Journaal. Deel 2, boek 3

Andere geschiedenissen.

Naer de comtste van Sijn Ex^cie in den Hage heeft men verstaen dat den viant van Oisteynde weder afgeweecken was, omdat aldaer ontdeckt was een verraet van eenen sergiant van hopman Rollé, die al merckelijcke penningen daerop hadde ontfangen ende den viant van alle de advenuen wel geadverteert, ende wesende in suspicie gecommen duer t’uytgeven van meer gelts in pistoletten als een sergiant wel gemeynlijck heeft ende in t’examineren op veel variatien bevonden, is eyntelijck bij torture ontdeckt ende bij hem noch veel gelts met een pasport van Don Gaston Spinola gevonden, waeromme hij eyntelijck metter doot daerover gestraft is, waeruyt men claerlijck sach, dat den viant met practijcken socht weder te crijgen tgeene hij met gewelt verlooren hadde.

Den ouden Hertoge van Farrare gestorven wesende, achterlatende alleen een bastardtneef genaemt Don Cesare, hadde dselve hem terstont naer sijn doot, ende volgende desselfs testament in de erffenisse gesteecken ende hem doen hulden ende aennemen voor Hertoge, waertegens den Paus sustineerde dat tHartochdom aenden stoel van Romen was vervallen ende gaf daerom een monitoir tegen desen Don Cesare uyt, heel hard ende scharp om tot Romen te commen ende hem te verantwoorden vande usurpatie, die hij op goederen, dvoors. stoel aencommende, dede, dan mits den anderen daerop scheen niet te willen desisteren, heeft den Paus alle

[p. 442]

gereetschap gemaeckt om hem te bevechten ende mette wapenen aen te tasten ende tselve Hartochdom also onder den stoel te brengen sonder dilay te willen vergunnen ofte eenige versachtinge te willen doen op de intercessie vanden Graef van Gilioli daertoe tot Romen gedaen, waerom Don Cesare hem mede wapende, de stadt ende sterckten repareerde ende met crijsvolck besette ende hem also ten besten mogelijck om te resisteren bereyde, hebbende vande Switse cantons, die de gereformeerde religie volgen ontrent 8000 man in sijn besoldinge gesocht aen te nemen, daartegen den Paus noch meerder getal in de papiste cantons hadde doen lichten, in vougen dat dese sake haer liet aensien, als soude se een groot vier in Italien gaen ontsteecken ende de oirlogen daer wederom brengen. Omdat men meynde dat d’andere potentaten van Italien den Paus met sulcken stuck niet en souden laten duergaen ende hem verstercken, daerinne alrede die van Venegie niet en hadden willen verclaren, dat se den Paus met dese oirlogen souden laten begaen sonder huer daerinne te bemoeijen ende dat den Gouverneur van Milan ende Viceroy van Napels, Don Cesare alrede in sijn Hartochdom hadden doen congratuleren, ende dat oick den Hartoge van Tuscane verclaert hadde, dat hij den Paus niet en soude konnen gestaden de conquesten van Regge ende Modene, omdat se onder tKeyserrijck resorteerden, ende dat men bovendien in Napels volck aannam onder pretext vande frontieren te besetten, so dat veelen het daervoor hielden, dat meest alle de potentaten van Italien huer souden verclaren tegen den Paus, indien men sach dat hij eenich voordeel ofte hoep totte conqueste creegh.

In tbegin van Decembris was men in de Staten Generael seer becommert om te vinden eenich gelt tot betalinge vande voordere oncosten vanden leger ende om te rembourseren den commis Moyalen, die eenige penningen in tleger hadde gesonden op sijn credyt geleent, ende aende wercken ende anders verstreckt, daervooren hij nu met grooten ondanck het naerloopen hadde, ende naer lange overweginge worde geconsenteert, dat men op interest soude doen lichten 50,000 £, ende dat men voorts de restanten vande extraordinaris consenten soude doen innen ende daeruyt betalen de voors. voordere oncosten ende onderhouden het ongerepartieerde crijsvolck.

Tot Bruessel was in dese tijt thof in rou over de Hartoginne van Savoien, dochter des Conings van Spangien, die van kinde gestorven was, ende onder dien dede den Cardinael daer overleggen twee credentien, d’eene vanden Coning van Spangien ende d’ander vanden Prince sijn soin beyde

[p. 443]

