voor hare moeder staan:
‘ach! moeder, 'k heb pijn in mijn hoofd.
Mocht ik mij gaan vermeiden
buiten langs een groen heide,
langs de kanten van de roo zee.
Ach! moeder, mijn hoofd doet zeer.’
- ‘Wel, dochter,’ zeide zij, ‘dochter,
alleen en zult gij niet gaan,
maar leid er uw jongste gezustertje mee,
en dat zal er wel met u gaan.’
- ‘Mijn jongste gezustertje is al te kleen kind
om aan de roo zee te zijn;
het zou de bloemetjes plukken,
die daar langs de roo zee zou'n zijn.
| |
| |
‘Wat zouden de heeren zeggen,
de heeren van het magistraat?
De konings kinderen hebben 't gedaan,
ach! zij en kunnen niets laten staan.’
Zij ging voor haren broeder staan:
‘ach! broeder, 'k heb pijn in mijn hoofd.
Mocht ik mij gaan vermeiden
buiten langs een groen heide,
langs de kanten van de roo zee.
Ach! broeder, mijn hoofd doet zeer.’
- ‘Wel, zuster,’ zeide hij, ‘zuster,
alleen en zult gij niet gaan,
maar leid er het edel schaapwachtertje mee,
en hij zal er wel met u gaan.’
Zij nam het schaapwachtertje bij der hand
tot aan een' klare riviere,
waar dat zij een visscher vond.
‘Wel, visscher,’ zeide zij, ‘visscher,
uw vader was mijn visscherman.
Smijt eens uw netje in 't water
om te zien wat dat gij vangt.’
Hij smeet zijn netje in 't water,
zoo diep tot op den grond.
Wat kwam er in dat netje?
een leelijke water'n hond.
Wat trok zij van haar handen?
een ring van roode fijn goud.
Dat gaf zij aan den visscher:
‘dat is opdat gij 't niet klappen en zoudt.’
Wat trok zij uit haar ooren?
twee ringels van roode fijn goud.
Dat gaf zij aan 't schaapwachtertje:
‘dat is opdat gij 't niet klappen en zoudt.’
| |
| |
Zij stroopte af haar bovenste kleed,
en zij sprong in de roo zee:
‘ach! geef er mijn vader en moeder goen dag,
van ze leven en zien zij mij niet meer.’
De visscher keerded' hem omme,
en ging er wel zijnen gang
tot aan den konings poorte,
‘Heer sire,’ zeide hij, ‘heer sire,
uw dochter wenscht u den goen dag,
zij is gister'n avond late
in de roo zee versmacht.’
Zij namen den visscher op,
zij leiden hem op een bank.
Zij kapten hem in kwartieren,
zijn leven en deurde niet lang.
'k Zou wel eene keers doen branden,
eene keers van tien pond was,
alwaar zij verdronken was.
| |
Tekst en melodie.
Lootens en Feys, Chants pop. flam., nr. 44, bl. 82. Van dezen tekst getuigen de schrijvers zelven: ‘Cette version nous paraît singulièrement défigurée’. Nochtans sluit deze verwaterde lezing met hare negentien meestal vierregelige strophen, die alle, volgens de melodie, tweeregelig refrein hebben, en waaruit men een verren naklank van andere oude liederen verneemt (vgl. str. 15 met str. 25 van ‘Heer Halewijn’, nr. 1, tekst A; str. 15 met str. 9 en 14 van ‘Het daghet in den Oosten’, nr. 20, tekst B), zich aan bij str. 5 en vlg. van den ouderen tekst A hierboven.
Nagenoeg met dezelfde woorden als tekst D, vangt eene Duitsche lezing aan: ‘Ach Mutter, liebe Mutter // mein kopf thut mir so weh’, te vinden o.a. in Erk u. Böhme's Deutscher Liederhort, I, bl. 294, en welke eerst in 1804 werd gedrukt.
|
|
Auteursrecht onbekend