|
| |
Andere geschiedenissen.
Den xvijen Octobris sloech den Hertoge van Bouillon op het leger vanden Hertoge van Lorreyne, leggende voor Beaumont, daer veel dooden bleven ende seer veel gevangens gekregen werde met 5 stucken geschuts ende veel andere admunitie ende provisie van oirloge, ende overviel terstont daernaer Attingy, daer seer veel saedelpeerden gekregen werden.
| |
[In tlaeste van October]
In tlaeste van October werde bij die vande liege in Vranckrijck bij nacht innegenomen het casteel van Pont de l’Arche op de Seyne in Normandie, leggende vier mijlen boven Roan, met verstandt van binnen ende door slappe toesicht van Madame de Roullet, Vrouwe vanden Gouverneur desselffs casteels die te Rouan gevangen sadt ende in plaetse vanden welcken haer geschoncken was den jongen Baron de la Chastie gevangen om haer man daertegen te lossen, dan metten selven Baron haer te verre vergeten hebbende is sij tcasteel ende hem te saemen quyt geworden. Die vande stadt van Pont de Larche sulcx gewaer werdende, hebben terstont een vande arcken vande brugge vast aen t’casteel affgebroocken ende haer tegen het casteel soe op de brugge als in de stadt gefortifieert, leggende den Coning als doen noch in de abdie van Chelle op de Marne boven Paris om die te fortifieren, dwelcke weynich daegen daernaer vol- | |
| |
commelijcken gefortifieert was ende werde Monsr de la Nouë daerinne Gouverneur gestelt.
In dese selve tijt nam Monsr Desdiguieres in Piemont inne de stadt ende valleye de la Perosa, Lucerne, de Mirandole ende eenige andere daerbij leggende plaetsen ende begonst daer vuyt te roven door geheel Piedmont tot Mylano toe, krijgende groote toeval van volck ende treckende contributie van tgeheele lant aldaer.
Ontrent dese tijt ende terstont naer dat ons leger voor Arnhem opgebroocken was, heeft Gerrit de Jonge, Gouverneur van sGraevenweert (volgende de mondelinge last hem bij Sijn Extie gegeven in presentie van Graeff Willem van Nassau) die vande stadt Emmerick voornt. ontbooden, dat sij haer de Jesuiten volgende het versouck van Sijne Extie (hier boven verhaelt) quyt maecken souden ofte hij en soude met heml. egeen gewoenlijck nabuyrschap meer konnen onderhouden, maer ter contrarie haer beesten ende goederen doen roven ende haelen ter tijt toe sij de Jesuiten souden quyt sijn; ende soe hem bij den rechter aldaer een trotsich antwoort ontbooden werde, heeft hij genomen ontrent 100 soldaeten voerende met hem een lange schuyte op een waegen ende heeft vuyte heeter aldaer gehaelt ontrent 150 beesten, meest ossen ende eenige koeijen ende die doen brengen op sGraevenweert ende soe eenige borgers die vervolchden claegende over haer ongeluck, heeft hij geseyt dattet Jesuiten ossen waeren ende dat hij anders niet en wiste, ende eenige vande vetste ende beste van dien gedaen slachten hebbende in presentie van deselve borgers, heeft eyntelijck heml. bevoolen weder te keeren naer Emmerick ende te wege te brengen dat de Jesuiten binnen vier daegen mochten vuyte stadt ende wech gesonden werden, twelcke gedaen hij haer belooffde de resterende beesten, wesende noch over de 125 costeloes ende schadeloes te doen wederomme geven, dan de borgers tot Emmerick commende ende sulcx niet konnende te wege brengen sijn weder op sGraevenweert gekommen ende hebben haer beesten gerantsonneert voor 1800 gulden, welcke penningen de Capiteynen ende soldaeten aldaer gedeelt hebben. Waernaer den selven Gouverneur vernomen hebbende op wat huysen den Vorst van Cleeff selffs eenige beesten hadde gaende, heeft oick ontrent 50 van deselve doen haelen ende slachten, twelcke vernomen hebbende de Vorstelijcke Raeden tot Dusseldorp vergaedert, hebben een seer harden brieff aenden voorn. Gouverneur gescreven, willende weeten met wat tytel hij heml. sulcx berooffde, daerop d’selve Gouverneur aen heml. weder een geslooten brieff sondt, daerinne niet anders gescreven en was dan met groote lettren: | |
