Journaal. Deel 1, boek 1

Diverse andere considerable geschiedenissen.

Soe in tleste vande maent van November in den Haege wedergecommen was Calvaert (die in Vranckrijck van wegen de Staeten Generael voor drie maenden gesonden was geweest met last om te sonderen off den Coning van Vranckrijck niet in eenich tractaet met den Coning van Spangien was, off bij oick niet wel eenich oorloch op Artois soude willen beginnen ende oick off hij die vande religie aldaer gansch viant was ofte niet) heeft hij den ij^en Decembris in de Staeten Generael van sijn besongien rapport gedaen ende brieven vanden Coning geexhibeert, daerbij den Coning de Staeten voornt. seer bedanckt vande goede affectie die se hem draegen, dat hij niet van meyninge en is nimmermeer metten Coning van Spangien te handelen ofte die vande religie in sijn lant quaelijcken te tracteren, maer soude wel geneycht sijn eenige oorloge in Artois te intenteren, soe hij middel van volck ende gelt hadde, versouckt daeromme dat de Heeren Staeten gelieve hem daerinne te accomoderen, soe veel heml. doenlijck waer ende voorts Calvaert van heuren tweegen bij hem in Vranckrijck te continueren, alle twelcke Calvaert breder bij monde verclaerde, maer scheen alle tselve alleen bij Calvaert besteecken te sijn om te mogen in Vranckrijck gecontinueert werden, sulcx dat daerop voor dese tijt anders egeen resolutie genomen en is.

[In tbegin vande maent van Decembris]

In tbegin vande maent van Decembris was Sijn Ex^tie sieckelyck gewer-

[p. 307]

den, twelcke daernaer deriveerden in een quartane coortse, die hem eenigen tijt bijbleeff.

Oick hadden die van Vrieslant aenden Rade van Staete versocht eenich onderstant van volck vreesende dat Verdugo (die altoes voor Coevoerden bleeff) eenigen inval in haer lant mochte doen, bij soe verre het quaeme te vriesen, daerop den Raede voorn. den v^en Decembris haer toescreven dat se eersdaechs 2000 mannen daerwaerts senden souden om in heur lant te hiberneren ende den viant tegenstaen soe het noot waere ende sonden die volgende aen 20 compagnien, die desen somer niet veel in tvelt geweest waeren, om daerwaerts te gaen, die altemet ende à la fyle begonnen te vertrecken ende oick haer seer te verhaesten, omdattet den vij^en ende viij^en Decembris seer strenge vroes, maer soe het daernaer weder begonst te ontlaeten ende te stormen ende waijen, werden sij alomme door Vrieslant in garnisoen geleyt.

[Den viij^en Decembris]

Den viij^en Decembris was Busenval Ambassadeur van Vranckryck in de Staeten Generael ende exhibeerde daer brieven vanden Coning dat den Gouverneur van Camerick met hem geaccordeert was ende t’eynde de Treven belooffde t’oorloge in Artois te beginnen (daer men om de perfidie vanden selven gouverneur wille niet veel gelooffs inne en sette) versouckende wederom eenich onderstant van gelt ende volck, daer evenwel noch niet eyntelijcx op geresolveert werde.

De Staeten Generael ende Raeden van Staete siende dat den viant hem hoe langer hoe meer versterckte met nieuwe lichtinge van volck ende daerdoor vreesende swaerlijck aengegrepen te werden desen toecommenden soemer, hadden door haeren Agent Caron in Engelant de Coninginne doen versoucken om haer secours in dese landen, volgende het tractaet met haer M^t aengegaen weder vol ende complet te willen maecken ende daertoe nieu volck oversenden, daertoe de Coninginne niet quaelijcken en scheen geneycht te wesen, maer en const hij evenwel geen eyntelijck antwoort daerop becommen, twelcke hij aende Staeten voorn^t op den x^en Decembris screeff ende heml. tot sulcx alle goede hoope gaff.

[Den xvij^en Decembris]

Den xvij^en Decembris ende volgende daegen waeren de Staeten van Hollant heel sterck vergaedert om te resolveren op tconsent in de Staeten Generael te draegen voor de extraordinaris oncosten vanden leger ende anders voor den toecommende jaere 1594. Ende resolveerden ende gaven last aen haer Gedeputeerden om van heuren tweegen te consenteeren (boven t’ordinaris) haer quote in de somme van 1,200,000 gulden tot vervallinge van t’extraordinaris voor den toecommende jaere voors. Oick

