Journaal. Deel 1, boek 1

Van tbeleg van Coevoorden.

Volgende de voorgaende resolutie begonst het leger den xx^en Julij des morgens vrouch te vertrecken ende quaemen alle de voetknechten logeren tusschen Sint-Jans camp ende Vollenhoven, blijvende de cavalerie tot Giethoorn in haer olde logysen tot des anderen daechs. Ondertusschen was Sijn Ex^tie tot Vollenhove bij de Raeden van Staete, omme met hemluyden te advyseren op het vertreck ende aengrijpen van het leger. Ten selven daege quaemen eenige waegens tot Swol ende meest alle de scheepen mettet geschut tot voor Geelmuyden.

[Den xxj^en]

Den xxj^en quam alle het leger soe te voet als te paerde tusschen Hasselt ende Swol, ende Sijn Ex^tie metten raedt binnen Swol, alwaer sij vonden

[p. 107]

den Raedtsheer Botley, met bevel van de Coninginne van Engelant op den Heere Francois Vere, omme in der ijl met 17 vendelen van haere knechten naer Engelant te commen op peyne van geen voorder betaelinge te becommen, twelck wederomme geen cleyne swaericheyt en maeckte op de saecke van tvertreck van tleger, beneffens noch eenige andere desordren, ende onder dien dat tleger niet soe wel van gelde voorsien en werde, als dat wel behoiren soude tot vervallinge van soe groete extraordinaris oncosten, daerover Sijne Ex^tie noch wederomme brede communicatien hiel metten Raeden van Staete ende den voorn. Heere Vere, omme te sien off men de Engelschen niet bij d’eene ofte ander middel en soude konnen ophouden; middelertijt quaemen noch eenige waegens vuyt Overijssel ende van de Veluwe tot Swolle.

[Den xxij^en]

Den xxij^en lach het leger stille, ende Sijn Ex^tie tot Swol, ende begonst men de waegens vuyt te deelen aen de commissen van de artelerye, vivres ende ammunitie van oirloge omme eenich goet te lande te brengen, ende naer lange deliberatien mette Raeden van Staete ende de voorn. Vere gehouden, werde eyntelijcken geresolveert, dat men mettet leger voorts naer Coevoerden trecken soude ende soe veel de Engelschen aengaet, dat sij souden in garnisoen geleyt werden, sonder haar voorder met eenige factie van oirloge te vermengen, volgende de brieven van de Coninginne, omme alsoe op t’eerste bevel bereyt te wesen, belooffde niettemin de Heere Vere, dat indien den viant over Rhijn quam om ons leger op te lichten dat hij alsdan met alle sijn volck in der ijl weder bij ons commen soude ¹. Men vermoet dat dit te rugge ontbieden in Engelant gepractiseert is bij eenige

1 In den brief van Elisabeth van den 1sten Julij, waarin zij 2500 man van het hulpkorps opvordert om naar Bretagne te worden gezonden (Resol. der St. Gen., 21 Julij 1592), komen de woorden voor: ‘sur ces nouvelles qui nous sont arrivées de devers endroitz de la reddition de Steenwijck, pourven que vostre armee se puisse bonnement dissouldre et que noz gens qui vous y ont servi sen puissent librement retourner, nous avons absolumnent promis au Roy, et resolument arreste de luy envoier deux mille cincq cens hommes, ou environ de noz forces par dela’, etc. Hoewel uit den geheelen verderen inhond van dien brief en evenzeer uit de propositie, welke Bodley te dier gelegenheid aan de Staten Generaal deed, ten duidelijkste blijkt, dat Elisabeth bepaaldelijk de afzending harer troepen naar Bretagne verlangde, klampten de Staten Generaal zich met diplomatieke behendigheid geheel alleen aan de bovengemelde woorden vast, en het antwoord, dat zij den 25sten Julij aan de Koningin zonden, was eigenlijk niet veel meer dan eene zeer uitvoerige dankbetuiging, dat het Hare Majesteit had behaagd tot het ontbieden harer troepen uit deze gewesten niet dan onder de door haar gestelde voorwaarde te besluiten, ‘nous aiant faict paroistre en cela, et par tout ailleurs le vray soing maternel quelle porte pour lasseurance de nostre estat’. - Op grond daarvan kon dan ook Vere voorloopig zijn vertrek uitstellen tot dat er nader antwoord van de Koningin zou gekomen zijn.

[p. 108]

affgunstigen van onse voorspoet ende insonderheyt van de eere van den voorn. Vere, t’welck daeromme te heftiger vermoet wert, omdat sijn persoen selffs in Engelant ontbooden was met belofte van aldaer gelijck tractement te sullen genieten als hij alhier doet. Noch werde tot Swol op de kaye bijeen gebracht een seer groote meenichte van horden ende schanskorven, mitsgaeders oick gedebarqueert 18 soe heele als halve canons ende een mortier met affuyten blockwaegens ende voorwaegens ende voorts alle preparatie gemaeckt om des anderen daechs te vertrecken naer Coevoerden, om aldaer tleger geslaegen sijnde terstont met eenich volck te rucken naer Ooetmaerssen ende ons alsoe meester van die plaetse te maecken, dat men daeromme tot 20 stucken toe soude oversetten in praemen omme alsoe de Vecht op te mogen brengen naer Coevoerden, welverstaende, dat ses stucken 3 heele ende 3 halve canons al advenant tleger soude marcheren te waeter op, ende dat de anderen souden commen als men se ontbieden soude.

[Den xxiij^en]

Den xxiij^en vertrock het leger vuyt Swolle, te weeten: 22 vendelen Vriesche knechten gedeelt in drie regementen ende de regementen van Brederode, Groenevelt ende Duvenvoorde, elcx van 9 vendelen voetknechten met 18 vaenen ruyteren ende wel 400 waegens in slants betaelinge sijnde, gedestineert totte vivres ende amunitie van oirloge, boven alle soetelaers, ende quaemen logeren tot Daelffsem, alwaer des anderen daechs oick quaemen de praemen mette voorn. 6 stucken met haer toebehoiren ende noch eenige praemen met vivres ende amunitie van oirloge gelaeden, noch quaemen aldaer over lande 8 blockwaegens ende soe veel voorwaegens met wel 500 treckpaerden, blijvende de Engelschen op tvoorsz. bevel ende beloften terugge ende in garnisoen.

[Den xxiiij^en]

Den xxiiij^en naerdat de voors. block ende voorwaegens ende praemen ontrent elff vuyren in tleger gecommen waeren, is tleger op de naernoen vertrocken ende met alle de voors. gereetschap soe te waeter als te lande gecommen tot Ommen, hebbende de 3 Vriesche regementen met 9 vaen ruyteren den voortocht ende drie regementen van Noorthollant, Groenevelt ende Brederode metten resterende ruyteren den naertocht.

[Den xxv^en]

Den xxv^en moste men tot Ommen eenige praemen, die te swaer gelaeden waeren, op waegens lichten ende trock het leger voorts ende quam totten Hardenberch met alle de voors. gereetschap, hebbende de avantgarde de Heere van Putlis met 8 vaenen ruyteren ende de regementen van Brederode, Groenevelt ende Noorthollant ende de drie Vriesche regementen met 10 vaenen ruyteren de arrieregarde, ende tusschen beyden inne alle de carroye ende quaemen aldaer mede de praemen mettet geschut ende anders gelaeden.

[p. 109]

[Den xxvj^en]

Den xxvj^en vertrock het leger vrouch, hebbende de Vriesen met 11 vaenen ruyteren de voortocht, ende de drie andere regementen den hindertocht met 7 vaenen ruyteren ende quam de avantgarde logeren ten suytwesten van Coevoerden bij thuys ter Clooster, daer eenen Joncheer van de Camp op woende, binnen de canonschoet van t’vleck, ende Sijn Ex^tie op thuys ter Schere, daer een Joncheer Steynwijck op woent, oick besuytwesten ontrent noch eens soe verre vande stadt, alleen met sijn vaen ruyteren, hebbende een weynich achter hem tregement van Brederode. De praemen geschut ende ander amunitie quaemen tot ontrent een goede halve mijle naer aen de stadt, tot bewaeringe van dewelcken aldaer bleven de regementen van Groenevelt ende Duvenvoorde mette 7 vaenen ruyteren van den hindertocht ende met alle de vivres ende amunitiewaegens. Voorts reedt Sijn Ex^tie om de gelegentheyt van Coevoerden te besichtigen, over ende weer door tvelt, naer den welcken die van binnen eenige schooten met groff geschut schooten, ende bevont men dat dit vlecke gelegen is in de Drente ende meest beset met marasche, hebbende over hen loopen de voors. Vecht ende alleen den harden wech ten noortwesten van de stadt naer Daelhem, op welcken harden wech men van dese sijde, mits tgroote marasche seer quaelijcken commen kan. tVleck en is boven een mans lengte boven de aerde niet gefortifieert, de wallen sijnde gansch dunne ende de grachten enge, maer heeft in noort ten oosten thuys heel wel ende sterck gefortifieert met 5 bolwercken, hebbende mede twee seer hooge catten, den eenen in t’noordwesten naer den wech van Daelhem ende de ander in tsuyden naer tvlecke toe, sijnde anders de schantse niet heel groot van begrijp, daerover men vermoet dat sij quaelijcken veel volckx daerinne laeten sullen konnen. Sij lieten vliegen 6 vendelen op de schantse, doch was tvolck van dien meest in tvlecke. Op den naernoen begonste het te regenen seer sterck ende continueerde meest alle de nacht, daerdoor de wegen heel quaet werden, als op veel plaetsen door de marasche loopende. Men bevont mede dat die van binnen de Vecht tot 2 ofte 3 plaetsen gestopt hadden, omme alsoe de marasche te mogen inunderen.

[Den xxvij^en]

Den xxvij^en ginck men weder de velden alomme besichtigen omme te sien, waer men de approchen best soude mogen doen, daer die van binnen weder eenige schooten naer schooten. Noch werde alle gereetschap gemaeckt omme des anderen daechs te vertrecken naer Oetmaersen mette regementen van Brederode ende Duvenvoorde, 14 vaenen ruyteren ende 3 halve canons, in meyninge aldaer eenigen van den viant te betrappen, die men verstont dat aldaer gecommen was. Ende overmits men begonst van

[p. 110]

vivres in tleger groot gebreck te hebben resolveerde men mede van op s’anderen daechs 350 waegens boven alle soetelaers naer Swol met een convoy te senden, omme vivres te haelen. Des nachts begonsten de Vriesen te approcheren in t’noortwesten naer de wintmoelen toe ende in t’suyden naer de oude kercke toe, staende buyten t’vleck ende bij die van binnen afgebrant. Ten selven nacht dede men op tlant de 3 halve canons ende leggen op blockwaegens om mede te gaen, ende laede men voorts eenige waegens met cruyt, scharpen ende andere behouften tot tvoorsz. geschut, ende begonst men ten selven nacht daermede mettet regiment van Duvenvoorde te vertrecken naer Oetmaersen.

[Den xxviij^en Julij]

Den xxviij^en Julij des morgens heel vrouch vertrock Sijne Ex^tie met 14 vaenen ruyteren ende tregement van Brederode mette caeroye tottet geschut dienende naer Oetmaersen, blijvende de drie Vriesche regementen met 1 vaen ruyteren op haer plaetse, omme middelertijt de approchen te doen ende haer meester van t’vlecke te maecken, soe het doenlijck waere, ende tregement van Groenevelt met 1 vaen ruyteren tot bewaeringe van de praemen ende voorder geschut. Van gelijcken trocken heel vrouch naer Swolle wel 350 vraegens boven alle soetelaers, om vivres te haelen, sijnde geconvoyeert mette vaenen ruyteren van Voisin ende Uchtenbrouck. Voorts regende het dien dach seer ende op den naernoen ontrent 2 vuyren staecken die van Coevoerden tvleck tot veel plaetsen aen brant ende branden een groot deel aff, niettegenstaende den grooten regen. Ondertusschen approcheerden de Vriesen tot aen den voorsz. wintmoelen ende oude kercke, noch staecken ons volck weder eenige stoppingen van de Vecht weder door, daerover de Vecht wel een voet waeters meer creech ende wies mits den regen aen ende aen seer. Ten selven daege ontrent den avont quam Sijn Ex^tie mettet voorsz. volck voor Oetmaerssen, - des nachts quaemen de Vriesen aen de oude kercke staende in tsuytwesten van de stadt, van gelijcken liep een soldaet tot op de wallen van tvlecke toe ende vont dat den viant aldaer noch inne lach.

