Journaal. Deel 1, boek 1

[p. 313]

Bijlage I.

(bl. 104.)

UITTREKSELS uit de Resolutiën der Staten Generaal, betrekking hebbende op het beleg van Coeverden.

[4 Julij 1592]

‘4 Julij 1592. - Ontvangen eenen brieff vande Gedeputeerde Raeden vande Staten van Zeelant gedateert den 2^en deses, inhoudende advertentien van dat den vijant eenich volck in Brabant ende Vlaenderen zoude vergaderen. Stellende mits dien in bedencken oft nyet goet en zoude zijn te adviseren, om Zijne Ex^tie goeden raet te geven zoo opt voirdere verblijven voer Steenwijck zoo den vijant hem zoude opiniatreren, als opt progres vanden Legher tot andere entreprinsen daerontrent op Coevoerden, ofte elders, soo Steenwijck conste verovert worden.

Gedelibereert wesende opde advertentien bij die van Zeelant hier vooren gedaen, ende dandere van andere quartieren daermede overeencommende, is goetgevonden dat men inde vergaderinge zal ontbieden die heeren van Matenesse ende Loosen, Raeden van State, ende haere L. dezelve advertentien aenseggen, met begeren dat zij hen terstonts metten Raetsheer Bodley willen vervuegen naer tleger, omme aldaer de voors. advertentien Zijne Ex^tie, den Raedt van State ende de Gedeputeerde van de Provintien aen te dienen, ende voirder in bedencken te doen stellen de consideratien die dheeren Staten haere L. alsnu hebben voorgehouden, aengaende de swarigheden die haer presenteren opt progres ofte voirder employ van het leger naer tveroveren van Steenwijck voor Coevoerden, oft andere plaetzen int zelve quartier, ten eynde Zijne voersz. Ex^tie, Raedt van State, ende Gedeputeerde vande Provintien de zaecken daernaer dirigeren ende op alles zulcke voorzichtige ooghe ende consideratien gelieve te nemen, als den dienst ende versekerheyt vanden staet vanden Lande verheysschen.’

[10 Julij 1592]

‘10 Julij 1592. - Compareren dheeren van Matenesse ende van Loosen Raeden van State, Jan Pauli, Joncker Gerart van der Aa, ende Carl Roorda, Gedeputeerde respective der provintien van Hollant, Utrecht ende Vrieslant, gecommitteerde vanden Raede van State, leggen over haerluyder credentiebrieff vanden

[p. 314]

