Journaal. Deel 3, boek 6

Tocht naer Weert.

[Den 26^en Octobris]

Den 26^en Octobris was windich weder. Sijn Ex^cie toogh vrouch vuyt Heusden ende dede tgeschut mette amunitie op wagens geladen volgen,

[p. 180]

ende commende op de heide bij Druynen quamen daer bij hem de ruyteren ende regementen vande Langestraet, soe verre dat hij 53 vendelen voetknechten bijeen hadde, te weten de vendelen vande garde, Graef van Hohenloe, Graef van Solms, Tijmpel ende Wingaerden, vande Duytsen, van Graef Ernst de nieu compagnie, Christiaen Jhon, Hans Sax, Jurich Weckerlee, B. van Eussum, Borck, Huseman ende Crimnits, vande Franchoysen van Chastillon, Formentiere, du Fort, Dussau du Buisson, Dommarville, Brusse, Bethune ende Chalandre, over dwelcken den capiteyn Dussau als outste capiteyn commandeerde, vande Zeeuwen den Colonnel Dorp, Bievry, Verhorst, Jan Cardon, Pottere ende Le ducq, van de Engelsen van Calistenes, Brouck, Willem Craft, Coccaine, Willem Rijder, vanden Colonnel Dorth, Berendrecht, Aert Sloeth, Dirck van Brakel, Bont, Garbrant Sas ende Heeckeren, vanden heere van Kessel, Marlijn, Steenhuysen, Keerweer, D. de Jong, Ruys ende Bronckhorst, vanden heere van Marquette, Novelle, Pomarede, Leest, Havrincourt, Gilson ende Calvaert ende 12 vanen ruyteren van Risoir, Merwe ende Herauguier, van du Bois, vander Wel, Wagemans ende Brouchem, van Marcel Bax, Paul Bax ende la Sale, van Stakenbouck ende Tijmpel, dwelcke hij in ordre stelde, doende vooraen gaen 6 vanen ruyteren mette regementen vande garde, Franchoisen, Engelsen, Zeeuwen ende van Dort, daernaer de wagenen met bagagie, dan tgeschut, de aaken vande scheepbrug met alle de wagenen van amunitie, ende daernaer de andere regementen mette resterende ruyteren. In dese ordre togen sij de heide langes tusschen Donck ende Drunen heen, deur Cromvoort tot aen Vucht, daer sij wederom opsloegen den wech naer de ruine, passeerden daer de brug, lieten Esch op de sijde leggen ende togen soe op Boxtel, daer se dien nacht quamen logeren. Op thuys te Boxtel lagen 35 soldaten van hopman Versterre, die accordeerden terstont af te trecken ende werden geordonneert daerop te gaen 30 soldaten vanden heere van Loockeren te dien eynde uyt Heusden met gecommen. Onderwege in t’marcheren gaven de wagens totte scheepbrug gemaeckt een seer groot belet, omdat se breet waeren ende onbequaemelijck voortgingen, daerdeur tgeschut ende amunitie seer laet in tquartier quamen ende de arrieregarde noch veel later. Tot Boxtel verstont Sijn Ex^cie noch dat de ruyteren van Weert noch niet weder ingecommen en waren, daerom hij van advyse was den aenslach op Weert te verlaeten ende regelrecht naer den Bosch te gaen, maer leggende de saecke in deliberatie met den Graef van Solms, Tijmpel, Sidnisky, du Bois ende anderen werden gepondereert, dat den aenslach op

[p. 181]

Weert een resolutie vande Staten was, ende of wel Sijn Ex^cie achte ondienstelijck yet op Weert te doen als de ruyteren daer niet wesen en souden, omdat de plaetse te nemen die nyet houbaer en was ende tvoetvolck te vermeesteren meerder dienst voor den Hertoge soude wesen als voor dese landen, soe werde nochtans bij de andere alles gestemt dat men voorts vaeren soude, omdat se heur persuadeerden dat de ruyteren weder inne souden commen ende heur vrouwen ende bagagie alsoe niet en souden verlaten ofte ten minsten dat men aentastende de plaetse soude konnen trecken giselaers ende verseeckertheyt dat se in eenigen tijt tegen de Staten niet dienen en souden, waermede Sijn Ex^cie hem te meer conformeerde, omdat hij wiste dat alle saecken tottet beleg vanden Bosch noch nyet gereet en waeren ende stelde daerom ordre om morgen voorts te trecken naer Eyndhoven. Hij ontfing tsavonts brieven van Graef Willem ende Lodewich, dat hij was commen logeren te Schijndel, dien hij liet weten dat hij hen op morgen op de heide bij Woensel verwachten soude, om alsoe bijeen te commen, ende omdat hij sach de incommoditeyt van over te brengen de aken ende scheepsbrug, last hij dselve te lossen op thuys te Boxtel ende daer tot sijn wedercomtste te laten. Hij beschreef van hier de officieren van tlant van Oosterwijck, vande Kempen ende vande Peel om op morgen tot Eyndhoven bij hem te commen ende te helpen maecken een repartitie om hem te furneren een quantiteyt van broot ende bier in minderinge van heur contributien.