gescreven uyt Sint Laurens den 10^en Septembris lestleden, bij beyde onderteyckent maer bij eenen Secretaris de la Loe gedepescheert ende geaddresseert aen elcke provincie ofte de Staten van dien apart, mitsgaders aende collegien van Rade, houdende die van Coning, dat men wel tot meermalen gesien hadde de groote affectie, die hij tot sijne erf Nederlanden droegh ende de moeyten ende costen, die hij gedaen hadde om dselve tegen sijne vianden te beschermen ende te reduceren degeenen, die tegen hem waren gerebelleert, maer dat men nu sulcx veel claerder sal konnen bemercken uyte goede resolutie, die hij tot welvaert van deselve landen heeft genomen, die den Cardinael haer soude doen verstaen, ende hij begeerde dat men ten vollen geloven soude als hem Coning selver, omdat die so seer raeckte de welvaert vande landen, dat hij niet en twijffelde, ofte sij souden contentement daerbij hebben. Die vanden Prince hielt: gelijck hij in alles getracht hadde te volgen de grootheyt, magnamiteyt, duechden ende voetstappen van sijn vader, dat hij hem also mede geconformeert hadde in affectie totte Nederlanden om twelvaren, dat hij huer wenste, als blijcken soude bij tgeene den Cardinael van sijnentwegen soude proponeren, die men daertoe soude moeten gelooven ende volgen in tgeene hij soude verclaren, daeraf sij boven tplaisir dat men hem daerinne soude doen, selfs de meesten vrucht souden genieten, ende waren beyde dese brieven geparapheert ND. Op dese brieven proponeerde den president Richardot den 3^en Novembris in den Raede van State secrete ende finantie, dat de wille vanden Coning was, dat den Cardinael soude trouwen sijn dochter de Infante, ende dat hij met haer soude ten huwelijck hebben alle de Nederlanden vereenicht met eenen generalen pays met provisien van gelt om de oude schulden te betalen ende tot dat alle de landen gereduceert sullen wesen, ende dat hij bovendien noch soude jaerlijcx hebben 400,000 cronen geassigneert op tConingrijck van Portugal. Dat men eerst soude soucken pays te maken, ende so se niet en const getroffen worden met sulcke middelen als te vooren de oirlogen continueren, daervan in tlange tot voordeel vanden Cardinael ende om de landen op hem getransporteert te hebben, discours makende, ende dat daerbij tguldenvlies souden ontfangen den Cardinal, den Prince van Orangien, den Graef van Boussu, den Graef van Sore, den Hartoge van Arschot ende den Graef van Buckoy. Op dit overgeven vande landen worden terstont wonderlijcke discourssen gemaeckt, eenigen meynende dat den Coning buyten verstant ende sijn soin niet wijs mosten wesen, dat se so lichtveerdich souden scheyden van een stuck, twelcke huer meer als eenich ander, om tot een

[p. 444]

monarchie te commen (daertoe sij altoos hadden getracht) konst dienen. Anderen meynden dat dit geschiede op t’aenhouden ende beleyt vande Staten van Spangien, die also dochten hueren Coning de hoep totte monarchie uyten hoofde te slaen ende huer selven also in pays te brengen, daertoe se anders niet en sagen te commen. Anderen meynden dattet altemael simulaet was, omdat men niet en hoirde dat de Gouverneurs van havenen ende casteelen, ende de Cancelaers ende Presidenten van provincien van huer commissie, die se mede vanden Coning hadden, souden ontslagen worden. Anderen die noch claerder in materie van Staet meynden te sien, lieten huer duncken, dat men in Spangien staet maeckte de Nederlanden mette oirlogen onmogelijck te reduceren, ende dat men claerlijck siende, dat se metten Coning van geen pays en wilden handelen, dit register hadden moeten trecken om dselve in pays te brengen, om daernaer de landen bij t’een ofte t’ander middel wederom onder Spangien te brengen, ofte dat se wanhopende vande dispositie vanden Prince om te genereren, seeckeren staet maeckten, dat oick Spangien aenden Cardinal soude moeten commen, ende met dien oick dese landen mede weder onder denselven heere. Welcke van dese opinien de beste is sal den tijt ontdecken ende ondertusschen wortet meest daervoor gehouden, dattet mer artificien en sijn om Spangien van een deel oirlogen te ontledigen, dewijle sij huer totte continuatien van allen onmachtich vinden. De Staten Generael ende anderen in de vereenichde Nederlanden meynden dattet voor huer in allen gevalle goet ende niet beswaerlijck was, tsij dat de overdrachte sincere ofte simulaet soude wesen, want geresolveert wesende geen pays te maken maer in de oirlogen te continueren, meynden, ingevalle de overdrachte sinceer ware, te doen te sullen hebben met minder macht ende tegen swacker viant als te vooren, omdat niet apparent is, dat de Spangiaerden, huer veel souden willen beswaren om voor een ander eenich goet te conquesteren, ende dat also den Cardinael de middelen van Spangien dickwils souden ontbreecken. Ende indien de overdrachte simulaet ware, meynden dat deselve in de Nederlanden onder Cardinaels gebiet noch wesende sulcken miscontentement soude maken, dat wel eenige veranderinge daeruyt mocht commen te ontstaen tot ondienste van denselven Cardinael.

