Journaal. Deel 1, boek 2

Van Hoeye

[Den 2^en Februarij]

Den 2^en Februarij was het tamelijck weder ende vertoogen vuyt Breda, Bergen op den Zoem, Geertruydenberch, Hoesden ende anders ontrent 700 peerden ende 800 voetknechten beleyt bij Charles d'Herauguier, Gouverneur van Bredae, om een aenslach op Hoeye in tlant van Luyck te maecken¹. Dese op de heyde bij malcanderen gecommen sijnde, sijn

1 Het plan om zich van Hoey en zelfs van andere plaatsen in het Bisdom Luik meester te maken, werd, wel is waar, nu weder opgevat en ten uitvoer gebragt bij gelegenheid van de vereeniging onzer troepen met die van Hendrik IV, maar het was overigens niet nieuw. Van Reyd zegt, dat Prins Maurits den aanslag op Hoey ‘twee jaer beraetslaecht hadde’ (XII boek, bl. 444), doch reeds voor vier jaren had Heraugière, ongetwijfeld in overleg met Maurits, een aanslag op Hoey en zelfs op de stad Luik in den zin, hetgeen blijkt uit het verhoor en de bekentenis van een door hem uitgezonden en door de Luikschen gevangen genomen spion, die in last had het kasteel te verkennen, en tevens mededeeling deed van inlichtingen aan Heraugière verstrekt omtrent de mogelijkheid om de stad Luik te verrassen. Een afschrift van dit verhoor, op het Rijks Archief berustende (in de lias ingekomen brieven van 1591), hebben wij als in de Bijlage II achter dit boek opgenomen. Het plan tot de verrassing was in overleg met Hendrik IV gemaakt, hoewel Calvart in een brief aan de Staten Generaal van den 29sten Maart 1595 schrijft: ‘verwondert hem ook S. M. van de desseynen van Uwe Mog. Ed. teghen desen aenstaenden voorsoomer (daer S. M. seer op bout) 't sedert de voors. declaratie niet gehoort te hebben; selfs ook niet van het innemen van Hoey, omme met Uwe Mog. Ed. daerinne te moghen corresponderen’ (van Deventer, Gedenkstukken van Johan van Oldenbarnevelt, II, bl. 65). In de Resolutiën toch van den Raad van State van den 28sten Maart 1595 wordt het uitdrukkelijk gezegd: ‘Ende is aldaer (in de Vergadering der Staten Generaal) bij haer M. E. sommarie verhaeldt de oorsaecke van het innemen vande stede en het casteel van Hoey bij Sijnder Excellentie doen doen, op het schrijvens van Sijne Conincklijke Majesteit van Vranckrijck’. (Zie ook het rapport van Maurits in de Resol. van de Staten Generaal op dien datum.) Het uitvoerigste berigt van de Spaansche zijde wordt gevonden in Rolando Mirteo (Martinus Delrio) Historia belgica etc., waaruit onder anderen blijkt, dat tegelijk met den aanslag op Hoey ook aanslagen beraamd waren op Hasselt, Maaseyk en Luik. Hij geeft ook de redenen op, die den Bisschop later bewogen, zich in verbinding met de Spanjaarden weder met geweld van Hoey meester te maken, en vermeldt de belegering en verovering in al hare bijzonderheden.

[p. 526]

voorts getoogen ende den 3^en snachts gecommen tot Diepenbeeck bij Hasselt. Te vooren waeren eenigen wech gesonden die den aenslaech maecken souden op tcasteel omdat inne te krijgen. Dese hebbende te vooren met een persoen in stadt wesende gehandelt, die heur bespiet hadde dat een venster van tcasteel altoes open stont, sijn in stadt dicht onder tcasteel tsijnen huysen gaen logeren ende hebben heur waepenen in sacken inne doen brengen ende des nachts tusschen den 4^en ende 5^en een groote ladder tegen een houck vande rootse gerecht, ende daerop gecommen sijnde voorts tegen een anderen houck ende van daer aen tvenster, waerdoor sij met hen 24 in tcasteel gecommen sijn, ende hebben terstont gevangen genomen 16 persoenen die in waertgelt op thuys laegen ende heur soe meester van tcasteel gemaeckt, ende terstont die vande stadt doen sommeren heur over te geven ende heure troupen daervan geadverteert om heur te hulpe te commen, daerop den 5^en des avonts alle tvolck daerwaerts geruckt is ende sijn den 6^en daervoer gecommen ende hebben gereetschap gemaeckt, als off sij de stadt (die doch niet sterck en is) wilden aentasten, die om tpericule te ontgaen terstont begonnen te parlamenteren, ende omdat men belooffde den borgers niet eenen penning te sullen vercorten,

[p. 527]

werde noch dien dach t'appoinctement gemaeckt ende verdraegen dat se den 7^en souden innegelaeten werden, achtervolgende twelcke den Gouverneur van Bredae met alle tvolck den 7^en innegetoogen is, wel strictelijck onderhoudende dat men den borgers niet en beschaedichde ende is alsoe meester vande stadt ende casteel geworden. Tcasteel van Hoeye is een starcke plaetse geleegen op een rootse dominerende over de stadt. De stadt leyt op de Maese recht tusschen Luyck ende Naemen ende heeft een seer schoone steenen brugge over de reviere, waerover men tegenwoordich sonder tegenstant van Bredae ofte Bergen op Zoem tot Sedain toe kan commen, maer de meeste vrucht die men hiermede sal konnen doen, sal wesen dat men alle de traffycque van Artois, Henegouwen ende Naemen op Duytslant sal konnen beletten ende de provintien van Brabant, Limborch, Lutsemborch, Henegouwen ende Naemen bijnaest van malcanderen scheyden, soe dat men niet dan met groot gevaer van d'een totte andere sal connen commen ende soe men wil middel hebben heel Naemen, Henegouwen ende Lutsemborch mede onder contributie te brengen ende insonderheyt de saecken vanden Ertshartoge soe verwerren, dat hij niet weeten en sal waer hem te keeren om yet goets te doen, want soe hij Hoeye wil aentasten, konnen de Staeten oick wel een andere plaetse soe goet als die weder belegeren. Nietemin en sal dit geen cleyn naerdencken alle de neutralen geven, dat men dese stadt Luycx ende neutrael sijnde soe overrompelt, hoewel nochtans die van Luyck niet altoes goede neutraliteyt hebben gehouden ofte die vande religie naer behoiren getracteert, want men wel verseeckert is dat sij den Hartoge van Parma in den jaere 91, doen hij voor Knodsenborch quam, met ruyteren ende knechten assisteerden, ende dat se die vande religie altoes verdreven ofte qualijcken getracteert hebben, daermede men dit innemen sal konnen verdedigen. Eenige daegen hiernaer sondt den Biscop van Luyck den Heere van Louverval tot Hoeye, omme te verstaen door wiens last ofte auctoriteyt dit geschiet was, dien Herauguier antwoorde sulcx gedaen te hebben vuyt hem selven sonder yemants last ofte commissie, alleenlijck om metten Coning van Vranckrijck beter correspondentie te mogen houden ende een vrijen pas hebben naer tvolck die bij den Hartoge van Bouillon sijn, sonder de neutraliteyt te willen breecken ofte die van Luyck ofte de borgers van Hoeye in t'minste te willen beschaedigen ofte alsnoch beschaedicht te hebben, daermede hij hem weder liet gaen, gemerckt hij daer vuyt genouch verstaen konde dat de meyninge was dese stadt tot een pas te houden, gelijck den viant Berck op den Rijn hout.

[p. 528]

[In tbegin vande maent van Februarius]

In tbegin vande maent van Februarius werde den Vorst van Cleeff bij de Gedeputeerden vande Staeten ende Stenden des lants op den landach te Grevenbroeck tot Dusseldorp vuyte gevanckenisse gehaelt, daerinne de Vorstinne hem nu eenige jaeren onder pretext van groote ontsinnicheyt hadde doen houden, ende werde op sijn vrijen voeten gestelt ende versocht sijn lant selffs te willen regieren. De Vorstinne werde bij deselve gedeputeerden gevangen genomen omdat eenigen heur van overspel met heuren Doctor ende eenige jonckeren gecommitteert, wilden beschuldigen.

Den Graeve van Hohenloe nu eenige lange jaeren gedilayeert hebbende tconsommeren van sijn huwelick mette Graevinne van Buyren, hadde al over eenige lange daegen den dach tottet selve huwelijck ende bruyloft doen leggen op den 7^en February ende de plaetse genomen op thuys te Buyren ende daertoe een seer groote apparate van alles doen maecken ende alles doen nooden wat in dese landen eenichsins in regieringe is, maer van buyten hadde hij soe weynich genoot, dat selffs den Palsgraeve sijn toecommende rechtsweer¹ niet genoot en was ende hielt hem gestaedelijcken op Bueren, totdat de tijd soude genaecken, waeromme Sijn Ex^tie met sijn suster, broeder ende de Graevinne van Egmont vuyten naer de bruyloft vertrocken den 3^en Februarij ende de Gecommitteerden vanden Raede van Staete ende Staeten van Hollant den 4^en ende quaemen den 6^en meest alles tot Bueren, daer mede quaemen de Gedeputeerden van Vuytrecht ende van Zeelant. Den 7^en daeraen troude de Graeve voors. mette Graevinne in de groote saele van thuys ten overstaen van alle de voors. Gedeputeerden, ende naer consommatie van thuwelijck schoncken die van Hollant tot vereeringe van dien 2 gouden couppetassen weerdich ontrent elff duysent gulden, een gouden doose van duysent gulden ende daerinne een renthebrieff op tlant van Hollant van vijff ende twintich hondert gulden jaerlijcx ten lijve vande contrahenten ende heure wettelijcke descendenten vuyt dit huwelijck ende den lanxtlevende van dien, geestimeert in hooftsomme op dertich duysent gulden (dan omdat men vermoede dat sij geen kinderen bij den anderen en souden krijgen mits den ouderdom van heur beyden, en werde in den brieff van geen lossinge ofte capitael vermaent) noch een carcant met een bagge van een diamant costende tsamen ses duysent gulden ende noch aen andere jueelen ontrent twee duysent gulden. Die van Zeelant starck gecommen sijnde acht Gedeputeerden presenteerden tot vereeringe van thuwelijck twee gouden

1 Schoonbroeder.

[p. 529]

coppen van acht duysent gulden met een renthebrieff van 600 gulden des jaers ten lijve als boven. De Gedeputeerden van Utrecht vuyte geestelijcheyt, Ridderschap ende stadt gaven twee groote vergulden bierbeeckers. Den Coning van Vranckrijck sondt op dese feest tot vereeringe van dien een schoone coppe gesneeden vuyt een agaet van een halff pinte nats, de voet seer constelijck met goudt beslaegen, het dexsel sijnde van cristal de Montaigne mede constelijck met gout beslaegen, tsaemen geestimeert op 6000 gulden. Die van Bredae schoncken een gediente van silver. Voorts schoncken die van Bueren, Iselsteyn, Leerdam, Sinte Maertensdijck ende alle dorpen ende gehuchten onder Bueren resorterende elcx eenige fraije coppen ende jueelen naer heur vermoegen. Op dese bruyloft waeren van buyten alleen genoot den Graeve vanden Brouck vuyt Cleeff ende den Graeve van Benthem, maer vuyt dese landen waeren daer boven de voorscrevenen den Graeve George van Solms ende meest alle de Colonnellen ende crijshooffden met een goet deel Ritmeesteren ende Capiteynen, soedat alle tlant bijnaest van hooffden ontbloot was, vuytgeseyt alleen Graeff Wilhelm van Nassau die niet gecommen en was, nochte oick eenige Gedeputeerden vuyt Vrieslant om de oude wrocke wille, die sij den Graeve van Hohenloe draegen om tverlies vanden slach van Hardenbergerheyde, dat se hem meest wijten, omdat hij niet tot Coevoerden gebleven, maer den viant op de heyde tegen getoogen was, ende om dselve oirsaecken, soe men vermoede en wasser oick niemant gecommen vuyt Gelderlant nochte Overijssel. De bruyloft werde met grooter magnificentie ende feeste gecontinueert totten 12^en Februarij toe, dat Sijn Ex^tie ende meest alle de Gedeputeerden scheyden. Den eersten dach vander feeste baeden den bruydegom ende bruyt aen eenige Gedeputeerden alleen voor tleven vanden gevangen muntmeester van Culemborch Hendrick Crayvenger, laetende om de consequentie vande saecke ter discretie vande Staeten Generael te disponeren op sijn saecke soe het tot dienste des lants oirbaerlijcxt soude bevonden werden, mits dat men hem alleen tleven liet behouden in regarde vande vrouwe ende kinderen ende van dese heure intercessie ende beede, versouckende dat de Gedeputeerden daeraff sulcken rapport wilden doen dat sijl. mochten bemercken dat dese heure beede ende intercessie op heur feest gedaen wat hadde geopereert, twelcke de Gecommitteerden belooffden naer heur vermoegen te doen.