zelven Raede gedicteert den viij^en Julij ende verthoonen vuyt crachte vanden zelven, dat Zijne Ex^tie die vanden Raede van State, ende de Gedeputeerde der Provincien int leger voer Steenwijck wesende gehoort ende verstaen hebben tgeen twelck bij de voerschreven van Matenesse ende van Loosen doer last vande heeren Generale Staten hebben geproponeert namentlijck dat zoo wanneer Godt Almachtich de genade zal gegeven hebben vande veroveringe van Steenwijck, dat alsdan opt vertreck van tleger consideratie zoude worden genomen, waer tzelve bequamelijck zoude connen geschieden. Ende zoo verre men van meeninge zoude zijn tzelve te doen brengen voer Coevoerden, dat voer all zoude worden geconsidereert de difficulteyten die daerin zouden mogen bejegenen, zoo die breeder bijde voers. heeren zijn gediduceert. Dat den Raede dheeren Staten daerover bedanckten vander goede sorge die haere E. voor de gemeene saecke ende de goede versekertheyt vanden leger belieffde te dragen. Maer dat alreede voor de aencomste vande voersz. heeren van Matenesse ende van Loosen de stadt van Steenwijck op een zeer voerderlijck accoordt was overgegeven, zulcx dat de costen die men meenden dat tot veroveringe derzelver noch zouden vallen nyet en hebben derven gedaen werdden. Dat oick Zijne Ex^tie, Graeff Wilhem, die Raeden van State ende de Gedeputeerde vande Provintien voer de aencomste vande voersz. heeren nae rijpe oommunicatie alreede hadden goetgevonden eerstdaegs ende zoo ras men de middelen van wagens, treckpeerden ende anderssins vande Provintien ende steden zouden becommen hebben, met den leger te vertrecken ende Coevoerden te belegeren, naerdien de gelegentheyt van dien eerst ende voir al behoorlijck waere gevisiteert vuytbesundert die Gedeputeerde van Hollant. Maer alzoo die voorsz. heeren van Matenesse ende Loosen gecommen zijnde, daertegen de voersz. swaricheden van wege dheeren Staten Generael hebben voorgeslagen, dat goetgevonden is die voersz. heeren Gedeputeerde aen haer E. aff te veerdigen om de zelve van wegen Zijne Ex^tie, Graeff Wilhem, den Raede van State, ende Gedeputeerde vande Provintien te verthoonen, dat in dezen de swaricheden nyet en zijn, die haere E. gemaeckt hadden. Want eerst voer zoo veele het verlies van tvolck belanghde, dat tzelve zoo groot nyet en was, off den leger en is wel zoo sterck als te vooren, doer den moet ende couragie die de voirderlijcke ende loffelijcke veroveringe der voersz. stadt hadde veroirzaeckt. Oick dat doer verwisselinge der compagnien schickende de geswackte inde garnizoenen, ende daerentegen wederomme de versche daeruit te velde treckende, den leger in zijn eerste sterckte ende getal wederomme gebracht soude connen worden, soo Sijn Ex^tie alreede oick de patenten daertoe hadde uytgegeven ende affgesonden. Soo veele belanghde de costen alreede gedaen dat men bij rekeninge conste bevinden de zelve zoo groot nyet te zijn als men wel soude mogen presumeren. Ende aengaende tgene men vanden vijant zoude mogen besorgen, dat te considereren staet dat den vijant zoo veerdich met zoo groote macht ende provisien over den Rhijn, met soo grooten crychsvolck nyet en conste gecomen oft en zoude bij onzen leger ende crijchsvolck wel mogen verwacht, ende

[p. 315]

bejegent worden. Oft emmers in gevalle men het peryckel nyet en zoude begeren te verwachten in tijts lichtelijck retraicte connen doen. Ende want dan mits dese, ende andere redenen de geallegeerde swaricheden met fundament consten gedebatteert worden ende dat aende veroveringe van Coevoerden tot slants voirderinge hoochelijck is gelegen. Dat bij Zijne Ex^tie, Grave Wilhem, Raedt van State ende Gedeputeerde vande Provintien voersz. goetgevonden was, de belegeringe van Coevoerden te bevoorderen ende aen te vanghen met goede hope, dat de voersz. plaetze eerlang verovert sal wesen. Versueckende die voersz. heeren Gedeputeerde daerom van wegen als vooren dat dheeren Staten Generael gelieve haerluyden tzelve te laten gevallen, al twelck zonder grooten ondienst ende disreputatie vanden lande in dese voerspoedige gelegentheyt nyet en zoude mogen naegelaten worden. Ende dien volgende doer haere E. authoriteyt de voirsieninge terstonts te willen doen, dat de consenten bij de Provintien ingewillicht in penningen ofte behoeften mogen voldaen ende opgebracht worden. Ende dat de generale liste van alle de behoeften in den Haghe geraemt ende gesloten mach worden gesuppleert. Is vuytgestelt hierop te resolveren tot naeden middage’.

[Den volgenden dag]

Dien middag evenwel kon men nog niet tot een besluit komen; evenmin werd men het den volgenden dag eens, zoodat men besloot den daarop volgenden morgen, hoewel het een Zondag was, ten zeven ure in den ochtend te vergaderen.

In de resolutien van dien dag lezen wij:

‘Is wederomme gedelibereert op de voers. propositie in de presentie vande voersz. heeren van Matenesse ende Loosen, ende hebben die gedeputeerde van Hollant verzocht hen naerder te mogen bedencken tot naeden middach op zekeren voorslach alsnu met gemeenen advise, oick vande voersz. heeren van Matenesse ende Loosen voer een expedient, omme de zaecken te accommoderen, geadviseert ende gelast bij gescrifte te vervatten, om daernae met gemeenen advize, daerop gberesolveert te worden gelijck voorden meesten dienste vanden lande zoude bevonden worden te behooren’.