De Staten van Hollant hadden een dachvaert uytgescreven om de consenten, schattingen ende middelen voor den toecommende jare inne te willigen ende om ordre op de veylinge vande zee te stellen, daartoe ende oick om te helpen verkiesen een president in den Hoogen Rade, sij die

[p. 445]

van Zeelant mede bescreven hadden, ende naer dat die van Hollant al vanden 1^en deser hadden beginnen te vergaderen ende op alderhande poincten veel voorslagen hadden gemaeckt, quamen die van Zeelant eerst den 15^en om te adviseren op de bevrijdinge van zee, maer niet om tot nominatie van een president te procederen, alleer sij verclaert souden wesen ende met acte verseeckert, dat men de naeste ofte ten minsten derde vergaderinge op gelijcke nominatien soude leggen binnen huer provincie, daertoe de Staten van Hollant niet gelast en waren ende oick veel swaricheyts inne hadden te maken omdattet huer te seer beswaerlijck soude vallen van elcke stadt een gedeputeerde in Zeelant te brengen. Op de bevrijdinge vande zee en worde niet seeckers gehandelt, omdat die van Hollant ende Zeelant malcanderen daerinne niet wel en conden verstaen ende dat men metter daet sach dat geen goede resolutie op dat stuck ofte op de regieringhe van Almiraliteyt immermeer achtervolcht worden, eensdeels omdatter bij tgroot getal van scheepen in zee tot bevrijdinge van dien, niemant gestadelijck in zee en was, geauctoriseert ende van aensien om daerover te commanderen ende anderdeels dat in de verkiesinge der capiteinen bij de collegien vande Almiraliteyt niet genouch voorsichtich en worde gehandelt om te hebben neerstige, getrouwe ende dappere mannen, maer d’een ende d’ander daertoe gestelt uyt faveur ofte andere private consideratien, die het capiteynschap dan alleen gebruycken om goet te conquesteren, sonder te houden huer getal van volck ofte mannen, die in tvechten huer souden konnen defenderen, ofte liepen anders in zee wesende, hier ende daer met huer scheepen, daer se huer meeste plaisir wisten, ofte den viant min meynden te vinden, daer duer bij quam dat tot besettinge vande gaten, nochte in tcruycen vande zee niet en worde gevolcht de ordre, die men arresteerde, ende dat 140 oirlochscheepen uyt Hollant ende Zeelant in zee wesende niet en konnen reprimeren de piraterie alleen van die van Duynkercken, ende als eenige oirlochscheepen al sagen ende vervolchden Duynkerckse scheepen, dat se dan die noch niet en dorsten clampen, maer noch dickwils metten buyt lieten wechvaren tot groote schade ende oneere van tlant ende disreputatie vanden crijgh te water, als of dselve heel verbastert waere, sonder dat oick de regierders vande landen, den capiteinen, die also den viant lieten varen of dede straffen, of casseren, bij welcke fauten meest in de executie van goede resolutien vallende, noch ontrent dese tijt die van Duynkercken eenige scheepen kregen, die hier te lande thuys behoirden ende seer rijckelijck geladen uyt Spangien quamen tot onverwinlijcke schade vande coopluyden.

[p. 446]

Siende die van Hollant, dat se metten gedeputeerden van Zeelant tot geen redres op de voors. bevrijdinge conden commen, hebben voorts afgedaen de poincten vande consenten ende middelen totter oirlooge, omdat se wel wisten, dat metten langen leger, veel graven ende delven om tot so veel victorien te commen, veel fortificatien ende tgedreychde beleg van Oisteynde, de extraordinaris costen van desen jare seer hooch waren geloopen ende consequentelijck mede de quote van Hollant in deselve, ende hebben daerom geresolveert dat d’ontfangers vande gemeene middelen in huer lant voor een jaer op interest negotieren souden de somme van 200,000 £, ende dat huer de middelen daervooren verbonden souden blijven, ende dat de gecommitteerde raden vande goederen vande domeinen ende geestelijcke so veel souden doen vercoopen, dat men dselve gelichte penningen mocht doen rembourseren, ende dat se ten selven fynen mede souden doen innen de reste vande reeckeningen ende ommeslagen, die noch ombetaelt mogen staen. Dat men voorts bij alle middelen ende met consenteeren van tsecours vanden voorleden jare ofte meer sal trachten den Coning van Vranckrijck in de oirlogen te doen continueren, ende tselve bij de Staten Generael souden doen procureren, ende dat bij deselve tot sulcx te voorderen naer Vranckrijck mochten gesonden worden de Heeren Justinus van Nassau, Almiral, ende Johan van Oldenbarnevelt, Advocaet van Hollant, om bij den Coning te intercederen ende doen steuyten waert mogelijck met beloften van secours de practijcken bij den Paus ende den Coning van Spangien gedreven, om den Francois uyte ligue te doen scheyden. Ende om te vinden de penningen daermede duer tvercorten der maenden de soldie beswaert is, beloopende over de landen wel 400,000 £ in tjaer, men de compagnien soude reduceren op 120 ofte 130 hoofden, ende mette beste discretie complet doen houden. Dat men alle penningen op interest gelicht noch voor een jaer soude continueren, mitsgaders oick alle de gemeene middelen so die nu in treyn sijn, hoewel anders op den impost vande wolle lakenen niet vastelijcks geresolveert en worde. Dat men oick continueren soude de verpondingen mette verhogingen van dien over de steden ende landen, als die in den loopende jare sijn geheven. Ende mits de 200,000 £ over getimmer niet meer practicabel en sijn ende de middelen vanden toecommende jare daerom 400,000 £ min sullen innebrengen als de quote in de gemeen consenten sal beloopen, te meer oick so den impost vande clederen af is, dat men daerom voor den toecommende jare bij vercoopinge van renthen op tlant sal maken te vinden 200,000 £ ende noch 200,000 £ bij de beste

[p. 447]

middelen mogelijck. Ende dat men van nieus noch sal verpachten eenen impost op tstijfsel van 5 £ op elck hondert. Dat men sal doen continueren de convoyen ende licenten volgende de lijsten, ende dat men in de Slaten Generael sal aenhouden dat de veroverde ende bevrijde quartieren mogen gehouden worden om te doen fortificeren de plaetse, die men tot huere bevrijdinge moet houden, ende hiermede scheyde de dachvaert voors. op den 21^en Novembris.