De Gravinne Sabina van Egmont weder in tlant gecommen, soe men vermoede om metten Graeve Wilhelm van Nassau te huwelijcken, om eenige coulicheyt malcanderen bewesen verandert sijnde van opinie, heeft

[p. 530]

beslooten haer te huwelijcken aen Graeff George Everard van Solms, die haer tot sulcx lang begeert ende aengehouden hadde ende hebben heuren troudaege geleyt op den 14^en Marty naestcommende, daertoe sij vast alle gereetschap deden maecken, om dselve feest in eenige poincten costelijcker te maecken als vanden Graeve van Hohenloe geweest was, hoewel heure middelen van geen van beyden bij de anderen te vergelijcken waeren.

[Den 3^en Februarij]

Den 3^en Februarij was het tamelijck weder ende quam in den Haege den geweesen Colonnel Stuaert als Ambassadeur vanden Coning van Schotlant.

[Den 7^en Februarij]

Den 7^en Februarij was het tamelijck weder. Ontrent dese tijt handelden de gemutineerde Italiaenen seer metten Gedeputeerden vanden Ertshartoge, die soe veel te weege brachten, dat veelen geneycht waeren tottet accoort ende anderen niet, ende daeromme begonnen te twisten met malcanderen, want de Gedeputeerden heur presenteerden dat se binnen Thienen souden trecken, dat men se daer soude monsteren ende belooffden heur dan op vier maenden betaelinge te doen hebben van heur achterwesen, welck accoort de gemeene ruyteren ende soldaeten meest willich waeren aen te gaen, maer den Electo ende andere overicheyden en waeren daermede niet te vreden, die liever te vooren heur volle betaelinge gehadt hadden ende heur niet wel binnen Thienen en dorsten betrouwen, dan werde eyntelijck t'accoort dien niet tegenstaende aengegaen ende begonnen de gemutineerden naer Thienen te vertrecken ende dwongen den Electo ende andere overicheyt mede te gaen ende soe te vergeeten de beloften die se den Staeten gedaen hadden van niet meer de waepenen tegen heur te draegen ende souden dselve daermede doorgegaen hebben, soe t'innenemen van Hoeye de saecke niet verandert en hadde, twelcke sijluyden onder wege verstaen hebbende, en hebben niet voorts naer Thienen willen trecken, maer sijn tot Geel blijven leggen, beginnende weder meer als te vooren te muyten ende sal den tijt leeren waerheene dese mutinatie noch strecken sal. Nietemin hebben de Staeten vuytet voorgaende genouch konnen sien, hoe onseecker het is met sulcken gemutineerden hoop yet te handelen, aengesien sijl. vuyte actie der gemutineerden, soe Hoeye niet en hadde innegenomen geweest niet anders en hadden te verwachten gehadt dan dat se den Ertshartoge eenige penningen souden affgedruckt hebben ende daertegens soe lichtelijck in de wint geslaegen de faveuren, die de Staeten heur met een quaet exempel hadden beweesen soe in t'assisteeren van heur als in tverleenen van pardon aen soe veel verraeders van Schotten, Yren ende Berchvercoopers, als bij den hoop waeren.

[Den 8^en Februarij]

Den 8^en Februarij was het regenachtich weder. De compagnie vande

[p. 531]

guarde, die tot noch toe tot Gornichem geweest was quam weder in den Haege. Ontrent dese tijt kregen onse ruyteren te Hoeye sijnde een goeden buyt tot Flerus in tlant van Naemen, weerdich wel drie hondert duysent gulden van flueelen, satijnen, sijden ende goutdraet, daermede sij weder naer Hoeye keerden om die te deylen.

[Den 12^en Februarij]

Den 12^en Februarij regentet seer, desen dach vertoogen alle de ruyteren voors. (vuytgeseyt de compagnie van Herauguiere) naerdat se heuren buyt gedeylt hadden weder naer Bredae.

[Den 13^en Februarij]

Den 13^en Februarij stormt ende regentet ende soe onse ruyteren door tlant van Luyck vast heenetoogen sonder groote ordre te houden naer Bredae toe, achterhaelde den viant dselve ontrent Tongeren, daeraff hij een goet deel versloech, overmits dat de voorsten niet vechten en wilden, maer met alle haeste affreden om heuren buyt te salveren ende de achtersten te vergeeffs als niet machtich genouch sijnde, den viant wilden tegenstaen, waeromme datter wel 100 peerden ende d'een helft vanden buyt bij den viant sijn becommen geweest. Dese selven dach ontstont eenige swaericheyt tot Bredae tusschen den Capitein Adam ende tgarnisoen van tcasteel om eenige suspicien soe sij op malcanderen hadden. Capiteyn Adam met meest alle de borgers suspecterende tgarnisoen van tcasteel (dat nu lange jaeren daerop gelegen hadde) om eenige rumoeren, die gecommen waeren als soude den viant een aenslach op tcasteel hebben met kennisse van yemant van binnen, was (terwijle den Lieutenant ende Vendrech te gaste waeren bij den Sergiant Major Capitein Lambert) gegaen met meest alle de Officiers van sijn compagnie ende een goet deel soldaeten op tcasteel, twelcke die van tcasteel achtende te strecken om hem daer meester te maecken, hebben hem weder aff doen gaen met gewelt ende hem beschuldicht dat hij tcasteel voor den Graeve van Hohenloe wilde innenemen, twelcke hij alles daernaer ontkende, ende seyde alleen gecommen te sijn om een squadre van sijn volck dat op tcasteel waeckte te verstercken met kennisse ende bevel des Wachtmeesters. Nietemin hoe dattet sij, werde in dit rumoer eenige schooten gedaen maer en treften niemant, ende is te beduchten soe se yemant getroffen hadden, dattet quaelijcker soude affgeloopen hebben. Ten lesten werde het als een misverstant geslist, elcx vande partijen nochtans blijvende bij heure genomen suspicien. Sijn Ex^tie dit verstaen hebbende heeft den 19^en deser vuyt Nieumegen daerwaerts in haeste gesonden den Oversten Groenevelt, swaeger van Herauguier om tot Bredae bij provisie ende in absentie van Herauguier te commanderen ende goede ordre op alles te houden totdat Sijn

[p. 532]

Ex^tie daer quam ende beter de saecke ondertaste, achtende dat dit Herauguier om de swaegerschap wille t'minste naerdencken soude maecken¹. Ontrent dese tijt arresteerde den Ertshartoge Ernestus in den Raede van Staete de oirlogen tegen de Francoisen, waeromme men brieven aen alle de Provincien aldaer vuyt sondt, houdende van de Francoisen als viant te tracteren, met heur niet te negocieren ende vuyt Conings landen te doen vertrecken alle de Francoisen die niet vande ligue en sijn.

1 Op het Rijks Archief (Loketkas Holland, B. 21, N^o. 3) berust het geheele getuigenverhoor op deze zaak betrekkelijk. Daaruit blijkt dat zij haren oorsprong aan een misverstand te danken had, maar tevens, dat bij enkelen het vermoeden bestond, dat de Graaf van Hohenlo zich bij verrassing van het kasteel had willen meester maken. Daartoe was evenwel, immers naar aanleiding van hetgeen uit die breedvoerige informatie bleek, geen grond, hoewel de woorden van Duyck doen veronderstellen, dat men de mogelijkheid van een dergelijken aanslag niet geheel verwierp.

[Den 14^en Februarij]

Den 14^en Februarij stormt ende regentet seer ende werde in de Staeten Generael gehoort den Ambassadeur van Engelant Botley (te vooren in den Haege gecommen) die in tlange proponeerde waeromme ende op wat voet de Coninginne dese landen gesecoureert hadde op vaste hoope dat men haer soude restitutie doen vande penningen, als tlant tot een beter staet soude commen, dewijle dan Haere Mat. voor seecker hielt dat dese landen tot een vaster ende beter staet gecommen sijn, dochte haer onredelijck dat men op haer remboursement niet en soude letten, te meer soe dit de naeckte meyninge van Haere Mat. in t'aengaen van t'accoort was geweest, twelcke hij seyde vuytet accoort selffs mede genouch te konnen bespeurt werden, soe men dat sonder cavillatie wil verstaen ofte interpreteren, want soe ment soude willen verstaen dat Haere Mat. den Staeten soude moeten assisteren soe lange den Coning van Spangien haer oirloch soude willen aendoen, waere te vresen dat Haer Mat. ten lesten de costen niet en souden konnen vervallen, nochte de Staeten middel hebben de restitutie te doen om de groote excessyfheyt van dien wille, daertoe se in so lange tijt monsteren souden, waeromme hij sustineerde dat t'accoort alleen moet verstaen werden wanneer de landen souden ontheft ofte eenichsins vrij wesen vande seer groote beswaernisse ende pericule daerinne die waeren, ten tijde sij heur secours hier eerst sondt, welcke conditie tegenwoordich gevallen ende gecommen is naer kennisse van alle de werelt, die sulcx genouch konnen oirdelen alleen vuyte conferentie vanden selven tijt tegen den tegenwoordigen standt van tlant. Ten lesten seer hooch extollerende tselve secours, versocht dat men Haere Mat.

[p. 533]

eenige goede somme gereet wilde doen rembourseren ende voorts met heur treden in liquidatie, ende die gemaeckt wesende, de reste op termijnen stellen ende daeraff alle jaeren eene doen betaelen totte volle betaelinge toe ende voorts sulcke ordre stellen, dat de costen die sij noch jaerlijcx is doende mochten vermindert werden, opdat d'een d'ander niet en overliep ende maeckte, dat men nimmermeer daer vuyt conste commen, verclaerende hier gesonden te sijn om te blijven leggen tot dat de liquidatie gemaeckt ende daerop gedisponeert soude sijn, met last om daerinne te treden soe haest het mogelijck soude sijn. In dese propositie en vermaende hij niet een woort vande Engelschen wederomme te hebben, daerdoor men vermoede dat de Coninginne daerinne verandert was van voornemen ofte dat Botley noch eenige achterlast hadde, die hij niet en openbaerde. Ende hoewel dese propositie in dese conjuncture van tijden scheen gansch onredelijck te wesen, ende in eenige poincten te contrarieren het tractaet met Haere Mat. gemaeckt ende aengegaen, soe naemen nochtans de Staeten Generael sijn propositie bij gescrifte over ende seyden daeraff rapport aen heur principalen te sullen doen, om heure goede meyninge verstaen hebbende daernaer hem Ambassador antwoort te mogen geven. Ten selven daege werde noch in de Staeten Generael gehoort den Ambassadeur van Schottlant Stuaert, die in tlange verhaelde de groote swaericheyt ende oirlogen, die sijn meester in sijn lant hadde ende seyde alleen hier gesonden te sijn om mette Heeren Staeten Generael te communiceren, hoe sijn meester hem best in die swaericheyden sal mogen draegen, versouckende voor dese tijt alleen assistentie van raedt ende soe het noot waere ende sijn meester sulcx versochte, dat men hem oick met eenige middelen van gelt wilde assisteren ende presenteerde voort alle goede faveur ende vruntschap van sijn meester. Hierop werde mede rapport genomen, hoewel men genouch verstont dat sulcx een eerlijcke vermaeninge was om wat te hebben, twelcke sijn meester een Coning sijnde hem schaemde opentlijck te eyschen om redenen dat de Staeten Generael soe onverstandich ende temeraire niet wesen en sullen, dat sij den Coning van Schotlant souden willen raeden hoe hij hem soude moeten draegen in een saecke, daeraff sijluyden geen kennisse en hebben, dan door dit ende eenige andere rapporten. Desen dach des avonts begonsten onse ruyteren tot Bredae te commen, te weeten degeenen soe eerst affgereeden waeren.

De Staeten Generael siende dat die van Middelborch bleven continuerende in heur voornemen van niet te achtervolgen tplaccaet vanden 2^en Septembris

[p. 534]

op tstuck vanden cours vanden gelde gemaeckt ende daermede heur waeren turberende in de possessie van alleen op dat stuck te mogen ordonneren (volgende de pacificatie van Gent, Unie van Vuytrecht ende tractaet van Engelant) hebben heuren Advocaet Fiscael gelast daertegens een mandement van complaincte te lichten ende daermede naer Middelborch te gaen om heur te doen restablisseren in de selve possessie, ende hebben onvermindert dien goetgevonden daerwaerts te senden twee generaels vander munte mette raedsheeren Casenbroot ende Hiniosa ende den Tresorier de Bie, om te sien off die van Middelborch noch met eenige redenen waeren te bewegen, soe niet, als dan de complaincte te doen te wercke leggen, daertoe den Fiscael hem mette complaincte ter Vere soude houden.

[Den 15^en Februarij]

Den 15^en Februarij was het nat stormich weder ende screeff men aende provincien der Vereenichde Nederlanden dat se alle de compagnien op heure repartitie staende, wilde doen verstercken ende gereet houden tegen den 20^en Aprilis toecommende. Desen dach quaemen de reste van onse ruyteren tot Bredae, missende ontrent 100 peerden.

[Den 16^en Februarij]

Den 16^en Februarij vriestet seer ende troude den Hartoge van Bouillon tot Sedain met Jonckvrou Elisabeth van Nassau, dochter vanden Prince van Orangien ende Charlotte de Bourbon, H.M., tot vereeringe van welck huwelijck de Staeten van Hollant te vooren innegewillicht hadden vijftich duysent gulden, gelijck de Palsgravinne die gehadt hadde.