| |
Jesuiten vuyt. Deselve Raeden siende dat sij egeen ander antwoorde en kregen, hebben twee Gedeputeerden aen hem gesonden ten fynen als boven, dwelcke bij hem gecommen ende sulcx hem vraegende, mitsgaeders off hij dit dede door laste van Sijn Extie ofte der Staeten, heeft verclaert tselve te doen vuyt sijn eygen auctoriteyt ende daervan oick niet te sullen ophouden ter tijt toe de Jesuyten daer vuyt souden sijn, nemaer d’innegesetenen van Emmerick noch veel meer te sullen beroven ende insonderheyt de huysen vanden Vorst ende die van sijne Raeden, die de Jesuiten daerinne gestelt hebben, vougende daerbij dat hij dat dede omdat de Jesuiten den Heere Prince van Orangien, vaeder van Sijne voors. Extie gedaen vermoorden hadden, alle twelcke de Gedeputeerden bij gescrifte gestelt hebbende ende versocht bestant van acht daegen om haer rapport te mogen doen, ende dat haer vergunt sijnde, sijn vertrocken, waernaer de vorstelijcke raeden noch hebbende doen versoucken thien daegen stilstant om te beter alle dingen te mogen doen ende ordonneren, is hem tselve oick vergunt. Eyntelijck geraeden vindende de Jesuiten te laeten gaen, hebben dselve bij haer opperste tot Coelen residerende doen te rugge ontbieden ende om bequaemelijck wech te mogen trecken ende sonder schaede, hebben op den xxiiij Novembris vanden voorn. Gouverneur versocht sijn paspoort om vuyt Emmerick onbeschaedicht te mogen vertrecken, dan heeft den Gouverneur voornt. naerder sijn meyninge verclaerende heml. een pasport gegeven om vuyt theele lant van Cleve te mogen vertrecken. Dienvolgende hebben sij haer schoole verlaeten ende sijn den xxvijen der selver maent naer Coelen vertrocken ende sijn d’oude meesters weder over de schoole aldaer gestelt. Dese saecke is seeckerlijck van grooter consequentie doordien die van Emmerick in tlant van Cleve leggende onder onse regieringe niet en staen, nochte met ons tminste te doen hebben, dwelcke oick lichtelijck (in een ander lant) groote occasie tot een nieu oirloge soude mogen geven, mogelijck met geen groot onrecht, doch overmits de swacheyt van tlant van Cleeff, de indispositie ofte gecheyt van haeren Vorst ende dattet haer al te schaedelijck soude wesen metten Staeten der Vereenichde Nederlanden (die sy nu al veel begonnen te respecteren ende te ontsien) in oirloge te commen ofte wesen, maer hem beter is mette selve neutrael te blijven, soe is dit aldus voor dese tijt gepasseert.
| |
[In t’beginsel van November]
In t’beginsel van November ontsette den Gouverneur van Aegues Mortes de stadt van Villemur leggende 3 mijlen van Thoulouse in Vranckrijck ende soe veel van Moutauban (dweleke den Hertoge van Jojeusen met eenige Spangiaerts vuyten naeme vande ligue belegert ende totten vuytersten ge- | |
| |
bracht ende benaut hadden) ende sloech voorts theele leger op, hebbende eerst met ontrent 100 paerden (die des nachts over de andere sijde vande reviere gepasseert waeren) een heete schermutsinge begonnen ende daernaer met sijn heele macht sulcx daerop gedruckt, datter bij de 2000 vanden viant op tvelt doot bleven ende ontrent 800 verdroncken ende onder d’anderen bleven oick doot den Hertoge van Jojeuse selffs, hem meynende te salveren met een schuyte ende den Generael vande Spangjaerts die in tleger aldaer waeren, de reste salveerde haer mette vlucht ende kreech den Gouverneur voornt. 7 stucken geschuts ende alle de bagagie.
