Journaal. Deel 1, boek 2

Andere geschiedenissen ende verscheyden evenementen.

Sijn Ex^tie die tot Arnhem eenigen tijt gebleven was om ordre op tvertreck van tvolck te stellen is den 29^en Octobris weder in den Haege gecommen.

Ontrent dese tijt werde seer gehandelt vande huwelijcken van Jonckvrou Elisabeth van Nassau met den Hartoge van Bouillon ende van Jonckvrou Brabantine van Nassau metten Marquys van Rohan, sijnde beyde dochteren vanden Prince van Orangien H.M., geprocreeert bij Vrou Charlotte van Bourbon. Om de huwelijcken van beyden te vereeren de Staeten van Hollant consent droegen tot 50 duysent gulden voor elcke dochter op de voet als de Palsgraevinne die gehadt hadde, te betaelen als de huwelijcken souden voortgaen ende gecelebreert werden, twelcke geen cleyne huwelijcken voor dselven Jonckvrouwen wesen en souden, gemerckt de qualiteyt vanden Hartoge van Bouillon ende dat den Marquys de naeste bloetbewant vanden Coning is van smoeders sijde, daerdoor de Staeten oick goede occasie sullen hebben om in Vranckrijck mede vaste alliantien te maecken.

In teynde vande maent October was tot Bergen op den Zoem gevangen eenen Pierre du Four, gebooren van Nivelle, die eenige jaeren in dienste vande Staeten onder verscheyden compagnien geweest was ende nu onlangs naer Vranckrijck getoogen ende daer gedient hadde. Dese heeft bekent gecommen te sijn ontrent Nivelle ende bij sijn moye Geertruyt Maribo geinduceert te wesen om hem te begeven in dienste vanden Coning ende bij deselve geadresseert aenden heere van La Motta, die hem terstont ondersocht heeft om te weeten wat resolutie hij hadde den Coning dienste te doen, aen denwelcken hij Pierre gepresenteert hebbende een aenslach opde stadt van Bergen ende daerop met La Motte in communicatie ende discoursen geweest sijnde, is bij deselve in Octobri lestleden gepresenteert aenden Eertshartoge Ernestus, leggende op sijn bedde sieck vanden articke, die naer oepeninge vande saecke tot hem seyde: El denari non te maquerano, ende daernaer van nieus op den voors. aenslach ondervraecht ende sijn verclaeringe bij gescrifte gestelt sijnde, hebben de voors. La Motte ende Moriensaert met een Duyts Secretaris, hebbende geelen baert ende groote knevelen ende een old man (die hij vermoet Assonville geweest te sijn) hem dvoors. verclaeringe doen teyckenen ende besweren. Dat gedaen hebben de voors. La Motte, Assonville, Moriensaert ende Secretaris hem ondersocht ende gepersuadeert dat hij aen soude nemen om te brengen Sijn Ex^tie Graeff Maurits van Nassau, hem belovende seer veel ende hooge

[p. 499]

recompensien, ende hem aenwijsende dat hij hem weder begeven soude onder de guarde vande voors. Ex^tie, daeronder hij t'anderen tijde gedient hadde, ende soe dselve waernemen als hij soude gaen picqueren sijn peerden, ofte ter jacht, ofte ter predicatie, ofte oick als hij Pierre op sentinelle soude staen, ende alsdan hem met een roer doorschieten, vermaenende den voors. Secretaris hem daeromme sijn roer met 2 ballen te laeden ofte met een gevettert loot¹, twelcke hij Pierre mede bekent heeft aengenomen te hebben, ende dat vallende de voors. propoosten den voors. olde man gestaedelijck aff ende aenginck totten Ertshartoge ende hem overbrachte alle de handelingen ende beloften in desen gevallen, die oick hem eyntelijck voor den Ertshartoge brachte, dwelcke oick hem Pierre vermaende met sijn voornemen voorts te gaen ende sijn beloften te executeren, seggende: El fiegliolo facete quel che m'avete promesso a mazzare quel tyranno, et andarette dretto el paradiso, daerop hij Pierre antwoorde: jo lo Faro, welcke belofte alsoe aenden Ertshartoge selffs geschiet sijnde, is oick van dien bij den voors. Secretaris gemaeckt formelle note ende heeft men hem Pierre dselve mede doen teyckenen ende besweren. Voorts is hem bij Assonville voornt. gepersuadeert dat hij door cracht van misse, die men des anderen daechs in sijn presentie soude doen, soude invisibel werden aengaende het voors. feyt, soe wel in de executie als naer het volbrengen van dien ende dat hij te dien eynde bij den Secretaris voornt. des anderen daechs voorgenomen is ende in de capelle tot Bruessel ter misse geleyt ende daernaer hem eenige penningen tottet volbrengen van tvoors. feyt behandicht ende gegeven sijn, ende in twechgaen is hem bij Moriensaert vermaent oft gebeurde dat hij gevangen werde, dat hij tselve niet soe armelijcken soude ontdecken gelijck een ander onlancx geleden, van gelijcken aengenomen hebbende, gedaen hadde, omdat hem t'openbaeren

1 Door een gevettert loot sal men een projectiel moeten verstaan, dat uit twee of meer door een keten aan elkander verbonden kogels bestond, en waaraan later den naam van kettingkogel werd gegeven. Elders wordt het een ‘gevederd lood’ genoemd. In het ‘Historiael ghesangh, inhoudende de victoriën welcke God heeft gegheven Mijn Heeren de Generale Staten enz.’, opgenomen in de Duncaniana van 1593, lezen wij:
‘Soo datter eenen ridder koen
Don Pedro Spinola als doen
Ghevanghen werdt ghenomen,
Sijn peerdt met een ghevedert loot
Was onder hem gheschoten doodt;
Dit seggh' ik t'sijnder vromen’.
Kiliaen geeft voor Veteren: catenare, religare catena etc. ketenen, door een keten verbinden.