Waarin dit ‘expedient omme de zaecke te accommoderen’ bestond, blijkt ons uit de Resolutiën van de Staten van Holland, waar wij lezen:

‘Ten laetsten de voorsz. saecke op ’t mescontentement van die van Vrieslandt ende eenige andere Provincien, ende apparentelijck mede van Sijne Excellentie, den Heere Stadthouder van Vrieslant ende den Raedt van State, nochmaels in deliberatie gelijdt zijnde, is als noch bij de voorsz. Resolutie gepersisteert, ende niet te min verstaen, dat, omme de Provincien en Heeren contentement te geven, geconsenteert sal mogen worden, dat naedemael die van Vrieslandt verklaren, anders met het volck van Vrieslandt in de voorsz. saecke te sullen procederen, den voorsz. Stadthouder van Vrieslandt bij den Raedt van State ende Sijne Excellencie, soo veel sijn Gouvernement aengaet, als Generael over ’t voorsz. voornemen sal werden gestelt, ende dat daertoe, boven het volck van Vrieslandt, acht ofte thien Cornetten Ruyteren, ofte thien Vaendelen knechten, vijf ofte ses stucken

[p. 316]

geschuts vande Generaliteyt met een redelijcke partij kruyt, scherp ende andere behoeften, beneffens ’tgeene die van Vrieslandt daer bij sullen willen voegen onder goede ordre, bij de Generaliteyt te maecken, sal werden gebruyckt enz.’

[Den 12den Julij]

In den namiddag van den 12den Julij werd dan ook, ten gevolge van den voorslag van Holland de onderstaande resolutie genomen:

‘De Staten Generael der Vereenichde Nederlanden, gehoirt hebbende tgundt d’Heeren Jonckheer Johan van Matenesse, eude Sebastiaen van Loosen Raeden van State deur last van Sijne Ex^tie ende andere Heeren van Raede van State ende Gedeputeerde vande Provintien in den leger ontrent Steenwijck wesende, op den x^en deser maent hebben geproponeert, nopende het voornemen metten leger aldaer, Hebben nae verscheyden vergaderingen, communicatien ende deliberatien daerop gehouden, eyntelijck goetgevonden dat ingevalle Sijne Ex^tie ende andere Heeren voornt. in den leger wezende nyettegenstaende de redenen den voersz. Heeren alhier geopent, ende de advertentien vande gelegentheyt vanden vijant, vinden voor den landen dienstich te wezen, het oorlooge in dien quartiere noch te continueren, dat in zulcken gevalle ten respecte vande jegenwoirdige gesteltenisse vanden landen, om zoo zekerlijck daerinne te procederen, als mogelijck is, den gemeenen vijanden in onzekerheyt ende bedencken te houden ende van tijt te tijt op zijn voornemen te mogen letten, ende naede gelegentheyt daertegens voorzien, de naevolgende pointen zullen gevolcht worden:

In den eersten, dat den Welgeboren Heere Grave Wilhem Lodewijck van Nassau enz. Gouverneur ende Capiteyn Generael van Vrieslandt, bijde Heeren Raeden van State, ende bij Zijne Ex^tie voor zoo veele Zijne G. in dien quartieren aengaet, zal worden voereerst ende bij provisie gecommitteert als Generael van het leger in dien quartiere, mette authoriteyt daertoe noodich.

Dat tzelve legher zal worden geformeert van acht oft ten hoochsten thien cornetten ruyteren, zooveel soldaten vande repartitie van Vrieslant ende Ommelanden als eenichsins gemist mogen worden, ende noch ten hoochsten van tien vendelen soldaten uytte repartitien van Hollant, Utrecht oft de Engelschen, tot verkiezinge van Zijn Ex^tie ende Raet met een redelijck getal van pionniers ende mineurs.