In dese selve tijt sloech den Hertoge van Espernom in Provence eenich volck vande ligue ontrent 700 mannen doot.
| |
[Den ixen Novembris]
Den ixen Novembris vertrock den Hertoge van Parma vuyt Bruessel om naer Vranckrijck te gaen, doende sijn volck alles derwaerts aen marcheren om hem te volgen, dan kranck werdende bleeff tot Atrecht in Artois leggen ende sijn volck alomme op de frontiere van Vranckrijck. Ende soe sijn volck vast a la file marcheerden trocken eenige van onse ruyteren vuyt Breda ende Bergen op den Soem op, meynende eenige van sijn volck aen te treffen, dan missende de ruyteren, hebben ontrent Leeuwen in Brabant aengetroffen eenich voetvolck van Patton ende een deel van dien geslaegen. Van gelijcke eenige ruyteren vuyt Nimegen getrocken hebben oick eenich voetvolck gemoet ende eenige geslaegen in t’Overquartier.
| |
[Den xxviijen Novembris]
Den xxviijen Novembris werde gecasseert den Oversten Stolberch, soe omdat hij hem in eenige picke met Sijn Extie op den voorleden tocht gesteecken hadde, als oick omdat hij naederhant monsteringe geweygert hadde, werden mede gecasseert noch 2 Capiteynen van tselve regement ende geordonneert dat de andere seven Capiteynen (die in dienste bleven) tvolck vanden voorsz. drie gecasseerde compagnien souden in dienste nemen, soe verre sij dienen wilden, twelcke oick mede daeromme geschieden om tlant te verlichten vanden betaelinge vanden hooge ampten van tselve regement, die wel 1000 gulden ter maent bedroegen, overmits dselve niet aengenoemen en waeren langer dan voor drie maenden, die nu al geexpireert waeren.
| |
[In tlaeste van dese maent Novembris]
In tlaeste van dese maent Novembris nam den Gouverneur van Lillebonne bij nacht ende met eschellade inne tfort van Fecan leggende in Caux tusschen Diepe ende Havere de Grace ende dat ten behouve vanden Coning, niettegenstaende hij te vooren ligueux ende naerderhant neuter hadde geweest.
In deselve maent creech den Coning van Vranckrijck noch inne Clinville | |
| |
ende eenige andere plaetsen in Gastinois ende dwong 3 regementen knechten vande ligue niet wijt van Orleans haer waepenen te verlaeten ende met een stock in de hant vuyt te gaen, blijvende haer Capiteynen gevangen.
In deselve tijt starff binnen Poictiers van siekte den Graeve van Brissac, een vande meeste liguisten in Vranckrijck.
| |
[ Tusschen den iijen ende iiijen Decembris]
Tusschen den iijen ende iiijen Decembris des nachts ten een vuyren is binnen de stadt van Atrecht in Artois gestorven Alexander Fernese, Hartoch van Parma ende Plaisance naerdat hij tsedert October anno 1578 de Nederlanden vuyten naeme vanden Coning van Hispanien als Gouverneur Generael geregiert ende in dier qualiteyt d’oorlogen tegen de Staten Generael der Vereenichde Nederlandsche Provintien bij continuatie tot dien daege toe beleyt hadde, sijnde naer lange ende voorspoedige regieringe in t’midden van sijn ongeluck ende arbeyt gestorven. Seeckerlijck de saecke wel inne gesien heeft hij vanden voorsz. jaere 1578 totten August maent vanden jaere 1588 toe een sonderlinge loop van fortuyne ende voorspoet gehadt, hoewel niet soe seer door sijn eygen clouckdaedicheyt, als wel door de conjuncturen van tijden, in dewelcke hij begonst te regieren ende door de actien ende comportementen selffs vanden geenen, die sijn vianden gemeynt waeren ende scheenen te wesen, daerinne hij nochtans sonderling te prijsen is, omdat hij de tijden soe wel heeft weeten waer te nemen, want doen hij aende regeeringe quam, te weeten naer t’affsterven van Don Johan d’Austria den 1en Octob. stonden de saecken der Stapten Generael in sonderlinge troublen, d’een heere den anderen jalousie draegende ende elcke provintie tsijne meer als tgenerael drijvende, twelcke meest toequam om de verscheydentheyt van de religie. Immers begonsten die van Hollant, Zeelant ende den Prince van Orangien eerst versch ende van nieus mette anderen te verdraegen, omdat d’andere provintien altemael, tsedert de pacificatie tot Gent met Don Johan voors. een accoort sonder innewilleginge van heml. gemaeckt