Omdat men sach dat Joncvrou Emilia even hardt bleef om te willen hebben den Prince Portugal, sonder haer met yemants intercessie daervan te laten trecken, ende dat de Staten Generael niet en conden verstaen, dat tselve huwelijck conde strecken tot eere ofte voordeel van tlant, hebben sij gecommitteert Engelbertum vander Burch, burgermeester van Arnhem, Arent Duyck, Jan Rengers ten Helm ende hueren greffier om te gaen naer Schiedam ende den voors. Prince aen te seggen, dat hij uyte vereenichde Nederlanden soude moeten vertrecken. Dese toogen den 7^en Decembris derwerts ende quamen tsavonts tot Schiedam bij den Prince ende seyde hem sulx aen, daerop hij hem eerst seer seltsaem hielt, seggende wel te weeten dat Jonckvrou Emilia doot was ende dat hij daerom mede soude sterven ende niet voorder vertrecken als vanden herberge tot sijn graf, maer s’anderen daechs van haer yet anders vernomen hebbende, heeft hij geresolveerder gesproocken ende geseyt, dat hij sijn leven lang een dienaer vande Staten soude blijven, ende dat hij in naercomminge van huer bevel naer Wesel soude trecken, ende dat hij niet anders en versocht, dan dat hem mocht volgen sijn huysvrouwe, die hij voor God en de werelt getrout hadde, ende dat hem leedt was, dat de Staten sijn actie in desen so qualijck namen. Ende naerdat dvoors. gedeputeerden hem sijn costen tot Schiedam hadden afgesproocken ende hem doen tellen 1200 £ tot reysgelt, is hij den 9^en uyt Schiedam tscheepe vertogen naer Wesel. De gedeputeerden spraken in twederkeeren tot Delft met Jonckvrou Emilia, ende verclaerden haer, dat se uyt last der heeren Staten Generael den Prince Don Emanuel met sijn broeder uyt Schiedam ende alle de Nederlanden hadden doen vertrecken, ende dattet daerom tijt was, dat sij haer saken beter ging bedencken om haer hardt van hem af te keeren ende te disponeren te volgen tgeene haer broeder ende de heeren Staten haer ten besten souden raden, daerop sij antwoorde niet anders te begeren, nochte te wenschen van haer broeder ofte de Staten, dan dat se hem mocht volgen ende bij hem sijn, dat se niet en geloofde dat de Staten ofte haer broeder so tyrannich souden wesen, dat se haer van

[p. 448]

haren man souden houden tegen de privilegien vande landen ende de vrijheyt, die haer als een overjarige dochter toecomt. Corts hiernaer dede Sijn Ex^cie haer aenseggen, dewijle hij sach, dat se opiniaterlijck bleef persisterende om niet te volgen sijne ende hare naeste vrienden raet, ofte te letten op de digniteyt vanden huyse daeruyt sij is gecommen, maer haer wilt behelpen met hare overjaricheyt ende de sinistre clandestine trouwe, die se met Don Emanuel aengegaen heeft, dat hij daerom de hant van haer toogh ende niet meer en gedacht te houden voor sijn suster, ende alle sijn dienaers van haer wederom soude doen nemen, dat se oick hem soude restitueren alle juwelen, die se van hem hadde, daerop sijn wapen, inscriptie ofte naem stondt, omdat hij niet en begeerde, dat een Portugees dselve soude hebben ofte verteeren. Sij hadde mede getogen uytet sterfhuys 5000 £ sjaers, daer nochtans haer vaders testament haer niet meer toe en leyt als 3000 £ sjaers, waerom huer de 2000 £ sjaers mede opgeseyt worden. Doch en mochte alles niet helpen, want sij even hardt bleef, sodat se noch den 12^en uyt Delft wechtoogh om hem te volgen ende daertoe den 13^en tot Rotterdam tscheepe ging om mede naer Wesel te gaen, sonder dat Sijn Ex^cie alsnoch hem te hart daertegen wilde stellen ofte haer op doen houden om te ontgaen den naem van tyran in regard van sijn eygen suster, ende om veel andere consideratien in sijn regard daerop loopende, daerduer hem beter dochte de sake stillekens te laten glissen, als met meer moeytens meer opspraecks te maken.