[Den 27^en Octobris]

Den 27^en Octobris was schoin weder. Sijn Ex^cie begonst vrouch te vertrecken gaende voor 8 vanen ruyteren ende daernaer de garde, Duytsen, Walen ende Kessel, dien volchden tgeschut ende alle de carroye, ende werden besloeten bij de andere regementen ende ruyteren, nam alsoe den wech langes Lijnde ende van daer over de heide recht uyt naer Eyndhoven. Onderwege quamen bij hem den Heere van Oirschot ende verscheiden andere edeluyden, ende gecommen wesende bij Woensel, vont aldaer Graef Willem ende Graef Lodewijck met 21 vanen ruyteren, te weeten van hem, Graef Lodewich, sijn Ex^cie ende Panier, vanden Drost van Zallant, Ripperda, Hasse-brun ende Smeltsing, van Clout, Edmonde ende Artur, van Rijhoven, Hohenloe ende Graef Hendrick, van Balen, Vere ende Cicil, van Graef Frederick van Solms, Graef George van Solms ende Jan Bax ende 13 vendelen Vriesche voetknechten, van hem, Gerrit de Jonge, Taco Hettinga, Fr. Camminga, Renick Hettinga, Salency, Deckema, Herema, Jan van Nijl, Sidenisky, Graef Lodwich, Arnsma ende Ripperda ende 7 vendelen Schotten van Edmonde, Daniel Mackaigne, Balfour, Archibalt Ariskijn, Arnout

[p. 182]

Couts, Jhon Cair ende Jhon Hamilthon, die heur doen bij den leger vonden. Hij sprack lang mette Graeven Willem ende Lodewijck, ende beraetslaechde noch met heur ende trocken ten laesten tot Eyndhoven in, om daer te logeren. Hij ging selfs met eenige regimenten ende ruyteren logeren te Eyndhoven, tgeschut ende carroye sondt hij naer Straten deur de stadt. Graef Willem met de Vriesen, Schotten ende 11 vanen ruyteren ging logeren te Geldorp, de regementen vande Duytsen, Walen ende Kessel gingen logeren te Straten ende Tongelre, ende de reste bleef alles logeren te Woensel, Gistel ende Strijpt. De daegen waeren cort, ende mits de halte op de heide gevallen, quam de arrieregarde heel laet in tquartier. Op thuys te Eyndhoven lagen 30 soldaten van capiteyn Versterre, die toogen af ende Sijn Ex^cie liet het huys in handen vanden rentmeester ende onbeset, omdattet den Prince van Orangien toequam, aen denwelcke hij daeraf schreef, begerende dat hij thuys wilde doen neutrael houden. De officiers van Oosterwijck, Kempen ende Peel quamen bij hem, dien hij beval uyten heuren naer rate elcx te furneren in minderinge vande contributie bier ende broot voor sijn leger. Anders ontfing Sijn Ex^cie daer tijdinge vande gemutineerde ruyteren, die op executie geweest waeren, dat den Ertshertoge heur hadde doen presenteren de stadt van Diest tot dat se betaelt soude wesen, dat se op twederkeeren naer Weert waren, maer dat men niet en wiste ofse daer binnen gaen souden ofte niet. Snachts schreef Sijn Ex^cie aen die van Weert, dat hij een seecker voyagie voor handen hadde ende daerom weten wilde hoe hij met heur stont ende of se heur tegen hem neutrael souden willen houden ofte niet, tot dat se betaelt waren, ende dat se hem daerop wilden antwoorden.