ende aengegaen hadden, daertegen sijl. protesterende haer vande anderen eenigen tijt affgehouden hadden. Oick quam terstont naer den aenvanck van sijn regeringe de beroerte tot Atrecht, daer de Catolycken de overhant kregen ende haer metten voorn. Hartoge versoenden. De twisten tot Gent ende het veranderen van de religie naemen de malcontenten voor pretext om haer overlang geconcipieerde quaetwillicheyt ende haet vuyttevoeren, begonnen te muytineren, naemen Meenen inne ende vielen de Generaliteyt aff, waerdoor de voorn. Hartoge niet weynich in sterckte ende macht toenam. Hierdoor, hoewel op andere schijnen, begonnen die van Artois ende Hene- | |
| |
gouwen te beswijcken ende in plaetse van met gesaemenderhant den voorn. Hartoge te helpen keeren, begonsten haer stille te houden ende vast veel swaericheyt ende disputen in de regieringe op te worpen, twelcke bemerckende die van Hollant ende Zeelant ende hoe swacken devoir daer gedaen werde om den viant te keeren, hebben bijnaest in deselve tijt de naerder Unie van Utrecht opgerecht ende den 23en Januarij 1579 beslooten tusschen haer, het vorstendom Gelder ende graeffschap Zutphen, die van Utrecht, Overijssel ende ten lesten oick die van Vrieslant, wekke unie (hoewel d’experientie ende tgeene gevolcht is, bethoent heeft, dat se t’eenich middel van heml. behoudenisse is geweest) nochtans bij de andere provintien ten quaetsten geduyt, groot miscontentement gegeven ende de voorgaende generale verbontenisse naerdeelich te wesen, verstaen is, twelcke niet vreemt en is, want versch gereconcilieerde vianden lichtelijcker tot naerdeel als voordeel alle ding nemen. Hierdoor begonsten de andere provintien meest elcx haer dingen alleen te doen, willende elcx de meester wesen op haer macht trotsende, twelcke waernemende den voorn. Hartoge van Parma heeft Maestricht, een stadt op de Maese van grooter importantie in ’t jaar 1579, seer hart belegert, den welcken om dselve oirsaecke geen tijdelijck noch behoirlijck secours gedaen en werde, daer door sij te gront gingen. Ende hoewel den Heere van Lalain sulcx bevoolen was, soe was nochtans dat hem al volle laet belast, beneffens dat hij selffs niet al te ijverich sijnde, gans slappelijck de behoirlijcke provisie dede, hierbij gevoucht de quaetwillicheyt vanden Graeve van Egmont, die in plaetse van naer Maestricht te trecken, Brussel voor den Hartoge van Parma socht innetenemen. Ende omme noch meerder twist tusschen de provintien te verwecken ende heml. te beter in slaepe te wiege, ten eynde sij op haer behoirlijcke defensie niet achten en souden, nochte devoir doen haer viant te resisteren, heeft den voorn. Hartoge met seer grooten ijver ende hefticheyt in den voors. jaere de vredehandelinge tot Coelen doen drijven, hoewel de meyninge noyt tot vrede en was geweest, als vuyte conditien genouch blijcken mochte, waerdoor Artois ende Henegouwen in den selven jaere gansch van generaliteyt affweecken, verdroegen haer metten Hartoge voornt. ende werden vianden van haer bontgenooten selffs, met welcke middelen hij van daege te daege meer ende meer toenam. Soude men hier verclaeren hoe hij Groeningen (in den jaere 1580) Breda (1581) met meer andere steden gekregen heeft, men soude bevinden dat de Staeten Generael selffs met hare geassocieerde oirsaecke van heur eygen bederff waeren, door dien den geenen die sij | |
| |
steden ende provintien vertrouden ofte in importante plaetsen in liberale gevanckenisse hielden, meest dselve selffs aenden voorn. Hartoge gewent ende bem thuys gebracht hebben. Soude men oick in tparticulier gaen ondersoucken wat voordeel de Staeten gehadt hebben mette meenichfuldige veranderinge van regieringe, soe vanden Archiduc Matthias, als insonderheyt vanden Hartoge van Anjou ende hoe dese de landen eerst (in t’eynde vanden jaere 1578) in haer meesten noot verliet ende eyntelijcken (in den jaere 1583) in ruine bracht, men soude moeten bekennen dat de Staeten Generael dier tijt bijnaest al siende blint waeren, souckende langsaem ende twijffelachtich van anderen, dat sij haer