Dat tzelve legher, vuyt het groff geschut vande Generaliteyt in den jegenwoirdigen leger wesende zal worden voorsien met vier oft ten alder vuytersten mit zes zoo heele als halve cortouwen mette furnituren daertoe noodich midtsgaeders uyt het cruyt ende scherp int legher wesende zoo veel als noodich is, tot twee duysent vier hondert schueten, midtsgaeders noch acht oft thien duysent ponden pulvers, loot ende lonten naer advenant voor de schutten, ende voorts mit de nootelijcke officieren ende instrumenten deelen ende pipegalen ende andere materialen tot het voersz. geschut ende behouften.

Bij welck geschut, cruyt ende scherp, zoo veel van het geschut van Vrieslant in den voersz. legher wesende, ende zoo veel cruyts ende scherps gevoucht zal worden, als den Raedt van State zal dienstich ende noodich bevinden.

[p. 317]

Mit welcken legher Zijne L. soo tot veroveringe van Coevoerden, als andere steden ende sterckten daerontrent, alle mogelijck debvoir zal doen, houdende met Zijne Ex^tie ende den Raede van State van alle occurentien goede correspondentie.

Ende zal met een redelijck getal van wagens ende treckpeerden, ter goeder discretie vanden Raedt van State versien worden, behoudelijck dat elk het getal van ij^c nyet en zal excederen.

Welcke wagens totten train vande artillerie, vivres ende andere behouften vanden legher zullen worden gebruyckt.

Ende op dat de voersz. exploicten dies te betere mogen worden verzekert, zal Zijne Ex^tie ingevalle dezelve zulcx goetvindt ende zijne dispositie toelaet, ofte anderssins yemant bij Zijne Ex^tie daertoe als hooft te committeren, met zoo veel volcx vuyten voersz. leger als dienstich bevonden zal worden, ende mette reste vanden jegenwoirdigen leger, te peerde ende te voete, een tocht mogen doen mettet veltgeschut in den legher wesende, onder Twente, omme te besichtigen oft aldaer eenigen schrick oft verloop van eenige plaetzen (doende dezelve sommeren met comminatie) zal connen veroorzaeckt worden, ende zal ordre stellen dat de verloopen plaetzen nyet wezende van grooter importantie ofte sterckte bij de huysluyden worden in diligentie ontsterckt, ten meesten dienste vanden lande ende dat die stercke plaetzen vuyten voersz. leger in dien quartiere hiervooren gedestineert, mogen worden redelijck beseth. Verhoudelijck dat omme alle ongeluck ende swaricheyt vande vijanden te voorcommen, den voersz. tocht in alle diligentie ende mit alle mogelijcke zekerheyt zal worden gedaen, zonder hem yevers voer eenige steden fortten ofte sterckten te engageren. Sulcx dat Zijne Ex^tie mette resterende ruyteren ende knechten, totten voersz. leger nyt gedestineert gebrocht mach wezen in ofte voer Deventer, Sutphen, Doesburgh, ofte Arnhem nae dat de gelegentheyt verheysschen zal.

Sijner L. zal tot het beleyt vander oorloge in dien quartiere geassisteert worden bij eenige gecommitteerden vuyt Vrieslant ende Overyssel met alzulcke Commissarissen van vivres, munitien van oorloge ende andere als den Raedt ordonneren zal. Het volck van oorloge te peerde ende te voete, twelck bij Zijne L. wezen zal, zal bij de provincien op wyens repartitie dezelve staen, betaelt worden naer behooren.

Totte extraordinarie oncosten zullen dheeren van Vrieslant furneren de belooffde dertich duysent ponden, ende andere behoeften in de acte van haer belofte verhaelt.