[Den xxix]

Den xxix vrouch Sijn Ex^tie verstaen hebbende dat de roode vaene van Verdougo op wech was, is met 6 vaenen ruyteren derwaerts gereden, dwelcke gewaer wordende de compste van de onsen is op de vlucht geslaegen soe confuselijck, dat de brugge van Oldenseel (tot waer toe sij vervolcht werden) niet capabel sijnde omme haer thevens te passeren, hebben den anderen van de brugge met menichte in de gracht gedrongen, niettegenstaende sij alleen vervolcht werden bij de vaene van Etmont. In dese vluchte sijnde ontrent 10 ofte 12 doot geslaegen ende 8 gevangen,

[p. 111]

daer naer keerde Sijn Ex^tie op den avont weder voor Oetmaerssen. Voorts was tleger voor de stadt bijnaest stiUe, preparerende ende verbeterende haer approchen, die van binnen braecken desen dach noch eenige huysen van tvleck aff, mitsgaeders oick een deel van de cappe van den thoorn van tcasteel; noch regende het desen dach seer ende des nachts hadde ons volck eenige alarmen, doch sonder oirsaecke. Quaemen mede de onsen desen nacht op den wech naer Emblichen ten suyt oosten van tfort op welcken wech sij haer beschantsten, werpende mede een schantse in t’marasche naer den wech van Daelhem toe.

[Den xxx^en]

Den xxx^en heel vrouch werden dvoorsz. 3 halve canons geplant, voor Oetmaerssen ende mette selve geschooten sijnde 2 voleen, is terstont daer aen den Heere van Famars Generael van de artillerie der vereenichde Nederlanden, die ter sijden vuyt getreden was om door een doornen heyninge te mogen sien wat effect het geschut dede, door de cop geschooten, dat hij terstont doot bleeff tot groote droeffenisse ende naerdeel van den heelen leger, waernaer geschooten sijnde de derde volee, sijn se gesommeert, daerop sij terstont vuytgesonden hebben omme te handelen, ende is verdraegen, dat sij met haer rappier ende soe veel bagagie ab sij draegen mochten souden vuyttrecken ende sweeren in 6 maenden over dese sijde van den Rhijn niet te dienen, twelcke sij gedaen hebben ende sijn vuytgetrocken op den middach, sterck 102 persoenen daeraff de eene helft beleyt was bij Capiteyn Twickel, die binnen Steenwijck mede gecommen was ende eerst op den xxviij^en vrouch hierinne gecommen, desen om redenen boven verhaelt gebleven sijnde buyten het tractaet van Steenwijck om over den Rhijn te trecken, heeft hier nu moeten derwaerts passeren; - de andere helft was beleyt bij een Lieutenant, daer de Capiteyn aff binnen Coevoorden lach, dwelcke getrocken is naer Lingen, geswooren hebbende hij ende sijn volck in 6 maenden over dese sijde van den Rhijn niet te dienen. t’Vleck van Ooetmaerssen, hoe wel niet al te wel beschantst, is nochtans vuyter natuyren sterck, als hebbende meest overal doubble wallen ende rontsomme dubble grachten, in vougen dat, indien daer 500 ofte 600 mannen inne waeren geweest ment alsoe niet gekregen en soude hebben, maer soude men daer meer volckx ende geschuts hebben moeten brengen, waerdoor men genouch verstaet dat sijt alleen bij faute van volck overgegeven hebben. Voor dese plaetse sijn noch eenige van de onsen tot 3 ofte 4 toe dootgeschooten ende den Lieutenant van Joriaen Roode met [Den v^endrich van Schaeff alle beyde door tbeen geschooten. Voorts werde groote preparatie gemaeckt omme

[p. 112]

te commen op den wech van Coevoerden naar Daelem, daer die van thuys eenige schooten naer schooten ende insonderheyt naer degeenen die een brugge over een waeterken, om aen den wech te mogen commen, maeckten. Voorts trock op den middach de vaen ruyteren van Elcke Oensta met ontrent 200 schutten vuyten tleger om t’convoy naer Swol gegaen aen den Herdenberch te bejegenen, twelcke den volgenden nacht in tleger quam. Quam doen oick weder in tleger Graeff Johan van Nassau ende quaemen de Vriesen desen nacht op de wech van Daelhem, daer sij haer beschantsten.

[Den lesten Julij]

Den lesten Julij schooten die van Coevoorden seer veel met groff geschut naer ons volck, leggende op den wech naer Daelem, branden voorts noch een huys aff, des achternoens dede die van binnen een grooten vuytval op den wech naer Daelem, daer in t’schantsken lach de compagnie van Willem Hendricxz. Vries Capiteyn, dewelcke tsijnder ongeluck eenige van sijne soldaeten verloff gegeven hadde om in tquartier te gaen, waardoor eensdeels toequam dat den viant vuytvallende met wel 400 mannen bijnaest tselve schantsken forceerde ende overviel, doch werde ten nauwernoot noch gehouden. Op desen vuytval ende schermutsinge bleven doot van onse sijde den voorn. Capiteyn Willem Hendricxz. met noch 35 soldaeten van sijn compagnie ende noch wel 10 soldaeten van een ander compagnie die hem te hulpe quaemen, sijn Vendrich ende Lieutenant werden ter doot toe gequetst (die oick alle beyde daernaer gestorven sijn) met noch wel 55 soldaeten gequetst. Van den viant, soe men vermoet, bleven mede wel doot 50 persoenen ende daeronder veelen die vuyt haer clederen scheenen van commandement ¹ te wesen ende bleffer wel 14 op de plaetse leggen, ende de anderen sleypten sij weder in de stadt. Hierdoor bevestichde men seer de approchen. Op den achternoen quaemen noch weder in tleger meest alle het volck ende tgeschut dat naer Oetmaerssen geweest was, daer Sijn Ex^tie binnen gelaeten hadde de compagnien van den Drost van tSallant ende Jaques Meur te voet ende geordonneert dat op morgen 70 paerden van Baelen daerinne trecken soude, noch quam in tleger tlichaem van Famars. Sijn Ex^tie was des middachs te gaste bij den Graeve van Benting te Nieuhuys ende hadde tot asseurantie van sijn persoen aldaer gehouden 6 vaenen ruyteren mette welcken hij des avonts weder in tleger quam.

1 Tsedert verstaen datter gebleven waeren 4 vendrichs ende 2 lieutenanten

[Den eersten Augusti]

Den eersten Augusti vertrocken ontrent 70 paerden van Baelens vaene

[p. 113]

naer Oetmaerssen, omme daerinne te leggen. Werde voorts gevangen eenen vanden viant die in tbegin vuyt Coevoerden met brieven aen Verdougo getrocken was ende nu weder naer Coevoerden wilde, doch bij hem niet hebbende eenige brieven van sonderlinge importantie. Noch werde tlichaem van Famars geconvoijeert met ontrent 70 paerden van Risoirt ende 20 van Etmont vervoert naer Swol om tot Heusden in sijn gouvernement begraeven te werden. Voorts werden de loopgraeven seer versterckt ende gebetert ende begonst men over den wech van Daelem naer t’oosten toe wat te graeven.

[Den ij^en Augusti]

Den ij^en Augusti vertrocken alle de compagnien ruyteren die in t’Vriesche quartier geweest waeren beneden aen twaeter bij de brugge een halff mijle van tvleck leggende, ende trock tregement van Duvenvoorde met 8 vendel knechten in tvoors. Vriesche quartier ende bleven de regementen van Brederode ende Groenevelt, sterck 17 vendelen knechten oick beneden aen de brugge, alwaer sij haer over twaeter beschantsten tot verseeckeringe van alle de cavalerie, die daer lach, omme lichtelijck alle opcommenden noot vanden viant te beletten ende de convoijen te faciliteren. Noch werden van beneden opwaerts gebracht alle de praemen met geschut ende amunitie van oirloge, blijvende de vivres beneden leggen. Desen dach schooten die van binnen eenige schooten ende stelden de voordere cap van den thoorn van thuys op den val, om die te mogen laeten vallen als het hem gelieven soude. Op den avont quam Sijn Ex^tie logeren met alle sijn treyn in tquartier van de Vriesen, op den nacht lieten die vande stadt de voordere cappe van thoorn van tcasteel vallen ende gingen twee van onse vendelen logeren over den wech van Daelem in tmarasche naer t’oosten toe.

[Den iij^en]

Den iij^en dede men de praemen met geschut ende affuyten door de brugge aen Graeff Willems quartier leggende brengen, om die soe de stadt te naerderen ende insonderheyt de 3 halve canons te gebruycken tot versekeringe van t’innemen van tvlecke, noch branden die van binnen op huyden eenige huysen, die noch heel waeren in tvlecke ende des nachts noch eenige anderen, des nachts begonst men een batterie op te werpen aende oude kercke tot 3 heele canons ende daertoe stelde men eenige schantskorven.

[Den iiij^en]

Den iiij^en creech men tijdinge vande compste vanden viant over Rijn doch niet soo sterck als men te vooren gestroyt hadde, want men nu verstont dat tot Oldenseel gecommen waeren 800 mannen te voet ende 4 cornetten paerden versch over dese sijde vanden Rijn gecommen, creech

[p. 114]

men mede tijdinge dat den viant een aenslach gehadt hadde op Oetmaerssen op gisteren, doch was gefailleert, te weeten, quaemen eenige paerden aenrijden, voer haer drijvende eenige soldaeten te voet gebonden als gevangenen, waer noch 2 vaenen ruyteren van verde op volchden, ende commende ontrent de poorte, begonst een Sergiant op de wacht sijnde suspitie te krijgen ende dede de poorte sluyten, daerop de viant haer bloot gevende begonst totten wacht inne te drucken, dan werden te rugge gedreven, laetende vier vande heuren doot ende drie gevangen met 4 paerden, ende vande onsen blevender 2 doot. Noch kreeg men tijdinge dat Verdougo naer Brabant was om assistentie, voorders maeckte men de batterie toe, anders was het stille ende werde seer weynich geschooten. Des nachts bracht men 3 heele canons in de batterie aen de oude kercke ende begonst men een ander batterie tot 3 halve canons bewesten den wech van Emblichen.

[Den v^en]

Den v^en werde seer aen beyde de batterien gearbeyt, soe om die te prepareren, als oick om te verseeckeren tegens tschieten vande catten van thuys. Des achternoens ons volck gepeylt hebbende de diepte vande grachten van tvleck ende die niet seer diep bevindende sijn door de grachten ende over den wal in tvleck gevallen ontrent 100 sterck, daerover den viant die in tvleck was de vluchte namp, dan quaemen die van thuys soe geweldich aff ende schooten soe bloot op ons volck, die haer quaelijcken bedecken konden dat sij daer weder vuyt mosten, laetende ses ofte 8 dooden leggen, ende hebbende noch eenige gequetst. In desen aenloop was bevoolen alleen te loopen tot aende wallen van tvleck ende daer te blijven ende die als loopgraeven te bewaeren, dan waeren de soldaeten voorts in tvlecke gedruckt ende weder vuytwijckende verlieten oick de wallen ¹. Ondertusschen schooten die van thuys eenige schooten met groff geschut, des nachts plante men de drie halve canons in de batterie aen den wech van Emblichem ende braecken die van thuys noch een stuck van haeren toorn.

1 In een brief, die eenige dagen later door Graaf Willem Lodewijk uit het leger voor Koeverden werd geschreven, worden eenige bijzonderheden omtrent dezen aanval op het vlek Coeverden medegedeeld, waarop de schrijver laat volgen: ‘volgents aber hatt der feindt den flecken gantz abgebrent nnd nicht mehr soo starck wie zuvor darinnen gewachet, und ist dieses nuhn das neunte mahl das derselbige flecken bei diesen kriegen ist abgebrent worden’. (Archief van Z. M.)

[Den vj^en]

Den vj^en was het geheel stille, sonder veel schieten ende sont men vrouch een convoy naer Swol van ontrent 400 waegens behalven de soetelaers, geconvoyeert bij de vaenen ruyteren van den Heere van Putlis, Drost van

[p. 115]

tSallant ende de Heere Sidney, doch en sijn de ruyteren van Putlis niet voorder gegaen dan tot Ommen toe ende doen weder gekeert. Des nachts werde seer groote approchen gedaen aende suytpoorte van tvleck ende braecken die van binnen noch een deel van haeren toorn. Des nachts quam daer eenich volck aende noortoostsijde door de marasche in de stadt, dan en waeren over de 8 oft 9 niet.

