Het oude Nederlandsche lied. Deel 1

[p. 89]

14.
Het wasser een coninc seer rijc van goet.
(Die coninghinne van elf jaren.)

A.

1.
Daer was er een koning zeer rijk van goed,
hy vrijde Abrahams dochter van elf jaer oud:
‘stel my uw dochter ter mijnre pande,
of al uw goed steek ik in brande.

2.
- ‘Wel koning,’ zei hy, ‘wel koning heer,
mijn' dochter die is nog te jong en te teêr;
zy is nog wat te jong van jaren,
zy en kan er geen kindren ter wereld baren.’

3.
- ‘Wel vader,’ zei zy, ‘ware dat geene pijn,
dat al ons goed verbrand moest zijn?
en sterf ik van zulk eene pijne,
de schâ van my die ware kleine.’

4.
Zy is er op haer slaepkamer gegaen;
zy heeft haer zijden kleedsel aengedaen
en een paer schoên met snelle riemen;
daermeê ging zy den koning dienen.

[p. 90]

 

5.

 

En een jaerken of wat daernaer,

 

de koninginne was in gevaer;

 

zy riep: ‘Ach! koning, ach! koning heere,

 

mijne regter zijde doet my zoo zeere!

6.
Ga in den stal, en pakt er uw paerd,
en rijd er meê naer mijne moeder toewaerd,
en rijd al door den bosch zoo zeere,
en spoed u wat, en komt gauw weere.’

7.
Hy ging in den stal, en hy nam er zijn paerd,
en hy reed er meê naer zijne vrouw moeder toewaerd;
en als hy kwam ten halven wege,
zijn vrouwkens moeder hem al kwam tegen.

8.
- ‘Wel, koning,’ zei zy, ‘wel koning heer,
hoe gaet het nog met mijn jong dochterken teêr?’
- ‘Het is geleden, hoewel drie dagen,
dat ik ze in haer zijde heb hooren klagen.’

9.
Hy nam ze van achter al op zijn paerd,
en reed er meê naar zijn vrouwken toewaerd;
en als hy kwam aen een' groen heide,
vond hy den schaper zijne schaepkens weiden.

10.
- ‘Wel, schaper,’ zei hy, ‘schaepherder van my,
ik zal u wat vragen, en zegget gy my:
wat is er hier zoo vroeg te doene,
luiden die klokskens hier ook al noene?’

11.
- ‘Wel, koning,’ zei hy, ‘wel koning groot,
de koningin is van elf jaer dood.
Geen' schooner maegd is ter wereld geboren,
ach! wat de koning al heeft verloren!’

12.
Hy lei zijn hoofd al op eenen steen;
van weenen en rouw brak zijn hertjen in tween.
Daer waren dry lijkskens wel in 't gemeine,
van vader, en moeder, en zoontjen kleine.

B.

1.
Het wasser een coninc seer rijc van goet,
hi vride Abrahams dochter van elf jaer out:
‘gheeft mi u dochter te minen pande,
of al u goet steec ic in brande.’

[p. 91]

 

2.

 

‘Och coninc,’ so seidi, ‘och coninc heer,

 

mijn dochter die is nog te jonc en te teer,

 

si isser nog veel te jonc van jaren,

 

si en kan er gheen kinderen ter werelt baren.’

3.
‘Och vader,’ so sprac si, ‘en ware dat gheen pijn,
dat al ons goet verbernet soude sijn?
ende moeste ic sterven van sulk eene pine,
die schade van mi die ware cleine.

4.
Si isser op haer slaepcamer ghegaen;
si hevet haer sidene cleet aenghedaen,
ende een paer schoen met smale riemen⁽¹⁾;
doe ghinc si daer mede den coninc dienen.

5.
Het gheviel een jaer of wat daer naer,
die coninghinne was in ghevaer,
si riep: ‘och coninc, och coninc here,
mine rechter side doet mi sere!

6.
Och gaet in den stalle en neemter u paert,
ende ridet naer mine vrou moeder toewaert,
ende ridet al door den bossche so sere,
ende spoedet u wat, ende comt gauw were.’

7.
Hi ghinc in den stalle ende nam er sijn paert,
ende hi reet naer sijn vrou moeder toewaert,
ende doe hi is ghecomen ter halver weghen,
sijn vroukens moeder die quam hem teghen.

8.
‘Och coninc,’ so sprac si, ‘och, coninc heer,
hoe gaet het noch met mijn dochterken teer?’
- ‘het isser gheleden, onthier drie daghen,
ic hoorde se in haer side so sere claghen.’