[p. 308]

gemerckt nu lange tijt die van Zeelant niet en hadden willen eenigen vuyten heuren senden in tsuperintendent collegie vande Almiraliteyt, waerdoor tselve collegie niet en const baeren eenige vruchten van eenicheyt op tstuck vande convoijen ende licenten, dat oick tselve collegie noch in wesen was gebleven tot desen daege toe, niet tegenstaende haere resolutie al in Februario lestleden daerop genomen, soe hebben se nu metter daet die alles haer commissie opgeseyt in de vergaederinge ontbooden ende gelast naer den lesten deser maent niet meer te vergaederen, nemaer dat elcx in de sijne soude vervolgen vande Staeten Generael commissie om in de respective collegien van heure quartieren te commen ende soe haer bedanckt van haeren dienst tot dien daege toe gedaen. Dit werde bij heml. gedaen omdat sij verstonden dat tvoors. collegie heml. al te lastich was, als bij haer alleen onderhouden ende dat daerdoor andere Provintien van heure saecken op tstuck vande convoyen ende licenten kennisse kregen ende dat sijl. vande saecken van die van Zeelant egeen kennisse konden krijgen omdat se daer niet en quaemen. De andere saecken op de dachvaert verhandelt waeren meest politycq ende alleen haer provintie roerende. Ende soe veel aenlangt t’versouck des Conings van Vranckrijck werde mede in de voors. vergaederinge geresolveert in de Generaliteyt te consenteren haer quote in de somme van 200,000 gulden om den voors. Coning tot onderstant sijnder saecke toe te schicken, om hem oick eenigen middel te geven den viant werck te maecken, dan met seer veel verbintenissen ende restrictien, soedat in lange daeraff niet en quam.

In tbegin van dese maent dede den viant casseren 12 vaenen ruyteren vanden Strasburchsen ende Lorreinischen crych gecommen ende bij hem aengenoemen ende onder dien oick Sleyer, Lanchaer, Vierslot ende anderen, twelcke geschiede soe men vermoet om beter middel te vinden om te contenteren tvolck dat nieu vuyt Spangien ende Italien gecommen was. Van desen quam Langhaer in dese maent aen der Staeten sijde over met eenige peerden, alwaer hij tractement ende onderhout creech.

Ons volck en dede in dese maent niet veel, maer hielden haer in heur garnisoen, vande welcken eenigen merckelijcke foelen deden in tlant te Padelboorn, Reckelijchuysen, Ravensburch, der Marck ende anderen (hoewel sij neutraelen waeren) meest op eenige gesochte pretexten, doch meest omdat haer gagie soe cleyn is dat sij daerop quaelijcken heencommen konnen ende daeromme alle jaers haer winterteeringe aldaer haelen moeten, twelcke voor deselve neutraelen een seer harde saecke is, die nietemin mettet dootslaen vande onsen daerinne de Staeten niet en remedieren veel oirsaecke daer tot geven.

[p. 309]

[Den naest lesten]

Den naest lesten vertooch vuyten Haege de Heere Vere naer Engelant om aldaer ten dienste vande Staeten Generael aentenemen een regement Engelschen van thien vendelen sterck 1500 man, ende die tegens den soemer alhier in tlant te brengen om in tvelt ofte anders gebruyckt te werden.

Oick werde bij de Staeten aen alle Ritmeesteren ende Capiteinen ernstelijck aengehouden om haer compagnien te verstercken, ten eynde sij die soe sterck mochten hebben tegen de tijt als het doenlijck was, ende werden voorts alle saecken daernaer aengestelt om tegen den toecommenden jaere weder te velde te trecken ofte den viant te resisteren, soe veel het mogelijck soude sijn, indien hij hemluyden soude meynen aen te tasten daertoe men niet en socht dan alle goede vruntschap te houden mette naeste Vorsten ende Heren, in welcken innesien bij die van Hollant vuyte confiscatie gedaen werden de naergelaeten goederen van wijlen Hertoch Erick van Braunswijck en faveur vanden tegenwoordigen Hartoch van Braunswijck, alles nochtans onder cautie de restituendo, indien naermaels bevonden wert sulcx te behoiren. Dese saeckc was sulcx dat den voorn. Hartoch Erick bij den Coning van Spangien weleer in pantscap was gegeven de stadt, huys ende lant van Woerden mettet dorp van Bodegraeven voor de somme van 36000 gulden. Oick hadde hij gecocht de Baronie van Liesvelt met eenige anderen goederen ende een huys in den Haege alles in Hollant gelegen, alle welcke partije hij stervende gelegateert ende gemaeckt heeft seeckere sijne bastard dochter, die getrout hadde eenen Italiaen vanden huyse van Doria, welcke dochter naer haer vaeders doot eenige jaeren in de gerustige possessie van dien gebleven is sonder yemants tegenspreecken, dan soe haer man daernaer hem begaff in dienste des Conings van Hispanien, sijn bij de Staeten voornt. alle de voors. partijen van goederen geconfisqueert ende in confiscatie gebleven totten tegenwoordigen jaere toe, in twelcke den tegenwoordigen Hartoch van Braunswijck dselve goederen heeft doen versoucken voor hem als naeste legitime erffgenaem van Hartoch Erick voornt., seggende dat de dochter voornt. een gecocht kind was ende sulcx niet geprocreert bij Hartoch Erick, maer bij Joncvrou Catarina van Weldam vander Moelen sijn hoere ofte bijsit gecocht, versouckende daeromme aende Staeten dat se hem in deselve goederen wilden beneficieren, twelcke geschiedende hij met heml. alle goede correspondentie wilde onderhouden ende oick alle mogelijcke devoiren doen ten eynde die oick bij den Coning van Denemarcken op de Zontsche vaert mochte onderhouden werden, waer vuyt men genouch verstont wat sijn meyninge was, soe men hem niet en beneficieerde, te weeten de Zont