[Den 17^en, 18^en ende 19^en Februarij]

Den 17^en, 18^en ende 19^en Februarij vriestet seer ende quam Sijn Ex^tie tot Nieumegen om op den lantdach aldaer te wesen, alwaer bij hem quaemen de Heeren van Waerous ende Lonchijn, Ambassadeurs van Luyck, om te versoucken restitutie van Hoeye met eenige presentatien, dan werden corts daernaer aende Staeten Generael naer den Haege gesonden. Den Ertshartoge Ernestus wesende sieckelijck ende seer bloeijende vuyter neuse begonst het eynde sijns levens te vermoeden, ontboot daeromme bij hem den Raedt van Staete ende eenige Nederlantsche heeren tot Bruessel sijnde, dien hij versocht dat sij den Graeve van Fuentes wilden bij provisie in tgouvernement stellen, soe hij quaeme te sterven, opdat se metten Spangiaerden geen moeyte en kregen ende soe een proeye vande Francoisen werden, die heur nu de oirlogen verclaert hadden ende niet anders soucken en souden dan bij soe een occasie de landen inne te slocken.

[Den 20^en Februarij]

Den 20^en Februarij vriestet seer ende soe de sieckte den Ertshartoge beswaerde ende tbloeijen niet en const gestempt werden, is hij desen

[p. 535]

dach ontrent thien vuyren al bloeijende gestorven, gesuffocqueert bij een catarre, die hem haestelijck overviel niet sonder suspicie van venijn, maer naerderhant geopent sijnde, werde bevonden dat hij niet vergeven en was geweest. Hiervuyt kan men bemercken hoe merckelijck God dese landen gebenedijt, want den Ertshartoge alhier in een groote confusie gecommen sijnde, heeft hem ende sijn tijt geconsumeert om ordre op alles te stellen, ende nu eenichsins tot kennisse der saecken gecommen sijnde ende ordre daerop begonnen hebbende te stellen, wert hij vuyt dese werelt gehaelt, opdat wij occasie op occasie souden hebben ons selven te verseeckeren ende sonder moeyte te commen vuyte confusien daerinne wij ons selven helpen, want gewisselijck ten is geen cleyne veranderinge voor de saecken vanden Coning van Spangien dat desen Hertoge alsoe sterve, sonder tot noch toe yet vuytgerecht te hebben, met sijn doot de saecken weder brengende tot soe groote confusie als die waeren tsijnder aencomptste, beneffens dat hiermede mogelijck geretardeert sal werden de belegeringe van Hoeye, die den Ertshartoge geresolveert was te doen, ende dat den Coning van Vranckrijck middel sal hebben omme genouch sonder moeyten alle sijn vianden, die hij noch in sijn lant heeft, t'onderbrengen ende wechnemen alle hoope totte usurpatie van sijn crone. Vuyt desen kan men mede sien de hant Gods over dese Ertshartoge, die hem niet ontsien en heeft andere Princen te willen doen vermoorden ende assasineren, daer hem nu sijn leven hier soe cort valt, dat hij ongeassasineert al bloeijende sterft, straffe ende doot bijnaest ordinaris van alle tyrannen door trechtveerdige oirdeele Gods. De Staeten vande Nederlanden noch onder des Conings gebiet wesende, en sijn niet weynich door dese doot ontset geweest, vreesende meerder inconvenienten voor des Conings saecken, soe vande Fransche sijde als van wegen der Vereenichde Staeten, waeromme den Raedt van Staete aldaer goetgevonden heeft ende geresolveert, dat den Graeve van Fuentes bij provisie soude commanderen tot naerder ordonnancie vanden Coning toe, volgende daerinne soe men vermoet ten deele de begeerte des Ertshartoge ende ten deele de wille vanden Coning, die bij sijne beslooten brieven sulcx geordonneert hadde, naer de doot vanden ouden Mansfelt, hoewel nochtans veelen meynden, dat dit wel eenige jalousie ende miscontentement mochte maecken bij den Hartoge van Arschot ende tusschen de andere Nederlantsche Heeren ende Spangiaerden, daeroff den tijt alles naerder sal leeren.

[Den 21^en Februarij]

Den 21^en Februarij vriestet seer ende was dese ses daegen door de vorst soe crachtich, dat se alle revieren wederomme toe smeet

[p. 536]

ende soe dede bevriesen, dat men bijnaest nergens heene en mochte commen.

[Den 22^en Februarij]

Den 22^en Februarij begintet wederom te doeijen ende vande strenge vorste aff te laeten. Desen dach is vanden Provincialen hove van Hollant ende Zeelant gelicht t'mandement van complaincte tegen die van Middelborch, opde voors. raedsheeren Casenbroot ende Hiniosa, die mette andere gecommitteerden ten selven daege tot Middelborch gecommen sijn, daer sij groote swaericheyt vonden soe bij den Staeten van Zeelant als die van Middelborch. Die van Middelborch opentlijck weygerende tplaccaet voors. te gehoorsaemen ende geen exploicteringe van complaincte aldaer te sullen nochte willen gedoogen, nochte oick de persoonen des last hebbende; ende de Staeten vcrclaerende heur gedeputeerden in de Staeten Generael noyt gelast te hebben om te consenteren eenige lichtinge van complaincte tegens die van Middelborch ende daeromme sustinerende dat se niet behoirlijck op den naem ofte ter begeerte vande Generaliteyt hadde konnen gelicht werden, daerbij vougende dat se niet van meyninge en waeren te gedoogen eenige exploicteringe van complaincte aldaer voor ende alleer bij alle de provintien staetsgewijs naer voorgaende bescrijvinge ingewillicht soude sijn, alle gelijcke saecken in cas van weygeringe ofte inobedientie tegens resolutien der Generaliteyt, te laeten decideren ende disponeren bij de justitie, in alle welcke swaericheyden dvoors. gecommitteerden heur soe becommert vonden, dat sij niet geraetsaem en achten de complaincte te exploicteren sonder eerst van alles volcommen rapport aende Generaliteyt gedaen te hebben. Ontbooden daeromme den Fiscael die mette complaincte ter Vere was gebleven naer Middelborch te commen ende daer sijnde seyden hem sulcx aen, waeromme den Fiscael met heml. weder naer den Haege vertoogen is den 5^en Marty, ende hebben den 6^en van alles aende Staeten Generael rapport gedaen, welcke saecke voorseecker niet weynich extenueren en sal de auctoriteyt der Staeten Generael in saecken daer alle de gecommitteerden van heure principaelen geen speciale last en hebben ende evenwel altoes besoingeren.

[Den 23^en ende 24^en Februarij]

Den 23^en ende 24^en Februarij doeyt het seer, den 25^en sneeude het seer. Ontrent dese tijt waeren eenige Zeeusche garnisoenen mette ruyteren van Bergen op den Zoem tscheepe gedaen om in tlant van Waes te trecken ende de contributien te executeren, ende oick soe d'occasie sulcx geleet een aenslach in die quartieren te maecken, dan den 26^en tot Hulst aen lant commende, bevonden dat de wegen soe onbruyckbaer waeren dattet naulijcx mogelijck was yet aen te grijpen. Oick die van tlant van Waes

[p. 537]

verstaen hebbende de comptste van tselve volck, dat se om de contributien quaemen, sonden terstont eenige gedeputeerden met penningen naer Hulst, versouckende dat men heur geen schaede en wilde doen, sij souden heur gedeputeerden eersdaechs naer Zeelant senden ende de verloopen contributien ten vollen doen betaelen, waeromme alle tselve volck den 27^en weder tscheepe ende naer heure garnisoenen ging om den viant niet te openbaeren, waerop sij van meyninge waeren heuren aenslach te maecken.

[Den 26^en Februarij]

Den 26^en Februarij sneeutet seer. Ontrent dese tijt was tot Strasborch een vergaederinge vande gesanten vanden Palsgraeve, de Hartogen van Wirtenberch ende Sweybrug, den Administraetor van Strasborch, den Marcgraeff van Durlach van Baeden ende den van Ansbach ende verwachte men de gesanten van Vranckrijck daer mede, maer den tijt sal leeren wat se sullen doen, hoewel men genoch vermoet dat dese vergaederinge alleen tegen den Hartoge van Lorreinen diende, soe se niet op de Duytsche wijse met een pracht te niette en loopt.

[Den 27^en Februarij]

Den 27^en Februarij was het tamelijck weder. De gecommitteerden naer de Omlanden ende Groeningen gesonden nu lange tijt daer gelegen hebbende ende alle de questien tusschen de partijen gebracht hebbende tot vier hooftpoincten, te weeten, het stapelrecht bij de stadt gepretendeert vuyt crachte van seecker privilegie, ten tweeden dat men in de Omlanden geen bieren om te vercoopen en mag brouwen soe de stadt pretendeert, ten derden dat die vande stadt alleen committeeren ende stellen de hooftmans in de camer vande justitie die nochtans heur meeste jurisdictie over tplatte lant hebben, ende ten vierden off de stadt ende Omlanden te saemen een corpus van Staeten sullen maecken ofte elcx apart. Op t'eerste ende tweede sustineerden die vande Omlanden dat men dselve poincte als servyl ende geusurpeert vuyt crachte van een surreptys octroy soude affschaffen. Op t'derde dat sij soe veel personen vuyten heuren souden mogen committeeren in de camer van justitie als die vande stadt, te weeten elcx halff ende halff, ende nopende tvierde verclaerden wel te vreden te wesen met die vande stadt een corpus te maecken met sulcke conditien ende voorwaerden als de gecommitteerden souden goet vinden. Nopende de drie eerste poincten beriepen die vande stadt heur tot heur privilegien ende oude possessie van 60 ofte meer jaeren, daervuyt men heur niet en behoirde te stooten, dan nopende tvierde bleven tselve mede aende gecommitteerden. De gecommitteerden bij den Staeten Generael gelast sijnde in alle de differenten te procederen tot decerneren vande provisie toe incluys ende overgenomen hebbende alle de allegatien ende stucken van

[p. 538]

partijen ende in tlange daerop gedelibereert, hebben ontrent dese tijt heure vuytspraecke daervan gedaen, ende nopende t'eerste, tweede ende derde die vande stadt toegewesen bij provisie trecht vanden stapele ende van alleen in de Omlanden bieren op den coop te mogen brouwen ende alleen te stellen de hooftmans, ter tijt toe bij de Staeten Generael ander verclaeringe in de saecken soude wesen gedaen. Ende nopende het leste hebben verclaert dat van nu voortsaen die van stadt ende Omlanden tsamen een corpus van Staeten sullen representeren ende daertoe oprechten een collegie van negen persoonen, daerinne den Stadhouder de eerste plaetse sal hebben ende vier van wegen de stadt op de rechterhant ende vier van wegen d'Omlanden op slinckerhant sullen sitten, van dewelcken die vande stadt altoes voor stemmen ende teyckenen souden ende in alle saecken voor sitten ende gaen, dat de acht van dit collegie administreren sullen de middelen ende innecommen vande stadt ende lande, mits dat d'ordonnancien geteyckent sullen werden bij twee van elcke sijde, dat alle de geestelijcke goederen in commune aerarium sullen commen ende bij tvoors. collegie geadministreert werden; dat die vande stadt ende Omlanden heur quote sullen doen maecken ende volck op heure repartitie nemen, op de betaelinge vande welcken ende tfurneren vande consenten die gedraegen sullen werden, die van tcollegie alle voorderinge sullen doen ende ordre stellen, dat tcollegie mede neerstelijck acht sal nemen dat in de stadt ende Omlanden geen religie als de Gereformeerde en sal geexerceert werden; dat de Stadthouder in dit collegie de gelijckheyt der stemmen mette sijne sal mogen breecken; dat se voorts een bequaem persoen committeren sullen in den Raede van Staete ende twee (een vuyte stadt ende een vuyte Omlanden) in de Staeten Generael; ten leste dat se in geen saecken elcx apart een corpus van State en sullen mogen presenteren. Die vande stadt waeren met dese heele verclaeringe seer wel tevreden ende maeckten daeromme groote blijschap, maer die vande Omlanden waeren seer quaelijck tevreden mette vuytspraecke op de drie eerste poincten ende scheen wel, dat sij niet van meyninge en waeren het daer bij te laeten (hoewel de Gecommitteerden het niet wel anders en hadden konnen verclaeren, om die vande stadt bij provisie niet te beroven van heure privilegien ende oude possessie, dwelcke de Staeten Generael wel een versachtinge mochten geven, insonderheyt in t'derde poinct) maer mettet laeste poinct ende verclaeringe daerop gedaen, hielden sij heur tevreden, waeromme terstont tot nominaetie vande personen in tcollegie voors. ende in de Staeten Generael ende Raeden van

[p. 539]

Staete geprocedeert werden, daervuyt te verhoopen is, dat de saecken in dien houck wel mochten gestijft werden ende een goet deel vande voorgaende occasien tot twiste wechgenomen.