selven seecker ende haestich konden geven. Soude men mede verclaeren wat resistentie den Hertoge voornt. (in den jaere 1583) te Duynkercken, te Wijnocxberge ende te Brugge geschiet is, soe soude men immers moeten bekennen dat hij alle dselve plaetsen verovert heeft meest door de actien vanden Hartoge van Anjou ende den Prince van Chimay, Gouverneur van Vlaenderen vuyten naeme vande Staeten selffs, die daermede oirsaecke sijn geweest van tgeheele verlies van Vlaenderen ende Brabant. Tot alle desen sloech den Staeten noch dit ongeluck dat den Heere Prince van Orangien in den jaere 1584 door toedoen vanden voorn. Hartoge van Parma werde geassasineert ende vermoort, waerdoor egeen cleyne verslaegentheyt ende desordren onder de provintien en quam, want behalven dat men niet sulcx en diligenteerde als de saecke wel vereyschte om den viant te resisteren ende hem vande Schelde beneden Antwerpen aff te weeren, soe hadde men oick soe veel te doen met verscheyden Gouverneurs ende Commandeurs te waeter ende te lande, eer men se onder nieuwen eedt ofte devoir te doen konde brengen, dat sulcx niet wel geschieden en konste, twelcke eensdeels de oirsaecke is waeromme Dermonde, Gent (1584) Bruessel, Mechelen ende Antwerpen (1585) in t’eynde verlooren gingen. Hierbij gevoucht dat totte voorsz. desordren noch dat sloech, dat die van Nieumegen (in den jaere 1585) van selffs vande Generaliteyt affweecken ende haer totten Hartoge voornt. begaeven, hoewel tot haere bederffenisse als t’eynde tsedert geleert heeft. Behalven dat de Staeten noch blijvende in haer ouden doen, eerst in Vranckrijck ende naer in Engelant om assistentie met opdraeginge van haer landen liepen ende middelertijt haer saecken te slappelijcker beleyden, altoes van anderen verwachtende tgeene sij van haer selven behoirden te nemen, gaende middelertijt den voorn. Hertoge in alle voorspoet voort, seer wel sijn saison waernemende. Ende alhoewel de handelinge met Engelant ende t’overcommen vanden Graeve van Ley- | |
| |
cester de gemoeden der steeden ende leeden, diet noch mette Generaliteyt hielden, niet weynich en verquickte, maer herteger maeckte, soe heeft nochtans den tijt terstont daernaer geopenbaert, dat men de meeste macht ende assistentie van hemselven ende niet van anderen moet soucken, ja al was het in tgeheel al veel de Coninginne van Engelant met der Staeten saecken te brouilleren ende soe in oirloge tegen den Coning van Spangien te brengen, soe en heeftet nochtans denselven Staeten als doen noch in t’deel ende particulier niet sulcken voordeel gedaen alst wel mochte, doordien den Hertoge voornt. noch sonder vuyterlijck gewelt in alle voorspoet voort ginck, krijgende buyten hoope de steden vanden Graeve ende Venlo op de Maese ende eenige plaetsen in Stift Coelen (1586) met de stadt Deventer, de schantse over Zutphen ende de stadt Gelder (1587), waerdoor de simulteyten niet weynich en reesen tusschen den voorn. Graeve van Leycester ende den Staeten tot groot naerdeel vande regieringe, die oick niet weynich oirsaecke en gaeven tottet verlies vander Sluys in Vlaenderen (1587). Hierbij gevoucht dat tot desen tijde toe den voorn. Hertoge noyt in tvelt thooft gebooden ofte eenich sonderling wederstant gedaen was, daerdoor men den gestaedigen voortganck van sijn victorien alleen soude babben kunnen ofte gedacht te stutten ofte beletten, soe veel min voordeel op hem soucken te krijgen. Alles om den voorn. Hertoge sonder groote sijne moeyten tot sijne periode van victorie ende eere te helpen, daertoe hij oick gecommen is geweest in tbegin van Augustus in den jaere 1588, ten tijde als haer de schrickelljcke ende machtige Spaensche vloote begonst op te doen aende kusten van Engelant, want gelijck de eergiericheyt geen maet en heeft, soe heeft oick den voorn. Hertoge t’gouvernement der Nederlanden te cleyne geweest ende niet mogen versaedigen, maer heeft getracht ende hem innegebeelt de croene van Engelant op thooft te hebben, in welcke tijt sijn fortuyne haer begonst te keeren ende te bethoonen dat hij meer met geluck als