9.
Hi namse van achteren up sijn paert,
ende reet daer mede naer sijn vrouken toewaert.
ende doe hi quam aen gheender groen heiden,
vant hi den schaper sine schaepkens weiden.

10.
‘Och schaper,’ so seidi, ‘schaepherder van mi,
ic sal u wat vraghen, ende segghet ghi mi:
wat isser hier also vroech te doene,
luden die clocskens hier al rede noene?’

(1) ‘Smale riemen’, volgens de lezing voorgesteld door Dr. Kalff, Het Lied in de M.E., bl. 139, nota 2.

[p. 92]

 

11.

 

‘Och coninc,’ so seidi, ‘och coninc groot,

 

die coninghinne van elf jaren is doot;

 

gheen schoonre maghet en was ter werelt gheboren,

 

och hoe vele die coninc toch hevet verloren!’

12.
Hi leide sijn hooft up enen steen,
van wenen en rou brac sijn herteken in tween;
daer waren drie liken in tghemene,
van vader, ende moeder, ende kindeken clene.

Tekst A.

Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, Gent, 1864, nr. 64, bl. 69, opgeteekend door de gezusters Loveling, uit den mond des volks, te Nevele (Oost-Vlaanderen).

B.

Naar tekst A, door ons hersteld. - Dr. Kalff, Het lied in de M.E., bl. 139-142, vermoedt, dat dit lied, waarvan verschillende min of meer aanverwante Duitsche teksten bestaan, - men vindt die o.a. in Böhme's Altd. Lb., bl. 180, en Erk u. Böhme's, Deutscher Liederhort, I, 387 vlg. - ons door de Duitsche liederen, die het overigens in uitvoerigheid en duidelijkheid winnen van den eenigen bestaanden Vlaamschen tekst, zal zijn bekend gemaakt, of door een Vlaamschen dichter in de XVI^e eeuw of vroeger zal zijn bewerkt. De barbaarsche toestand van den koning, die met brandstichting dreigt indien een kind van elf jaar hem geweigerd wordt, toestand dien men overigens in de Duitsche teksten niet terugvindt, bewijst voor den hoogen ouderdom van de Vlaamsche lezing. Erk u. Böhme, bl. 404-6, duiden mede de aanverwante Zweedsche, Deensche en Engelsche bronnen aan en wijzen op het feit, hoe, omgekeerd, ook wel eens de minnaar sterft en de geliefde vrouw zich naar het lijk spoedt, zooals in eene Deensche ballade Folker-Lovmandsön (te vinden bij Nyerup, II, 253) en in de welbekende Fransehe ballade van ‘Jean Renaud’, o.a. te vinden in Tiersot's Hist. de la chanson pop. en France, 1889, bl. 14. Van dit laatste lied bestaat eene Waalsche lezing van Lise-Seraing, bij Luik (Wallonia, Luik, 1893, I, 22), die, meer nog dan de Fransche lezing, trekken met het lied van ‘Die coninghinne van elf jaren’ gemeen heeft. De koning Jean Reynaud komt stervende van den oorlog thuis en geeft weldra den geest. Zijne moeder tracht het ongeluk voor hare schoondochter te verbergen, doch deze, door het veld gaande, verneemt uit den mond van een herder, dat de koning gestorven is:

Quand elle passa dedans les champs,
un berger dit en la voyant:
‘Voilà la femm' de ce grand roi
qu'on enterra ahier au soir.’

Melodie.

Naar de insgelijks uit den mond des volks te Nevele opgeteekende melodie, te vinden bij Snellaert t.a.p., aldus:

[p. 93]

Allegretto.

Daer was er een ko - ning zeer rijk van goed,
hy vrijde A - bra-hams doch - ter van elf jaer oud:
stel mij uw doch - ter ter mijn - re pan - de,
of al uw goed steek ik in bran - de!

Deze zangwijze, die met de Duitsche lezingen niets gemeen heeft, is ontleend aan den ‘Veni creator’, die hier volgt, naar Gevaert's Vade-mecum de l'organiste (Gent 1871, bl. 8):

Ve - ni cre - a - tor spi - ri-tus,
men-tes tu - o - rum vi - si - ta,
im-ple su - per - na gra - ti - a,
quae tu cre - as - ti pec - to -ra.

Op dezelfde kerkelijke melodie (normale iastische vorm, VII^e kerktoon) berust het lied ‘Herders brengt melk en soetigheyd’ en met deze melodie staan in verband de zangwijzen van de liederen: ‘Verlanghen, ghi doet mynder herte pijn’, - ‘Solaes wil ic hanteren’, - ‘Maria die soude naer Bethleem gaen’, enz..