In tlaeste van dese maent werde in Vranckrijck gepubliceert met innewilleginge van meest alle de parlamenten een placcaet van religions vrede, daerbij toegelaeten werden die vande religie alomme te mogen woenen sonder ondersouck der conscientie ende te mogen predicken buyten seeckere mijlen vande groote steden, mits dat se de Catholijcke geestelijcken weder in de heuren laeten commen ende sonder schandale ofte misseggen oick heure religie laeten exerceren, waerdoor men achte dat de Gereformeerde religie in Vranckrijck ter eeren Gods wel veel mochte toenemen.

In tbeginne vande maent van Maerte werde Joncheer Pieter vander Does in den Raede van Staete ontbooden ende hem aengeseyt, dat men voortsaen sijn persoen dacht te gebruycken tot Generael vande artellerie op tractament van vier hondert gulden ter maent, als wijlen den Heere van Famers gehadt hadde, daeraff men hem van nu aff in dienste hielt ende ter gelegener tijt commissie verleenen soude.

[Den 1^en, 2^en ende 3^en Maerte]

Den 1^en, 2^en ende 3^en Maerte was het tamelijck schoen weder ende quaemen in den Haege de gesanten van Luyck ende versochten in de Staeten Generael audientie, dan werde heur geantwoort, dat men se geen audientie en const geven, alleer Sijn Ex^tie weder in den Haege soude gecommen sijn, om met sijn kennisse op heur versouck te mogen disponeren.

[Den 4^en Martij]

Den 4^en Martij regende het seer ende quam in den Haege den Hartoge Frederick van Lunenborch om op de bruyloft des Graeven van Solms mette Gravinne van Egmont te wesen. Sijn Ex^tie wesende tot Bredae om de wet te vernieuwen informeerde hem seer op t'misverstant den 13^en daer ontstaen, dan bevondt dattet van geen importantie en was, omdat Capitein Adam ter goeder trouwen alleen sijn squadre daer op de wacht sijnde hadde willen verstercken met kennisse des wachtmeesters, daerop die van tcasteel sonder oirsaecke arm, arm geroupen hadden, waeromme hij het daerbij liet blijven. Oick weetende dat de Luyckse Gesanten in den Haege waeren ende wat sij proponeren ende presenteren souden, heeft in haeste geschickt een boode met brieven aen Herauguier op Hoeye sijnde, hem adverterende dat de Gesanten hier waeren, dat hij daeromme metten eersten soude overscrijven off tcastel houbaer was ende gewelt van geschut soude konnen verdraegen dan niet, om d'antwoorde den Gesanten te geven daernaer te temperen, daerop hij eenige daegen daernaer wederom screeff dat de plaetse niet alleen houbaer maer inprenabel ende inaccessibel waer.

[p. 540]

[Den 5^en Martij]

Den 5^en Martij was het tamelijck weder ende quam in den Haege een Gesant vanden Palsgraeff om te wesen op de bruyloft van Solms voors., ten welcken eynde mede in den Haege quaemen Graeff Otto van Solms, die tvoorlede jaer met sijn broeder Graeff Everard in tleger voor Groeningen was geweest met noch een broeder vanden bruydegom als Gesant vanden Lantgraeve van Hessen.

[Den 8^en Martij]

Den 8^en Martij was het tamelijck weder ende waeren de Staeten van Hollant in den Haege vergaedert om in den heuren te resolveren op tlichten vande ses duysent waertgelders bij den Staeten Generael voor geslaegen, daeraff die van Hollant in den heuren souden moeten lichten 3200 mannen. Hierop werde bij den steden seer veel swaericheyt gemaeckt, omdat sij beter achten dat men een goet regement knechten noch lichte tot laste vande Generaliteyt, twelcke in actuelen dienst soude blijven, doch hebben evenwel eyntelijck geconsenteert ende heur Gedeputeerden in Staeten Generael gelast te consenteren soe veel die van Hollant aenginck dselve lichtinge, mits dat d'andere provintien tselve mede souden doen naer rate vande raeminge om te commen ten getaele vande 6000 voors. Hebben mede geresolveert op de bruyloft vande Graevinne van Egmont te schencken twaelff duysent gulden aen jueelen ende om Sijn Ex^tie wat vuyte schulden te helpen, daerinne hij beclaechde door dienste van tlant gecommen te sijn, schoncken die van Hollant in den heuren aen hem 25.000 gulden, soedat men bijnaest anders niet en droomde dan tgelt bij groote duysenden wech te schencken als off ment vuyt een reviere geschept hadde sonder te letten dattet het sweet vande arme gemeente is ende men nuttelijcker een deel van dien tot onderhout vande arme soldaeten soude hebben konnen employeren, maer volgen hierinne t'exempel van alle de geenen, diet wel gaet, te weten: daervan prodigue te wesen.

[Den 9^en Martij]

Den 9^en Martij was het nattachtich weder. Ontrent dese tijt was den Coning van Vranckrijck tot Paris met meest alle de Mareschals vande croene ende veel andere heeren om te delibereren op de oirlogen in de Nederlanden te maecken, daerinne seer veel difficulteyts bevonden werde, mits de groote armoede van alle de Francoisen ende dat de verclaeringe van oirloge geschiet was meest tegen den sin van alle de Francoisen, die beter tot pais geneycht waeren.

[Den 12^en Martij]

Den 12^en Martij was het stormich weder ende quam Sijn Ex^tie weder in den Haege om op de bruyloft vande Graevinne van Egmont te wesen.

[Den 13^en Martij]

Den 13^en Martij was het tamelijck weder ende werden in de Staeten Generael gehoort de gesanten van Luyck, die in tlange verhaelden de

[p. 541]

neutraliteyt die heur tot meermaelen belooft was, ende insonderheyt geconfirmeert op de recessen vande gesanten vanden Neder Creytz, contrarie dwelcke eenen Charles de Herauguier hem vervoerdert hadde feytelijck inne te nemen, ten behouve vande Heeren Staeten, de stadt ende tcasteel van Hoeye gelegen in tlant van Luyck, ende omdat sij niet en twijffelen off sulcx is sonder voorweeten der Heeren Staeten Generael geschiet, soe versochten se dat men heur die stadt ende casteel, als neutrael sijnde ende t'onrecht innegenomen, wilde restitueren ende heuren meester ende desselffs onderdaenen daerinne redintegreren, opdat se sien mochten dat men heur de neutraliteyt in goede meyninge toegeseyt hadde, doch soe dese plaetse met voorweeten der Heeren Staeten innegenomen was, om daerdoor een pas te hebben naer tvolck bij den Hartoge van Bouillon sijnde, als den voors. Herauguier bij seeckere sijne antwoorde geschenen hadden te willen seggen, soe wilden sij daerop de Staeten wel verclaeren dat se de plaetse niet en souden konnen behouden, omdat noch stadt nochte casteel sterck ofte tegen gewelt houbaer sijn, beneffens dien isser te weynich volcx in, want de stadt niet houbaer en is, ten waere men 3000 mannen daerinne geworpen hadden, ende om tcasteel alleen te willen behouden wasser te veel volcx inne, beneffens dattet casteel geen gewelt van geschut en sal konnen wederstaen, waeromme sij achten dat de Staeten heur selven geen dienst en souden doen met dese prinse ende nochtans oirsaecke wesen vande ruine van die van Luyck, omdat sij in tseecker wel weeten dat den viant de plaetse sal commen belegeren, twelcke geschiedende sal hij sonder groote sijne costen sijn leger mette Luyckxe bedorven ondersaeten seer verstercken ende sonder twijffel de plaetse emporteren, in welcken gevalle voor die van Luyck ten eeuwigen daege geen hoope sal wesen de plaetse weder te becommen ende sal den viant alle pas vander Staeten volck door tlant van Luyck daervuyt konnen beletten, presenteerden daeromme (soe de Staeten alleen daer een vrijen pas begeerden ende heur de stadt ende tcasteel datelijck wilden doen restitueren) in handen der Staeten genoechsaeme gijselaers te leveren voor de veylicheyt van denselven pas, die se t'allen tijt daerdoor souden mogen doen nemen met soe veel ende weynich volcx alst heur gelieven soude, in welcken gevalle de Staeten den pas souden konnen genieten ende die van tlant van Luyck heur stadt behouden. Versouckende ten minsten onder die presentatie restitutie vande plaetse. Dese propositie werde overgenomen bij gescrifte om daerop te delibereren ende dan heur antwoord te geven, doch lieten de gesanten in tparticulier tegen eenigen heur noch ontvallen, dat soe de Staeten op

[p. 542]

tcasteel wilden houden een vertrout persoen als namatlijck den Heere van Barchon met 50 ofte 60 ofte meer mannen noodich totte bewaeringe van tcasteel ende de Staeten sulcke ordre wilden stellen dat se betaelt mochten werden ende soe in tcasteel innegehouden, dat se geen excursien en deden noch op die van Luyck nochte oick op den viant, om soe den viant geen occasie te geven de stadt te commen beleggen, dat sij noch wel tevreden souden sijn ostagiers in handen te leveren voor de verseeckeringe vanden pas ende van tvolck op tcasteel te leggen, ende dat men de plaetse niet affnemen en soude, mits dat de Staeten souden beloven tcasteel in niemants handen te restitueren, als in handen van die van Luyck ende dat soe haest sij den pas niet meer behouven en souden. Tquam de gesanten wel dat se desen dach gehoort werden, omdat des anderen daechs in den Haege tijdinge quam dat den Bischop overleden was, ende hoewel dese tijdinge onwaerachtich was, soe soude se nochtans veel goets hebben konnen doen, indien se eer gecommen hadde, want men apparentelijck heml. dan noch niet en soude gehoort hebben, maer daeraff verwacht meerder tijdinge ende naerder bescheyt, ende middelertijt hebben konnen verstaen dat den Heere van La Motta met een goet deel volcx vanden viant ende eenigen van Luyck niet alleen de stadt al belegen hadde van over eenige daegen maer op huyden, naer tverlies van ontrent 56 man vande onsen de stadt innegekregen ende den borgers in alles als erffvianden getracteert ende tcasteel beginnen te benauwen ende besluyten met approchen, twelcke dan veroorsaeckt soude hebben wat naerder op alles te letten.

[Den 14^en Martij]

Den 14^en Martij stormde het seer ende troude Graeff George Everard van Solms binnen Delft in de oude kercke de Gravinne Sabina van Egmont, daeraff men des avonts in thoff van Sinte Aechtenclooster de feeste met seer groote pompe ende magnificentie begonst te houden, op dewelcke gecommen waeren den Hartoge Frederick van Lunenborch ende eener van Brandenborch, een gesant vanden Palsgraeff ende een vanden Lantgraeff, noch eenige Graeven van Solms ende andere heeren van buyten. Vuyt dese landen waeren op de feest Sijn Ex^tie met sijn broeder ende den Graeve van Hohenloe mette Staeten van Hollant, Zeelant ende andere quartieren met alle de principaele Eedelen ende Joncvrouwen vande landen ende verscheyden Colonnellen, Ritmeesteren ende Capiteinen. Tot vereeringe van dese bruyloft schoncken die van Hollant twee goude coppen van 5000 £, een carcant van 6000 £ ende een verguldt lampet ende becken tsaemen mettet voorgaende bedraegende 12.800 £ van 40 grooten. Die van Zeelant gaven in gelde 6000 £, die van Vuytrecht

[p. 543]

gaven 2 vergulde coppen, noch werden eenige jueelen gegeven bij de ingelanden van Beyerlant ende Egmont, dan als men het wel wil compareren en sal sulcx alles niet veel mogen helpen in regarde vande seer groote costen die de bruydegom ende bruyt in desen, ten deelen onnuttelijcken ende boven heur vermogen in sumptueusheyt van clederen, clenodien ende banquetten hadden laeten doen, meer siende op heure groote naemen dan op heur middelen. Men hadde mede preparaten doen doen om met magnificentie den ring te steecken, twelcke mede geschiede den 16^en gemasqueert ende den 17^en ongemasqueert, ende naer veele pompe is de bruyloft beginnen te scheyden den 18^en. Gedurende dese feeste wasser een vrouwe die vastelijck seyde den 15^en deser seeckere vijff persoonen gesien te hebben die heur onder malcanderen beclaechden dat sij des daechs te vooren soe schoone occasie hadden laeten voorbijgaen om Sijn Ex^tie te mogen doorschieten ende dat den Graeve van Hohenloe in de wege was geweest, seggende sij souden hem noch wel krijgen, ende malcanderen vermaenende wel aen te dringen ende te krijten, dan omdat men meer daervan niet en const vernemen, ende dattet niet apparent en is dat men assasinaeten soe veel persoonen gelijck ende d'een van d'ander weetende betrout, soe is tselve daer gebleven, hoewel de vrouwe tsedert altoes daerbij bleeff, seggende sulcx waerachtich te wesen. Ende hoewel hier geen ongeluck van sulcx en geschiede, soe en was daeromme te min niet waerachtich quod extremum gaudij luctus occupat ⁺, want het dese daegen door, te weeten vanden 14^en aff totten 21^en toe soe seer ende continuelijck vuyten westen stormde, dat de zee in dese custen seer hooch vloeyde, daer beneffens wasser in de revieren sulcken opwaeter ende soe extraordinaris, dat de canalen twaeter niet verswelgen en conden, waerdoor de OverBetuwe, Tielerweert, Bommelerweert, tlant van Schoenhoven ende Crimpenderweert heele innebraecken ende ondervloeyden. Oick brack de Grebbe boven Rhenen door ende smeet soe veel waeters over de Rijnsche veenen inne, twelcke sijn cours nam langes Eede ende Lunteren dattet met sulcken macht tot Amersfoort quam, dat de stadt in pericule was. Van gelijcken was de vaert bij Utrecht in sulcken gevaer dat veel borgers vuyte stadt daerwaerts mosten trecken om de plaetse te behouden. Noch braecken inne tlant van Lijmers ende de Heter bij Emmerick ende voorts opwaerts naer tlant van Cleeff alle de lege weerden. Dit opwaeter duyrde noch veel volgende daegen, mit twelcke noch innebrack tlant van Altena ende tot Gornichem lange daegen grooten noot geweest sijnde, soe aende stadt als den Dieffdijck ende meynende bijnaest vuyte pericule te

+ Noot tB: Spr. 14:13

[p. 544]

sijn is de leege Dortsche ofte Gornichemseweert den 28^en Martij aenden bout mede innegebroocken ende daerdoor gansch geinundeert. In somme was de miserie alomme soo groot, datter meenichte van beesten ende veele menschen vergaen sijn, ontwijffelijck door de hant Gods den menschen over heure groote overdaedicheyt ende sonden straffende. Den 21^en begonst de wint wel noordelijck te schieten ende tweer te veranderen ende bestellen maer bleeff t'opperwaeter bijnaest eve groot.