[Den 10^en Decembris]

Den 10^en Decembris vroos het seer. Sijn Ex^cie ende de Raden van Staten gingen in de Staten Generael verthoinende, dat se al in de maent van Junio hadden overgelevert een staet vander oirloge om so naer doenlijck alle de ongerepartieerde lasten op ordinaris repartitie te brengen om eens te ontgaen alle de restrinctien die van tijt tot tijt op de consenten worden genomen, welcke staet naer de gelegentheyt der saken vande landen over lange behoirde aengenomen te wesen, opdat de provincien hadden mogen sien de verswaringe, die daerinne is gevallen, ende dat men tot afweringe van so geweldigen viant ter maent moste hebben 426,000 £ boven 500,000 £ totte extraordinaris oncosten vanden leger, ende de nootelijcke fortificatie, welcke verswaringe daerheen comt, dat men nu eenige jaren hadde moeten onderhouden 21 vendelen knechten op geen repartitie gebracht ende tusschen de 2000 ende 3000 Waertgelders, dat men de maenden een achtste deel heeft vercort, ende dat men de ruyterie mette trospeerden heeft verswaert, twelcke mede tusschen de 30,000 ende

[p. 449]

40,000 £ in tjaer bedraecht. Verthoinende mede, dat se desen jare in de extraordinaris costen verre buyten haere gissinge waren vervallen, omdat alleen tgraven ende delven voor de steden te belegeren geestimeert op 24,000 £ geexcedeert was wel 90,000 £, ende eenige fortificatien beraemt op 40,000 £, aengebracht waren over de 100,000 £ boven noch alle extraordinaris costen bij de provincien tot laste vande generaliteyt vervallen. Dat voorts de landen om huer, wijf ende kinderen te conserveren nootelijck in dese oirlogen sijn gecommen, ende daervan geen ander uytcomtste als mette wapenen hebben, daertoe se daerom malcanderen moeten hou ende trou wesen, ende totte oirlogen elcx naer vermogen behoiren te contribueren, waeraf de consenten met dit loopende jaer expirerende, sij versochten, dat men voor het toecommende jare wilde innewilligen den voorgeroerden staet van oirloge ofte een andere beter beramen, ende bovendien totte extraordinaris costen vanden leger consenteren 300,000 £ eens, ende totte nootelijcke fortificatie noch 200,000 £ eens⁺, ende so men tot sulcke inwillinge niet promptelijck en can kommen, dat men dan over de provincien van Hollant, Zeelant, Utrecht, Vrieslant ende Groningerlant wilt consenteren ende continueren de ordinaris 216,500 £ ter maent ende eens in tjaer 974,250 £ genoech als ordinaris nu eenige jaren geloopen ende voor t’ongerepartieerde crijsvolck 324,750 £ eens, om welck volck te onderhouden den Ontfanger Generael over de 200,000 £ op interest gelicht hadde ende noch tot betalinge vande Waertgelders ofte anderen in de plaetse aen te nemen 433,000 £, mitsgaders om uytet overschot van dien te mogen helpen vervallen de vercortinge der maenden ende verswaringe vande ruyterie. Ende dat se bovendien noch willen consenteren de voorverhaelde 500,000 £ totten leger ende de fortificatien, ende noch so veel als totte sake van Vranckrijck (die nootelijck moet gehanthaeft wesen) ingewillicht sal worden, welck consent men hier te lande soude moeten gebruycken (indien Vranckrijck uyter oirloogen scheyde) om twee legers te mogen onderhouden, t’een ten oosten ende t’ander ten westen, mits dat

+ Den 3^en November werd door den Raad van State aan den Ingenieur Adriaan Anthonissen opgedragen, dat hij ‘met eernst solde sien te maecken een caerte hoe men die Rijnstroom van Keysersweerdt tot Sgraevenweerdt ende voerts beneden die Waell aff tot Bommel oft Gorcum toe met Redouten oft anderssins zulcx solde moeghen verseeckeren dat men des vijants overcompste daerdeur soude moeghen beletten, regardt nemende op de plaetsen die onder srijcx bodem ende onder die Vereenichde provintien zijn gehoerende, gebruyckende tot aenwijsinge van dien d’assistentie vande capitains vande scheepen van oirloghe op de stroemen best bekent zijnden als den Mancke Adel, Johan Lambrechtsz ende Jonckbloeth’. (Resol. van den Raad van State 3^en Nov. 1997.)

[p. 450]