[p. 500]

van dien niet en soude mogen helpen, maer soude evenwel moeten sterven, dat hij daeromme hem liever aen stucken van malcanderen liet trecken, dan sulcx bekennen, te meer soe den Eertshartoge ende sijl. altoes tselve souden ontkennen ende seggen bij hem gelogen te wesen gelijck sijt voornemen vanden anderen mede ontkent hadden. Bekende mede dat hij in vast voornemen om tselve te volbrengen in coopmans clederen van Bruessel naer Antwerpen gecommen was, ende van daer naer Lillo, daer hij gevangen werde ende naer Bergen gesonden. (Dit vangen was geschiet alleen vuyt suspicie van een schipper, die totten Gouverneur van Lillo seyde gehoort te hebben dat desen Pierre (dien hij kende) eenigen aenslach op de stadt Bergen op den Zoem gedemeneert hadde, daeraff den Gouverneur van Bergen eenige advertissementen hadde, soe hij seyde, waeromme den Gouverneur van Lillo hem oick naer Bergen sondt), alwaer hij eyntelijck soe d'een als d'ander aenslach ende voornemen ontdeckt heeft, ende tot meermaelen geexamineert sijnde is daerbij gebleven, waeromme de Staeten Generael, eenigen vuyten heuren, vuyten Raede van Staete, vuyte Staeten van Zeelant ende den Raedt van Brabant gecommitteert hebben om neffens den Gouverneur ende magistraet van Bergen sijn proces te maecken, voor dewelcken hij noch den 15^en Novembris bij de voors. bekentenisse gepersisteert heeft, niettegenstaende hem aengeseyt werde, dat hij niemant t'onrecht soude beschuldigen, sonderlinge niet een Prince van sulcken stamme ende qualiteyt als is den voors. Ertshartoge. Waeromme hij op den 17^en Novembris ter doot verwesen ende geexecuteert is, eerst verworcht ende naer in vier quartieren gedeylt, daeraff thooft naer Lillo gesonden ende de quartieren anderen ten exempele tot Bergen vuytgehangen sijn. Vuyt dit feyt kan men nu claerlijck ontdecken waertoe Ernestus met sijnen raedt is trachtende ende wat pays hij de ingesetenen van dese landen meent aen te bieden, te weeten een pays met moorden ende assasinaeten gevoert. Waeromme de Staeten oick niet onvoorsichtelijck en handelen, als sij tot conservatie van dese landen alle hoop van pays bij den Coning ofte Spaenschen raedt te becommen gansch affslaen, ende daernaer niet met allen en willen luysteren, omdat naer den pays gemaeckt, alse met dusdaenige maete soude vuytgedeylt werden geen regres meer wesen en soude de landen van tyrannie te bevrijden, welcke bevrijdinge alleen in den oorloge bestaet.

In tlaeste van October ende begin van November waeren noch in den Haege den Hertoge Frederick van Lunenborch ende den Prince van Aenhalt, maer vertoogen daernaer weder naer Duytslant.

[p. 501]

[Den 4^en Novembris]

Den 4^en Novembris quaemen in den Haege den Heere van Brederode ende Tresorier Valcke die naer Schotlant geweest waeren ende gestaen hadden als getuygen over den doop vanden jongen Coninck, ende deden den 7^en daeraen heur rapport in de Staeten Generael, verclaerende dat den doop gecelebreert was den 25^en September ende dat de pillegaeve deser landen (die gansch van gout was, daer de andere pillegaeven niet dan silver vergult en waeren) seer aengenaem was geweest, dat den Coning seer gaerne de oude ailiantien tusschen hem ende dese landen vernieut hadde, dat de oproerte in sijn lant, door degeenen die pension vanden Coning van Spangien toogen, soe seer groot was dat hij naulijcx selffs bij den doop van sijn soen hadde konnen wesen, sonder terstont weder te peerde te sitten ende de voors. pensionarissen (daer de gesanten een rolle aff overbrachten) te vervolgen, van dewelcken hij eenigen, de gesanten daer sijnde, becommen hebbende, hadde doen executeren ter doot. Verclaerden mede dat op den voors. doop de eerste stoele leech gehouden werde voor de gesanten van Vranckrijck die niet gecommen en waeren, waerinne de Coninginne van Engelant niet al te wel te vreden en was, omdat men sonder de Fransche gesanten niet doen en conde vande contreligue, die men gemeynt hadde daer te maecken. Omdat den Coning van Vranckrijck nu eenige jaeren lang gestaedelijck aengehouden hadde, om de gesanten van Vranckrijck, Engelant, Schotlant, Denemarcken, Braunswijck ende Mechelenborch, mitsgaeders vande Staeten Generael der Vereenichde Nederlanden onder eenich pretext bij malcanderen te krijgen ende als dan tegen de Sinte ligue vande Spangiaerden, Paus ende anderen een contreligue te maecken, alleen streckende tot bescherminge ende defensie d'een van d'ander ende heur respective landen, waertoe nu de occasie vanden doop van desen jongen Coning genomen sijnde, waeren alle de gesanten voors. gelast tot t'aengaen ende maecken vande voors. ligue, maer omdat de Francoisen die sulcx meest vervolcht hadden, nu absent bleven ende meest al de gesanten geen last en hadden sonder de Francoisen yet daerinne te doen, is tselve alles terugge gebleven ende daermede dese occasie voorbij gegaen tot groot miscontentement vande andere gesanten, die daer vuyt presumptie naemen dat den Coning van Vranckrijck nu wel naer wat anders mochte trachten ende niet min als de behoudenisse vande anderen soucken. Naerdat desen doop gecelebreert was sijn dvoors. Here van Brederode ende Tresorier Valcke naer Engelant gegaen ende aldaer met grooter eeren (insonderheyt Brederode) ontfangen ende onthaelt geweest, ende tot Noucits audientie bij de Coninginne

[p. 502]

gehadt hebbende, die seer over de Francoisen claechde, hebben eyntelijck haer affscheyt genomen ende sijn wederom gecommen, relaterende presentatien vande voors. Coninginne van alles goets tot onse behoudenisse, waernaer de Staeten Generael den voors. Heere van Brederode ende Tresorier hogelijck bedanckt hebben vande moeyten bij deselve op dese reyse aengenoemen.

In tbegin vande maent van November verdroech hem metten Coning van Vranckrijck den jongen Hartoge van Guyse, brengende met hem aenden Coning de steden Reyms, Guyse, Rocroy, St. Disier ende meer anderen, ende werde geconfirmeert in tgouvernement van Champagne ende Brie ende creech een goede somme gelts tot betaelinge vande schulden van sijn vaeder, daermede die vande ligue geen cleyne breucke en kregen, te meer soe hij vermaent sijnde van wegen sijn ohem den Hartoge van Mayenne ende oick den Ertshartoge Ernestus van tselve tractaet te willen desisteren, evenwel tselve aengegaen hadde. Recht te vooren hadden die van St. Malo in Brittangien heur metten Coning van Vranckrijck mede verdraegen ende met grooter eere ontfangen den Gouverneur die dselve heur gesonden hadde, daerdoor sijn saecken al vast meer ende meer toenaemen.