wijsheyt totte voors. periode gecommen was, overmits hij seer langen tijt in Vlaenderen ende naementlijcken te Duynkercken seer groote preparatien ende toerustinge gemaeckt ende met groote vehementie aengedreven hadde, om met dselve Spaensche vloote in Engelant inne te vallen ende sijn belooffde croene te aenvaerden, sonder eens gelet te hebben, dat hem de vuytcompste vuyt Vlaenderen soude mogen benomen werden, welcke onvoordacheyt hij heeft moeten betaelen, overmits seer weynich Hollantsche ende Zeeusche oirloochschepen hem sulcx in tgat van Duynkercken gehouden hebben, dat hij niet een schip van soe groote lange toerustinge daer vuyt en heeft weeten te brengen, | |
| |
ten tijden d’voors. vloete voor Calais geanckert lach, waerdoor hij van sijn hoope totte croene van Engelant affgestooten is ende dvoors. schrickelijcke vloote eensdeels te niete gecommen ende verdweenen is, welck ongeluck hem hier overgecommen daermede niet opgehouden en heeft, maer soe hij terstont daernaer Bergen op den Zoem belegert hadde, heeft hij met weynich eere weder daervan moeten trecken ende hem ten laesten veel dieper in de moeyte ende arbeyt moeten steecken dan hij oit geweest was, want in tlaeste vanden voorsz. jaere 1588 op den 23 Decembris heeft den Coning van Vranckrijck, den Hertoge van Guyse ende sijn broeder den Cardinael doen ombrengen, waer de oirlogen in Vranckrijck mede niet weynich en ontstaecken ende door de hanthavinge des Conings van Hispanien aendie vande ligue in Vranckrijck oick tegen Hispanien begonsten, twelcke ten laetsten oirsaeke gaff om den Coning van Vranckrijck soe wel als Engelant in der Staeten partije te brengen ende hem oick met haere saecken te verwerren ende soe de regieringe vanden voors. Hertoge des te verwerder ende beswaerder te maecken, in sulcker vougen dat hij tsedert seer weynich voorspoets heeft gehadt van eenige importantie sijnde. Want Wachtendonck heeft hij door de verveertheyt vanden Gouverneur ende Capiteynen sonder noot gekregen in tlaetste vanden jaere 1588, ten welcken tijden de Staeten niet weynich te doen en hadden mette mutinatie van meest al haer soldaeten, waerdoor oick in April 1589 aenden voorn. Hertoge Geertruydenberge om gelt vercoft is bij den geenen die in der Staeten eedt waeren ende haer nu al over de 220,000 gulden affgedruckt hadden. De huysen Hemert ende Hedel heeft Graeff Caerel van Mansfelt voor den voorn. Hertoge verovert, maer te vergeeffs belegert het eylant van der Voorne ende getracht vuyte Bommelerwaert bij Braeckel over de Waele te passeeren, immers heeft eensdeels muytinatie vande sijnen selffs daer vuyt weder moeten scheyden. Corts daernaer heeft den voorn. Hertoge oick de stadt Heusden belegert, die niet weynich en importeerde, maer met oneere moeten verlaeten. In den beginne vanden jaere 1590 heeft hij Rijnberck op den Rijn gelegen naer lange belegeringe veroevert om datter den Staeten dochte ongelegen te wesen om een stadt soe verre vande hant gelegen t’elcken haer macht in de waechschaele vande fortuyne te setten, om dselve te revictailgeren als te vooren eenige maelen geschiet was, wesende de eenige plaetse ende de eerste nochtans om de welcken de Staeten haer volck in tvelt gebracht, den viant in vollen slachordre thooft gebooden ende sulcx de stadt met gewelt ende vechtender hant naer eenige nederlaege vanden viant gerevictailgeert hadden, maer hier- | |
| |
tegen is hem op den 4 Maerte daeraen bij overvallinge de stadt ende casteel van Breda affgenoemen, wesende van seer grooter importantie, omme welcke faute te repareren hij den voorn. Graeve Carel van Mansfelt sont om de stadt weder te belegeren, maer te vergeeffs. Immers naer dat dselve alle sijn cracht gebaert hadde op een cleyn schantsken van Noordam, leggende op thooft van Sevenbergen, heeft hij met schanden weder aff moeten trecken ende hem contenteren met t’maecken van een nieuwe schantse ter Heyde, daertoe hij over de drie maenden met sijn leger stille bleeff leggen. Hierinne staet insonderheyt de veranderinge der fortuyne te letten, overmits daer voor