[Den 16^en Martij]

Den 16^en Martij quaemen in den Haege eenige gesanten vanden Neder Crijts intercederende mede voor die van Luyck, ten eynde heur Hoey mochte gerestitueert werden, als namentlijck Hendrick van Wittenhorst, Lantdrost van Cleve, Dederick van Erckel, Drost in de Heter ende Waltgraeven tot Nergera. Dese werden gehoort den 17^en ende versochten dat dien van Luyck restitutie van Hoeye mochte gedaen werden, ten eynde men sien mochte dat de Staeten Generael met oprechte intentie van meyninge waeren naer te commen ende te houden de neutraliteyt soe heml. alles ende onder dien oick tlant van Luyck bij de laeste recessen belooft ende toegeseyt was, daertoe sij veele redenen allegeerden. Ten tweeden dachten sij seer over de doortochten die soe menichvuldelijck over rijcxbodem gedaen werden sonder eenigen pas te versoucken, als wel behoirlijck soude wesen, ende versochten dat tselve niet soe menichfuldich en soude geschieden, ende dat men naer behoiren den pas t'elcken wilde doen versoucken, ten eynde belet mochten werden de seer menichfuldige foelen die onder dien geschieden ende gecommitteert werden. Ten derden claechden sij seer over de executien die in Februario lestleden in de Stiften Coelen ende Westphaelen ten versoucke vande Graevinne van Moeurs gedaen waeren, versouckende dat die voortsaen mochten belet werden ende dat de groote foulen onder die executie geschiet op dengeenen die mette selve executie niet te doen en hadden naer behoiren mochten gestraft werden. Dese versoucken sijn bij gescrifte overgenomen, om daerop te delibereren.

[Den 17^en Martij]

Den 17^en Martij quam Sijn Ex^tie vande bruyloft weder in den Haege om mette Staeten Generael te besoigneren op de saecke van die van Middelborch nopende de munte, ende naerdat men eenige daegen hier op gebesongieert hadde ende men die van Middelborch nergens toe en conste brengen, tsij om heur te conformeren mette Generaliteyt ofte de saecke de justitie ofte aen Sijn Ex^tie te submitteren, heeft men dselve re infecta noch alsoe moeten laeten staen.

De Gesanten van Luyck siende dat heur antwoorde in tverlengen

[p. 545]

getoogen werde ende verstaen hebbende dat den viant met sijn leger naer Hoeye marcheerde om de plaetse te belegeren, ende vresende dat de stadt in handen vanden Coning mochte vallen ende soe heur voor altoes ontrocken werden, versochten dese daegen door aen Sijn Ex^tie ende eenigen vande Staeten in tparticulier, dat men heur alleen een acte wilde geven, daerbij men verclaerde tcasteel alleen tot een pas te willen houden niet langer dan tot dat men van desen pas ofte eenigen anderen soe commodieus als die wel verseeckert soude wesen, met belofte tcasteel dan te restitueren, achtende voor seecker dat se daermede tbeleg vanden viant souden konnen diverteren ofte ten minsten in longueur trecken ende tijt doen winnen, doch omdat alle tselve niet geacht en werde om tscrijven van Herauguier, is daerop beraet ende vuytstel genomen tot groot naerdeel vande regieringe ende vande reputatie vande gansche landen, want den viant tcasteel van Hoeye geinvesteert hebbende, heeft ontrent 16 stucken daertegen geplant, soe op eenige bergen daerbij leggende ende genouch over thuys commanderende, als aenden voet van thuys, ende heeft mette selve stucken den 19^en Martij daerop beginnen te schieten, ende dan hier dan daer eenige schooten gedaen hebbende, deden seer groote stucken vanden poorttoorn vallen, waerdoor Herauguier begonst te vresen ende vernemen, dat hij al te temerair geweest was in tscrijven van sijnen brieff, daerbij hij thuys imprenabel achte, dat hij oick hem ende sijn meesters bedroogen hadde in tgeene hij heur gepersuadeert hadde, dat tcasteel tegen gewelt houbaer was ende daermede Sijn Ex^tie ende Bernevelt soe verre gebracht, dut sij geconsenteert hadden tottet innenemen. Den viant continueerde noch den 20^en met schieten, daernaer begonst Herauguier metten viant te parlamenteren hoewel de bresche noch niet sulcx en was, dat men daerop hadde konnen met prouffit stormen, sonder te konnen accorderen, omdat den viant den borgers op tcasteel geweecken geen appoinctement en wilde verlenen, doch eyntelijck naer dat ontrent 1600 schooten gedaen waeren, ginck Herauguier taccoort aen ende maeckte t'appoinctement sonder de borgers daerinne te begrijpen, te weeten, dat de soldaeten op thuys sijnde met waepenen ende bagagie soe sij op Hoeye gebracht hadden souden mogen trecken naer Bredae ende daertoe een goede stuck weechs buyten het leger geconvoyeert werden met crijsvolck van dese landen, ende dat de borgers op tcasteel geweecken souden blijven ter discretie vanden Bischop, als heur Heere. Achtervolgende twelcke hij metten soldaeten vuytgetoogen is den 21^en vrouch ende in tvuyttrecken wilden de Spangiaerts hem met alle tvolck ombrengen,

[p. 546]

sustinerende dat se niet dan vrijbuyters ende lantvreschenders en waeren, dan dede den Heere van La Motta heur beschermen, omdat hij heur appoinctement toegeseyt hadde, ende vresende off heur eenigen hoin mochte geschieden, consenteerde dat se heur mette waepenen souden mogen defenderen, welck bevel hij den Ritmeester Grobbendonck mede gaff, die heur convoyeren soude, dwelcke in conformiteyt van dien tvolck sonder meerder gevaer daeraff gebracht heeft (sijnde alleen yetwes vande bagagiewaegens van Herauguier geplundert) ende sijn den 23^en tot Bredae gecommen, hebbende ontrent 60 man in de stadt op thuys verlooren ende anders geen prouffijt mettet innenemen gedaen dan eenigen buyt voor Herauguier bij brantschattinge vuyte landen van Henegouwen ende Naemen becommen, daeraff hem in tplonderen van sijn bagagie een deel weder affgenomen is. Hiertegens heeft men soe veel arme menschen buyten heur toedoen in tverdriet gebracht ende verlaeten ende alle de nabuyren genouch te viant gemaeckt ofte ten minsten in sulcken naerdencken van dese lantssaecken gebracht, dat se naulijcx eenige beloften ofte tractaeten meer sullen gelooven, maer meynen dattet ons alleen te doen is om alle plaetsen aff te stroopen sonder dat de Staeten daertegens eens sullen konnen gehoort werden¹. De Staeten Generael van alle desen nocht oick den noot noch niet weetende, ende te vooren ontfangen hebbende den brieff van Herauguier, daerbij hij de plaetse imprenabel achte ende noch in eenige daegen hier naer niet vernemende hoe het tot Hoeye affgeloopen was, hebben op den 21^en voors. den Gesanten in den Haege sijnde voor antwoorde gegeven dat Sijn Altese ende Staeten van Luyck beter als yemant anders weeten, dat de Staeten der Vereenichde Nederlanders soe lange swaere oirloogen gesustineert hebben tot defensie ende behoudenisse van heur privilegien ende vrijheyden ende om heur goederen ende leven, mitsgaeders oick den staet ende landen vande nabuyrheeren ende Princen te frissen vande groote ambitie ende dollicheyt der Spangiaerden ende heure adherenten, trachtende naer een monarchie ofte tirannie generaele, met vaste hoope dat God tsijner tijt soude bewegen de herten vande selve Princen ende geinteresseerde landen, om met heur de waepenen aen

1 ‘Bien est vray’ schrijft de Bisschop van Luik den 27sten Junij 1595 aan den Koning van Frankrijk, ‘que ce n'at esté sans grande ruine, perte, et dommaige de mon pais, subjects et inhabitans d'icelluy, toutesfois j'auray faict ce gaing, que d'ores en avant je me donneray garde de ces bons voisins et amys, qui m'ont occasionné et procuré tout ce mal qui en est ensuivy’. (Van den Bergh, Gedenkstukken tot opheldering der Nederlandsche geschiedenis, opgezameld uit de Archiven te Rijssel, bl. 342.)

[p. 547]

te nemen tot bescherminge vande gemeyne vrijheyt van gansch Cristenrijck, waeromme de Staeten oick alle devoir gedaen hebben om te verkrijgen de lieffde ende faveur vande selve heeren, om met heur goede neutraliteyt t'onderhouden, doende daertoe heur landen soe veel doenlijck van alle foulen beschermen met t'maecken ende onderhouden van verscheyden ordonnantien, die beter onderhouden souden geweest hebben, soe den viant soe verre niet geschreden en hadde op de leden des rijcx, dat hij, boven alle andere overlasten daer gedaen, noch hout Rijnberck ende andere plaetsen, maeckende daervuyt oirlooge in Gelderlant, Vrieslant, Overijssel, Groeningen ende Omlanden mette aenleggende quartieren, alles tegen verscheyden beloften gedaen aende Gesanten vanden NederCreyts, daerbij hij belooft hadde alle dselve plaetsen aen heure rechte eygenaers te restitueren, door welck middel de Staeten gerestitueert hebbende tgeene sij op rijcxbodem besaeten, en hebben tot noch toe de minste demonstratie niet gedaen, dat se heur aentrocken het niet restitueren vande selve plaetsen, al waeren schoen heur seer veel beloften bij de Creyts Gesanten daertoe gedaen ende dattet rijck soe veel ofte meer daeraen was gelegn als heur. Om dese ende andere consideratien betrouwen de Staeten Generael dat Sijn Altese ende Staeten van Luyck in heur regard hem niet meer sullen aentrecken, dat de Staeten sich dienen mette passe van Hoeye als den viant doet met Rijnberck ende andere plaetsen voor den tijt dat den viant die behouden sal, als sij tot noch toe heur aengetrocken hebben de occupatie vande voors. steden bij den viant. Gemerckt Sijn Altese ende Staeten van Luyck heur wel mogen verseeckeren dat de Staeten Generael niet minder en begeeren dan te usurperen op eenigen van heur nabuyrsteden ofte die te behouden, maer dat heur beleyt ofte meyninge in desen anders niet en is dan dat se eens souden mogen sien de nabuyrlanden, insonderheyt Luyck ende Coelen ende de gedemembreerde Nederlantsche provintien bevrijt vande Spangiaerden ende heure slavernie ende wederom gereunieert met een vaster bant als te vooren tegen de onversadelijcke ambitie vande Spangiaerts, tot gemeyne defensie vande Christenheyt ende insonderheyt vande Nederlanden ende de privilegien ende vrijheyden van dien, daertoe de Staeten Generael presenteren alle de middelen die God (door wien sij tot noch toe subsisteren ende verhoopen heur noch langer te behouden) heur verleent heeft mette faveur ende behulp van alle de Coningen heur bontgenooten geinteresseert in de gemeene saecke, indien van d'andere sijde de gedemembreerde provintien, gedenckende aende voetstappen van heur vrome voorouders ende hervattende hunne groote couragien willen