[Den 22^en Novembris]

Den 22^en Novembris quam weder in den Haege den Graeve van Hohenloe te vooren om sijn particuliere saecken naer Duytslant gegaen.

De Italiaenen, Waelen ende Iren, die tot Sichenen in Brabant laegen, sterck ontrent 1000 voetknechten ende 700 peerden alles wel gewaepent, mutineerden vast even seer, ende omdat de Staeten Generael alle de boeren van Brabant verbooden hadden eenige toevoer te doen in steden houdende de partije vanden viant, ende de boeren daeromme niet wel betaelen en conden de contributien, daerop sij bij de voors. gemutineerden gestelt waeren, hebben dselve gemutineerden aenden Gouverneur van Bredae versocht sulck gebot aff te doen schaffen, ofte sij souden genootsaeckt wesen oick alle de contributien der Staeten voornt. te bederven, daeraff de Staeten Generael door den selven Gouverneur verwitticht sijnde, hebben tselve verbot affgedaen ende door den voors. Gouverneur der gemutineerden doen aenscrijven, dat men tselve in heur faveur hadde doen affdoen, ende soe sij yet meer begeerden, dat se heur aen hem Gouverneur souden addresseren, men soude heur soe veel mogelijck alle faveur ende behulp doen. Middelertijt sijl. tot Bruessel veel vervolchs gedaen hebbende, om heure betaelinge te consequeren ende niet hebbende konnen becommen, maer ter contrarie geintercipieert een brieff commende vanden Coning vuyt Spangien, daerinne hij aen Ernestus ende den Raede van Staete

[p. 503]

screeff, dat men alle de gemutineerden van Sichenen soude verclaeren rebellen vanden Coning ende soe se gescheyden waeren alles anderen ten exempele doen straffen ofte soe se noch bij malcanderen waeren, dat men se soude belegeren ende gelijckelijck dootslaen, opdat anderen van muyten heur voortsaen mochten wachten. Door dit scrijvens dselve gemutineerden gecommoveert sijnde, hebben naer Bredae gesonden twee Gedeputeerden geconvoyeert wel met 300 peerden ende eenige voetknechten met brieven van credentie ende volmacht om naer den Haege te commen bij Sijn Ex^tie ende heur saecken ten minsten aende Staeten sijde te verseeckeren, ende quaemen den 4^en Decembris in den Haege, alwaer sij des achternoens voor Sijn Ex^tie seer beleeffdelijck proponeerden ende versochten met Sijn Ex^tie ende den Staeten een confederatie te maecken, streckende alleen daertoe dat de Staeten wilden beloven (soe sij mochten belegert werden) heur alsdan te ontsetten ofte tbeleg te diverteren, daertegen sij weder beloven souden ende sweeren ten eeuwigen daegen de waepenen tegen dese landen niet meer te voeren ofte draegen, maer dat sij in heur muyten souden continueren, tot dat se ten vollen betaelt ofte daervooren geaccordeert souden sijn ende dat geschiet souden gelijckelijck gaen in dienste vanden Coning van Vranckrijck, daertoe sij mede brieven van heuren Electo aenden selven Coning hadden (die se vuyten Haege naer Vranckrijck bestelt hebben) daer bij vougende, dat se van amunitie van oirloge, vuytgeseyt geschut ende vivres binnen Sichenen tamelijcken wel voorsien waeren. Hierop werde lange bij de Staeten Generael gedelibereert die eenige swaericheyt maeckten, omdat de brieven van credentie ende commissie op Sijn Ex^tie ende niet op de Staeten Generael en hielden, waeromme men oick goet vondt heml. heur antwoort door Sijn Ex^tie te doen geven, daerbij men heml. in generaele termen belooffde met alle mogelijcke middelen ende soe veel doenlijck wesen soude te ontsetten, soe se belegert werden, ende ten overvloet werde heur mede gepresenteert, soe se eenige amunitie van oirloge ofte vivres mochten van doen hebben, dat men se oick daermede soude secoureren, mits houdende tgeene sij belooffden, te weeten de waepenen tegen dese landen niet weder te draegen ende mette selve van nu aen alle goede neutraliteyt te onderhouden. Ende werde oick datelijck gescreven aenden amunitiemeester van Bredae, soe de Gedeputeerden van Sichenen eenich cruyt begeerden ende des last van heure principaelen hadden, dat hij dselve op heur recepisse alleen soude laeten volgen tot 4000 pond cruyts toe. Dit antwoort is heml. gegeven den 8^en Decembris ende sijn daermede weder naer

[p. 504]

Bredae getoogen den 9^en, doch den Ertshartoge ofte door heur compste herwaerts gemoveert sijnde ofte geinstigeert bij den Coning van Spangien door duplicaeten vande voors. brieven, heeft middelertijt de stadt Sichenen met sijn volck doen belegeren ende aende Brabantsche sijde besluyten ende den 10^en deser een aenval gedaen doen op een fort, bij die van binnen buyten de stadt begonnen te maecken ende noch niet in defensie sijnde, die daeromme geraetsaem gevonden hebben tselve te abandonneren, naerdat den viant eenich volck daervoor gelaeten hadden ende hebben tselve aen Sijn Ex^tie gcscreven ende versocht secours ofte confirmatie van de beloften van gesecoureert te werden, ende voorts vuyte stadt doen vertrecken alle heure ruyteren op 200 naer, omdat se binnen geen dienste en conden doen, maer van buyten den viant beter affbreuck doen mochten. Dese quaemen den 11^en December onder Bredae ende gingen logeren te Teteringen. Van alle desen tijdinge gecommen sijnde in den Haege heeft Sijn Ex^tie den 13^en in de Staeten Generael met den Raede van Staete weder lange daerop gedelibereert, dan omdat de voorige Gedeputeerden van Sichenen den 11^en noch niet tot Bredae gecommen en waeren ende daeromme d'anderen van heur gebesongieerde noch niet en wisten, is t'eyntelijck resolveren hierop voor eenige daegen ende tot naerder tijdinge vuytgestelt, twelcke goet was, omdat die van Sichenen met geschut aengetast sijnde ende advertissement becommen hebbende datter meerder geschut ende volck naer heur toe marcheerde, ende daeromme vresende de plaetse niet te sullen konnen houden, goet gevonden hadden die te verlaeten eer se naerder beslooten wierden ende sijn tusschen den 12^en ende 13^en des nachts gelijckelijck vuytgetoogen ende sonder groote schaede te lijden den 14^en des morgens onder Bredae gecommen, daer den Gouverneur heur alle faveur bewees ende oick assistentie dede van vivres ende volck om heur te konnen beschermen, soe den viant heur vervolcht hadde ende eerst gelegen hebbende in de dorpen onder Bredae behoirende, sijn ten lesten tot Tilborch gaen leggen.