alle de swaerte vander oirlogen op dese landen soude vallen. Dat de Staten Generael hierop huer consenten wilden innebrengen voor den 10^en Januarij toecommende ende de ordinaris consenten ter maent ende in tjaer promptelijck doen betalen met die tottet ongerepartieerde volck ende waertgelders, maer dat men in de maenden van Meerte, April, May, Junius, Julius ende Augustus doe furneren de 300,000 £ totten leger ende de consenten totte fortificatien ende de saken van Vranckrijck op sulcke terminen, als men beramen sal, ende dat dvoors. penningen alleen ten gedestineerden eynde mogen beheert worden, ende tgeene de Generaliteyt aengaet in handen vanden Ontfanger Generael gefurneert, ter tijt toe dat de voors. staet van oirloge aengenomen sal sijn. Dat voorts die van Gelderlant, Zutphen ende Overijssel huer quote willen maken ofte volgende de unie huer daertoe submitteren omdat se daerinne huer selven niet en konnen rechten, nochte van anderen seeckere quote eyschen, als sij selfs niet meer en souden willen betalen als huer goetduncken soude, ende dat se behoiren te oirdelen, waerheen anders soude mogen gevonden worden het tecort vanden voors. staet, ende ondertusschen altoos te consenteren voor Gelderlant ende Zutphen principaelijck ende niet quartierlijck ordinarie ter maent 20,000 £ ende Overijssel 17,000 £, ende in de extraordinaris consenten al advenant, ende dselve mede op de termijnen als anderen doen betalen. Ende omdat de Drente ende Lingen alsnoch onder geen contribuerende provincien resorteren dat de Staten Generael dselve sonder prejudicie willen vervangen ende op een quote stellen, ende daerentusschen mede consenteren ordinarie ter maent voor de Drente 7000 £ ende voor Lingen 3000 £, ende in t’extraordinaris al advenant, te betalen op terminen als anderen. Dat men om dselve consenten in alle provincien mette beste ordre te mogen vinden wilt aennemen ende in treyn stellen de middelen bij die van Hollant ende Zeelant daertoe gebruyckt. Ende om tijtelijck alle periculen ende inconvenienten te mogen voorcomen, dat men den raet volgende huer oude instructie wilt auctoriseren om in valle van noot de landen te mogen beswaren met 100,000 £ eens in tjaer. Dat men wilt continueren de middelen vande imposten, contributien ende verdingen in alle plaetsen in Brabant, Vlaenderen, Overquartier, Luxemburch, Namen, Overmase, Berck, Meurs ende Alpen ende al dat over plaetsen onder den viant staende mach gepractiseert worden. Dat men mede wilt consenteren den generalen impost van tsout, ende tot onderhout vande oirlogen te water de middelen van convoyen ende licenten mede continueren ende op alles ten haestichsten mogelijck resolveren om te voorhoeden

[p. 451]

alle inconvenienten, die uytet dilayeren van dien souden mogen ontstaen. Ende naer verscheyden andere propoosten hiertoe verhaelt ende eenige communicatien daerop gevallen, hebben de Staten Generael dit versouck in gescrift overgenomen ende geresolveert, dat ment terstont aende provincien soude seynden met verclaringe, dat oick sij luyden tselve redelijck ende so noodich vonden, ende dattet minder niet en soude mogen wesen, dat sij daerom huer gedeputeerden in Staten Generael wilden lasten om dselve te dragen tegen den gestelden tijt, sonderlings oick om te consenteren secours voor Vranckrijck, om hem daermede van pays af te keeren waert mogelijck, ende daermede de saken in tstuck vander oirlogen met een goede correspondentie te beleyden, daertoe den Ambassadeur Busenval oick seer insisteerde. Waermede tvoors. versouck den 11^en naer de provincien gesonden worde.

In t’midden van dese maent creegh men tijdinge dat den pays seer animeuselijck bij den Spangiaert aende Francoisen gedreven worde, ende dat se uytgeseyt Camerick alles presenteerden te restitueren dat se op de Francoisen gewonnen ende genomen hadden, ja quamen so verre, dat se om een treve van 2 jaren te verkrijgen een goet deel vande selve restitutie presenteerden te doen, daerom veelen meynden, dat se huer mosten verseeckert houden binnen dselve tijt de civile oirloogen in Vranckrijck weder te konnen aensteecken ende den Francoisen dan daermede so veel moeyte maken, dat se hem wel met vrede souden laten. Ofte dat de Spangiaerden staende de ligue huer stant niet en sagen te konnen behouden ende daerom dvoors. restitutie voor een treve alleen presenteerden, om so altoos de ligue te mogen breecken ende huer staet van dier sijde verseeckeren, ofte oick dat den Cardinael gifte vande Nederlanden gedaen wesende, ende hem te swack achtende so veel vianden te sullen konnen wederstaen, tot wat prijs dattet was hem socht aen d’een ofte aen d’ander sijde te bevredigen. Doch men verstont evenwel, dat den Coning van Vranckrijck tbesluyt vande selve pays ofte bestandt dilayeerde ende hem heel extraordinarie terugge toogh, so dat den viant selfs nau en wist wat van hem te vermoeden, hoewel veelen meynden dattet dilayeren daerheen quam, dat hij een ambassadeur naer Engelant gesonden hadde ende van daer ende uytet Nederlant verwachte bescheyt, met wat macht sij hem souden konnen assisteren ingevalle van continuatie vande oirlogen. Immers liep in tlaeste van dese maent tijdinge, dat den Coning eenich bedroch ofte onvermogen bespeurt hebbende in de procuratien vande gedeputeerden vanden Cardinael, dselve handelinge gansch hadde terugge geslagen ende

[p. 452]

den Generael vande minnebroeders naer Bruessel gesonden hadde met eenen brief, daerinne hij versocht ander procuratien te sien ende noch veel andere conditien ende poincten totte handelinge, die bij den Cardinael so onredelijck geacht worden, dat hij bijnaest begonst aende uytcomtste te vertwijffelen. Veelen meynden dat den Coning hem meest terugge toogh uyt apprehensie vande civile oirlogen in sijn lant te sullen krijgen.