[Den vij^en]

Den vij^en des morgens vrouch schoot den viant seer met grooff geschut ende ontrent 10 vuyren overvielen die van buyten het vleck, twelcke sij kregen sonder eenige moeyten soe om faveur van haer geschut als oick om een katken dat te dien fynen opgeworpen was op den wech van Emblichem. Ondertusschen begonst ons volck met dvoorsz. ses stucken, soe nu, soe dan altemet een schoote te schieten op thuys, den toorn, de poorte van thuys, de catten ende andere plaetsen daer die van binnen geschut hadden ofte haer bloot gaven, waerdoor terstont te wege gebracht werde, dat de viant met sijn geschut niet meer en schoot, maer hem om leech hiele soe veel hij conde. Men bevont voorts dat hij tvleck seer geslecht hadde ende een halve maene geworpen voor de poorte van tcasteel aen de vlecksijde, aenden welcken hij desen dach noch seer arbeyde; naer dese halve maen werden oick eenige schooten geschooten. Op den naernoen hielen die van thuys haer heel stille, sonder veel te schieten, niettegenstaende ons volck dapper aende wallen van ’tvleck innewaerts graeffden. Voorts creech men noch tijdinge in tleger datter 2000 Spangiaerden de Maese gepasseert waeren met 4 cornette paerden, omme herwaerts tot ontset van Coevoerden te commen.

[Den viij^en Augusti]

Den viij^en Augusti vertrocken des morgens vrouch vuyten leger 5 vaenen ruyteren omme tconvoy tot Ommen te rencontreren ende soe in bewaerder hant overtebrengen. Voorts schoot ons volck des morgens vrouch eenige schooten op den thoorn van thuys, dwelcke oick ontrent den middaege ter neder viel ende voorts eenig schooten hier en daer, des achternoens begonst men alle de ses stucken op t’nieuhuys te schieten, twelcke oick een vuyre daernaer gansch ter neder viel, blijvende het oude huys als achterwaerts staende ende laeger sijnde staen. Op den avont quaemen de waegens die naer Swol geweest waeren meest weder in tquartier ende leger, doch eenigen soe lantswaegens als soetelaers op de heyde breeckende, bleven staen, daerinne egeen cleyne disordre en geschieden, overmits de ruyteren van tconvoy soe snel voort reden, dat de waegens die best gespannen waeren, quaelijcken konden volgen alles tot groot ondienst van tleger ende een affkeer van de soetelaers.

[p. 116]

[Den ix^en]

Den ix^en schoot men voor den noen eenige schooten hier ende daer op tfort, daer tegens die van binnen weder eenige schooten vuyt schooten ende oick op den naernoen, daerover des avonts eenigen tot 3 toe vande onsen doot geschooten werden, groeven ons volck middelertijt seer omme thuys te naerderen ende quaemen door tvleck desen nacht tot aen den voet vanden contrescharpe, maeckten mede een loopgraeve naer de halve maene ofte ravelijn toe, leggende voor de brugge van thuys, maeckten noch eenige bruggen over de grachten van tvleck om ons volck daerinne graevende lichtelijck te mogen secoureren, indien die van binnen daerop wilden vuytvallen. Op desen dach werden bij de viant becommen eenig karren ende waegens met vivres gelaeden, die op de heyde gebroocken waeren ende daer de soetelacrs met haer peerden affgereden waeren.

[Den x^en]

Den x^en ginck men mettet delven ende graeven seer voort om op de grachten van thuys te mogen commen ende begonsten die van binnen nu wat meer met musquetten ende roers vuyt te schieten, dan sij te vooren gedaen hadden. Terstont naer den middach deden die van binnen een vuytval in de loopgraeven tamelijcken sterck, dan overmits sij die al te bevreesdelijck beleyden, gaven sij ons volck, die niet veel aldaer om sulcke vreese en waeren, tyt omme te rugge te trecken, sonder merckelijcke schaede ende soe sij meynden te volgen wasser van achteren sulcke ordre gestelt, dat sij met schieten vande roers ende musquetten op de selve loopgraeve flanquerende terugge gedreven werden met groot verlies van de heuren, ende wedergecommen sijnde in t’ravelijn ofte halve maene leggende voor de brugge van tfort en dorsten niet dan een alleen t’effens over de brugge loopen. In desen vuytval en verlooren wij niet dan eenen man ende de viant al wech gehaelt hebbende dat sij consten, hebben noch vijff dooden laeten leggen. Desen dach werden noch aen Sijne Ex^tie gebracht seeckere brieven van Don Alphonso Davalos geintercipieert, bij de welcken hij grootelijcx claechde, dat men hem soe weynich machts gaff omme yet goets tottet ontset van Coevoerden vuyt te rechten, overmits de 7 vaenen ruyteren hem vuyt Brabant gesonden nauwelijcx sterck waeren 150 paerden, noch niet heel wel gewaepent ende dat t’voetvolck weynich ende ongewaepent waeren. Des avonts in t’optrecken vande wacht naer de loopgraeven toe, twelcke bij daege geschiede, schooten die van binnen eenige schooten onder tvolck, van dewelcke sij twee doot schooten ende een seer quetsten, des nachts dede die van binnen weder een vuytval in de contrescharpe van haer ravelijn, tegens den welcken de onsen goet hielden ende staecken lange met piecken naer malcanderen ende sloegen met stocken

[p. 117]

ende wierpen met steenen sonder nochtans merckelijck verlies van de onsen.

[Den xi^en Augusti]

Den xi^en Augusti ginck men mettet graeven voort ende dede men eenige bruggen maecken omme te paerde naer de loopgraeven toe te mogen commen met weynich pericule. Desen dach quam men in de contrescharpe ende des avonts tot aende grachte, die men bevont heel wijt te wesen, des achternoens schoot men eenige schooten op thuys, des nachts begonst men in de lengte bij de gracht heenen te delven ende brocht men verscheyden schantskorven in t’vleck mette welcke men aldaer begonst een groote batterie op te werpen, noch dreychden die van binnen een groote sortye te doen ende schooten wel 200 soe roers als musquetten aff, dan en dorsten niet voortkommen.

[Den xij^en]

Den xij^en ginck men mettet graeven ende delven alomme voort ende begonst men in tsuytoosten in de marasche een schantsken op te werpen omme daermede die van binnen den vuyt ende inneganck te voet door de marasche in t’oosten te beletten soe veel doenlijck was, noch schoot men eenige schooten. Op den naernoen sondt Graeff Willem met een tromslaeger in Coevoorden een copie van den voorn. brieff van Don Alphonso Davalos op t’aencommen van welcken tambourijn alle die van binnen aen dat oirt op de borstweringe quaemen staen, soe wel mans als vrouwen, daerdoor men vermoet dat t’commandement binnen niet heel goet en is, ofte dat sij niet ongaerne opgeeyscht waeren. Ten selven daegen quaemen acht vendelen van t’regement van Groenevelt alhier in quartier bij Sijne Ex^tie, laetende beneden ande scheyde van t’waeter (te weeten daer de Vecht vuyt t’Graeffschap Benthem commende, loopt in de Vecht van Coevoerden) een vendel ende tregement van Brederode met 8 vendelen tot bewaeringe vande praemen ende de 17 vaenen ruyteren aldaer leggende. Ten selven daege trocken noch vuyt ontrent 120 ruyteren van verscheyde compagnien omme voor Groeninge de beesten ende ossen te haelen. Des nachts werde begonnen door te steecken een damme leggende voor de Noortpoorte van Coevoerden omme also twaeter vuyte grachten aff te laeten in de oude grachte van t’vleck, dan alsoe die oude grachte seer vervuylt was ende men daerdoor vreesden twaeter in de loopgraeven te krijgen ende ginck sulcx niet voort, maer begonst men d’selve oude grachte aen een sijde te openen ende te diepen om twaeter schot te geven ende voorts alle preparatie gemaeckt om tselve metten eersten aff te trecken. Voorts ginck men mette batterie in tvleck voort, noch deden die van binnen snachts een vuytval, doch sonder groote schaede, overmits daer maer een vande onsen en bleeff.

[p. 118]

[Den xiij^en]

Den xiij^en ginck men mettet graeven ende delven seer voort ende werde noch eenige schooten geschooten op t’oude huys, van twelcke een deel ter needer viel. Hier staet te letten dattet nu veel daegen soe schoenen droegen weder geweest is, dat al hadden wij van God Almachtich gewenscht, men geen schoender weeder en soude hebben konnen wenschen om een plaetse bijnaest rontsomme in t’marasche, als dese is, te belegeren. Voorts werde gereetschap gemaeckt omme op morgen een convoy naer Swol te senden, overmits tbier in tleger begonst te failleren. Ende soe ons volck altijt naerder ende naerder graeffde ende oick trachten in t’oosten te commen op de grachte vanden houcke van tvlecke aff, wierp den viant des nachts daertegen een halve maene op, daer sij met gewelt aen arbeyden. Voorts begonst twaeter vuyte oude grachte van tvleck aff te loopen, omme plaetse te maecken tottet twaeter, twelcke men vuyte grachten van tfort wilde trecken. Noch werden dien nacht 12 schooten met geschut door thuys geschooten, drie ten thien vuyren, 3 ten elffen, 3 ten twaelffen ende 3 ten een vuyren in den nacht, twelcke gedaen werden om die van binnen wacker te houden, die oick seer met roers ende musquetten vuytschooten.

[Den xiiij^en]

Den xiiij^en ginck men mettet delven op veel plaetsen voort, vuytgeseyt tegen het ravelijn aen, daer men mits haer meenichfuldige vuytvallen niet wercken en dorst sonder meer verseeckert te sijn, mits twelcke men daer ter sijden aen een kleyn schantsken begreep om musquettiers inne te leggen ende alsoe het vuytvallen te beletten; die van binnen arbeyden seer aen tvoors. halve maenken in t’oosten van tfort. Noch ginck des morgens vrouch een groote menichte van waegens naer Swol omme eetwaeren te haelen, geconvoyeert bij 5 vaenen ruyteren als: Putlis, Barchon, du Bois, Voisin ende Lespini. Ten selven daege quaemen ons volck naer Groeningen gegaen weder ende brachten met hem 38 gevangenen vanden viant met den Abt van Auwert ende den Officiael vande Omlanden Crijt ende hadden vanden viant wel 80 dootgeslaegen ende noch wel 20 gequetst, noch arbeyden die van binnen seer aen t’ravelijn, ende werde meest alle het waeter vuyte oude grachte van tvleck getrocken. Op den avont schoot men eenige groffschooten op thuys ende des nachts oick eenigen, desen nacht werde in de loopgraeven een alarme gemaeckt sonder oirsaecke.

[Den xv^en]

Den xv^en ginck men mettet graeven ende delven voort ende schooten die van binnen veel schooten met twee stucxkens benoorden vuytet fort, omme met tschieten te bedecken haer volck die in groote menichte aen de halve maene aldaer arbeyden gelijck sij mede deden aen travelijn,

[p. 119]

leggende ten suyden. Men begonst mede een catte in tvleck op te werpen ten westen van thuys, omme daer vuyt te beter de suyt ende west bolwercken te beschieten, des avonts werde veel schantskorven gebracht op den wech van Daelhem omme daermede de approchen te doen.

[Den xvj^en]

Den xvj^en ginck men mettet graeven ende delven voort ende begonst men aen t’west bolwerck de aerde vast in de grachten te werpen, die van binnen schooten eenige schooten met haer stucxkens vuyt ende ons volck weder op tfort. Des morgens trocken 3 vaenen ruyteren vuyten leger omme het convoy te bejegenen, twelcke des avonts in tleger quam, met brengende een affuyte tot een canon, eenige raders ende noch den metaelen mortier om vier te werpen ende alle de waegens met vivres, ende werde voorts alle gereetschap gemaeckt omme de 5 heele canons in tvleck te brengen in twesten van tfort.