Ontrent dese tijt sijnde t'cooren tot Antwerpen ende andere plaetsen tot een seer hooge prijse gecommen, hebben Hans vanden Veecken, Brasser ende anderen eenige scheepen met tarwe gelaeden naer Antwerpen gesonden, in Hollant eerst daeraf betaelt hebbende den licente, dan die van Middelborch siende de groote dierte in dese landen selffs alomme sijnde in t'cooren, hebben de scheepen niet willen laeten passeren, maer aengehaelt ende t'cooren vuyte scheepen gedaen ende gesoldert, presenterende den prijs ende vrachten van dien metten intereste te betaelen. Desen

[p. 505]

roup in Hollant gecommen sijnde heeft tcooren heel aff doen slaen tot groot contentement vanden gemeenen man, maer de coopluyden van dien, daeraf eenigen tot Delft woenden, hebben tselve soe qualijck genomen ende bij de stadt Delft soe veel te wege gebracht, dat se op den 9^en December heuren Pensionaris gesonden hebben in de Staeten Generael, die met groote vehementie over die van Zeelant ende Middelborch geslaecht heeft, maeckende van dit aenhaelen soe groote tyrannie dat hij opentlijck seyde dat Ducq d'Alva noyt diergelijcken gebruyckt nochte gedaen bruycken en hadde, te meer doordien die van Middelborch door tvervoeren van veel coorens naer Brabant haer selven gebloot soude hebben als hij seyde.

[Den lesten Novembris]

Den lesten Novembris hadden den Palsgraeff bij Rijn metten Hartoge van Wirtenborch ende den Marckgraeff van Baeden van Tourlach eenich volck bij een gebracht ten versoucke vanden selven Tourlach, ende hebben theele Marckgraeffschap van Baden (daer hij naeste erffgenaem aff was) innegenomen ende hem Tourlach daerinne gestelt, terwijle den Marckgraeff tot Bruessel was, omdat hij hem verhuwelijckt hadde beneden sijn qualiteyt (te weeten aen een dochter, die noch Vorsten, noch Vrijheeren dochter was) ende van meyninge was tgansche Marckgraeffschap te versetten ofte veralieneren aende Fockers¹, die hem daerop al eenige groote somme van penningen getelt hadden.

In tbegin vande maent van December quam in den Haege een gesant vanden Marckgraeff Joachim van Brandenborch oudtste soene vanden Cheurfurst van Brandenborch om eenige secreete propositie te doen, daer aff de gelegentheyt aldus was: Hartoge Willem van Cleeff, Gulick ende Berge hadde achtergelaeten een soen (die den tegenwoordigen Hartoch is ende vuytsinnich) ende vier dochteren, daeraff den Hartoge van Pruyssen de oudste getrout hadde, ende twee broeders van Sweybrugge de twee anderen ende de vierde was noch ongehuwelijckt. Ende omdat den tegenwoordigen Vorst van Cleve vuytsinnich was ende sulcx over de regieringe van tlant niet bemoeyt en konde werden, hadde den Keyser eenige inspectators in tlant gesonden, om dat te helpen regieren. Oick omdat den vuytsinnigen Vorst buyten hoope van kinderen te krijgen was, werde bij den Keyser gearbeyt om de vierde dochter van Cleve te huwelijcken

1 De Fuggers, de Rotschilds van hunnen tijd, waren eene eeuw vroeger nog eenvoudige kooplieden. Door Karel V, om de gewigtige diensten, die zij hem bewezen hadden, in den adelstand verheven, hadden zij door hunne ontzagchelijke rijkdommen een grooten invloed. Van hen stamt het vorstenhuis der Fuggers af, dat tegenwoordig nog in vijf liniën in Duitschland bloeit: FuggerBabenhausen, Gloett, KirchbergWeissenhorn, Kirchheim en Nordendorf.

[p. 506]

aen eenen vuyten huyse van Oostenrijck ende naer doode ofte affstorven vanden voors. vuytsinnigen Vorst theele goet van Cleeff, Gulyck, Berge, der Marck ende anderen te doen vallen op den selven vuyten huyse van Oostenrijck, onder die titule dat dselve goederen op geen dochteren mogen versterven dan met believen vanden Keyser ende op sulcken dochter als dselve alsdan daeraff de investiture soude willen geven, trachtende met dien middel niet alleen die vanden huyse van Brandenborch, maer oick die van Sweybruggen vande selve goederen te versteecken. Ende omdat de Staeten Generael saegen dat men door de voors. inspectators de saecken daertoe begonst te dirigeren, ende sijl. liever eener vuyten huyse van Brandenborch daerinne souden sien, hadden sij door heuren agent den Furst van Pruyssen ende den Marckgraeff Joachim voors. (wiens oudtste soone getrout hadde de oudtste dochter vanden Furst van Pruissen geprocreeert bij de oudtste dochter van Cleve voornt.) alle tselve doen remonstreren ende heml. vermaenen op haer recht te sien, ten eynde sij bij dat middel vuyte voors. goederen niet gestooten en werden met presentatie van heur hulp ende alliantie, soe sij gesint mochten sijn sulcke bedecte beleydinge te voorcommen. Den Marckgraeff Joachim dit met sijn vaeder ende sijn soens schoenvader in communicatie geleyt hebbende ende achtende dattet noodich ende prouffitich was hier naer omme te sien, heeft den voors. gesant in den Haege gesonden om van heurentweegen de Staeten Generael te bedancken van t'advertissement heml. gedaen, ende omdat tselve heur generalijck geschiet was te versoucken dat de Staeten wilde gelieven naerder heur meyninge te verclaeren ende specialijck eenige middelen voor te slaen, hoe hij best de voors. beleydinge soude konnen voorcommen ende hem tijdelijck in de regieringe ofte administratie vande goederen brengen, geduyrende de indispositie vanden tegenwoordigen Vorst, daertoe heur ongeraden docht opentlijck yet voor te nemen, opdat de Vorsten van heure partije niet wacker en werden ende heur voorquaemen eerse gereet souden wesen, maer achten seeckerder eenige bedecte middelen, dwelcke soe de Staeten openbaerlijck wisten voor te slaen, wilde gaerne dien aengaende mette Staeten een vaste alliantie maecken ende oick met eenige huwelijcken (die men bequaemelijck soude mogen voorslaen) confirmeren. Desen gesant dede hieraff propositie den 10^en Decembris in de Staeten Generael, present Sijn Ex^tie, aen denwelcken hij daernaer in t'particulier noch veel van dese alliantie proponeerde ende openbaerde. De Staeten Generael in tlange op dese propositie gelet hebbende, hebben naer bedenckinge van sijn F. G. voor antwoort bij gescrifte