Thadde den 9^en ende 10^en Decembris seer gevrosen, maer doeyde daernaer wederom, doch den 15^en begonstet weder te vriesen endi vroos sterck totten 25^en toe, in vougen dat de Leck was gelegen, ende men vrese voor de Wale begonst te krijgen, waeromme men gereetschap hadde beginnen te maken om eenich volck aende revieren te brengen ende gescreven aen Graef Willem, dat hij met sijn volck soude commen ontrent Sheerenberge ende Sijn Ex^cie soude met eenich volck naer Gornichem hebben gereyst, om also de invasien over de wateren te voorhoeden, maer mits het den 25^en met eenen grooten storm ende regen begonst te doeijen, bleef tselve alles terugge, ende daernaer bleef tweder quackelende totten lesten van tjaer toe.

[Den 26^en Decembris]

Den 26^en Decembris worde de feeste gehouden vanden Heere Justinus van Nassau, bastertbroeder van Sijn Ex^cie, Almiral van Zeelant mette dochter vanden Heere van Peterssem, die den Gouverneur Morgan te vooren hadde gehadt ende van hem behouden 2 kinderkens, doch was dit huwelijck bij haer vader ende moeder geaggreeert ende sij met eenige partijen van goet tot dit huwelijck, ende de kinderen daeruyt commende gedoteert.

In t’eynde van dese maent creegh men tijdinge, dat de Staten van Brabant waren vergadert geweest om te antwoorde op de voorgewende overdrachte vande landen, ende verclaert hadden, dat huer lief soude wesen, indien men de Nederlanden soude konnen tot pays brengen, dat huer leedt was dat den Coning hueren heere huer soude verlaten, maer daerom verdragelijcker, dat se souden commen aen des Conings dochter ende den Cardinael, maer dat se van eenige provincien gedesunieert wesende de Staten van dien niet en conden representeren, ende daerom niet resolveren als Staten Generael om hem als heer over alle de Nederlanden aen te nemen in tgenerael, ende dat se oick niet geraden en sagen om in tparticulier hem als Heere van Brabant aen te nemen, omdat se bij huer selven te swack waren met wapenen de gedesunieerde landen te reduceren, ende oick niet geraden en souden vinden om tselve naderhant bij accoort te mogen doen, eenige veranderinge in de religie inne te laten,

[p. 453]

dat hij daerom al vooren ander provisien tot onderhout vander oirlogen moste versorgen, tsij van penningen uyt Spangien ofte met alliantien in Duytslant te maken om geassisteert te worden, ofte dat hij alvooren die van Hollant, Zeelant ende andere gedesunieerde landen eerst mede soude moeten bevredigen ofte ten minsten daer heen brengen, dat se tot sijne aenneminge neffens de anderen verstonden. Noch quam tijdinge dat de resterende provincien van Lutsenburch, Vlaenderen, Artois, Henegouwen ende Namen huer antwoorde inne souden brengen tegen den 10^en Januarij, die men meynde dat meest t’oogh op Brabant ende op huere antwoorde souden nemen. Boven de suspicien, die veelen toogen dat niet apparent en was, dat den Coning van Spangien sulcken wichtigen sake, alleen met so slechte credentie ende niet veel eer met een statelijcke ambassade soude willen doen verrichten, ende meynden daeromme dattet mer was om de vereenichde Nederlanden in slaep te wiegen ofte daerinne eenich oproer onder de gemeente te maken.

Men verstont uyt brieven van Caron, dat de Coninginne van Engelant hem ontbooden ende lange propoosten alleen gehouden hadde vande handelinge vanden Francois metten Spangiaert; dat se verwondert was van sijn groote lichtveerdicheyt, dat hij also alleen van pays ging handelen, so notoirlijck tegen den text vande laeste alliantie, die hij noch so onlangs eerst hadde besworen; dat se hem gedacht te laten begaen ende om sijn handelen wille in t’minste tot geen pays te verstaen; dat hij tselve den Staten Generael wel mocht scrijven ende verseeckeren, dat se gedacht in de oirlogen tegen den Spangiaert te continueren ende tegen dselve alle hostiliteyt voor te nemen. Dat se verstaen hadde dat den Coning van Vranckrijck haer een Ambassadeur wilde seynden, maer dat se al gescherpt was om hem te ontfangen ende sijn meesters lichtveerdicheyt te reprocheren. Dese verclaringe vande Coninginne verseeckerde de Staten Generael niet weynich, ende gaf hoope al viel Vranckrijck af, dat se nochtans tegen den Cardinael wel souden konnen subsisteren, ende veroirsaeckte mede, dat men, in de Staten Generael rapport gedaen wesende, vande meyninge van die van Hollant in de France saken, niet alleen goet en vondt dat de Heeren Nassau ende Oldenbernevelt naer Vranckrijck souden gaen om den Coning met beloften van secours vande handelinge van pays af te trecken ende in de oirlogen doen continueren ende daertoe met hem te beraetslagen, waer men tleger in den toecommende jare soude mogen brengen, maer oick beraetslaechde een ambassade naer Engelant te seynden om de Coninginne te versoucken tot assistentie aenden Francois ten fynen als

[p. 454]

boven, ofte ingevalle van conclusie van pays in Vranckrijck te versoucken suppletie van tsecours dese landen over lange belooft.