[p. 310]

te doen sluyten. Ende hoewel de Staeten wel vermochten hem tegen de dochter (die soe lange jaeren in filiatione was gehouden ende bij de vaeder selffs vuytgegeven in houwelijck) aende justitie te renvoyeren, soe hebben se nochtans dselve goederen in vougen als vooren vuyte confiscatie gedaen, wel verstaende dat de oude officiers in dientste sullen blijven ende de goederen met kennisse ende overstaen van des Hartogen agent administreren, de lasten daeraff betaelen ende t’overschot aenden agent laeten volgen, alles onder cautie als boven, onder dewelcken hij thuys mede sal mogen aenvaerden, dat in den Haege staet, ter tijt toe bij vuyterlijcke sententie verclaert sal sijn wie totte goederen gerechticht is, ende hebben gelast den Advocaet Fiscael van Hollant als eyscher t’proces tegens de dochter voorn. te institueren, in tween regarde, eerst dat se een gecocht kint is, ende sulcx geen dochter van Hartoch Erick, ende ten tweeden dat de goederen eens geconfisqueert sijnde, omdat haer man den viant diende, niet weder vuyte selve confiscatie en vallen mits tsterven van haer man, maer moeten daerinne blijven, ende hebben voorts den Hartoch tegenwoordich voornt. geadmitteert om door sijn agent hem te vougen in tproces tot conservatie vande gerechticheyt van sijn meester ende om den Fiscael te mogen subministreren sulcke stucken als hij heeft tot bewijs van t’eerste lit. Hebben oick gecommitteert ende gedelegueert de Gecommitteerde Raeden van haeren collegie om dit proces voor heml. te doen beleyden ende furneren, sommarie ende daernaer met advys vanden Hoogen ende Provincialen Raeden van Hollant tselve diffinitivelijck te termineren, waervuyt men sien mach wat faveur de grooten hebben bij den geenen die het ongelegen is meer vianden te krijgen, want hier sullen de Staeten bij heuren Fiscael doen vervolgen de actie vanden Hartoch gemengt mette heure, alles tot prouffijt vanden Hartoch ende om hem te beneficieren. Nietemin omdattet heml. sal ongelegen wesen in tijden ende wijlen dat den Hartoch voornt. soude commen te besitten Woerden ende Bodegraeven, soe hebbense op dese dachvaert oick geresolveert dat men de pantschap van dien sal lossen, soe haest als de sententie sal vuytgesproocken sijn ende sien hoe men met hem vande andere goederen sal konnen handelen.

In dese maent vielen eenige ruyteren van den Graeve van Hohenloe, Contelaer ¹ (die de compagnie vanden Heere van Potlis gekregen hadde) ende anderen over tregement Duytschen, dat van wegen den Hartoch van

1 George of Jurien Conteler, die den 23sten November zijne commissie van den Raad van State had ontvangen, bleef bevelhebber van deze vaan totdat hij in 1600 bij Nieuwpoort sneuvelde.

[p. 311]

Saxen van Louwenborch ten dienste vanden Coning van Spangien aengenomen werde ende begonst te vergaederen bij Lingen op de grensen van Munster ende sloegen veelen van dien doot, verdreven de reste ende kregen Thijsseling Overste Lieutenant van tselve regement (die de lichtinge meest dede) gevangen, die seeckeren merckelijcken tijt gevangen gehouden werde, om de lichtinge van dat regement te beletten.

[Den lesten deser]

Den lesten deser vresende Graeff Willem dattet mocht beginnen te vriesen ende soe den viant in Vrieslant een inval doen, is vuyten Haege weder naer Vrieslant getoogen om mettet volck aldaer sijnde op alles ordre te stellen, mits dat aen alle de ruyteren van tquartier van Overijssel ende Zutphen gescreven was, dat sij op t’eerste scrijvens van Sijn Genaede naer Vrieslant souden hebben te trecken.

Ende hiermede eynde het jaer 1593 laetende de saecken in sulcken staet dat wel scheen, dat die in tvolgende jaer wel verwerret ende turbulent wesen souden ende sulcx wonderbaerlijcke incidenten mede brengen.