[p. 507]

gegeven dat heur geen bequaemer middel en dochte om te commen in de administratie vande voors. goederen, als dat die van Brandenborch met alle mogelijcke middelen heur sulcx souden moeten insinueren in de gemoederen vande Edelen ende innegesetenen vande voors. landen, dat se sulcx door heur middel sonder eenige grooter beroerte mochten becommen ende soe heur tselve middel al te langwijlich ende al te veel periculen onderworpen scheen te weesen om bij de Vorsten vande anderen partije voorcommen te mogen werden, soe presenteerden sij op heuren naeme ende als voor heure oirlogen te lichten duysent peerden ende drie duysent mannen te voet, opdat niemant daerop naerdencke en krege, mits dat sijn F. G. believen waere den tijt van ses maenden lang daervooren te verordineren de betaelinge, die ontrent tsestich duysent Duytsche gulden ter maent soude bedraegen, ende de lichtinge in vougen als vooren gedaen sijnde, souden sijl. t'allen tijden vande ses maenden sijn F. G. assisteren met 2000 peerden ende 6000 voetknechten, welcken macht sijl. genouch achten om hem datelijck in de regieringe vande landen voors. te konnen stellen. Nietemin soe sijn F. G. eenige andere ofte bequaemer middelen wiste voor te wennen, dat sijl. seer wel gesint waeren op deselve ofte op dese voorgeslaegen middelen alle goede confederatie met hem te maecken ende hem sulcke assistentie daerinne te doen dat hij redene soude hebben met heur alle goede eenicheyt ende correspondentie te onderhouden. Hiermede werde den voors. gesant weder affscheyt gegeven den 17^en Decembris ende werde bij de Staeten Generael vereert met een gouden keeten van ses hondert gulden ende een medaille van Groeningen daer aen, ende nam sijn pas over tlant van Cleeff naer Duytslant. Dit werde aldus bij de Staeten Generael gedreven om soe t'mogelijck waere alle de Princen van thuys van Brandenborch (twelcke een vande machtichste huysen van Duytslant is) met heure saecken mede te verwerren, omdat sijl. wel achten dat die van thuys van Oistenrijck ende consequentelijck mede den Coning van Spangien heur werck daeraff maecken souden om sulcx te beletten, ende dat de oorlogen door de simulteyten tusschen de voors. Princen mede wel mochten verbitteren ende sijl. daerdoor occasie hebben van respireren ofte heure saecken vast te maecken ende doen prospereren, daertoe sij naer alle apparentie sullen geraecken, soe sij den Brandenborgers hiertoe connen induceren, die desen gesant eer op den naem vanden Marckgraeff Joachim als vanden Vorst van Pruyssen hadden affgeveerdich om alle naerdencken op dese saecken wech te nemen, ende hadde hij last genouch dese saecke metten Staeten heel

[p. 508]

aff te sluyten ende te maecken ende de voors. penningen te beloven soe den Graeve van Hohenloe gewilt hadde, die mede in de commissie vanden gesant stont ende sonder wien den gesant niet en mocht besluyten, maer willende de Fursten van Brandenburch voordeel doen ende meynende de saecke alleen tot costen vande Staeten te beleyden, hadde tsluyten van dese handelinge ende tbeloven vande penningen belet.

In tmidde vande maent van December waeren de Staeten van Hollant sterck vergaedert om heur gecommitteerden in de Staeten Generael te lasten op de extraordinaris consenten tot onderhout eens legers in den toecommende jaere 1595, ende verdroegen van heuren tweegen te doen consenteeren heur quote in de somme van twaelff hondert duysent gulden extraordinarie in gelde ofte amunitie te furneren ten fyne als boven, ende soot noot waere voor den Coning van Vranckrijck mede te consenteren heur quote in de somme van twee hondert duysent gulden aen denselven Coning te leenen ende oick den tijt te verlengen die Graeff Philps mettet volck daer gesonden gestelt was, niettegenstaende de macht van dese landen door t'affwesen van tselve volck seer geswackt was ende sich mettertijt wel beter sal openbaeren. Werde mede op t'stuck vande zeevaert ende bevrijdinge van dien gearresteert deselve voet, die men tvoorleden jaer in December op dat stuck gemaeckt ende goetgevonden hadde, daerinne alleen eenige cleyne veranderingen gedaen werden, naer den noot die was vereyschende. Vuyt alle desen sach men wel dat die van Hollant gesint waeren in den toecommenden jaere tijdelijck yet aen te grijpen soe de andere provintien daertoe mede willen verstaen ende heur consenten draegen.

De ruyteren vande garnisoenen van Brabant quaemen den 19^en Decembris in de Lange Straete ende gingen den 20^en alles in garnisoen, wesende de lesten die vanden Franschen tocht in garnisoen quaemen.

[Den 24^en Decembris]

Den 24^en Decembris is den viant vuyt de Twente met eenige peerden gecommen ende heeft over alle de moeraschen een inval in Vrieslant gedaen aende sijde vande Sevenwolden ende van daer een goeden rooff gehaelt, waernemende de occasie dattet nu een geheelen maent gevroesen hadde ende de moerasschen alles daeromme soe hardt waeren, dat men overal overmochte, waeromme die van Vrieslant terstont screven om eenige peerden in heur lant te hebben.