[Den 28^en Decembris]

Den 28^en Decembris quam Graef George van Solms wederom in Hollant, hebbende tot noch toe in Duytslant geweest bij den Kuerfurst van Cuelen ende sijn ohem den Graef van Solms, ende seyde dat den Cardinael in Duytslant aen alle de fursten gescreven hadde, dat de Nederlanden hem ten huwelijck waren gegeven ende versocht met hem gehouden te worden alle goede nabuyrschap ende neutraliteyt, ende dat men van alle saken der Nederlanden voortsaen recours tot hem hebbe te nemen, ende dat hij alle middelen sal aenwenden om die in vrede te brengen. Seyde noch dat den voors. Chuerfurst van Cuelen seer veel bij de Protestanten Fursten was ende met huer veel handelde, twelcke hier te lande heel suspect was, omdat men seer wel wiste, dat hij een viant van dese landen was.

Ontrent tlaeste van dese maent worden de Heeren Busenval, Ambassadeur van Vranckrijck ende Gilpijn, Raedt van wegen de Coninginne van Engelant elcx vande Staten Generael vereert mette somme van 1500 £ om een gouden keten te maecken in recompense van huer moeyten van mede over t’maecken vande ligue gestaen te hebben.

Hiernaer verstont men dat den Heere van Maysse gesant van Vranckrijck in Engelant was, ende uytdruckelijck geseyt hadde, dattet sijn meesler niet mogelijck en was in de ligue te blijven met so cleynen behulp als hem tot noch toe was geschiet, ende so men hem met geen meerder macht wilde secoureren, dat hij dan soude moeten aengaen tgeene hem gepresenteert worde, ende so in sulcken gevalle de Coninginne mede tot pays wilde verstaen ofte begeerde dat sijnen meester eenige poincten tot haeren meesten voordel stipuleerde, dat se dan soude willen daertoe haer gedeputeerden mede seynden, ofte sijn meester van haere meyninge verwittigen, dat hij sijne handelinge daer heen soude rechten, dat se sonderlings tot haeren meesten voordel soude geschieden. Ende dat de Coninginne daerop hadde verclaert, dat sij niet gelooft en hadde, dat de Coning van Vranckrijck so lichtelijck in de wint soude geslagen hebben so solemnele beloften, so onlangs bij hem met eede bevesticht ende contrarie dien, alleen in de handelinge van pays soude getreden hebben. Dat haer niet gelegen en was voor dese tijt hem met meerder macht te assisteren, omdat se genouch in haer eygen lant te doen hadde, ende die saken niet en const verlaten, om hem te helpen. Dat se altoos hadde gemerckt, ende sonderlings in dese laeste handelinge in Vranckrijck, dat so dickwils

[p. 455]

men aldaer van vrede hadde gehandelt, den Spangiaert een vloote tegen haer ende haer lant hadde uytgesonden, dat se haer daertegen most beschermen, dat se op geen voorslach van pays alsnoch yet wiste te doen, maer als haer gethoint soude wesen den last, die den Cardinael vanden Coning van Spangien hadde, om, so wel met Engelant ende de Nederlanden, als met Vranckrijck een vasten pays te maken, ende dat die last den Staten der Vereenichde Nederlanden mede soude wesen gecommuniceert ende bij den geconfedereerden in tgenerael geresolveert, wat men daerop doen soude, dat se dan wel soude weeten op wat poincten sij neffens de anderen soude willen pays maken, maer dat se nu noch niet en gedacht om der Francoisen wille eenigen pays aen te nemen. Doch veelen meynden dat de Coninginne noch evenwel de Francoisen meerder soude assisteren als het op het nijpen soude gaen, omdat se meynden de natuyre vande Engelsen te weesen nimmermeer ten eersten te verclaren tgunt sij in meyninge waren te doen, niettegenstaende sij oick geseyt hadde, dat se de 800 mannen, die se nu noch in Vranckrijck hadde, mede terugge wilde ontbieden, daerinne de Staten in de Vereenichde Nederlanden niet seer wel tevreden en waren, ende vonden daerom te meer noodich de legatie naer Engelant te doen gaen ende bij de Coninginne te intercederen, dat se doch den Francois mede wat wilde assisteren.

In t’eynde vanden jare was men seer becommert om te vinden de penningen daermede men de voordere lasten vanden leger mocht betalen, daerom in den Raede van State ende bij de Staten Generael goet gevonden worde, dat men metten eersten eenige gedeputeerden uyten Rade naer Zeelant, Vrieslant, Utrecht, Overijssel, Groningen ende Gelderlant soude seynden om te voorderen de restanten vande consenten extraordinaris in desen jare gedragen, om daeruyt dvoors. lasten af te doen.

Met alle welcke factien, becommernissen ende preparatien van oirloge ten eynde liep tjaer 1597, alle saecken in sulcken stant latende, dattet alsnoch niet en scheen dattet toecommende jaer minder vol factien ofte tot een gemene ruste beter gestelt soude wesen, ten ware de Heere Almachtich daerinne wonderlijck ende boven menschelijcke apparentie quame te wercken.

FINIS.