[Den xvij^en]

Den xvij^en ginck men mettet graeven ende delven voort, soe in t’noorden naer t’oosten toe, als in tsuyden naer t’oosten toe, daerinne de marasche leggende in t’oosten een groote difficulteyt gaff, want dselve belettende dat men van achter niet aencommen en konde, moste men nootelijck alleen door de contrescharpe graeven, omme rontsomme te commen ende tfort te besluyten, welck graeven door de contrescharpe, beneffens seer groote periculen, oick langsaem werck was. Ondertusschen en reste de viant oick niet maer arbeyde seer aende halve maene, leggende in t’oosten ende het ravelijn leggende in tsuyden ten oosten voor de brugge. Men ginck mede met t’opmaecken vande cleyne catte in tsuyden seer voort. Desen dach ontrent den middach werde doergesteecken een retenue ofte damme die twaeter in de grachten hielt, daerdoor twaeter begonst aff te loopen ende liep desen dach ende volgende nacht wel 1½ voet aff, noch gingen desen dach vuyt t’meestedeel vande gevangenen voer Groeningen gekreegen metten Abt van Auwert ende Ofiiciael voors. ende overmits tlaeste convoy seer weynich broot maer meest bier ende andere provisien gebracht hadden, werden desen nacht noch weder vuyt gesonden een groot deel waegens om broot te haelen geconvoyeert bij twee vaenen ruyteren. Ten selven nacht werde de 3 heele canons in tvleck gebracht ende geplant.

[Den xviij^en]

Den xviij^en Augusti ginck men mettet graeven ende delven voort ende insonderheyt in t’noorden naer t’oosten toe, daer men tot een steenwerp toe quam aen tvoorsz. halve maenken, aen twelck den viant seer arbeyde, noch liep eenich waeter vuyte grachte aff ende men begonst in t’westen over de poincte van tbolwerck een mijne te maecken omme door dselve

[p. 120]

de gracht aldaer te mogen vullen, voorts ginck men mettet wercken aen de catte voort, des nachts werde noch een andere damme doorgesteecken, daerdoor twaeter mede seer affliep.

[Den xix^en]

Den xix^en liep het waeter seer door de voorsz. plaetsen aff ende met sulcke cracht dat de canallen daer door het liep met sant ende slick vervuylt werden, die men daeromme van nieus moste diepen. Desen dach werde bevonden twaeter van de grachten tot eenige plaetsen niet dan anderhalve voet diep ende tot andere dieper, maer generalijcken was het rontsomme wel 3 voeten affgeloopen ¹, twelcke den viant gewaer werdende stack selffs boven tfort door het revierken commende vuytet marasche van t’oosten, omme alsoe weder waeter in de grachten te krijgen, alwaert niet soe veel, ten minsten versch. Dit revierken hadden die van binnen te vooren selffs gestopt omme t’marasche te meer te mogen inunderen. De onse sulck doorsteecken weder gewaer werdende, hebben t’selve revierken boven tfort weder gedampt ende twaeter door een sloote geleyt in een ander canal, omme alsoe buyten om ende van thuys aff te mogen commen beneden tfort weder in sijn behoirlijck canal, in meyninge hiermede te meer waeter vuyte grachte te doen aflloopen ende tgeene daer blijven soude te doen stille staen ende sulcx mits theete weder te doen slincken. Desen dach werden veel schantskorven gevoert in t’noordwesten van tfort, omme aldaer een catte te maecken, daer men wel met 200 man aen arbeyde, noch ginck men mettet graeven ende delven seer voort, werden oick eenige schooten met groff geschut op thuys geschooten, noch werde een batterie in tsuytwesten op de voet vande gracht gemaeckt, omme aldaer eenige halve canons te setten ende den viant daermede vuyte fausse breye te verdrijven, noch creech men tijdinge dat sij op eergisteren nacht vuytgesonden hadden 3 persoenen omme ontset, ten welcken fynen men gelooft dat sij doen ende den volgenden nacht seer geviert hadden, men creech mede tijdinge dat den viant op wech was omme ons convoy aff te werpen wel met 400 paerden ende soe veel voetknechten, daerdoor tconvoy tot Swol desen dach bleeff ende werden verscheyden peerden vuytgesonden omme seeckere contschap van den viant te krijgen. Men creech voorts tijdinge dat ons volck te Ooetmaerssen leggende, hoerende dat den viant

1 Hier heeft het manuscript de volgende aanteekening: ‘dat dit meeten geschiede met stocxkens van gelijcke lengte daer onder loot aen gedaen was ende boven papier ingesteecken, die men in de grachten wierp ende door tpapier dat boven bleeff sach men hoe diep de gracht was’.

[p. 121]

naer tconvoy vuyt Oldenseel vertrocken was, vuytgevallen was ende hadden veel beesten om Oldenseel gehaelt ende tot Oetmaerssen gebracht.

[Den xx^en]

Den xx^en liep twaeter seer aff ende ginck men mettet graeven ende delven seer voorts, mitsgaeders mette catte, voorts trocken vuyten leger 5 vaenen ruyteren omme tconvoy tot Swol te bejegenen ende soe verseeckert over te brengen, twelcke geschiet is ende is tconvoy ontrent den avont in tleger gearriveert met alle de waegens met vivres ende andere admunitie van oirloge.

[Den xxj^en]

Den xxj^en Augusti ginck men alomme mettet wercken voort meest soe stille datter nauwelijck een schoote geschooten en werde, dan op den avont.

[Den xxij^en]

Den xxij^en heel vrouch trocken wederomme eenige waegens naer Swol om vivres ende ander admunitie van oirloge, geconvoyeert bij drie vaenen ruyteren, voorts ginck men mettet graeven ende delven alomme seer voort ende mette catte. Die van tfort staecken desen dach wederomme op opt noort bolwerck twee vendelen, niettegenstaende sij nu eenige daegen geen vendelen gethoent en hadden. Voorts werden toebereyt de batterijen op de grachte tot ses stucken ende des achternoens eenige coegels derwaerts gebracht, des nachts werden twee halve canons vuyte batterie van den wech van Emlichem gehaelt ende een stucke weges terugge gebracht.

[Den xxiij^en]

Den xxiij^en ginck men mettet graeven ende delven alomme ende mette catte seer voort, werden mede de batterie in twesten van tfort totte 3 heele canons wel een halff mans lengte verhoecht, werde voorts in de selve batterie ende de batterien op de gracht eenich pulver gebracht, des nachts werden de 3 halve canons geplant op den voet vande gracht, de twee omme teschieten op de brugge ende eensdeels te flanqueren in travelijn voor de brugge leggende en het derde om den viant vuyte voet van sijn wal, daer hij achter de palissade in forme van fausse breye lach te verdrijven ende sulcx te beter de gracht te mogen vullen, twelcke in twesten begonnen werde met een groote commoditeyt, overmits twaeter soe laech affgelaeten was, dat de grachte aldaer bijnaest geheel drooch lach. Den selven nacht werde noch een fort gemaeckt in t’noortoosten van tfort omme tselve te beter te besluyten, werden mede noch een schantse geworpen in tsuyden op den wech van Emlichem, omme sulcx alle ontset te beter te mogen affkeeren ende beletten.

[Den xxiiij^en Augusti]

Den xxiiij^en Augusti ginck men mettet graeven ende delven seer voort ende quam men soe naer aen t’ravelijn voorn^t, dat ons volck ende den viant malcanderen mette aerde over tlijff conden werpen, in een tranchee die beneden t’ravelijn recht op de brugge aen liep, in welcke tranchee den

[p. 122]

viant des nachts, meynende een vuytval te doen al geweest hadde, maer was weder wech geweecken. Men was mede op een halve spietse lengte naer aen t’halve maenken, leggende in t’oosten. Ontrent 9 vuyren dede Sijn Ex^tie tfort aen t’ravelijn opeyschen, daer den Sergiant in t’ravelijn leggende op antwoorde, dat men niet meer aen onse sijde wercken en svude, men soude mede aen sijne sijde niet wercken, tot dat hij sijn Genaede Graeff Frederick van den Berge soude gesproocken hebben ende daerop gegaen sijnde in tfort, heeft Graef Frederick selffs over de walle geantwoort, dat men noch een maent ofte twee daervoor leggen soude, middelertijt souden die van binnen haer beraeden wat sij doen souden, waer naer men met wercken alomme weder voortginck ende begonst men mette voors. 2 halve canons eenige schooten op de brugge te schieten ende d’ander halve canon om op de pallisade te schieten werde reede gestelt, mitsgaeders volmaeckt de batterie totte 3 heele canons, op de welcke terstont een canon geruckt ende daermede op tfort eenige schooten geschooten werde. Voorts werde last gegeven, dat men met tvullen van de gracht soe veel doenlijck was voort vaeren soude, ende dat M^r. Jan Bouvier alle sijn vierwerck gereet maecken soude; noch werde met een steen in thooft gequetst den raetsheer Camminga. Desen dach heel vrouch reden 6 vaenen ruyteren vuyt, omme t’convoy van Swol te bejegenen, welcke des avonts met alle de waegenen behouden overquam, medebrengende twee metaelen veltstucken ende 2 ijsere stucken, omme die op de pallisaede ende fausse breye te gebruycken. Ontrent den middach begonst men met 5 stucken te schieten, 3 heele ende 2 halve canons, te weeten mette halven op de brugge en de ravelijn ende de drie heelen hier ende daer op tfort; des achternoens werden eenige constabels geschooten in de batterien op de grachte ende oick voor inde borst geschooten den Heere van Keenenborch. Die van binnen staecken naer den noen noch 3 vendelen op ende sulcx lieten vliegen 5 vendelen, men ginck met vullen van de grachte in t’noortwesten van tfort seer voort in vougen, dat men soe dien dach als naest volgenden nacht de galerije wel 15 voeten in de grachte vuyt lengde. Dese galerie werde gemaeckt in forme van een mijne boven ende besijden becleet met plancken, hebbende over beyde sijde een dexsel van aerde in de grachte geworpen, daer de gallerie tusschen doore gemaeckt werde.

[Den xxv^en]

Den xxv^en ginck men mettet graeven ende delven alomme seer voort, mitsgaeders oick mettet vullen vande gracht ende vuytsteecken vande galerie, dan die van binnen een nieu schietgat in een houck gemaeckt

[p. 123]

hebbende schooten een schoot met een stucxken op de galerie, dat sij die wel acht voeten inne schooten ende twerck verachterden, doch schooten de onsen terstont soe dapper in t’schietgat voornt, dat sij t’selve stuck demonteerden ofte den viant daer sulcken vrese gaven dat hij daermede niet meer en dorste schieten, waernaer de galerie weder gemaeckt ende voorts aengelengt werde in vougen dat men desen dach wel 25 voeten in de gracht quam. Voorts werden eenige schooten op de brugge geschooten ende daermede soe veel vuytgerecht de valbrugge affgeschooten werde, in vougen dat men over de brugge niet meer gaen en konde sonder eerst vermaeckt te sijne. Op den achternoen ontrent 6 vuyren ons volck gegraeven sijnde tegen de poincte van het ravelijn quaemen aen de contrescharpe van t’fort ende aen seeckere hameye daer staende, dien sij terstont blinden, werpende aerde daertegens, omme haer daer vast te maecken ende in defensie te brengen, groeven mede in t’oosten in de contrescharpe van tfort omme alsoe van de brugge ende ravelijn van tfort aff te snijden seeckere twee halve maenkens leggende t’een in t’oosten, daer hiervooren aff verhaelt staet ende t’ander recht achter de hameye in t’oosten ten suyde, daer tegens den viant vier ofte vijffmael vuytviel omme ons volck van daer te verdrijven ofte ten minsten de hameye voor t’ravelijn te verbranden, tot welcken eynde sij brandende peckrepen daeraen wierpen, dan werde bij de onsen wederstaen ende belet dat niet dan een deel van de hameye en verbrande, in vougen dat sij haer daer achter sterck maekten. Des nachts quam men op de voet vande grachte van t’ravelijn ende stelde aldaer schantskorven vande welcken eenigen in t’stellen in de gracht vielen, daer door de viant presumeerde (soe men vermoet) dat men de grachten vulde ende dat men op de voet geschut brengen wilde, waerdoor ende dat sij vreesden affgesneden te werden van de voors. twee halve maenkens, verliepen sij desen nacht soe het ravelijn als dselve halve maenkens, ende weecken allegaeder op tfort, brandende een deel van de brugge aff, voorts staecken sij een vier op haer catte op, daer tegens weder een vier van buyten gesien werde, twelcke men vermoet van een vuytgesonden boode te sijn. Noch werde een schantsken opgeworpen in t’marasche in t’oosten van tfort, om van buyten oick tfort te besluyten, alle de andere wercken gingen seer voort ende werde de galerie soe seer verlengt dat se desen nacht over de 40 voeten in de gracht quaemen, noch schoot men desen dach ende oick nacht eenige vierballen in tfort, sonder groote operatie, dan dat daerdoor in den nacht eenige hutten branden, maer werde haast gelest.