De gemutineerde Italiaenen vuyt Sichenen gescheyden sijnde ende eenige daegen tot Tilborch gelegen hebbende, kregen eyntelijck advertentie dat den viant met alle macht naer heur toe marcheerde, waeromme sijl. niet

[p. 509]

geraeden vindende aldaer langer te blijven, gelijckelijck opgetoogen sijn ende den 19^en December tot Waelwijck, Besoyen ende Sprange in de Lange Straete gecommen (op deselve tijt als onse ruyteren daer quaemen) om verseeckert daer te mogen leggen tot dat op heur saecken anders gedisponeert soude sijn, twelcke de Staeten ende Sijn Ex^tie geen cleyn naerdencken en gaff, doordien het soe seer vroes ende men oick eenich naerdencken op haer actien begonst te krijgen, omdat men verstont dat sij metten Graeve van Beljojosa te dien fynen bij den viant heur naer gesonden, altoes handelende waeren. Waeromme men goet vondt dat Sijn Ex^tie met eenich volck terstont aen kersmisse soe het vriesende bleeff naer Hoesden gaen soude, om op alle inconvenienten beter ordre te geven. Werde mede den 23^en December geordonneert dat den Commissaris Langley ende Charles de Trillo heur in de Lange Straete bij deselve gemutineerden souden vervougen ende maecken datter bij deselve niet al te grooten overlast den boeren aengedaen en werde, dan soe men hiermede besich was quaemen op den avont weder in den Haege de gedeputeerden vande selve gemutineerden die den 24^en bij Sijn Ex^tie gehoort sijnde heur seer excuseerden van t'naerdencken dat men op heur hadde, seggende dat wel op Turnhout gecommen was den Graeve van Beljojosa ende door last vanden Ertshartoge aen heml. gescreven hadde, dat hij gelast was met heml. te verdraegen ende goede verseeckertheyt voor heur betaelinge

ende affscheyt ofte ontslaeginge vuyten dienst te doen geven, begerende

dat se tot oneere vande Italiaensche natie niet voorder en wilden handelen metten Graeve van Nassau, maer gedeputeerden bij hem senden op de handelinge bij hem voorgeslaegen, dat sij mede daerop wel aen hen gerescribeert hadden niet te willen handelen sonder verseeckeringe van heur betaelinge (begroot op vijftien hondert duysent gulden) ende sauf conduict op haer affscheyt, daer mede sij immers voldoen sullen heur voorgaende beloften, te weeten de waepenen niet weder te draegen tegen dese landen, oick omdattet niet schijnen en soude dat sij in theymelijck wilden handelen, hadden se heur gedeputeerden de brieven vanden Graeve van Beljojosa mede gegeven om te mogen verthoonen ende gelast van dese heele saecke verclaeringe te doen, achtende heur daermede genouch geexcuseert, hebben versocht heur naerder aen dese sijde te verseeckeren ende te hebben een plaetse daer se heur in tverseeckertheyt mochten behouden ende den viant affbreuck doen. Hierop sijn de Staeten Generael met Sijn Ex^tie den 26^en vergaedert geweest ende hebben naer lange deliberatie goet gevonden dat Sijn Ex^tie noch niet vertrecken en soude, omdattet wat begonst te doeijen

[p. 510]

ende op tversouck vande gemutineerden, hebben geresolveert dat de gedeputeerden heur souden toescrijven dat sij eenige plaetse souden willen voorslaen tot heure verseeckertheyt, daer men se bequaemelijck in soude mogen brengen, om dat gesien naerder daerop gedisponeert te werden.

In dese maent van December hadde de Coninginne van Engelant gescreven aenden Colonnel Vere, dat sij hem ende alle de Engelschen hier in dienste sijnde oick op de betaelinge der Staeten contremandeerde ende beval weder naer Engelant te commen, waerinne de Staeten Generael niet weynich verwondert en waeren, omdat tselve strijdende was mettet consent bij Haere Mat. gegeven op tlichten vande selve Engelschen, ende dat de standt deser landen soude pericliteren soe men dselve liet vertrecken geduyrende soe veel volcx in Vranckrijck soude sijn, doch soe men naerderhant verstont dat dit contremanderen wel bij gecommen mochte sijn, omdat de Coninginne mogelijck bericht was, dat de Staeten de Engelsche compagnien hier in dienste sijnde naer Vranckrijck gesonden hadden tot secours vanden Coning ende sulcx heur onbehoorlijck dochte als dselve geconsenteert hebbende tot behulp alleen van dese landen ende om daerinne alleen gebruyckt te werden. Welck bericht daeraff wel mochte gecommen sijn dat Vere met eenige Engelsche ruyteren ende voetknechten op tconvoy mede gegaen was ende dat gecommandeert hadde, soe hebben de Staeten Generael de Coninginne van dien geheelen tocht verclaeringe gedaen, ende dat Vere nochte oick de Engelschen niet mede gesonden en waeren om in Vranckrijck gebruyckt te werden, maer alleen om de anderen te convoyeren, dat oick de meyninge der Staeten noyt geweest is nochte alsnoch niet en is de Engelschen tsij van tsecours ofte op heure betaelinge staende elders als in dese landen te gebruycken, versouckende daeromme dattet Haere Ma^t. gelieven wilde dselve te laeten continueren in dienste volgende haer consent ende belofte, ofte dat anders den heelen standt deser landen in gevaer soude commen, soe men se nu op soe ongelegen tijt van volck soude ontblooten, twelcke de Staeten ontrent t'eynde van dese maent bij brieven de Coninginne toescreven, met last aen Caron om sulcx te voorderen ende lasten dien onvermindert Vere ende de Engelsche Capiteinen niet te vertrecken sonder naerder bevel. Hiervuyt kan men sien hoe variabel de sinnen van Heeren sijn, hoe onseecker het is daerop te bouwen ende hoe nau dselve moeten waergenomen sijn, alleen om de affgunstigen wille die bij de Heeren sijn ende alle occasie waernemen om te bescaedigen dengeenen die se misgunnen.

In dese maent laegen noch in Engelant gevangen Edmont Yorcke (neeff

[p. 511]

van Roulant Yorcke, die de schantse over Zutphen verriet) Richart Willians ende Yong, Engelsmannen, die bij de fugitive ende rebelle Engelschen in Brabant sijnde ende pension vanden Coning van Spangien treckende geaposteert ende vuytgemaeckt waeren om de Coninginne van Engelant te assasineren op belofte van veertich duysent croonen te recompense, daeraff Stephano d'Yvara brieven van verbande gepasseert ende geteyckent hadde ende in depositum gestelt bij eenen Engelschen Jesuit, Holt genaemt, dwelcke met Standley, Paget, Tregmorton ende anderen dese drie mede hadde helpen vuytmaecken, twelcke hoe langer hoe meer alle man kan leeren, waertoe bij den raedt van Spangien getracht wert ende met wat middelen sij heur monarchie soucken te stabilieren.