Die plaetzen die Sijner L. zal veroveren zullen blijven aende provintien daeronder die liggen ende staen onder het gebiet vande Staten ende Gouverneur derzelver. Ende ten eynde den gemeenen vijandt dies te meer onzeecker gehouden mach worden in zijn voornemen, omme Zijner L. aenslagen te beletten ofte te verhinderen zal ordre gestelt worden dat alle het voorder geschut mette behoeften daertoe dienende, ende andere nootelickheden, althans in den legher wezende, zal

[p. 318]

worden den IJssel opgevoert, ende in goeder zekerheyt in diligentie gebrocht ende gehouden tot ontrent den eylande van Voorn.

De ruyteren ende knechten in den voerscrevenen leger van Overijssel nyet gedestineert zullen ter bequaemer plaetzen ten langsten int beginssel vande toecommende maendt van Augusti stilo novo omtrent de Voorn bij den anderen gebrocht worden, met alzulcken voorderen volck van orloge als men daerbij zal connen voegen, ende men zal een geruchte laten gaen van te willen beleggen Grave ofte sHertogenbossche, ende dat men daertoe drie duysent soldaten vuyt Vranckrijck ende vier duysent vuyt Duytslant (behalve eenige Engelschen) verwacht.

Sijne Ex^tie ende alle andere heeren vanden Raede van State, vuytgesondert den Welgeboren Heere Grave van Nassau ende die Gedeputeerde van Provintien, zullen bij tijts int beginsel van Augusto naestcommende zekerlijck hen vynden binnen Arnhem, Nijmegen ofte Bommel, ende zullen gebruycken volcommen authoriteyt omme nae dadverlentren die zijluyden vande vijanden zullen gecrijgen mede te resolveren opde continuatie vande exploicten, bij Sijner L. voorgenomen, oft om dezelve te verlaten, oft hier zekerlijck te vertrecken nae dat den dienst vanden lande zal bevonden worden te verheysschen, waernae Zijner L. hem zal hebben te reguleren.

Het volck vuyt Vranckrijck wedergecommen ende het regiment knechten vanden Heere van Stolbergen gemonstert ende in eedt gebrocht zijnde zal voorder opt beleydt van oorloge gedaen worden, naer dat de gelegentheyt vanden lande verheysschen zal.

Aldus gedaen ende geresolveert ten daghe ende jaere als vooren.’

Uit al het bovenstaande blijkt, dat wij hier te doen hebben met een van die vele gevallen, waar de geest van ‘particularisatie’ der verschillende provinciën sterk uitkomt. Friesland verlangde, het koste wat het wilde, de veroveringen in het noorden voort te zetten, en niet alleen Willem Lodewijk, maar ook Maurits en de Raad van State waren van hetzelfde gevoelen. Holland, Zeeland en Utrecht evenwel waren blijkbaar niet zeer geneigd, daartoe mede te werken, en verlangden het oorlogstooneel naar het zuiderfrontier verplaatst te zien. Zeeland zelfs had reeds gesproken van het opbreken van het beleg van Steenwijk, en dat wel op het gerucht dat de vijand zijne troepen in Brabant en Vlaanderen bijeen trok. Om uit deze zwarigheid te geraken schijnt men nu de resolutie van den 12den Julij genomen te hebben, die, naar het ons voorkomt, een gevolg was van het voorgestelde ‘expedient omme de saecken te accommodeeren’, waarvan Holland gesproken had. Ingevolge die resolutie toch werd, zoo als men ziet, een afzonderlijk leger van de Friezen onder het speciaal bevel van Willem Lodewijk gevormd, waarbij evenwel een zeker aantal troepen, geschut en munitie van de andere provinciën gevoegd werden. Friesland werd daardoor in de hoofdzaak tevreden gesteld, terwijl de andere provinciën genoegen konden nemen met

[p. 319]

de bepaling, die in het slot der resolutie was opgenomen, dat de Prins naar omstandigheden zou handelen, hetzij dat hij mogt ‘resolveren op de continuatie vande exploicten oft om deselve te verlaten’. Zoo als wel te voorzien was, gebeurde het eerste. De resolutie bragt eigenlijk hoegenaamd geene verandering in den loop der gebeurtenissen, zoo als uit het verhaal van Duyck blijkt. Het wezen der zaak bleef hetzelfde, alleen de vorm was gered.