[p. 124]

[Den xxvj^en Augusti]

Den xxvj^en Augusti ginck men met tgraeven ende delven alomme door de contrescharpen ende de verloopen ravelijn ende halve maenen seer voort, mitsgaeders met de catte ende t’vullen vande grachte. Men schoot mede eenige schooten op de fausse breye ende palissaede, omme daer mede te favoriseren t’vullen van de gracht ende vuytsteecken van de galerie, men schoot oick eenige schooten op tfort ende doort huys, noch werde desen dach een reveue generael gedaen van alle de cavalerie, dwelck in presente vechtende ruyteren van de 18 vaenen ruyteren sterck bevonden sijn over de 1400 paerden, behalven 70 van Baelens ruyteren tot Oetmaerssen, 50 van Potlis tot sHerenberge ende 30 van M. Bacx tot Bergen op den Soem. Omtrent den middach is tfort nochmael gesommeert omme haer over te geven, dan gaff Graeff Frederick voor antwoort, dat men de wallen als thuys affschieten soude, ende dan een storm ofte twee aenbrengen ende dat hij daer naer tijts genouch hebben soude omme een tambourijn vuyt te senden om een appoinctement. Ten selven daege omme graeffden haer ons volck in de contrescharpe van thuys in sulcker vougen dat men daer rontsomme gaen conde. Voorts werden geschooten eenige vierballen sonder effect ende werde de viant met ons schieten gedreven vuyte voet van sijn grachte, daer hij bij forme van fausse breye lach, noch reden eenige ruyteren vuyt tleger naer Groeningen omme advantagie aldaer te vinden ende eenige omme den wech van Oldenseel te becommen. Des nachts werde seer op tfort geviert, twelcke op de catte hooge opgesteecken werde. Werde mede seer gegraeven omme de loopgraeven in de contrescharpe heel breet te maecken, werde mede noch een viercant bij forme van een schantsken opgeworpen recht voor de poincte van t’ravelijn, op den wech van Emblichem omme ons volck te verseeckeren ende den viant die tot ontset soude mogen commen afteweeren.

[Den xxvij^en Augusti]

Den xxvij^en Augusti ginck men mettet graeven in de loopgraeven, tvullen vande gracht (die desen dach wech 60 voeten lange gemaeckt werde) ende t’verhoegen vande catte seer voort ende schooten die van binnen eenige schooten op de gaelderie, daerdoor sij de onsen eenichsins beletten, doch werde heml. sulcx terstont door ons schieten belet. Des nachts vierde die van tfort seer, werde van buyten daer tegens weder een vier gemaeckt sonder dat men weet wat tselve beduyde.

[Den xxviij^en]

Den xxviij^en ginck men met t’vullen vande gracht, breden ende verseeckeren vande loopgraeven ende verhoogen vande catte seer voort ende middeler tijt werden eenige schooten vande onsen geschooten. Voorts werde gedelibereert om een convoy naer Swol te senden om noch eenich

[p. 125]

geschut herwaerts te brengen, daerop op den naernoen vuyten leger vertrocken seer veel waegenen, geconvoyeert bij vijff vaenen ruyteren met alle de treckpaerden wel tot 500 toe in den leger sijnde. Voorts werde het een betrocken weder ende begonst op den avont oick wat te regenen, men schoot desen dach eenige vierballen, doch sonder effect, eensdeels omdat men meent dat de ballen niet wel getempert en sijn, overmits dselve al te vrouch branden ende dickwils geconsumeert sijn eerse neder commen ende eensdeels omdat den mr. geen propositie en hielt om die te werpen, d’eene reyse die te corte werpende, ende d’andere reyse over. Des nachts de viant een stuck geschuts verplant hebbende ende in flancque daermede konnende schieten op de gaelerie oft mijne, belettede door sijn schieten twercken aen deselve voor die geheele nacht, in dewelcke die van binnen driemael achter den anderen vierteeckenen opstaecken ende werde daertegens weder in t’marasche geviert.

[Den xxix^en Augusti]

Den xxix^en Augusti des morgens vrouch werde een van onse stucken verplant ende in t’noorden gestelt, daerdoor tschieten van t’stuck van den viant staende in t’noorden van t’suytwest bolwerck belet werde, mits welcken twercken aendc galerie weder voort ginck, werden noch eenige schooten op tfort hier ende daer geschooten. Noch werde seer gearbeyt aen de catte ende omme de loopgraeven heel breet te maecken, voorts regende het desen dach seer ende werden gehoort eenige gevangenen, die des anderen daechs gevangen ende voor Oldenseel gecommen waeren ende daeronder eenigen bevoorens vuyt Coevoerden gecommen, die verclaerden dat opt tfort niet meerder als dranck soude van noode sijn door gebreck van waeter, door dien op thuys maer eenen put en was, houdende seer weynich waeters ende dat daerentegen op thuys waeren ontrent 700 soldaeten, behalve wijff ende kinderen, doch dat van andere provisie tfort tamelijcken voorsien was, dat mede de hoope van ontset cleyn was. Desen nacht en werde aende galerie om tschieten van die van binnen niet gearbeyt.

[Den xxx^en Augusti]

Den xxx^en Augusti ginck men met tbreden van loopgraeven, verhoogen vande catte ende vullen vande grachte seer voort, oick reden vuyten leger alle de voordere vaenen ruyteren omme te bejegenen het convoy dat dien dach van Swol scheyde, medebrengende thien stucken geschuts, te weeten 5 halve ende 5 heele canons met noch een groote menichte van waegens gclaeden met admunitie tot t’voorsz. geschut noodich, met welck geschut ende waegens sij dien dach tot Ommen quaemen. Voorts werden eenige schooten op tfort ende de suytkatte van dien gedaen ende was

[p. 126]

t’weer heel buydich ende seer regenende, was mede Sijn Ex^tie wat sieckelijck, des nachts arbeyde men weder aende galerie ende werde noch een batterie op de gracht van tfort gemaeckt in tnoorden tot twee stucken om den viant oick aldaer vuyte fausse breye te verdrijven.

[Den lesten Augusti]

Den lesten Augusti ginck men mette voorsz. wercken seer voort ende insonderheyt de catte ende t’vullen vande grachte, voorts schoot men eenige schooten op t’fort ende het was seer regenich ende windrich weer, twelcke in desen oirde, daert leech lant ende vol marasche is, ende in de loopgraeven seer onbequaem ende moeijelijck weer is. Voorts quaemen meest alle de waegens van tconvoy weder in tleger mette ammunitie ende tgeschut in truyterquartier aen de scheyde van de Vecht. Werde mede de galerie verlengt ende gebracht tot aende pallisade van tfort ende des nachts aende walle. Ten selven daege begonst de viant aff te snijden het westbolwerck, daer de vullinge vande gracht ende de galerie op de eene sijde aen quam, daer vuyt men vermoede dat sij tselve bij noot wel souden mogen abandonneren, noch creech men desen dach pertinente tijdinge dat de viant op Vrijdach voerleeden voor Berck over den Rijn gecommen was, beleyt bij Graeff Caerl van Mansfelt ende Mon Dragon ¹, ende de Spangiaerden met den Colonnel Emanuel de Woga, dat mede sij gemonstert hadden voor Emmerick ende sterck bevonden waeren 4500 mannen, doch dat daer onder wel waeren 300 man alleen vuyt Emmerick die als passe-volanten monster passeerden naer de monsteringe werden sij betaelt. Men vermoede dat sij vervoucht bij tvolck van Verdugo wel mochten trachten om Coevoerden eenich ontset te doen oft aengrijpende een ander plaetse ons soucken te diverteren. Hierinne werde bij Sijn Ex^tie voorsien, dwelck alle de schantskens om Coevoerden gemaeckt seer dede verstercken, dede mede de loopgraeven soe sterck tegen die van buyten als van binnen maecken, ordineerde mede dat de cavalerie met tregement van Brederode souden connen logeren ontrent thuys ter Scheere, weesende niet wijt van sijn quartier, beschreeff mede de Heer Vere omme mettet Engelsche regement weder in tleger te commen.

1 Dese twee trocken van den Rijn wederomme.

[Den eersten Septembris]

Den eersten Septembris ginck men mettet graeven, delven ende verhoogen vande catte alomme voort, men begonst mede de trancheen op te worpen aen thuys ter Scheere, daer de cavalerie ende tregement van Brederode leggen souden. Men verstont mede dat de Graeve van Hohenloe tot Swol was wachtende aldaer eenige soldaeten van tregement van Stol-

[p. 127]

bergen ¹ ende twee vaenen ruyteren omme met dselve herwaerts in t’leger te commen, dat mede Graef Philps (die met t’volck van Vranckrijck wederomme gecommen was) met 19 vendelen knechten marcheerde naer sGraevenweert om aldaer naerder bevel te verwachten. Ontrent negen vuyren voer noen nam ons volck de walle vanden viant door de galerie in ende begonsten te sapperen, in vougen dat sij desen dach wel een spietse lengte daerinne graeffden ende de aerde onderstoenden ende bevonden dat thout daerinne gearbeyt niet heel door en ginck, maer alleen een spietse diep in de walle lach, dat mede de aerde seer gul ende bol was ende mitsdien seer bequaem om te mineren ende sapperen. Op t’inneloopen vande walle voornt. schooten die van binnen seer naer de onsen soe met twee stucxkens als met roers ende musquetten ende insonderheyt daer de galerie cesseerde laetende sijn oepen om aende walle te mogen commen, dan de onsen schooten mette roers ende musquetten, mitsgaeders met tgroff geschut soe dapper wederomme dat sij niet alleen en faciliteerden de onsen om in de walle te commen, maer deden oick soe veel dat de viant meest verveerdelijck schoot ende sulcx niet dan een ofte twee van de onsen en quetsten, sonder yemant doot te schieten. Noch werden veel vierballen in tfort geworpen, doch sonder effect. Ontrent den middach werde tfort derdemael opgeeyscht ende gaff Graeff Frederick voor antwoort (heel droncken sijnde) dat hij tfort begeerde te houden voor den Coning totten lesten man ende druppel van sijn bloet toe, dat men Sijn Ex^tie ende Genaede soude goeden nacht seggen. Ontrent elff vuyren begonst het heel sterck te regenen ende regende totten avont toe, daerdoor men van wercken most ophouden, behalven de sappe die langsaem voort ginck. Op den avont werden in tquartier van Sijn Ex^tie gebracht de 10 stucken batterie van Swol gecommen ende creech Sijn Ex^tie tijdinge, dat den Graeve van Hohenloe met sijn vaen ruyteren ende tregement van Stolberch (voor soe veel tselve bij een was) tot Ommen gecommen was. Des nachts werde seer in tgraeffschap van Benthem geviert met branden van een huys ofte schuyre, daertegens die van binnen weder een vier opstaecken, - voorts werden aenden voet vande catte noch geplant de 2 ijsere stucken, die te vooren van Swol gebracht waeren ende een halve

1 De Overste Effern, Heer van Stolberg, had van de Staten Generaal reeds vóór de verovering van Steenwijk commissie ontvangen tot het ligten voor den tijd van drie maanden van tien vendelen voetvolk, ieder van 200 man, die op den 1sten Augustus onder de wapens moesten zijn. (Resol. van de St. Gen., 20 Mei 1592. - Van Reyd, IX, bl. 330.)

[p. 128]

canon om den viant oick aen die sijde vuyte fausse breye te houden, daer die van binnen noch dien nacht innequaemen, haer houdende off sij een halff maenken leggende op de eene sijde vande galerie tot bewaeringe van dien wilden affloopen maer en quaemen niet aen, dan vraechden alleen wat men daer maeckte ende hielen haer voorts op tfort heel stille.