[p. 548]

aennemen dese tegenwoordige occasie, die sich nimmermeer beter ten propooste en soude konnen verthoonen, daertoe de Staeten heur bidden ende besweeren, ende soe sij achten veel soude konnen helpen indien Sijn Altese ende Staeten Luyck belieffde daertoe mede eenige goede effecte te brengen van heure sijde, tot verlossinge van heur selven ende heur onderdaenen, die omdat se soe naedebuyren van tquaet sijn, daerdoor daegelijcx gefouleert werden, beneffens dat dit de middel soude wesen om haestelijck de landen van Coelen, Luyck, Gulick ende Cleeff in heur volle staet ende fleur te brengen. Hier en tusschen soe Sijn Altese ende Staeten van Luyck geen acte van hostiliteyt en gebruycken, soe weynich tegen de stadt ende casteel van Hoeye als dese landen, soe hebben de Staeten wel willen verclaeren, dat se met Sijn Altese, Staeten, steden ende platte landen van Luyck alle goede vrundtschap ende neutraliteyt sullen onderhouden, gelijck sij tot bevestinge van dien terstont hadden laeten weeten aen Herauguier ende hem gebooden die van Hoeye ofte tlant van Luyck niet anders als goede neutraelen te tracteren, sonder in t'minsten te beschatten ofte beschaedigen ofte eenige veranderinge in de religie ofte policie te maecken ende goede acht te nemen dat den viandt tegen de stadt ofte casteel niet voor en nam, dat Sijn Altese ende Staeten soude mogen prejudicieren. Van alle twelcke de Staeten Generael de heeren Ambassadeurs naerder oepeninge gedaen hadden ende dselve gebeeden overal daert noot mochte wesen te willen betuygen heur oprechte intentie ende goede wille tot voorderinge van tgemeen besten tegen alle de calumnien vande quaetwillige ende haetigen van dese goede neutraliteyt ende vande voors. reunie van alle de Nederlantsche provintien. Dese antwoorde was van date den 19^en Martij ende geparapheert Vosbergen. Bij monde was de Gesanten rondelijck geseyt, dat dit den tijt was, dat elcx behoirde vuyt sijn oogen te sien om de Spangiaerden gelijckelijck vuyte landen te werpen ende dat men de stadt Hoeye in niemants handen als in handen van Sijn Altese ende Staeten van Luyck en soude restitueren. Ende hoewel dese antwoorde genouch ridiculeus was, om dattet die van Luyck ongelegen was den Spangiaerden oirloch te verclaeren ofte anderen tot sulcx te instigeren ofte oick te helpen reunieren de gedemembreerde provintien mette welcker saecken sij in t'minste niet te doen en hebben, nochte oick mogen hebben, soe se niet terstont grondelijck bedorven en willen sijn ende de gesanten genouch sien konde dat men niet van meyninge en was de stadt ende casteel haestelijck te restitueren, overmits in de scriftelijcke antwoorde daervan niet met alle vermaent en werde, soe hebben nochtans de Gesanten

[p. 549]

dselve antwoorde aengenomen, altoes seer claegende over de maniere van doen, die men tegen heur gebruyckte, ende hebben verclaert daermede recht op Luyck aen niet te dorven reysen, maer dat sij se souden oversenden ende voor heur persoonen den pas op Antwerpen ende Bruessel nemen, daertoe sij versochten pasport, ende vuyte vergaederinge gescheyden sijnde, hebben terstont een boode mette antwoorde affgeveerdicht naer Luyck toe. In dese antwoorde staet seer te verwonderen, dat de gedeputeerden in Staeten Generael sonder naerder last van heure principaelen aennemen, als waere dit exploict met heure kennisse ofte bevel geschiet, gemerckt bij de naerder Unie van Utrecht verbooden wert nieuwe oirlogen te beginnen sonder gemeyn advys ende bewilleginge, ende geen van heml. tot dit oirloch te beginnen gelast was. Beneffens dien is oick te verwonderen dat sij op dese gesanten versouck sulcke antwoorde hebben dorven geven, sonder noch naerder commissie ofte last van heure prineipaelen te hebben, die in tijden ende wijlen sulcx wel anders verstaen mochten, ten minsten als het eens begint qualijcken te gaen. Nietemin werde dese heele antwoorde ende haesticheyt van dien alleen gebout op tvoors. scrijven van Herauguier, die de plaetse inprenabel geacht hadde, want soe men anders vermoet ofte geweeten hadde tgeene nu al tot Hoeye verloopen was, soude men in tseecker heur wel ander antwoorde gegeven ende alle heure presentatien niet soe lichtveerdich affgeslaegen hebben, daertoe mede veel holp, dat men van meyninge was daer een ontfanger te stellen ende door Hoeye, gansch Henegouwen, Naemen ende Lutsemborch onder contributie te brengen ende niet daer een doot garnisoen te houden alleen tot verseeckeringe vanden pas als der gesanten meyninge was, maer die veel omvat laetet tsaemen vallen.

[Den 20^en Martij]

Den 20^en Martij quam in den Haege den Hopman Joriaen Bocholts, die van Graeff Philps aende Staeten Generael affgesonden was om te bevoorderen dattet volck weder terugge mochte ontbooden werden.

[Den 22^en Martij]

Den 22^en Martij was het schoen weder ende werde in de Staeten Generael gehoort den Hopman Boucholt die verhaelde de groote armoede van tvolck, twelcke bij Graeff Philps was ende de seer groote dierte daer in tlant sijnde, dat daeromme wel d'een helft van tvolck verloopen was ende genouch alles souden verloopen sijn geweest, soe Graeff Philps heur niet belooft en hadde, dat se in tleste van April toecommende souden wederkeeren, op welcke hoop de reste noch bij den anderen bleeff, ende soe men se daer langer soude willen houden, soude het geschaepen sijn dat niet dan de Capiteinen daer souden blijven, waeromme hij verclaerde dat

[p. 550]

Graeff Philps gesint was tegen dien tijt herwaerts te commen, versouckende den Staeten sulcx te willen voor goet innesien ende tvolck contremanderen, daertoe hij overleyde de brieven van credentie van Graeff Philps ende oick brieven vanden Hartoge van Bouillon, daerbij den Hartoge verclaerde dat hij om de armoede van tvolck wille, daervan geen behoirlijcken dienst en conste trecken ende daeromme wel lijden mochte dat se gecontremandeert werden, mits dat men hem soe veel penningen bijstelde daermede 3000 man te voet ende 300 Fransche ruyteren voor eenige maenden mochten onderhouden werden. Ten selven daege werde mede gehoort den Ambassadeur van Vranckrijck Busenval, die brieven vanden Coning ten selven eynde overleyde ende versocht de voors. assistentie van gelt ofte tvolck versterckt te werden tot op drie duysent ende voor de peerden gelt, daerop alles beraet genomen werde.

[Den 23^en Martij]

Den 23^en Martij was het sneuwich weder ende werde den Ambassadeur van Vranckrijck weder gehoort, die vuyten naem van sijn meester seer claechde over eenige scheepen van Middelborch, die op zee ontmoet hadden een schip bij den Francoisen vande Spangiaerden genomen ende tselve niet alleen den Francoisen weder affgenomen hadden, maer innegebracht sijnde tot Middelborch, dat men den gevangenen hadden laeten losgaen ende de waeren alles gedissipeert, niettegenstaende het scrijvens vanden grooten Escuier van Vranckrijck, Gouverneur van Quillebeuf aen die van Middelborch gedaen, twelcke hij sustineerde te wesen een acte van hostiliteyt den Francoisen bewesen, versocht daeromme restitutie van alle dien, ofte dat hij bij gebreecken van dien sulcx soude moeten laeten verhaelen op de scheepen vuyt Zeelant in ofte voorbij Vranckrijck commende, met welcke propositie men niet weynich becommert en was, omdat veelen al te vooren vuyte verclaeringe vande oirlogen bij den Francoisen tegen den Spangiaerts gedaen, begonst hadden te vresen dat de westersche navigatie, daer dit lant veel bij bestaet, daerdoor wel in groot gevaer ende pericule vande Francoisen selffs mochte commen, waeromme sij nu daervooren des te meer vreesden, doch werde hierop mede rapport genomen om die van Middelborch te mogen hoiren.

[Den 24^en Martij]

Den 24^en Martij was het tamelijck weder. Ontrent dese tijt creech men in den Haege de tijdinge dat Sultan Amurathes den grooten Turck gestorven was den 18^en Januarij lestleden, waeromme men niet weynich beducht en was, omdat men vreesde dat den oudtsten soen Mahomet genaemt, die vuyt Amasia tot Constantinopelen gecommen was ende daer sijn 13 broeders hadde laeten verworgen, eenich bestant metten Keyser

[p. 551]

mochte commen te maecken, ende dat in sulcken gevalle een goet deel vande lichtinge tegen den Turck gedaen ons wel op den hals mochte commen, die nu bloot van gelt ende van volck waeren, van binnen selffs soe grootelijcx mette inundatien beschaedicht, dat men qualijcken middel soude hebben de landen overal evenwel te defenderen. (Siet hoe verre Crystenen Cristenen brengen, dat d'een voordeel moet reeckenen soe den anderen bij den algemeinen viant bevochten wert.) Hiervuyt sach men te meer hoe qualijck het gedaen was, dat men tvoorleden jaer niet voorts en was getoogen in Overijssel, om dat voorts schoen te maecken, daertoe men niet altoes de gelegentheyt soe schoen hebben en sal.

[Den 25^en Martij]

Den 25^en Martij was het tamelijck weder ende werden de gesanten vanden NederCreyts antwoordt gegeven op heure propositie den 17^en deser gedaen, daerbij de Staeten Generael verclaerden, dat de Fursten des NederCreyts vuyte recessen vanden 24 September 1590 wel hebben konnen verstaen dat de oprechte meyninge der Staeten Generael anders niet en is, dan beneffens heur defensie alle goede vrundtschap met heur nabuyren te onderhouden, ende tot betooch van dien hadden doen restitueren alle de forten bij heur crijsvolck vanden viant op rijcxbodem becommen, op vast vertrouwen dat den viant van gelijcken soude doen volgende sijn beloften, hadden oick soe veel doenlijck met verscheyden ordonnantien belet alle foulen op rijcxbodem, welcke ordonnantien beter onderhouden souden geweest hebben, soe den viant Rijnberck ende andere plaetsen tegen sijn beloften niet en was blijven occuperende ende daervuyt dese landen oorlooge maeckte, sonder alsnoch de minste apparentie te thoonen van dselve plaetsen te willen verlaeten, waeromme de Staeten Generael verhoopen ende betrouwen dat dvoors. Fursten (begerende te blijven in de rechte neutraliteyt) niet qualijcker en sullen nemen ofte duyden, dat sij heur behelpen ende dienen metten pas van Hoeye tot affbreuck vanden viant (voor den tijt dat den viant dvoors. stadt Rijnberck ende andere steden ende plaetsen sal innehouden) als dselve Fursten en hebben gedaen nochte alsnoch en doen om des viants occupatie vande selve plaetsen, dewijle de Staeten daeromme te minder de neutraliteyt met die van Luyck niet en willen onderhouden, als vuyte antwoorde den Gesanten van Luyck gegeven ende copielijck hierbij gevoucht gesien kan werden. Nopende de doortochten verclaerden dattet heur van herten leedt was dat de viciniteyt des viants niet toe en liet (mits tpericule) telcken den pas ordentelijck te versoucken, dewijle die doortochten schielijck ende secretelijck tot verseeckeringe vande exploicten gedaen mosten werden, gelijck sonderlinge

[p. 552]

gebeurt is in den laesten tocht naer Vranckrijck, derhalven sij oick bedroeft sijn, dat mits het weygeren vanden pas in twederkeeren dselve feytelijck heeft moeten genomen werden, daerover eenige foulen geschiet mogen sijn, doch dat sij niet en sullen laeten daerop sulcke ordre te stellen, als naer de gelegentheyt des crijchs ende tot redelijck genougen der naebuyren eenichsins doenlijck sal wesen, gelijck oick in de doortochten die in cleyne troupen tot affbreuck des viants voortsaen mogen geschieden, ten eynde dselve niet dan bij bekende ruyteren ende knechten ende wiens naemen in de pascedulen sullen staen gedaen werden om alle strooperien te verhoeden. Aenlangende d'executie vande Graevinne van Meurs verclaerden wel gewenscht ende alle devoir gedaen te hebben, ten eynde de Gravinne hadde mogen verkrijgen restitutie van haere heerlicheyden ende goederen ende d'incomptsten van dien, ende dat daermede dusdaenige executie waere achterwege gebleven, dan dewijle men daertoe niet en heeft konnen commen, sijn de Staeten genootsaeckt geweest die te doen doen om de Graevinne in heuren berooffden staet niet te verlaeten, versouckende daeromme alsnoch dat de Munstersche ende Gulickse raeden de hant daeraen willen houden, dat de restitutie voors. mach geschieden, opdat gelijcke extraordinaris proceduyren niet meer behouven voorgenomen te werden. Ende nopende de foulen ende excessen daerover gebeurt, hebben de stucken aenden Raede van Staete overgelevert, om daerop informatie te doen nemen ende straffe te decerneren, verhopende dat de Gesanten heur hiermede sullen te vrede houden ende van dese oprechte intentie niet alleen tot bevrijdinge vande Nederlanden, maer oick der nabuyrlanden vande Spaensche Monarchie ende tyrannie sulcken rapport doen, dat heur overheeren beweecht mogen werden deser landen saecken met raedt ende daet sulcx te seconderen, dat de gewenschte goede vuytcomste met affweringe van alle voordere schaede haest mach volgen. Dese antwoorde was in date den 24 Martij 1595 ende geparapheert Heermaele. Vuyt dese antwoorde kan men sien hoe seer de Staeten Generael arbeyden om alle nabuyrheeren ende landen met heur in de oirlogen te trecken, die nochtans beter achten al wat veel te verdraegen dan partije te kiesen.