In t'eynde vande maent van December kregen de Staeten een dubbelt van een brieff bij den Coning van Vranckrijck den 17^en December gescreven aen die van Artois ende Henegouwen, daerinne hij seer presumptueuselijck roemt van sijn macht ende comptste totte croone, ende wat belet ende tegenstant den Coning van Spangien hem daerinne gedaen heeft ende noch alle daechs doet mettet onderhouden ende secoureren van sijn rebellen ende vangen ende ranconneren van sijn onderdaenen ende onderhouden van een leger in tlant Cambresis om de stadt van Camerick te benauwen, twelcke alsoe het voor hem onlijdelijck is ende notoirlijck streckende tot infractie vanden vrede ende alle oude alliantien tusschen de Nederlanden ende croone van Vranckrijck gemaeckt, hij van meyninge was daertegen opentlijck de waepenen aen te nemen ende den Coning van Spangien ende alle sijne onderdaenen voor viant te verclaeren, doch gemerckt tselve strecken sal tot een sonderling naerdeel voor de gansche Christenheyt ende tot groot bederff van heml. die (hoewel onschuldich in de saecke) nochtans, als de naeste sijnde de eerste ende meesten aenstoot sullen moeten lijden, twelcke hij liever voorhoet saege, dat hij daeromme heur daeraff wel heeft willen verwittigen, bij soe verre sij bij heur overheyt weeten te wege te brengen dat tleger vuyt Cambresis wechgenomen wert ende van alle plaetsen daert hen naerdencken soude mogen maecken, dat sijne rebellen bij deselve niet en werden onderhouden nochte gesecoureert, nochte sijn onderdaenen beplundert, gevangen, nochte gerantsonneert ende hem verseeckertheyt gedaen werde, dat sulcx niet en sal geschieden ende hij d'effecten van dien mach sien voor den eersten dach van Januarius toecommende, dat hij niet en sal voorts vaeren totte voors. verclaeringe, maer met heml. de oude alliantien onderhouden, ende soe sulcx niet en geschiet ende hij tot verdedinge van sijn lant ende onderdaenen

[p. 512]

gedwongen wert mette selve verclaeringe voorts te gaen ende de waepenen in handen te nemen, wil hij geprotesteert hebben voor God ende de werelt, dat sulcx door sijn faute ofte schult niet en sal geschieden, ende soe hem oick binnen dien dach geen andwoort gedaen en wert, sal hij evenwel dese defieringe houden voor gedaen ende ontfangen. Vuyt desen brieff werden verscheyden presumptien genomen. Veelen presumerende dat den Coning van Vranckrijck dit dede om met een goede tytule de oirlogen te beginnen, daertoe sij tot heure voordeel naemen den corten tijt die den Coning heur stelt bij een conditie die heml. te volbrengen onmogelijck is, mitsgaeders dat La Motte daernaer aenden Gouverneur van Cales gescreven hadde, dat hoewel hij genouch verstont wat sulcke coopmanschap gelde, hij nochtans niet en gelooffde dat de meyninge daertoe soude strecken ofte commen dat men op de boeren van Artois ende Henegouwen soude willen verhaelen tgeene sij niet misbeurt en hadden, dat hij hem geen viant vande Franche Croene meent te maecken ende wel gelooft dat den Gouverneur van Cales oick geen viant vande landen van Artois sal werden, maer hadde desen aen hem gescreven omme eygentlijcker sijn meyninge daeraff te verstaen, daerop den Gouverneur soude geantwoort hebben hem te sullen reguleren naer tbevel van sijn meester. Anderen naemen vuyte voors. brieven eenen gansch anderen sin, te weeten dat den Coning van Vranckrijck hem niet en wilde vercleynen om den Coning van Spangien eerst om pays aen te soucken, doch evenwel niet ongaerne een pays met hem soude maecken ende daeromme dit screeff aen die van Artois ende Henegouwen (die anders in sulcke saecken niet en vermochten) opdat op heur vervolch ende aenhouden eenigen voorslach van pays mochte begonnen werde ofte ten minsten altoes daertoe de deure oopen soude hebben, hierbij vougende datter geen ontsegginge ofte defieringe anders van node en was, omdat de oirlogen aen beyde sijden al datelijck begonnen waeren, aende Fransche sijde metten aenslach op St. Omer in Artois ende vuytplunderen vande boeren aldaer, ende aende Spaensche sijde mette menichvuldige intochten in Vranckrijck ende houden van tleger in Cambresis voors. Oick dat men daer vuyt sach, soe sij wisten te wege te brengen tgeene den Franschen Coning begeerde ende in sijn brieven voor conditie prescribeerde, dat hij om der Staeten wille met de Spangiaerden in geen oirloge soude willen blijven maer heur in blanco laeten staen. Beneffens dien hielden voor seecker, dat die vanden Raedt vanden Coning van Vranckrijck die alles papist waeren, niet en trachten naer oirloch met den Spangiaert, maer dat die in sijn geheel

[p. 513]

bleeff om altoes middel te mogen hebben den Coning te dwingen als hij nae heur sin niet en soude willen regieren ende vonden daeromme onvoorsichlich gehandelt, dat men onse saecken hier soe verachterde om te assisteren dengeenen die ons soe goetcoop soude willen abandonneren, vougende daerbij dat soe de oorlogen hier vuyt ontstonden tusschen de Francoisen ende Spangiaerden, dat sulcx bij soude commen niet vuyt meyninge vanden Francen Coning maer om de ambitieuse presumptieusheyt vanden Coning van Spangien, die vuyt arrogantie mogelijck nergens naer en soude willen luysteren, soe dat de Francoisen totte oirlogen soude gedwongen werden, doch den tijt sal konnen leeren wie van desen tbeste gevoelen heeft, sijnde de saecke altoes soe dat den Coning van Vranckrijck niet dan langsaemelijck ende moeijelijck gebracht kan werden om yet in onse faeveur te willen doen. Niettegenstaende hierbij viel een inconvenient van grooter innesien, want den Coning wederom gecommen sijnde vuyt Picardie tot Paris den 26^en Decembris ende noch naulijcx twee vuyren in stadt geweest sijnde, maer gelaerst sittende in sijn cabinet, daer bij hem waeren den Prince van Conti ende Graeve van Soissons met noch wel 30 ofte 40 heeren, sijn aldaer mede gecommen de Heeren van Montigny ende Laguy om den Coning te saluteren, in tgevolch vande welcken mede innegedrongen is een jongman cort van stature, gebooren van Paris, out ontrent 19 jaeren genaemt Jan Chastel, eens laeckencoopers soen, scholier studerende in tcollegie vande Jesuyten aldaer, dwelcke genaerdert hebbende den Coning (terwijle hij hem booch om de voors. Heeren op te nemen) dselve meynde met een vergift mes in den hals te steecken, maer opdat den Coning te leech bockte, failgeerde sijn steeck ende quetste den Coning alleen aende rechtersijde van t'aensicht in de boven lippe ende op een tande, twelcke gewaer gewerden sijnde, werde desen Jesuit gevangen genomen, die wel eerst tfeyt wilde ontkennen maer terstont veranderende bekende tfeyt ende seyde sulcx vuyt een ijver gedaen ende voorgenomen te hebben om den Coning om te brengen, achtende sulcx hem geoirloft te sijn, omdat den Coning niet verstaen en mach werden te wesen in de kercke Gods, voordat hij de approbatie vanden Paus hebbe, twelcke hem bij eenige Jesuiten innegebeelt was. Desen is den 29^en daeraen gecondemneert amende honorable te doen voor de groote kercke van Paris, naeckt in themde met een bernende toortse in de hant ende aldaer te bekennen dat hij tvoors. assasinat ende parricide aengenomen hadde te volbrengen ende dat hem valschelijck ingebeelt is, dat men de Coningen wel mach dootslaen, ofte dat dselve sonder approbatie des Paus in de