[Den ij^en]

Den ij^en ginck men met t’arbeijen alomme seer voort ende oick mette sappe ende werden eenige schooten mette heele canons geschooten op tfort. Voorts reden Sijn Ex^tie ende Graeff Willem met eenige ruyteren selffs den Graeve van Hohenloe tegen, die ontrent 12 vuyren in tleger quam met sijn vaen ruyteren ende tregement van Stolbergen met 7 vendelen voetknechten sterck ontrent 800 mannen ende gingen logeren in de nieuwe tranchee, begonnen aen thuys ter Schere. Ten selven daege werden de twee ijsere stucken vanden voet vande catte genomen ende geplant in t’noortoosten omme den viant aldaer mede vuyte fausse breye te houden, voorts creech men seeckere tijdinge, dat de avantgarde van den viant gecommen was al op gisteren te Gildehuysen bij Benthem ende dat op huyden de bataille ende de arriere garde daer wesen soude, dat mede des nachts 3 cornetten paerden van den avantgarde tvier voors. ontrent Emlichem gemaeckt hadden, werde mede verstaen dat de viant van tvolck over Rijn versch gecommen niet stercker en was dan ontrent 3500 voetknechten ende ontrent 400 paerden, dat Verdougo hem daerbij vougen soude met ontrent 1500 man te voet ende 400 paerden, ende dat Graeff Harmen van den Berch vuyt Groeningen noch aldaer brengen soude 800 man te voet ende 40 peerden, dewelcke men meynde dat gedestineert waeren om Coevoerden te ontsetten, daer doen seer weynich apparentie toe scheen te wesen, overmits op dat volck in tleger al gecoockt was, ende men niet van meyninge en was om haeren twille op te breecken, maer haer thooft te bieden soe sij quaemen. Noch creech men tijdinge vande Engelschen dat die tot Swol vergaederden om mede herwaerts te commen, des nachts regende het seer ende vierden die van binnen seer, daertegens weder van buyten geviert werde.

[Den iij^en Septembris]

Den iij^en Septembris regende het vanden morgen aen tot middach toe soe seer, dat men van alle wercken vuytgeseyt de sappe, moste ophouden ende oick weder doorsteecken den dam aen thuys ter Schere te vooren geslaegen, om twaeter quyt te werden. Naer den middach begonst den wint noortoost te wayen ende tweder heel claer te werden daerdoor men begonst oick mette catte ende tverstercken vande loopgraeven voort te gaen ende de sappe meerder ende meerder te voorderen. Des avonts tri-

[p. 129]

umpheerde die van tfort heel ende trocken met tvliegende vendel om de wallen ende schooten drie t’salven, des nachts werde weder van buyten ende binnen seer geviert.

[Den iiij^en Septembris]

Den iiij^en Septembris vertrocken vuyten leger seer veel waegenen om vivres te haelen ende gingen naer Meppel toe, om aldaer de vivres te haelen, geconvoijeert bij een vaen ruyteren twelcke het eerste convoy was, dat naer Meppel gedaen werde, om vrij ende seecker te mogen gaen, welcken weg bij Sijne Ex^tie tot noch toe oepen ende ongebruyckt gelaeten was, om die alleen te gebruycken als den viant soe naer soude commen, dat hij de convoyen op Swol eenichsins soude konnen beletten, overmits het den viant niet mogelijck en is op dien wech te commen, ten waere hij door de Boertange om ende voorbij thuys te Wedde, eerst naer Groeningen tooch, om van daer op den wech van Meppel te commen om de marasche wille leggende op de noortsijde van Hardenberch ende Ommen. Voorts was het seer goet weder, waerdoor men met tgraeven ende delven alomme seer voortginck, met oick tverhoogen vande catte, noch werde seer versterckt tschantsken leggende op den wech van Emlichem, daerinne oick opgeworpen werde een batterie tot de twee metaelen veltstucken omme die aldaer tegen den viant, soe hij wilde commen, te gebruycken. Op den morgenstont ontrent 8 vuyren liepen drie van onse soldaeten op de poincte van t’westbolwerck om t’selve te besichtigen, ende daerop sijnde begonnen te roupen val aen, val aen, twelcke die van binnen siende maeckten een seer grooten alarme ende quaemen met haer vendels op deselve poincte loopen, daer de onsen seer veel schooten mette 3 heele canons naer deden. Dit oploopen werde daer mede gefaciliteert, dat men een deel vande poincte vande wal gesappeert ende onderstut, hadde laeten vallen, overmits de aerde van dien soe gul was dat men vreesde dat die al evenwel van selffs eens vallen ende dan ons volck schaede doen soude. De soldaeten quaemen ongequetst weder aff ende seyden dat de viant de poincte vuyt gedolven ende eerst met een pallisaede, ende daernaer met een halve maene affgesneden hadden, in alle schijn als t’oostbolwerck te Sleenwijck affgesneden was. Hiernaer vertoonde hem den viant met 5 cornetten paerden ontrent een halff mijlken vanden leger, daerop weder eenige paerden vuytreden, om hem te decouvreren, die bevonden dat hij weder afftooch, - men creech voorts tijdinge dat de viant op gisteren naernoen hem verthoent hadde voor Oetmaersen met ontrent 800 paerden ende 28 vendelen voetknechten, dat hij oick in t’marcheren was om herwaerts te commen, waerdoor men de wachten alomme versterckte, niette-

[p. 130]

genstaende die des nachts meerder geweest waeren als te vooren, werden mede de twee metaelen veltslucken gebracht in de schantse op den wech van Emlichem leggende, noch werden in de nieuwe tranchee ofte tquartier vande cavalerie aen thuys ter Schere leggende gebracht twee halve canons met cruyt ende scherp, om den viant daermede aff te keeren, soe hij derwaerts wilde. Van gelijcken werden in t’suytoosten ende suyden van tqartier van Sijn Ex^tie gestelt 5 stucken geschuts, 2 halven ende 3 heele canons omme te flancqueren over tgeheele velt, liggende tusschen den wech van Emlichem ende tselve quartier ende oick nederwaerts, scheyde men mede vuyt alle de wercken (vuytgeseyt de sappe, t’verstercken van tschantsken op den wech van Emlichem ende van tquartier vande cavalerie voorn. daer mede laegen tregement van Brederode ende van Stolbergen) omme de soldaeten alomme op haer waepenen te doen passen ende werden alle saecken daer naer gestelt om den viant thooft te bieden, soe hij quaem. Voorts schoot men eenige vierballen in tfort, maer sonder effect. Op den naernoen werde noch een schantsken opgeworpen ten halffwegen vande schantse, leggende op den weg van Emlichem ende tquartier van Sijne Ex^tie, twelcke oick dien avont opgemaeckt werde. Werde noch een ganck gemaeckt vande schantse op den wech van Emlichem tot aen tschantsken, leggende beoosten vanden selven wech, wesende deselve ganck over beyde sijden een mans lengte hooch beschantst, omme vrijelijck malcanderen te mogen succurreren, werden mede een loopgraeve gemaeckt van tschantsken leggende in t’oosten van tfort in t’marasche totte loopgraeve leggende in de contrescharpe, om oick den een den anderen te mogen succurreren. Des naernoens begonst men weder aende catte te wercken ende ginck ons volck logeren boven in den affgevallen walle ende in de voet vande borstweringe van dien, daer sij haer vast maeckten, werpende de aerden van boven neder. Voorts creech men tijdinge dat de viant sterck stijff 4000 man te voete ende ontrent 1000 paerden des nachts gelogeert hadde te Ulsen ende des morgens tusschen 7 ende 8 vuyren gecommen was tot Emlichem, logerende de peerden in het dorp ende tvoetvolck buyten het dorp over dese sijde, egeen sonderlinge bagagie bij haer hebbende, nochte vrouwen, noch oick hutten maeckende, dat mede sij vuytgesonden hadden tot twee maelen toe verscheyden ruyteren omme te decouvreren den wech ende wat ons volck deden, welcke ruyteren tot een halff vuyre gaens aen tleger gecommen sijn ende van Sijn Ex^tie selffs ende den Graeve van Hohenloe verscheydentlijck gesien, dan en attenteerden niet besonders, hierdoor vermoede men, dat sij des nachts wel een cami-

[p. 131]

sade ofte aenloop mochten doen, daerdoor alomme de wachten verdubbelt ende versterckt sijn, dan en is doen noch sulcx niet gevolcht. Noch creech men tijdinge dat bij tselve volck vanden viant niemant en was dan Mon Dragon, dan dat Graeff Carel ¹ ende Verdougo verwacht werden met 300 mannen ende 4 veltstucken van Oldenseel, dat mede Graeff Harman van den Berge van Groeningen verwacht werde met 4 vendelen knechten, die desen dach oick over de Boertange trock, om hem bij haer te vervougen, werden mede geseyt dat de viant alomme neerstich ondervraechde off ons volk geen gereetschap en maeckten om op te breecken, waervuyt men vermoet haer meyninge geweest te sijn, dat Sijn Ex^tie alleen op tgeruchte van haer compste soude gaen loopen, maer de tijden van dien sijn verandert. Des nachts vierde de viant seer te Emlichem ende oick te Lair ende werde van thuys daer weder tegen geviert, sonder datter yet anders besonders vuytgerecht werde.

1 Fuit falsum.

[Den v^en]

Den v^en ginck men mette sappe, t’verhoogen vande catte ende tverstercken van t’ruyterquartier seer voort, soe om die van binnen meerder te benauwen als ons beter tegen den viant te mogen defenderen. Die van tfort arbeyden seer aende poincte daer ons volck boven inne lach, met opwerpen van aerden ende werpen van steenen, voorts regende het seer ende bleeff de viant tot Emlichem leggen, sonder yet te doen, dan sont alleen 3 cornetten peerden om den wech te besichtigen, naer t’quartier toe daer ons volck gelegen hadden aende scheyde vanden Vecht, sont mede ontrent 100 paerden vuyt op den wech naer Coevoerden, dwelcke aenrijdende op 12 peerden van de onsen aldaer op de wacht staende, naemen dselve de vlucht naer tschantsken toe, die alleen eenige peerden vanden viant volchden, dan soe weder eenige schutten vuyt tschantsken vuytvielen, weeck den viant oick wederomme, hier werde een peert vande onsen geschooten. Desen dach viel noch een stick vande walle aff, ondersappeert sijnde, desen dach werde gekregen een dienaer van Joncheer Johan van Steenwijck met een brieffken van Verdougo, daer vuyt bleeck, dat hij eenige correspondentie met Verdougo gehouden hadde ende bekende de dienaer seeckere advertissementen die sijn M^r aen Verdougo door hem bij monde hadde hieten doen, waerdoor Sijn Ex^tie terstont te peert vuytschickte om hem te haelen op thuys te Ruynen. Desen Jan van Steenwijck was eygenaer van thuys ter Schere, daer Sijne Ex^tie gelegen hadde ende at alle daechs aen Sijne Ex^ties taefele ende hiel hem al off hij onse sijde gansch toegedaen was

[p. 132]

geweest, ende onder dat decksel hadde al van voor Steenwijck begonnen te negocieren tusschen Sijn Ex^tie ende den Drost van Coevoerden. Des nachts quam den viant op t’velt, leggende benoorden Lairwolt met eenich volck te voet ende te paerde ende met eenige waegens, dan was van selffs weder gekeert. Men vermoet dat op de waegens gelaeden waeren scherpen ofte cruyt, des nachts vierden die van thuys seer, doch en vierden den viant van buyten niet.

[Den vi^en]

Den vi^en ginch men met t’verhoogen vande catte ende de sappe seer voort ende verdiepte men meest alle de grachten leggende buyten om de loopgraeven ende de trancheen van tfort; voorts werde Jan van Steenwijck voornt. gevangen ende quaemen de Engelschen des avonts tot Daelem, snachts werde bij die van thuys seer geviert ende maeckte den viant seer veel alarmen in tschantsken op den wech van Emlichem, daer door t’volck in t’quartier van Sijn Ex^tie meest al den nacht in de waepenen stonden.