[Den 28^en Octobris]

Den 28^en Octobris vrouch was schoin weder. Sijn Ex^cie marcheerde vrouch metten leger naer Weert, hebbende totte avantgarde 14 vanen ruyteren mette regimenten vande garde, Schotten ende Vriesen, daerover Graef Willem commandeerde, waernae de carroye volchde vande selve regimenten; de bataille was vande regimenten van Dort, de Franchoisen ende Engelschen met 6 vanen ruyteren, daerover de Graef van Solms commandeerde met last bij tgeschut ende amunitie te blijven, dwelcke hem volchde, ende daernaer quam Graef Ernst met de arrieregarde. Alle die tsavonts deur Eynhoven nyet gepasseert en waeren, mosten desen dach daer deur, omdat de beste brug over de Dommele daer was ende togen soe alles deur Straten, de rechte heide heen naer Hees, maer buyten Hees commende nam de avantgarde den wech naer Cranendonck ende soe naer Marhees, maer de bataille ende arrieregarde tooch recht op Marhees aen,

[p. 183]

ende van daer tooch theele leger deur t’Weertse bosch ende quam op naernoen voor Weert, daer sijn Ex^cie een brief van die van Weert ontfing, houdende dat de ruyteren die t’meestedeel van heur republycque waeren uyte stadt waren, dat se daerom op sijn brieven niet en konden antwoorden, maer versochten tijt ende vrij geleide om aende ruyteren te mogen senden. Sijn Ex^cie consenteerde heur bij brieven dit geleide tot op morgen vrouch ten 8 vuyren ende tooch daernae met alle den leger af naer Neerweert, daer hij weder heel laat in tquartier quam. Soe haest sijn leger begonst omtrent Weert te commen, vielen de gemutineerden uyt ende branden de voorstadt met veele vande meeste huysen af om te beletten, dat men daer niet en quame logeren. Den Graef van Solms die te voren mede van advys was geweest, dat men hier commen soude, siende dit branden ende de schaden die sijn onderdanen nu schenen te moeten lijden, was daerinne seer ontstelt, ende hadde nu gaerne wel anders geadviseert, maer was te laet. Eenige wagenen vanden hindertocht hebbende gefailleert den wech naer Neerweert, waren gevaren tot Weert toe, eer se wisten, waer se waren ende werden daer gepilleert.

Snachts creegh Sijn Ex^cie tijdinge dat de ruyteren naer Stocken ende te lande van Luyck ingereden waren, dat se gisteren voor de stadt ende eenigen daer in waeren geweest, maer terstont weder vertogen waren, latende ontrent 170 peerden in stadt.

[Den 29^en Octobris]

Den 29^en Octobris was betrocken weder. Sijn Ex^cie lach tot Neerweert stille ende sont vrouch aende stadt om antwoort, daerop sij lieten weten, dat se noch geen bescheit vande ruyteren en hadden ontfangen ende daerom noch niet antwoorden en konden. De soldaten vanden leger liepen seer stroopen, vele tot dicht onder Weert die de gemutineerden alles dootsloegen. Anders lach thele leger in de huysen behoirende onder Neerweert, twelcke een groot dorp is, daer seer veele oude menschen waren van ontrent over de 100 jaren, bethoinende de gesontheyt vanden aert, hoewel zij meest half beroockt waren. De boeren vande Peel ende Kempen begonnen hier eenich bier ende broot te brengen. Nu men tot hier was gecommen ende sach dat de ruyteren in Weert niet en waeren, leide Sijn Ex^cie wederom in deliberatie oft geraden waren de plaetse aen te tasten, dewijle hij achte dat tselve tot grooter dienste vanden Ertshertoge als dese landen soude strecken, mits hij daerbij ontheft soude werden vande betalinge van een groote somme gelts, omdat dese gemutineerden te samen bij afreeckeninge suyvers bevonden was te commen over de 500.000 croonen, behalven dat men noch 5 ofte 6 daegen tot tforceren van dese plaetse

[p. 184]