[p. 514]

kercke niet en sijn, dat hij daeraff leetwesen heeft. Is voorts gecondemneert gebracht te werden op de plaetse van Greve ende daer met gloijende tangen in de armen ende dijhen genepen ende dat sijn hant t'messe daerinne houdende, daermede hij den Coning gequetst heeft, sal affgeslaegen werden ende hij voorts met vier paerden van een geruckt ende daernaer alle sijn leden ende stucken tot assche verbrant ende dselve asche in de locht geworpen, met confiscatie van goederen, welck arrest alsoe bij tparlament in volle vergaederinge gewesen ende ten selven daege geexecuteert is. Ende omdat dit meest door instructie ende instigatie vande Jesuiten geschiet is, die de voors. propoosten vanden Coning te mogen dooden geproponeert ende gesustineert hebben, is bij tselve arrest geordonneert gelijcke propoosten nergens te mogen voeren op peyne van te vervallen in crimen laesae Majestatis, dat oick de Jesuiten soe wel van Paris als van alle andere plaetsen, daer sij collegien hebben, als bedervers van jongheyt, perturbeerders vande gemeene rust ende vianden vanden Coning ende den stant van tlant, sullen hebben te vertrecken binnen drie daegen naer de insinuatie ende binnen 15 daegen daernaer ruymen tgansche Coningrijck, op peyne als boven met confiscatie van alle heure goederen tot goddelijcke stichtinge met verbot op alle ondersaeten vanden Coning heur kinderen niet te mogen doen studeren in eenige collegien vande Jesuiten buijten trijck ergens sijnde op gelijcke peyne. Daerinne te verwonderen is dat men de Jesuyten ten minsten van Paris soe goede coop alleen met een bannissement laet vrijgaen, daer men vande selve ontwijffelijck noch sonderlinge dingen souden hebben konnen ontdecken indien men heur gelijckelijck gevangen ende naer behoiren ondersocht hadde, daertoe den Franschen raedt meest papist sijnde schijnt niet al te seer geneycht te wesen, omdat se mogelijck heur Coning liever in vrese als vrijheyt houden. Oick is in desen te verwonderen de hant Gods, den Coning doende aentasten bij een Jesuit, daer hij onlangs de Jesuiten soe seer voorgestaen hadde, dat in alle parlamenten beslooten sijnde de sententie om de Jesuiten gelijckelijck vuyt Vranckrijck te verdrijven, hij die hadde doen ophouden ten versoucke meest van Gabrielle de Leaincourt (sijn concubine, hoewel sij gehuwelijckt was) ende op hoope dat de Jesuyten hem sijn absolutie vanden Paus souden doen hebben in plaetse van twelcke sij hem nu getracht hebben te doen ombrengen als vooren. Ten lesten staen in desen noch te verwonderen de vreselijcke middelen die bij den Coning van Spangien ende den Paus voorgenomen werden om door de Jesuiten heur apostolen tot sulcx te doen assasineren ende

[p. 515]

ombrengen de monarchen van Cristenrijck ende veel andere heeren ende personen, die heur eenichsins in de voorgenomen tyrannie konnen hinderlijck wesen. Vuyt dit feyt sal te vermoeden staen dat den Coning van Vranckrijck wat claerder vuyt sijn oogen sal beginnen te sien ende beter geneycht wesen om sijn saecken met een goet oorloch te verseeckeren.

In tleste vande maent van December kreech men tijdinge dat den viant met eenich volck te peert ende te voet gecommen was tot Hilvarenbeeck om de Italiaenen tot reden te brengen ofte te slaen, ende omdat den voorst weder continuerende bleeff creech men groot naerdencken dat sulcx wel tot wat anders mochte strecken, te weeten om te surprenneren eenige plaetse ofte om ergens een inval te doen, waeromme goetgevonden werde dat sijn Ex^tie met 30 compagnien voetknechten soude vertrecken naer Gornichem ofte Heusden ende daer letten op de bewaernisse van tlant soe veel mogelijck was, ende omdat de Italiaenen seer aenhielen om secours ofte een plaetse om inne te mogen wijcken, werde goetgevonden datter eenigen vuyten Raede van Staete mede gaen souden om met Sijn Ex^tie oick op heure bescherminge te letten ende te sien wat men met heur voorder soude konnen handelen, waeromme heure gedeputeerden mede gelast werden Sijn Ex^tie te volgen, die men wederomme in de herberge defroyeerde als te vooren oick gedaen was, ende is Sijn Ex^tie vuyten Haege naer Gornichem vertoogen den lesten Decembris, daerwaerts de compagnien op ontbooden mede marcheerden neffens de compagnie vande guarde. Ende hiermede eyndichde tjaer vier ende tnegentich niet min vol troublen ende factien van oirloogen als de voorleden jaeren ende alsnoch diminuerende ende affnemende vande periode van hoocheyt, daertoe den Coning van Spangien in tjaer 88 gecommen was om de grooten affbreuck die sijn saecken in Vranckrijck ende in dese landen geleden hebben, in t'eerste bijnaest heel affgestooten sijnde van sijn voornemen ende meyninge ende in tweede mits tveroveren van Groeningen seer verachtert, laetende nochtans het toecommende jaer in beyde de regarden sulcx gedisponeert dattet naer alle apparentie niet min vol troubles ende factien van oorlogen wesen en sal, ten waere den Almachtigen God hem erbermende over de arme menschen met sijne hant daerinne sulcx arbeyde, dat alle dselve wech genomen, sijn eere verbreyt ende de menschen tot ruste gebracht werden om gelijckerhant te mogen wederstaen den algemeynen viant van Cristenrijck, die in dit jaer in Hongerien mettet veroveren van Rab ende andere plaetsen aldaer seer toegenoemen heeft.