[Den vii^en]

Den vii^en des morgens vrouch ontrent anderhalff vuyr voor den dach, bracht de viant met meest alle sijn leger soe te paert als te voet een groote camisade aen op tquartier vande ruyteren Brederode ende Stolbergen, treffende eerst op t’oirt daer Stolbergen lach, daernaer op t’oirt daer Brederode lach ende ten derden in t’westen recht achter het ruyter quartier, daer weynich volck lach, dan werden met een clouckmoedicheyt alomme affgekeert, ende niettegenstaende eenige van hen in twesten al op ende over de tranchee waeren, soe werden se noch affgeslaegen, door aenloopen van Hopman Schaeff mette sijnen ende het secours dat, mits den grooten alarme, haer vuyt t’quartier van Sijn Ex^tie gedaen werde. Men schoot mette twee halve canons in dat quartier staende seer op den viant die hem in t’aenvallen seer couragieus thoenden. In t’noortwesten stont noch een goeden hoop volckx, om aldaer mede een aenloop te doen, dan bleeff terugge, tsij omdat de anderen quaelijcken gevaeren waeren, ofte omdat sij aldaer meer werkx vonden dan sij meenden. Desen aenloop duyrde een groot vuyre, hebbende alle de vianden elck een wit hemde over haer clederen soe te paert als te voet ende deden met t’kriecken vanden dach haeren afftocht in tamelijcke goede ordre, alleen beleyt bij Verdougo ¹. Tregement staende

1 Volgens Coloma, die eene uitvoerige beschrijving van dezen aanval en van de redenen der mislukking geeft, bestond de voorhoede uit duizend van de dapperste manschappen, die uit de verschillende korpsen opzettelijk daartoe uitgezocht waren; na hen volgde de overige infanterie, terwijl de kavallerie in reserve bleef, en in hinderlaag opgesteld werd in een boschje nabij de loopgraven. (Guerras de Flandes, Lib. V, p. 184.)

[p. 133]

in tnoortwesten hadde men naer alle apparentie met de cavalerie wel konnen vermeestert hebben, dan Sijn Ex^tie alleen trachtende sijn tranchee te bewaeren en wilde sulcx niet gelijden, gelijck hij mede niet en wilde lijden dat ons volck te seer den viant te peert vervolchde, waerdoor de viant te meer sonder swaericheyt afftooch. Den viant liet hier naer alle apparentie over de 200 dooden (163 bij ons begraeven) daer aff ontrent 70 soe aen als in tquartier laegen ende de anderen in tvelt met ontrent 40 peerden (37) meest met tgroff geschut geschooten, maer hadde hij den dach verwacht soe soude het hem wel wat harder affgeloopen hebben. Van de onsen en bleven maer 3 doot ende eenige gequetst ende daeronder Graeff Willem van Nassau, die voor ter scham door het dunne vanden buyck geschooten werde, doch soe men hoopt sonder pericule. Dese victorie hoewel cleyn van verlies voor den viant, was heel groot voor ons, overmits den viant hierdoor benoomen werde de hoope van Coevoerden te ontsetten. Geduyrende desen aenloop begonsten die van tfort mede seer te schieten, twelcke haer haest met ons geschut belet werde. Terstont naer dese victorie quaemen noch in tleger Francois Vere met 9 vendelen Engelsche voetknechten ende de compagnie peerden van Graeff Philps van Nassau ende gingen logeren in tquartier aen thuys ter Schere, noch trock vuytet leger het ij^de convoy naer Meppel geconvoyeert bij de vaen ruyteren van Du Bois, werde oick aen den voet vande catte gebracht 2 heele canons om dien volgenden nacht daerop te brengen, dan en conste mits de groote hoochte vande catte ende de swaerte vande stucken niet geschieden. Voorts vierden se van binnen seer daer die van buyten weder tegens vierden.

[Den viij^en Septembris]

Den viij^en Septembris arbeyde men seer aende trancheen om die te verstercken ende de grachten van dien te diepen, men ginck mede mette sappe seer voort ende men begonst in tsuyden van t’westbolwerck te mineren dan en waeren maer 3 voet diep gecommen, soe sij een mine van die van binnen ontdeckten, daerdoor die van binnen schielijcken vuyt vielen ende sloegen een van onse mineurs doot, vielen voorts in de sappe ende dreven de onsen voor een deel daer vuyt, begrepen voorts wel 8 ofte 9 voeten van dien ende begonsten een halff maencken daer te maecken, omme in faveur van dien weder te mogen commen in de fausse breye naer de brugge toe. Hierop werden wel eenige schooten gedaen met een halve canon staende op de voet vande grachte, doch sonder groot effect, totdat t’stuck verset was, twelcke niet dan des nachts en geschiede ende doe mosten se daer weder vuyt. Desen nochtans niettegenstaende ginck men

[p. 134]

mette voordere sappe voorts ende begonst men des achternoens een andere mijne wat naerder de poincte. Voorts werde met gewelt van arbeyt de 2 heele canons op de catte gebracht ende gestelt ende quam teerste convoy naer Meppel gegaen, wederomme, twelck een groote verlichtinge maeckte, overmits tbroot in t’leger al heel gebrack. Noch quam een tambourijn vanden viant in tleger, vraegende naer tlichaem van een vrijheere genaempt Don Johan de Vibanga ¹ die den voorleden dach gebleven was, dan werde in t’leger opgehouden omdat Graeff Philps op wech was tot sijn compste. Men verstont voorts dat den viant seer veel rijsbossen maeckte, soe men vermoet om noch een aenloop te doen ende daermede de grachten vande trancheen te vullen, daerdoor des nachts theele leger in de waepenen was, ende om tquartier vande ruyteren te beter te bewaeren werde des avonts achter thuys ter Schere over twaeter een wagenborch geslaegen om daermede te beletten dat den viant aldaer door twaeter (twelcke guejabel was) geen inval in dat quartier en dede, twelcke aldaer niet geretrancheert en was, omdat Sijn Ex^tie niet en wiste dattet guejabel was, voor dat hem desen dach sulcx geseyt werde. Des nachts vierden die van binnen seer, daer tegens die van buyten weder vierden.

1 Carnero noemt hem Don Juan de Vivanco.

[Den ix^en Septembris]

Den ix^en Septembris des morgens vrouch hieff sich een groote alarme aen in tquartier van Sijn Ex^tie sonder oirsaeckc ende quam daeromme omdat de Engelschen leggende in t’quartier vande ruyteren, ende des morgens vande wacht affgaende haer roers affschooten, daerdoor men in t’quartier van Sijn Ex^tie den alarme sloech. Een weynich hiernaer wasser een tweede alarme, die daeromme toequam, omdat den viant met 10 ofte 12 peerden quam besien den wech van Emlichen naer Coevoerden niet wijt van ons schantsken daer leggende, daerop die van tschantsken 2 schooten met haer veltstucken deden, daerdeur sij wederomme toogen. Voorts werden gebracht twee halve canons aen een hooge batterie bij forme van een catte gemaeckt in tsuyden van tfort. Op den achternoen besichtichde Sijn Ex^tie t’felt leggende besuyden sijn quartier ende bevont den gront tamelijcken hart ende alleen hier ende daer een quaede slach, daerdoor hij opt felt des nachts veel ruyteren dede op de wacht commen ende voorts den heelen nacht alle tleger in de waepenen houden, dan en quam den viant niet aen, soe men vermoet door den grooten gestaedigen regen die desen dach ende nacht viel. Desen nacht vierden die van binnen seer, dan en werde van buyten daer niet weder tegen geviert, voorts

[p. 135]

werde desen nacht wel een grooten alarme gemaeckt in t’ruyterquartier, doch sonder oirsaecke als alleen om twee ofte drie paerden willen geschiedende. Desen dach werde geretrancheert het ruyterquartier tegen het waeter aen, daer te vooren een wagenborch gestaen hadde, ende werde noch een stuck van tbolwerck laeten vallen, twelcke gesappeert sijnde, niet langer en conste opgehouden werden.

[Den x^en Septembris]

Den x^en Septembris regende het vanden morgen aen totte noene toe seer ende sont men noch een convoy vuyt om bier ende broot te haelen, twelcke mits den wech naer Meppel te seer gebroocken was door de groote convoye, nu naer Steenwijck ginck geconvoyeert mette vaenen ruyteren van Voisin ende Wermeloe, daeraff Wermelo met gegaen sijnde tot ontrent 2 mijlen weechs, is des avonts wederomme gekeert, daer voeren noch eenige schutten te voet mede. Voorts versterckte men de trancheen alomme seer ende repareerde men de oude wallen van tvlecke om den viant in allen gevalle beter te keeren. Men ginck mede mette sappe seer voort gelijck oick mette mijne, die desen dach wel totte 50 voeten diep gemaeckt werde, ontrent den middach werde tfort nochmael opgeeyscht, dan gaff Graeff Frederick voor antwoort, dat hijt houden wilde, soe lange hij cruyt ende loot hadde, maer den trompetter daerop wech gegaen sijnde, werde bij den Spangiaert Major ¹ weder terugge geroupen ende gewacht off daer yemant was die Spaens spreecken conde, ende geantwoort sijnde jae, seyde dat hij de bevelhebberen bijeen ontbieden soude ende haere meyninge op de conditien verstaen, die sij daer naer Sijn Ex^tie oversenden souden, dat hij trompetter te dien fynen op morgen vrouch weder commen wilde. Hier staet te letten hoe seer dat Graeff Frederick aldaer, hoe wel Gouverneur, commandeert, aengesien het in de macht van een Spangiaert staet om de conditien te doen concipieren. Dit antwoort Sijne Ex^tie gebracht sijnde, heeft dselve terstont den trompetter weder aen tfort geschickt, hem doende aenseggen, dat sij terstont souden antwoorden ofte anders en soude hij naer heur niet konnen wachten, maer moste sijn beste evenwel doen, daer sij weder op antwoorden dat hij soe haest alle haer officiers niet en conste bijeen krijgen, maer mosten wachten tot op morgen. Des achternons viel daer noch een stuck vande walle van tbolwerck, ondersappeert sijnde, ter neder, daerop eenige schooten met groff geschut gedaen werden. Men sach mede dat sij met groote vlijt affsneden tselve bolwerck, daerop oick een schoote ofte twee gedaen werde, noch

1 Dit is even als eenige regelen lager waarschijnlijk eene schrijffout voor ‘Sergeant-Major’.

[p. 136]

werde gemaeckt de beddinge totte 2 halve canons te stellen op de cleyne catte in tsuyden, om die des nachts daerop te brengen.

Ten selven daege quaemen vier van onse soldaeten vuyt des viants leger, die ettelijcke daegen daer verborgen geweest hadden ende seyden dat den viant in sijn leger op gisteren middach een alarme gehadt hadde ende op huyden wederomme, dat sij des voorleden nachts op wech geweest hadden met veel tackbosschen, sonder dat sij wisten te wat fynen, maer waeren door den grooten regen gekeert. Des nachts werden de 2 halve canons gebracht op de cleyne catte, op de voor middernacht dede den viant 3 schooten met seeckere 3 stucken, die hij in sijn leger hadde ende vierden die van binnen seer ende die van buyten oick, voorts was ons volck den naer middernacht meest in de waepenen ende maeckten eenige van onse paerden een alarme in tviants leger, die sij oick alles in de wapenen vonden.

[Den xi^en Septembris]

Den xi^en Septembris vrouch wasser een alarme in truyter quartier sonder oirsaecke ende quam bij, omdat men in tquartier van Sijn Ex^tie seer schoot smorgens naer de dianen alleen om de roers te ontlaeden, twelcke sij beneden niet sien en konden mits den grooten nevel. Ontrent 8 vuyren verthoende hem den viant op wech van Emlichem in een bosken (sijnde ontrent een valkonet schoote van ons schantsken op den selven wech leggende) met een tamelijcken hoop voetvolckx, hebbende achter haer op de heyde wat veerder aff, vier troupen ruyteren van 8 ofte 10 kornetten paerden ¹. Hier tegen dede Sijne Ex^tie de wachten wel besetten ende 7 vendelen Engelschen besuyden sijn quartier op tvelt commen met 7 vaenen ruyteren, doende middelertijt, volgende tvoorgaende bespreck sijn trompetter aen tfort gaen omme haer antwoort te weeten, dan die van binnen willende sien wat haer secours vuytrechten soude, stelden tselve noch vuyt totten middach toe. Ontrent den middach vertrock den viant wederomme naer Emlichem sonder yet vuyt te rechten ende schooten ons volck eenige schooten op tfort ende onder anderen oick twee vande catte (twelcke t’eerste was) den middach gepasseert sijnde staecken die van tfort haer trompette ende seyde aenden wacht dat sij met Sijn Ex^tie begeerden te

1 Het doel van Verdugo was, Maurits uit zijne verschansingen te lokken, waartoe hij hem als het ware met trompetgeschal deed uitdagen. - ‘Otra dia .... se presentó con toda la gente gunto á Coevorden en frente de su quartel, llamandole con la mayor parte de las trompetas à batalla; pero ni la dio ni travó ninguna escaramuça, como lo desseava Verdugo, por ver si le podia sacar de sus puestos, y pelear con el’. (Coloma, Guerras de Flandes, V, p. 186.)