een molshoop heeft moeten steuyten tgewelt vanden geenen, die onlancx te vooren niet alleen geen steden hoe sterck die waeren, maer geen coningrijcken en achte sijn macht te mogen wederstaen. Ontrent dselve tijt kreech sijn volck een seer groote nederlaege in Vranckrijck onder tbeleyt vanden Graeve van Egmont, die daer selffs verslaegen werde. In den soemer vanden selven jaere trock der Staeten volck (nu beginnende moet te scheppen) onder tbeleyt vanden Graeve Maurits van Nassau, sijnde niet dan drie ende twintich jaeren out te velde ende maeckten een stercke schantse tegen over Nieumegen aende Betusche sijde, sonder dat den voors. Graeff Carel te dien fynen daer met sijn gewelt gesonden tselve konde beletten, omdat de Staeten nu begonnen oick in tvelt den viant te verwachten, sonder hem plaetse te maecken als wel te vooren geschiet was, met alle welcke toevallinge den voorn. Hertoge mede heeft moeten beginnen te smaecken naer soe lange voorspoet t’ongeluck ende verweeringe ende verachteringe die tselve in de regieringe brengt, hoewel tselve noch niet te estimeren en is, bij tgeene hem in den jaere 1591 ende 1592 overviel. Want de Generaele Staeten der Vereenichde Nederlanden voorn. bemerckende dat den voors. Hertoge mette Fransche oirlogen nu genouch bemoeyt ende becommert was ende daeromme tegen den winter in den jaere 1590 in Vranckrijck met sijn macht getrocken was ende hoewel hij Paris ontset, doch met seer groote schaede in den jaere 1591 wedergekeert was, hebben alle haer macht versaemelt ende mette selve onder tbeleyt vanden Graeve Maurits voornt. verovert Zutphen, Deventer ende verscheyden forten van groeter importantie in Groeningerlant, als in tvoorgaende receuil en annotatien volcommelijck bescreven is, omme wiens voorspoet te beletten den voorn. Hertoge selffs met alle sijn gewelt gecommen is voor de schantse van Knotsenburch tegen over Nieumegen van dewelcke hij door de aencompste des voors. Graeven van Nassau naer tverlies van ettelijcke vanden sijnen niet alleen met schanden heeft moeten ver- | |
| |
trecken maer heeft oick niet konnen beletten, off den selven Graeve van Nassau heeft noch in den selven jaere met gewelt ende naer belegeringe gekregen ende verovert de stadt Hulst in Vlaenderen ende de stadt Nieumegen voors. ende voorts in den jaere 1592 met vuyterlijck gewelt de stadt van Steenwijck ende het stercke fort ende thuys van Coevoerden, plaetsen die gerenomeert waeren imprenabel te wesen, alles als hier boven tsijnder plaetse gededuceert is, niettegenstaende den voorn. Hertoge om Coevoerden te ontsetten eea groot deel van sijn gewelt derwaerts geschickt hadde, die naer eenige moeyten te vergeeffs gedaen, selffs tfort hebben konnen sien overgaen. Den Hertoge voornt. hadde wel in den beginne vanden selven jaere die van Rouan in Vranckrijck gesocht te ontsetten ende door des Conings van Vranckrijck macht sonder yet te doen te rugge moeten trecken, maer daernaer vervattende de saecke seer schielijcken met sijn derde intocht in Vranckrijck oick in Aprili ontset, doch met sulcken verlies vande sijnen, dat hij niet als de victorieuse maer als de vluchtende wedoromme was gecommen, ende daerop gekregen hebbende dvoors. seer groote ongelucken, ende de vierde reyse meynende in Vranckrijck te trecken met seer groote pompe, is als boven binnen Atrecht gestorven. Daerinne mede wel claerlijcken kan bemerckt werden dat den voorn Hertoge niet veel cloucker ofte verstandiger is geweest, om sijn veroverde forten ende steeden ten tijde van sijn verwerde saecke te bewaeren, dan de Staeten Generael te vooren tsedert den jare 1578 totten jaere 1588 toe geweest hadden. Ende dat de Staeten Generael nu gecommen sijnde tot bekentenisse vande meeste assistentie van haer selven te moeten versoucken ende nemen ende sulcx in twerck stellende niet minder en hebben konnen waernemen de saisoen vande verwertheyt vanden saecke vanden voorn. Hertoge, als hij te vooren vande haere gedaen hadde. Niettemin is des voers. Hertoge eere daeromme noch groot voor de naercommelingen gebleven, omdat