Terstont naer dese antwoorde werde gescreven aende garnisoenen van Gelderlant, Zutphen ende Overijssel de neutraele landen in vrede te laeten ende daerop geen excursien te doen ende geen volck vuyt te senden die niet met naemen ende toenaemen in de pascedullen neffens de beleyders en stonden, op peyne dat men sulcx op de Gouverneurs, Ritmeesteren ende

[p. 553]

Capiteinen selffs sal verhaelen om daermede eenichsins de seer groote menichte van foulen te beletten.

[Den 27^en Martij]

Den 27^en Martij was het schoen weder. De Gesanten van Luyck sijnde vertoogen ende gecommen tot Dordrecht ende aldaer hoirende t'innenemen van tcasteel van Hoeye, sijn weder naer den Haege gekeert, eensdeels om naerder bescheyt van dien te verstaen ende eensdeels om te sien off de Staeten niet van meyninge en waeren in de brieven nopende heure legatie hun met gegeven, yet te veranderen ende oick om eenige naerder verclaeringe vande neutraliteyt te hebben, omdat sij vreesden dat den viant die van Luyck totte oirlogen tegen de Staeten wel mochte soucken te instigeren, soe sij seyden, maer soe veelen vermoeden waeren se weder te rugge gecommen om te verstaen wat nu bij de innewoenders deser landen vande saecke van Hoeye soude geseyt werden ende off ment noch evenwel soude achte wel gedaen te sijn.

De gemutineerde Italiaenen die al over lange getoogen waeren binnen Thienen waeren mettet veroveren van Hoeye seer becommert, vresende dat den viant heur wel tot eenige onredelijcke conditie mochte commen te dringen, waeromme sij deur heur Gedeputeerden in den Haege bij Sijn Ex^tie deden aenhouden om alsnoch de neutraliteyt te houden ende soe se vuyt Thienen quaemen te ontwijcken dat se wederom op eenige steden vande Staeten mochten wijcken.

[Den 28^en Martij]

Den 28^en Martij waeren de Staeten Generael, Raedt van Staete ende Sijn Ex^tie vergaedert om op den stant van tlant te letten, dewijle men niet dan van swaericheyt alomme en hoorde ende ontbooden de Gesanten van Luyck, dien sij verhaelden dat die van Luyck niet als neutralen en handelden, dat se den viant selffs de stadt ende casteel van Hoeye hadden helpen winnen ende daermede bethoent dat heur liever is dat den viant de stadt hebbe, dan de Staeten, dat se bovendien noch den borgers soe vanden magistraet als anders diet metter Staeten volck gehouden hadden seer qualijcken tracteerden, dat se daeromme theurder wedercomste vrijelijck mochten verclaeren, dat de Staeten Generael sulcx niet voor goet aen en sien. Nietemin dewijle men nu wist dat Hoeye aenden viant was werden heur de brieven vande Staeten Generael ende Sijn Ex^tie weder affgenomen, die men heel veranderde ende soe d'antwoorde niet al overgesonden en hadde geweest, soude men die ontwijffelijck mede verandert hebben, om soe veel doenlijck de reputatie van tlant noch te conserveren ende radouberen.

Den 29^en Martij was het schoen weder ende om eenichsins te assisteren

[p. 554]

den gevangen borgers van Hoeye die Herauguier verlaeten hadde, ende men verstont dat die van Luyck gevangen hielden ende straffen wilden, als hadden se tegen den welstant van heur lant gedaen, screven de Staeten Generael aen die van Luyck dselve weder los te willen laeten ende geen moeyte ter causse van tgepasseerde tot Hoeye maecken ofte dat de Staeten Generael geen neutraliteyt met heur en gedachten te onderhouden, welck scrijvens hoewel het vuyt Cristelijck medelijden procedeerden nochtans van groote innesien was, eerst daerinne dat de Staeten heur bemoeijen met saecken verhandelt voor de justitie van Luyck ende daerinne wet willen setten, ende ten tweeden, dat sij sonder naerder last van heur principaelen dreygen te breecken de neutraliteyt die van Luyck met bewillinge vande bontgenooten vergunst. Hier en tusschen hoorde men verscheyden clachten van Herauguier soe van sonder noot tcasteel overgegeven te hebben, alleen vuyt vrese, daer het noch wel voor een maent ofte twee hadde konnen gehouden werden, als vande borgers van Hoeye ende den ingesetenen van Luyck leelijcken gebrantschat te hebben, daerdoor hij bij veelen verloos de reputatie, die men van hem hadde, ende insonderheyt den weert in de Creeft (die tcasteel bespiet ende verraden hadde) seyde opentlijck datter niet alleen noch geen bresche en was, maer dattet oick niet mogelijck en waer een bresche te schieten, ende datter ten tijdt van t'appoinctement noch meer als 14 roeyvoeten steylte was ende naer tverlies vande poorte die men beschoot, noch twee retraicten waeren veel stercker als dselve poorte, daertegens Herauguier hem met brieven excuseerde, sustinerende de plaetse noyt houbaer geweest te sijn ende dat hij ter contrarie in sijn brieff gescreven hadde vuyt vrese dat die bij den viant mochte geintercipieert werden, maer dat hij van alles Sijn Ex^tie door sijn Lieutenant hadde doen verwittigen, ende hoewel hij selffs in den Haege niet en dorst commen, begonnen eenigen te vermoeden dat veelen vande Staeten Generael metten voors. brieff wel expresselijcken mochten geabuseert sijn om tfeyt vuyte naem vande Generaliteyt aen te nemen, ende dat Bernevelt wel anders geweeten hadde door Sijn Ex^tie, twelcke te meer vermoet werde, omdat men tegen Herauguier niet meer en formaliseerde. In somma sijn in allen gevalle t'meerendeel vande Staeten met dese saecke leelijcken bedrogen geweest ende heeft mogelijck Herauguier daeromme te eer dit casteel aenden viant overgelevert, om daerdoor beter middel te hebben om op tlant van Luyck te mogen doen toetasten.

[Den 30^en Martij]

Den 30^en Martij was het schoen weder ende waeren in den Haege gespannen de nieuwe tenten van Sijn Ex^tie, die seer braeff ende magnifyck

[p. 555]

waeren tottet maecken vande welcken de Staeten Generael hem gegeven hadden 7000 gulden.

[Den 31^en Martij]

Den lesten Martij was het schoen weder ende vertoogen naer Vrieslant vuyten Raede van Staete Foeck ende den Tresorier de Bie, om aldaer met die van Vrieslant te besoingeren op heure quote ende wat compagnien sij daerop houden sullen ende de anderen te doen stellen op de quote van Groeningen ende d'Omlanden. In den Haege creech vande Staeten Generael sijn affscheyt den Gesant vanden Phals, die alle goede faveur van sijn meester aengebooden hadde ende werde vereert met een gouden keeten.

[Den 3^en Aprilis]

Den 3^en Aprilis was het schoen weder ende werden in de Staeten Generael gehoort de Ambassadeurs van Luyck, die vuyt crachte van heure instructie geteyckent bij den Bischop selff op den 27 Martij seer claechden over Herauguier, ende verthoenden voor eerst dat heur meester noyt gemeent hadde dat de Staeten Generael den aenslach op Hoeye tegen heur geloften hadden doen doen, ende dat hij wel suffisantelijck ontdeckt heeft dat dit alleen een feyt van eenige particulieren is, die heur mette naem vande Generaliteyt decken, dat hij van Herauguier niet konnende weeten door wiens last hij sulcx dede hem alleen voor een rover gehouden hadde, te meer soe opentlijck bleeck bij een extract van een brieff van hem ende eenige pasquillen tot Luyck gestroyt, dat hij niet dan oproer ende seditie daer in tlant gesocht hadde, daeromme hij noyt aenden Biscop hadde willen rescriberen, maer hadde wel gescreven aenden magistraet ende gemeente van Luyck om die op de been te brengen. Dat hij die van Hoeye veel belooft ende niet gehouden en hadde, maer ter contrarie heur ende eenige kercken ende abdijen daer in tlant seer beginnen te schatten, ende omdat hij noyt geweerdicht hadde hem van dat feyt bij den Bischop te excuseren, de Biscop de waepenen hadde moeten aennemen volgende de natuyre om tsijn te beschermen, opdat de Spangiaerts tcasteel niet en kreegen ende tot heure bescherminge behielden, waeromme hij oick een aenslach op de stadt gedaen maecken hadde om dselve te voorcommen, die gefailgeert was, ende hoewel Herauguier wel wist dat de stadt niet houbaer en was, soe hadde hij se nochtans liever in pericule gestelt, dan in handen van die van Luyck gerestitueert volgende sijn beloften, daer men nochtans een bekent edelman aen hem geschickt hadde, om hem een goede somme gelts te presenteren, soe hij tcasteel aenden Biscop hadde willen restitueren, ten minsten dan, als hijt niet langer soude konnen houden, dat hij doen belooffde. Doch den Biscop siende tleger vanden

[p. 556]

viant altoes voortstrecken, hadde dselve geassisteert, omdat se niet en souden mogen seggen alleen de plaetse gewonnen te hebben, ende hadde ondertusschen aende Staeten doen solliciteren bevel op Herauguier (dien hij niet dan als een strooper en konde achten) om de plaetse alleen in sijn handen te restitueren, doch op den toorn Amiette ontrent 10 ofte twaelff vuyren geschooten sijnde sonder datter noch bresche ofte oick apparentie daertoe was, mits den toorn heel met eerde gevult was, hadde Herauguier lachement beginnen te parlamenteren ende geaccordeert, ende in t'accoort door vreese vergeeten alle de beloften hem gedaen welck accoort, hoewel den Biscop niet gehouden en was te onderhouden mits Herauguier niet over en leverde den verrader, hadde hij nochtans ten regarde vande Staeten hem gelooff gehouden, dien hij oick liete de straffe van sulcken quaeden daet tot haer verdedinge, hebbende alleen Preis¹ vuyt doen nemen, omdat hij over lange daer gevangen sijnde om gelijcken aenslach op Hoeye met eede belooft hadde hem voortaen daermede niet meer te sullen bemoijen, nochte de waepenen tegen tlant van Luyck draegen. Ten lesten versochten se straffe over Herauguier ter saecken voors. met denunciatie dat men niet oevel en neme soe men der Staeten volck die heur nu tweemael bedroogen hadden onder schijn van vrientschap in geen steden van Luyck meer inneliet, nochte eenigen pas vergunde. Ende hoewel dese propositie meer denunciatie smaeckte als eenich versouck, soe hebben de Staeten nochtans die bij gescrifte overgenomen om daerop te antwoorden. De Gesanten in alles heur soucken te wreecken op Herauguier deden noch verscheyden particuliere clachten over hem aenden Raede van Staete ende anders, die in tijden ende wijlen Herauguier wel geen goet en mochten doen, omdat hij bij seeckere sijnen brieff gescreven hadde, dat den Raeden van Staete eenich particulier prouffijt toogen vande gevangenen die men hem ontrock, daeraff de Gesanten het original aenden Raede overleverden. Hiernaer waeren in den Haege vergaedert de Staeten Generael met Sijn Ex^tie ende den Raede van Staete om op tstuck vande extraordinaris consenten te besongieren ende om ordre in de saecke van die van Middelborch te stellen, ende werde goetgevonden dat Sijn Ex^tie selffs daerwaerts soude gaen ende te vooren den Raedsheer Hessels affveerdigen om met heur in voorspraeck te commen ende die vande stadt met dreygementen aen te gaen ende sien off se soe ergens toe konden beweecht werden, ende mede bij die van Zeelant aen te houden

1 Gerard de Preys, zie de Bijlage II.

[p. 557]

dat se haer extraordinaris consent metten eersten wilden innebrengen.

[Den 4^en Aprilis]

Den 4^en Aprilis was het schoen weder. Een goede partije vande Staeten ruyteren van verscheyden compagnien bijeen geruckt ende in tlant van Westphaelen inne gereeden sijnde, laegen tusschen Dulmen ende Soist op verscheyden dorpen sonder wacht te houden, alwaer den viant heur desen dach op den avont overviel ende kreech wel 136 saedelpeerden (als van Baelen 40, van Sidney 24, Vere 18, Parcker 16 ende de reste van Onstae, Hohenloe ende eenige andere) ende ontrent 30 ruyteren gevangen, boven eenigen die doot gebleven sijn, twelcke heur alleen toequam omdat se soe negligentelijck sonder wacht gelogeert waeren, want sij anders starck genouch waeren om den viant te wederstaen.