soude moeten doen, ende soe veel daegen in desen laten saisoen verliesen. D’anderen die te vooren tot Boxtel van advise waren, dat men voorts trecken soude, verstonden nu alles dat hier niet meer te doen en was, ende dat ondienstelijck ware dese plaetse aen te tasten al en konde men oick van heur geen asseurantie van niet te dienen trecken. Selfs verthoint sijnde dat men tvoetvolck alles soude konnen gevangen nemen ende houden tegen de lantsaten, die op te galeijen sitten en konden des noch niet smaken ofte dienstelijck achten, maer verstonden dat men om tijt te winnen terstont affkeeren ende naer den Bosch gaen soude. Sijn Ex^cie schreef naernoen noch aen die van Weert, dat hij versocht heur antwoort op sijne brieven ende vermaende heur dat se onder gesochte dilayen met hem niet en wilde spotten, maer heur meyninge verclaren ende bedencken dat hij hier gecommen was met sulcken apparaet, dat hij macht ende middel hadde om heur te forceren, de stadt af te nemen ende heur van heur betalinge te frusteren. Hierop schreven sij dat se niet gewoen en waeren te spotten metten geenen die anders meriteerden, dat se in dienste van hem niet en waeren, ende daerom niet verclaren en conden van dienste ofte geen te doen, dat heur betaelinge gereet was, dat se die verwachten ende hebben wilden ende desen plaetse souden beschermen in spijt van alle degeenen die heur des souden willen beletten ende lasten den trompetten niet weer te commen, seggende dat se anders niet antwoorden en konden. Hierdeur sach men wel dat men geen asseurantie van heur trecken en konde, ende evenwel en vont men niet geraden heur met gewelt aen te tasten ende totte asseurantie te dwingen, daerom vele meinden, dat men met veel te slechten ofte onversichtigen opset tot hier gecommen was, ende Sijn Ex^cie scheen seer ontset te wesen, dat hij van Boxtel af niet weder gekeert en was. Snachts dede men de wachten alomme dapper besetten ende men verstont naer dat de ruyteren van Weert met 7 vanen vande andere ruyteren den selven nacht tot Brey hadde gelegen. Den viant voor Oistende metten hoogen water verlopen hebbende veel van sijne approchen, vielen die vande stadt daerin, vonden veel sacken met sants, die se uytschudden ende in stadt brachten.

[Den 30^en Octobris]

Den 30^en Octobris regent smorgens tot ontrent 11 uyren toe uytermaten seer, ende van doen droech geweest sijnde tot omtrent 2 uyren, begonstet weder te regenen ende regende seer den heelen nacht over. Evenwel tooch tleger wederom naer Eyndhoven, de avantgarde maeckten de regimenten vande garden, Engelschen, Franchoisen, Dorp ende van Dort met 10 vanen ruyteren onder tbeleit vanden Graef van Solms, daernaer marcheerde alle

[p. 185]

de carroye ende doen de bataille onder Graef Ernst vande regimenten vande Duytsen, Walen ende Kessel met 12 vanen ruyteren, ende Graef Willem met de reste maeckte de arrieregarde. In die ordre togen sij soe voort de avantgarde deur Marhees, maer de carroye, bataille ende arrieregarde liet Marhees opte slinckerhant leggen ende toogen deur Hees naer Eyndhoven toe. De avantgarde ging logeren te Woensel, alle de carroye mede, de bataille te Eyndhoven, Strijp, Gestel, ende de arrieregarde alles te Straten, Geldorp ende Tongelre. Twerde haest duyster ende tvolck quam laet in tquartier ende deur de duyster failleerden Graef Ernst regiment ende Walen, die te Strijp souden leggen vanden wech, ende marcheerde tot in de middernacht in grooten regen alleer in tquartier te commen. Eenigen vanden viant overvielen te Strijp een huys daer 30 Walen innelagen, daeraf sij eenigen quetsten, eenigen dooden, eenige gevangen namen ende de andere ontliepent. Den viant staeck thuys aen brandt om tvolck daervuyt te crijgen, ende de ruyteren ende knechten, die in de andere huysen waren en sagen niet eens uyt. Anders brachten eenige boeren noch bier ende broot tot Eyndhoven, twelcke Sijn Ex^cie heur toeliet aen tvolck te vercopen. Hij sondt snachts 5 ruyteren naer Heusden met brieven aende Staten, dat hij naer den Bosch ging ende met last alle de schepen van voor Hemert te doen commen aende Heeckhuyssemase.

[Den lesten Octobris]

Den lesten Octobris was tamelijck weder met weinich regens. Sijn Ex^cie tooch van Eyndhoven over denselven wech weder naer Boxtel sonder thuys te Eyndhoven noch te besetten. Graef Willem mette Vriesen ende Schotten ende 11 vanen ruyteren hadde de avantgarde ende ging logeren te Gemunde, de reste alles in Boxtel, twelcke een groot dorp is. Tot Boxtel wesende, werde gedelibereert op ’t belegeren ende besetten van Shartogenbosch, ende goetgevonden dat Graef Willem met 26 vendelen knechten ende 14 vanen ruyteren soude gaen logeren te Hinten, om de stadt daer te besluyten, ende dat Sijn Ex^cie mette reste soude gaen logeren te Vucht. Snachts quamen eenige soldaten vanden Bosch tot in Boxtel ende namen daer eenige wagenpeerden.

Den Ambassadeur Busenval vertooch ontrent dese tijt naer Vranckrijck wesende vande Staten vereert met een acten van 5000 £.

Veel trencheen vanden viant ten westen van Oistende waeren metten lesten storm wech gespoelt ende de geule aldaer seer verwijt ende verdiept.