hij geluckiger voor sijn Coning geoorloocht hadde dan sijn voorsaeten ende noch t’meestedeel van sijn victorien voor sijn naervolger gelaeten, omme mette vruchten van dien hem te mogen behelpen. De oirsaecke sijns doots en is niet seecker, overmits hij des avonts gegeeten hebbende ende van egeen andere sieckten, als sijn oude indispositie, weetende, was den ijen deser maent gaen slaepen ende werde des nachts ten tween vuyren gevonden sonder kennisse ende vuyten verstande, in welcke gesteltheyt sonder eenige beeternisse hij lach tot des volgenden nacht ten een vuyren toe ende sterff alsoe sonder eenige redenen ofte propoosten te konnen voeren. Den iiijen Decembris des morgens ontrent | |
| |
thien vuyren werde hij bij de chirurgijns geopent ende bevonden dat de longuen heel waeterachtich waeren, de lever gelijck een spongie, de darmen bedorven ende swartachtich ende tharte gaeff maer heel cleyn, werde daernaer geleyt in de cappe van een capucien (volgende sijn begeerte, naer sijn doot met sijn eygen hant gescreven bevonden) ende gebracht bij de ridders vanden gulden Vliese in de Kercke van St Vas, draegende die van sijn huysgesin ontrent 250 flambeaux ende daer ettelijcke daegen voor den volcke verthoent sijnde, werde in een coffer gedaen ende getransporteert naer Bruessel, om voorts naer Italien gebracht te werden. Sijn doot bracht eenige veranderinge mede, want tvolck dat naer Vranckrijck gedestineert was, werde gecontremandeert ende bleeff tgouvernement bij Graeff Pieter Erntst van Mansfelt ende den Raede van Staete bij provisie ende tot naerder ordonnantie vanden Coning toe, volgende den last die dselve Mansfelt was hebbende. Seeckerlijck hij en const voor den Coning niet gelegender sterven dan in de winter ende op sulcken tijt als men om veranderinge te maecken niet vuyt rechten en kan.
In tbegin van dese maent van December sijnde Graeff Philps van Nassau met eenige ruyteren ende knechten vertrocken vuyt Nieumegen om seeckere executie van wegen de Graevinne van Meurs te doen in Erkelant, ende vernomen hebbende dat niet wijt van Aken lach het overste vendel van tregement van Arenberch sijnde vergeselschapt met verscheyden officiers van andere vendelen is in der ijl derwaerts geruckt ende heeft t’mestendeel van dien verslaegen ende eenigen gevangen ende het overste vendel gekregen.
In dese selve maent overviel den Hertoge van Bouillon de stadt Dung opte Maese gelegen, doende aen de hooge stadt twee poorten achter den anderen met petarts springen ende soe eenige vande sijnen in stadt commen, die seeckeren tijt vochten tegen de garnisoenen van binnen (welcken tsedert den slach vanden eerste petart haer meestal in de waepenen gestelt hadden) tot dat hij selffs mette reste van sijn volck de muyren geeschaladeert hebbende, heml. te hulpe quam ende sulcx meester vande stadt werde.
| |
[Den xxiijen ofte xxiiijen Decembris]
Den xxiijen ofte xxiiijen Decembris quam den Hertoge van Longeville voor Sint Valerij op de Somme ende creech tselve voor den Coning weder inne, naerdat die vande ligue tvolck dat sij derwaerts geschickt hadden, daer niet inne hadden konnen brengen vermits eenige Seeusche oirloochscheepen die op de Somme gecommen waeren ende sulcx beletten.
Ontrent dees tijt creech Monsr Desdiguieres in Piemont inne Cavor met | |
| |
eenige andere plaetsen van t’marquisaetschap van Salusse ende den Hertoge van Espernon overviel Antibe in Proventie, kreech mede inne de haeven ofte port van Nize sonder de stadt ofte casteel te konnen krijgen. In tleste van dese maent creech Desdiguieres noch inne de stadt Ville Franche gelegen op de Pau boven Turijn niet wijt van Saluze.
Hiermede eyndede het jaer van 1592 in den welcken niet weynich geschiedenissen ende veranderingen gevallen en sijn, laetende het aenstaende jaer in aensien seer vol groote troublen ende moeyten, soe in dese landen als in Vranckrijck te meer, soe niet schielijcken gedisponeert en werde aende Coning van Spangien sijde op tgouvernement vande Nederlanden diet met hem noch waeren houdende.
|
|
Auteursrechtvrij