[p. 137]

parlamenteren, daerop Sijn Ex^tie derwaerts sont ende sonden die van binnen eenen brieff vuyt, houdende dat indien men hen wilde tijt geven ende pasport om eenigen aen Verdougo te senden, die sij wel wisten dat niet verre en was, omme sijne meyninge te mogen verstaen, dat sij, die verstaen hebbende, thuys wel wilden overleveren, mits vuytreckende met alle haer waepenen ende bagagie, artelerie, amunitie van oirloge, vivres ende alle andere goederen ende daertoe geaccomodeert sijnde van waegenen ende peerden, daerop Sijne Ex^tie volgende den raedt van Graeff Willem voor antwoordt dede seggen, geresolveert te sijn haer egeen tijt te vergunnen om met Verdougo te spreecken maer soe sij op de andere articulen begeerden te handelen met Sijn Ex^tie, dat sij volmachtigen vuytsenden souden, hij wilde weder gijselaers insenden, daerinne sij bewillicht hebben ende hebben dien volgende vuytgesonden Everard van Ens, Drost, ende Cristoffel de Vasquis Capitein ende Alonso de Martenay, commanderende over de ruyteren daerinne sijnde te voet, daertegens weder innegingen Johan van Egmont, Risoirt ende P. van Dorp Capiteyn. Ende naer aff ende aengaen werden op den nacht verdraegen in deser vouge: dat Capiteynen, Soldaeten ende alle andere persoenen souden mogen vuyttrecken met haer vendelen vliegende, waepenen, brandende lonten, bagagie, peerden ende alle andere goederen haer toebehoirende ende gaen daert haer believen soude, dat sij daertoe sullen geaccomodeert werden van waegenen ende dat sij in tfort alleen sullen moeten laeten de artillerie ende amunitie van oirloge ende vivres. Des nachts en vierden die van tfort niet, doch was ons volck de gansche naer middernacht in de waepenen.

[Den xij^en Septembris]

Den xij^en Septembris vrouch werde t’appoinctement bij Vasquis binnen gebracht ende geapprobeert ende voorts bestelt dat sij op den achternoen vuyt trecken soude. De redenen waeromme Sijn Ex^tie heml. soe schoenen appoinctement gaff, waeren dese dat hij seer groote eere dachte te wesen soe een plaetse te krijgen onder de oogen vanden viant die om dselve te ontsetten gecommen was ende dat t’minste inconvenient hem daervan soude hebben mogen frusteren, dattet laet op tjaer was ende gescheepen in desen houck niet veel meer vuyt te richten ende dat de wegen hoe langer hoe quaeder waeren ende alle daechs meer swaericheyt in de vivres maeckten, die in tleger seer dier ende noch dickwils niet te becommen waeren. Naerdat dit appoictement sulcx geapprobeert was quam Graeff Philps tot Daelem met 10 vendelen voetknechten ende daeronder een van tregement van Stolberch. De 9 bleven te Daelem leggen, daer op den achternoen noch bijquam de vaen ruyteren van Donck ende op den avont

[p. 138]

noch 2 compagnien te voet. Hier en tusschen werde alle preparatie gemaeckt om vuyt te trecken, de brugge gemaeckt, de poorte geoepent ende ontrent 60 waegenen derwaerts gesonden, trocken mede in tvelt 13 vendelen Vriesche soldaeten, die haer in 2 slachtordren stelden ende 7 vendelen van tNoorthollantsche regement, die haer buyten tschantsken op den wech van Emlichem mede in slachordre stelden, omme alle inconvenienten te voorhoeden. Op den avont ontrent 5 vuyren trock den viant van thuys aff met 6 vendelen sterck ontrent 500 man die gaen konden, noch voerde hij vuyt seer veel vrouwen, kinderen ende bagagie ende eenige gequetsten, maer hij liet in thuys noch wel 60 siecken ende gequetsten, die meest vanden bloetganck sieck waeren, die Sijn Ex^tie belooft heeft op morgen, als de waegens die nu mede gingen, weder commen souden, mede te doen wech voeren. De plaetse werde bevonden heel sterck met 5 bolwercken, inne hebbende 8 metaelen ende een ijsere stucxkens, t’groofste van 10 pont ijsers, amunitie van oirloge en werde egeen gevonden, dan wel 32 lasten rogge, meest den Drost toecommende, werde mede bevonden dat sij de poincte van ’twest bolwerck met een andere poincte van binnen affgesneden hadden ende de aerde tusschen beyden wel anderhalff manslengte vuytgehaelt, twelcke op een storm groote moeyte soude hebben mogen maecken, niettemin conste met sijn engte seer haest gevult werde, de bolwercken hadden sij al heel van binnen vuytgeholt ende de aerde aende borstweringe gebracht ende opgeworpen. In tfort trock alleen de compagnie van Graeff Willem ende begonst men terstont de loopgraeven in de contrescharpe toe te werpen, tvolck die vuyttrocken naemen den wech van Emlichem die te dien fynen geoepent was ende werden geconvoyeert bij de vaen ruyteren van Sijn Ex^tie een halff mijle weechs verre. Ten selven daege op den morgenstont vertrock Verdougo met sijn volck van Emmelichem op ende quam des avonts logeren tot Velthuysen ende werde in t’optrecken in sijn achtertocht bij eenige onse ruyteren een alarme gemaeckt.

[Den xiij^en Septembris]

Den xiij^en Septembris lach men stille in tleger ende de viant mede tot Velthuysen ende werden eenige boeren bescreven omde loopgraeven toe te werpen, werde oick tgeschut vuyte batterien affgeset om wech te mogen gebracht werden.

[Den xiiij^en]

Den xiiij^en lach men mede stille tot groote verachteringe van tleger ende costen van tlant, overmits de boeren noch niet gecommen en waeren ende men hen ontsach de loopgraeven ende schantsen bij de soldaeten om gelt te doen ter neder werpen, naemen voorts de Engelschen weder verloff om

[p. 139]

vuyten leger te vertrecken, trock noch op tfort van Coeverden bij provisie de compagnien van Joncheer Caspar van Eusem, Pieter van Lieuwaerden ende Assuerus, Capiteynen ende vertrocken de Engelschen vuyt den leger naer Swol, geconvoyeert met ontrent 50 paerden van Baelen ende gingen mede noch eenige waegens om mette paerden wederomme te commen. Voorts quam het convoye van Steenwijck wederomme in tleger met broot ende bier, welcke om de groote armoede ende gebreck van broot seer wel te passe quam.

[Den xv^en]

Den xv^en lach men mede stille ende begonst men een weynich aende galerie te breecken, omme die ende de aerde weder vuyte grachten te krijgen, dan ginck slappelijcken voort, men begonst mede een weynich te breecken aende catte, die aenbesteet was affgebroocken te werden, noch quaemen van Daelem in tleger ende in tquartier vande ruyteren, daer de Engelschen gelegen hadden, vijff vendelen van tregement van Graeff Philps sterck ontrent 550 mannen ende tregement vanden Heere van Lockeren met 6 vendelen, sterck ontrent 500 man. Den viant lach stille tot Velthuysen, ende des nachts regende het seer veel.

[Den xvj^en Septembris]

Den xvj^en Septembris begonst men met alle naersticheyt te arbeyen aen t’affwerpen ende slechten vande loopgraeven, twelcke overmits de boeren niet en quaemen, den soldaeten aenbesteet werde ende ginck daeromme wel voort. Voorts werde de rest vande bagagie vanden viant ende Graeff Frederick vuyt Coevoerden naer Velthuysen gebracht, ende op den avont quaemen de waegenen naer Swol gegaen wederomme met broot ende bier geconvoyeert bij ontrent 50 ruyteren van Baelen, - quaemen noch in tleger een deel waegenen met broot ende bier van Steenwijck, die van tlaeste convoy derwaerts terugge gebleven waeren. Desen dach ende volgende nacht regende het seer exessivelijck.

[Den xvij^en]

Den xvij^en ginck men mettet affwerpen alomme voort ende gingen veel waegens naer Steenwijck geconvoyeert bij de vaenen van l’Espini ende Donck, daeraff Donck naer garnisoen tooch, den viant bleeff noch tot Velthuysen ende werden op den achternoen 14 van hem gevangen ontrent Gramsbergen.

[Den xviij^en]

Den xviij^en ginck men mettet affwerpen alomme seer voort, in vougen dat dien dach de grachte meest leech was ende de poincte wel twee mans lengte weder opgebout, werden noch de borstweringe ende catten op thuys gerepareert, werde mede tgeschut op vijff stucken naer tscheep gedaen, op den achternoen begonst den viant van Velthuysen te vertrecken naer Oldenseel.

[p. 140]

[Den xix^en]

Den xix^en ginck men mette wercken voort ende vertrock de compagnie van Graeff Philps naer haer garnisoen, quaemen noch eenige waegens met vivres van Swoll in tleger.

[Den xx^en, xxj^en, xxij^en ende xxiij^en]

Den xx^en, xxj^en, xxij^en ende xxiij^en slechte men voorts de eerste vande wercken sonders anders yet vuyt te rechten dan dat eenige ruyteren van Warmeloe den xx^en tot Swol quaemen ende de vaen van Pouli den xxj^en ende dat de resterende stucken gescheept werden ende dat den xxij^en t’convoy van Steenwijck in tleger quam ende den xxiij^en tconvoy van Swol ende dat men resolveerde op overmorgen metten leger te vertrecken.

[Den xxiiij^en]

Den xxiiij^en quaemen in tleger ontrent 150 man tot supplement van eenige vendels van Stolhergen regement ende werde alle ordre gestelt om op morgen te vertrecken ende de wegen gemaackt, trock noch ten selven daege naer Steenwijck de vaen ruyteren van Eylke Onsta met veel waegens met bagagie, derwaerts medeleydende den persoen van Jan van Steenwijck.

[Den xxv^en Septembris]

Den xxv^en Septembris des morgens heel vrouch brack het leger op ende begonst te vertrecken, leydende de avantgarde (bestaende van 8 vaenen ruyteren ende de regementen van Graeff Philps ende Lockeren) den Graeve van Hohenloe. De bataille bestont vande regementen van Brederode, Groenevelt, Duvenvoorde ende Stolberch, de arriere garde wesende de 3 Vriesche regementen (19 vendelen) ende 9 vaen ruyteren werde beleyt bij Graeff Willem van Nassau, de carroye was tusschen de avantgarde ende bataille ende quaemen alsoe in goede ordre des avonts tot Ommen, alwaer mede te waeter affquam alle het geschut geleyt in praemen. Ten selven daege quaemen tot Swol de gedeputeerden van de Heeren Staeten Generael omme met Sijn Ex^tie ende de Raeden van Staete te resolveren op t’voorder aengrijpen ende breecken vanden leger. De gedeputeerden waeren den Advocaet Barnevelt, Hendrick van Brienen, van der Beecke ende den Greffier Aertssens; men kreech voorts tijdinge dat den viant tot Eepe noch lach.

[Den xxvj^en]

Den xxvj^en quam tgeheele leger tusschen Swol ende Hasselt logeren op den dijck ende tgeschut op tSwarte Waeter om vuyte praemen verscheept te werden. Voorts quam Sijn Ex^tie met den Graeve van Hohenloe ende Graeff Willem tot Swol ende begonsten metten Raede van Staete ende de Gedeputeerden voornt. te disputeren op t’ voorder aengrijpen ofte breecken vanden leger. Ende hiermede eyndichde het swaere ende costelijcke beleg van Coevoerden, daer in der waerheyt geen drie hondert mannen voor geschooten ofte doot geslaegen en sijn, maer bovendien wel 1200 cranck ofte gequetst gewerden, soe om de couwe ende vuylnisse, die sij hier

[p. 141]

hebben moeten verdraegen als om de groote dierte van broot ende bier, daardoor de soldaeten meest waeter droncken ende dickwils in eenige daegen geen broot en prouffden, in welcke belegeringe men mede meer als in alle anderen heeft mogen sien wat cracht de spaede heeft ende dat mette selven kan gebroocken ende overwonnen werden, dat anders alle oirlochsinstrumenten wederstaet.