[Den 5^en ende 6^en Aprilis]

Den 5^en ende 6^en Aprilis was het schoen weder, maer den 7^en begonstet heel steuyr weder te werden. Ontrent dese tijt quam den Ducq de Pastrana tot Bruessel met cleynen treyn, ende eenigen tijt daer geweest sijnde trock wederom naer Bourgondien, daer de Conestabel van Castilien was met een starck leger van ruyteren ende knechten (die in tlant van Milaenen gelegen hadden) om dat lant tegen het volck vanden Coning van Vranckrijck te beschermen.

[Den 9^en Aprilis]

Den 9^en Aprilis was het tamelijck weder. Desen dach vertooch Sijn Ex^tie naer Zeelant, om volgende de last der Heeren Staeten Generael naer Middelborch te gaen ende waert mogelijck heur te induceren ten eynde sij aennaemen het placcaet vander munte bij de Generaele Staeten gemaeckt, ten welcken fynen den Raedsheer Hessels te vooren daerwaerts was gesonden om heur te vermaenen vande comptste van Sijn Ex^tie ende desselffs last ende heur aen te seggen, dat dit de laeste middel was, die men in heur regarde soude aenwenden, om met gemoede te desisteren van heure contrarie publicatie ende soe sij het niet en deden, dat bij den Staeten Generael alreede beraemt waeren de middelen, daermede men heur met gewelt soude aentasten ende dwingen om heur mette andere provintien te conformeren, twelcke die van Middelborch in sulcken bedencken brachte (dewijle sij genouch te vooren gespeurt hadden dat de Staeten Generael eyntelijck mette saecke door wilden) dat sij ter aencomptste van Sijn Ex^tie tseyl lieten vallen, ende mits dat den Fransen croen ende Spaenschen pistolet op den voet vande tweede reductie souden blijven, deden affdoen heure publicatie ende bevelen in allen anderen tplaccaet vande Generaliteyt te volgen, seggende tselve alleen te doen in respect van Sijn Ex^tie, omdat hij dese reyse om heuren twille aengenomen niet te vergeeffs doen en soude.

[p. 558]

[Den 10^en Aprilis]

Den 10^en Aprilis was het hart weder ende soe Sijn Ex^tie van Dordrecht naer Zeelant voer, quam aenden Blaeck bij hem den Gouverneur van Bredae Herauguier, soe men vermoet om hem te excuseren, dat hij op sijn scrijvens in den Haege niet gecommen en was, ende voorts Sijn Ex^tie te versoucken volck naer Bredae te willen schicken om de stadt te mogen houden, soe den viant daervoor soude willen commen, als hij te vooren bij sijne brieven versocht hadde, daerop Sijn Ex^tie antwoorde al ordre gestelt te hebben ten eynde in Bredae geworpen werden een goet deel vendelen voetknechten soe den viant de stadt soude willen naerderen, ende dat daertoe de patenten aen tvolck al gesonden waeren ende ordre gestelt om noch meer provisien binnen Bredae te doen brengen, daermede den Gouverneur naer Bredae keerde en voer Sijn Ex^tie voorts naer Zeelant. Hier en sal niet onbillijcker wijse getwijffelt werden hoe de saecke van Herauguier soe slechtelijck werde laeten glissen, daer nochtans de Staeten Generael ende alle de landen soe seer door hem bedroogen ende omgeleyt waeren, daerop tot verclaeringe der saecken dient, dat Herauguier t'innemen van tcasteel van Hoeye gedaen hadde met voorweeten van Sijn Ex^tie ende den Advocaet van Hollant Bernevelt op vertrouwen dat de plaetse inprenabel was, ende daer binnen sijnde, hadde hij wel eenen brieff gescreven dat de plaetse inprenabel was, op off se den viant geintercipieert hadde, maer hadde bij monde met sijn Lieutenant soe aen Sijn Ex^tie als Bernevelt laeten weeten dat de plaetse niet houbaer en was ende dat hij se niet houden en soude, soe den viant hem met gewelt aentaste (hoewel veel soldaeten van thuys gecommen sedert noch geseyt hebben dattet wel houbaer was ende sonder noot overgegeven werde), waeromme Bernevelt mogelijck vresende dat de saecke wonderlijck bij de Staeten Generael als contrarierende de Unie soude geduydet werden ende nimmermeer geadvoyeert, soe sij quaemen te weeten dat de plaetse niet houbaer en was, ende dat alsdan den heelen ondanck swaericheyt ende gekrijt op hem soude vallen, hadde alleen laeten voortbrengen tscrijven van Herauguier ende vande bootschap bij monde niet met allen vermaenen, ende daermede te wege gebracht, dat de Staeten Generael (meynende dat de plaetse imprenabel was als den brieff luyde, ofte gehouden soude werden) de saecke aennaemen als met heur voorweeten ende consent gedaen. Ende overmits tselve bedroch terstont soude ontdeckt werden, soe men tegen Herauguier begonst te procederen, omdat hij tsijnder justificatie soude moeten verclaeren, soe sullen Sijn Ex^tie ende Bernevelt daertoe niet seer geneycht sijn, maer de proceduyren tegen hem wel beletten om tselve te doen verborgen

[p. 559]

blijven, hebbende de saecke tot heure ontlastinge alsoe moeten beleyden, omdat anders de provincien seer oevel souden genomen hebben dat sij op eygener auctoriteyt ende contrarie de Unie nieuwe oirlogen hadden willen beginnen, daeraff sij heur nu met dese snoode practijcke ontheffen ende heur vuyttreckende den Staeten Generael onweetende in de plaetse vougen ¹.

1 Aan de beschuldiging, door den Raad van State tegen Heraugiere ingebragt werd eveneens geen verder gevolg gegeven. Men zocht klaarblijkelijk alles wat op deze overrompeling van Hoey betrekking had, zoo veel mogelijk op zijde te schuiven en in het vergeetboek te brengen. Dit is onder anderen te zien uit de niet zeer heusche teregtwijzing, waarmede die beschuldiging door de Staten werd beantwoord, zoo als uit de volgende uittreksels uit het Secreetboek der Staten Generaal blijkt, die tevens het laatste zijn wat wij over deze kwestie vonden aangeteekend:
27 April 1595. Hebbende noch die vanden Raadt van State gecommuniceert seecker beclach, 't welck die gesanten van Luydick in den Raede van State gedaen hebben tegen den Gouverneur van Breda, over sijne comportementen binnen de Stadt Huy, ende den Lande van Luydick mitsgaeders het overgeven van het Sloth van Huy, in handen vande Spaignaerts, ten eynde d'Heeren Staten souden gelieven te adviseren, off het niet geraeden en soude sijn, dat men den voorsz. Haraugueres sijne actien ende comportementen soude doen verantwoorden. Verclaeren vorder dat sij van meyninge sijn vande voorsz. Haraugueres te vervolgen satisfactie van seecker diffamatoir schrijven, t'welck hij tegen den Raadt van State soude hebben gedaen, bij sijn eygen handt, als haere E. deden blijcken bij seecker geschrifte, gesneden uyt een geintercipieerden brieff, geschreven bij den voorsz. Haraugueres.
28 April 1595. Versoecken voorts dat d'Heeren Staten souden gelieven te resolveren op t'geene bij den Raadt is geproponeert tegen den Gouverneur van Breda, verclaerende de meyninge vanden Raadt te sijn, dat men den selven Gouverneur mette beste gevoechlijckheyt alhier soude sien te crijgen, om hem te doen verdedigen sijne comportementen binnen Huy, mitsgaders 't geene daermede hij den Raadt heeft gediffameert; Is geresolveert, ende den Griffier belast den Rade te verclaeren, dewijle het exploict op Huy bij Sijne Ex^tie ten dienste vande gemeyne saecke is beleydt, ende belast te executeren, ende daer nae bij de Heeren Staten Generael, ende Raedt van State geapprobeert, dat haere E. mits dien verstaen dat men het succes ende gevolch daervan, daerbij sal laeten blijven, ende begraeven, ende alsoo sulcx geschiedende, bevonden wert, dat de clachte tegen den voorsz. Gouverneur alleene gedirigeert ende voorgedragen wert uyt seecker billet diffamatoir tegen den voorsz. Raedt, 't welck geschreven soude sijn met sijn eygen handt, gesneden wesende uyt seeckeren brieff, die niet overgelevert en wert, dat den voorsz. Griffier den Raedt sal affvragen, off haere E. daermede genoechsaeme preuve meynen te hebben tot heurder intentie, om in dese gelegentheyt, ende staet der saecken alsoo tegen den voorsz. Heraugueres te procederen, ofte dat hare E. daerenboven nogh van eenige andere verificatien sijn versien ingevalle jae? dat d'Heeren Staten ten aensien vande importantien vande saecken desen aengaende niet en begeeren te resolveren, dan met gemeyn advis vanden Raedt ende Sijn Ex^tie, verstaende dat haer E. niettemin ondertusschen in de saecken sullen hebben te handelen ende procederen met meerder discretie ende secretelijcker, dan tot nogh toe is geschiet, opdat den Staet van t'Landt niet en werde gestelt in meerder peryckel ende gevaer.

[Den 11^en Aprilis]

Den 11^en Aprilis (was het tamelijck weder) begonsten de compagnien voetknechten naer Bredae gedestineert vast daerwaerts te trecken ende oick

[p. 560]

eenige canoniers, maer omdat de viant de stadt noch niet en naederde, was last gegeven dat men alle tvolck bij Dordrecht eenige daegen in de scheepen soude houden, om terstont daerwaerts te mogen gaen soe den viant voorts quam.

[Den 12^en Aprilis]

Den 12^en Aprilis (was het tamelijck weder) Sijne Ex^tie sijnde in Zeelant ende verstaen hebbende al van te vooren dat den gewesen Cancelier van Brabant Lijsfelt ende eenen Maes bij Lillo in de vloote laegen om van wegen de Staeten vande provintien onder tgebiet vanden Coning staende eenige openinge van pais ofte accoord te doen aende Vereenichde Nederlanden, ende dat hierop bij de Staeten Generael al voor tvertreck van Sijn Ex^tie communicatie was geweest ende eenige vier articulen gearresteert ende Sijn Ex^tie met gegeven, oick dat men garaedender gevonden hadde dat dese Gedeputeerden alleen bij Sijn Ex^tie ende eenige vande Staeten van Zeelant tot hem te nemen gehoort souden werden ende daernaer antwoord gegeven naer den last ende de articulen die Sijn Ex^tie daeraff hadde, opdat heur comptste in dese landen geen oproer onder den gemeente en maeckte, ende dat men de saecke soe twijffelachtich soude konnen houden dat d'een die soude geloven ende d'andere niet, maer sustineren Lijsfelt om particuliere saecken alleen overgecommen te sijn, omdat hij hem aen Sijn Ex^tie ende niet den Staeten Generael soude addresseren (gelijck genouch hiernaer geschiede) heeft Sijn voors. Ex^tie naer de vloote gesonden den Heere van Maldre om de Gedeputeerden naer Middelborch te brengen ende te bewaeren dat niemant met heur en spraecke, ende om te sonderen wat de eygentlijcke oirsaecke van heur comptste was ende wat last sij in tgenerael ende particulier hadden, opdat hij die te vooren ende aleer sij gehoort souden werden, weetende, te beter geresolveert soude mogen wesen vanden antwoorde heur te geven. Ontrent dese tijt werde in de Staeten Generael gearresteert een placcaet op tvuytloopen van tcrijsvolck ¹ in conformiteyt vanden antwoorde de Gesanten vanden NederCreyts laest gegeven, houdende dat men goede toesicht soude nemen om den neutraelen niet te beschaedigen, dat men alle soldaeten die op pascedule vuytgaen met naem ende toenaem in de pascedule sal stellen ende diens naeme daer niet in en staen sal mogen impune dootslaen ende straffen als een vrijbuter ende struyckrover, oick dat alle pascedulen mede geteyckent moeten werden bij de Commissarissen ofte Wachtmeesters in den quartiere sijnde, ende soe yemant evenwel den neutraelen ofte contribuanten overlast dede, dat die

1 Dit plakkaat was van den 11den April 1595. (Zie Groot Placaatboek, II, bladz. 107.)

[p. 561]

vrijelijck mach gevangen werde ende mette informaetie tot sijne laste genomen overgesonden aende Raeden van Staete ofte collegien vande Staeten vande respective provintien, om daerover gestraft te werden. Ende omdat vast rontsomme ontrent de Vereenichde Nederlanden veel volcx gelicht werde, onder pretext om tegen den Turck te gaen ende den viant in Brabant een placcaet gemaeckt hadde, daerbij verbooden werde dat niemant sonder voorgaende consent hem in eenige vreemde heeren dienst soude begeven op verbeurte van lijff ende goet, soe is op huyden bij den Staeten Generael een gelijck placcaet gearresteert ende op gelijcke peynen alle de onderdaenen verbooden heur in vreemde dienste te stellen, sonder der Staeten consent ende op peyne van ban ende confiscatie van goederen ende achterstellen voor de soldaeten ende andere innewoenderen hier in tlant wesende, die heur in vreemde dienst sullen begeven.