Journaal. Deel 1, boek 1

Van tbeleg van Steenwijck.

In tbeginsel vande maent van Meye begonst men alle gereetschap te maecken omme weder te velde te trecken in t’aennemen van scheepen, vuytsenden van patenten ende gereetmaeckinge van tgeschut ende alles dat tot een leger behouft.

[Den iiij^en May]

Den iiij^en May overvielen de garnisoenen van Bergen op den Soom thuysken te Sgravenwesel vast bij Antwerpen.

[Den xix^en May]

Den xix^en May vertrock Sijn Ex^tie vuyten Haege naer Utrecht alwaer hij ettelijcke daegen bleeff ende middeler tijt begonst het volck te marcheren, te weeten die tscheep waeren mette scheepen van ammunitie naer Amsterdam ende de reste naer de Veluwe.

[Den xxiij^en]

Den xxiij^en vertrock Sijne Ex^tie vuyt Utrecht naer Harderwijck ende quam van daer den xxiiij^en tot Swol, ende ettelijcken scheepen met soldaeten tot Hasselt.

[Den xxv^en]

Den xxv^en quaemen tot Swol seer veel ruyteren ende knechten die ten selven daege aldaer haer rendevous hadden.

[p. 73]

[Den xxvj^en]

Den xxvj^en vertrock Sijn Ex^tie met alle het volck te paerde ende te voete van Swol, nemende mettet volck den pas door Swartesluys, ende sendende alle de carriage door Geelmuyden, doende dselve aldaer twaeter passeeren ende soe commende voorbij Vollenhoven, ende quaemen sulcx des avonts logeren te Colderveen. Ten selven daege quam Graeve Willem van Nassau met 21 vendelen Vriesche voetknechten logeren tot Oosterwold. Ten selven daege quam een deel vande scheepen met vivres ende ammunitie gelaeden tot Bloxiel.

[Den xxvij^en]

Den xxvij^en quam Sijn Ex^tie met alle sijn volck opde heije tusschen Sleenwijck ende Havelt stellende aldaer alle sijn volck in slachtordre, ende vont aldaer den Graeve Willem voorsz. met sijn voetknechten, dan overmits het te laete was dien avont te quartieren voorde stadt, is met alle het volck gaen logeren in t’oosteynde van Havelt, naerdat hij met ettelijcke paerden de stadt hadde geweest besichtigen. Te selven daege arriveerden noch meer scheepen te Bloxiel.

[Den xxviij^en]

Den xxviij^en trock Sijn Ex^tie met alle het voetvolck vuyt Havelt op ende ginck logeren opde hoochten besuyden vande stadt, bij hem hebbende 21 vendelen Vriesen, 10 Engelschen, 8 van Groenevelt, 7 van Brederode ende acht van Dorp, laetende de ruyterien tot 16 vaenen toe binnen Havelt vande welcke 2 vaenen alleen in sijn quartier werckten. Ten selven daege begonst het leger vande voetknechten sich te retrancheren tegen die vande stadt, ende quaemen veel schuyten in de vaert van Steenwijck, tot opde schoote van een canon naer aen de stadt, tot bewaernisse vande welcken ten westen ende noortwesten vande stadt gesonden werden de regementen van Brederode ende Dorp. Brederode legerende besuyden de vaert ende Dorp benoorden. Ten selven daege schooten die vande stadt eenige schooten met grooff geschut ende verthoonden haer buyten de vestingen dan niet voorder commende dan op ofte aen haer contrescharpe.

[Den xxix^en]

Den xxix^en heeft men een brugge over de vaert gemaeckt, ontrent de schoote van een valckonet vande stadt overmits die van binnen den ouden brugge (die al wat te naer lach) den xxvij^en des nachts verbrandt hadden. Voorts volmaeckte men de voorsz. transcheen, arriveerden noch meer schuyten, ordonneerde men de quartieren vande cavalerie, ende besichtichde men de stadt. Ten selven daege quam in tleger den heere van Famars, ende hielde die van binnen haer seer stille, sonder veel te schieten, dan alleen vier ofte vijff schooten met een valckonet, niet tegenstaende eenigen van ’t volck van Sijn Ex^tie de stadt geheel naer quaemen ende met groote hoopen tcooren onder stadt liepen snijden omme hutten aff te maecken,

[p. 74]

sonder datmen weet waeromme sij soe stille waeren, ten waere sij sulcx deden om haer cruyt te spaeren. Inde stadt waeren tusschen de 800 ende 900 soldaeten soe men konst verstaen, ende 80 carabijnen. Middelertijd van desen tocht van Sijn Ex^tie werde het geschut vuyt Dordrecht in ponten te scheepe gedaen ende gebracht voor bij Arnhem de Isele aff naer Campen ende arriveerde aldaer te saemen opden xxviij^en ende xxix^en. Die van Vrieslant hadden te Bloxiel gesonden 7 stucken geschuts ende verwachteden noch 4. (Was van gelijcken van heurentwegen te Bloxiel een tamelijcke competentie van cruyt ende scherp.) Desen daege doorde aencompste vande schuyten begonst het leger beter te hebben van vivres ende insonderheyt van bier, daer aff sij twee daegen groot gebreck gehadt hadden, overmits alle boeren vande dorpen daer men passeerde, ende oick rontom Steenwijck al eenige daegen vante vooren verloopen ende gansch met al haer beesten ende haeven (door bevel vande overicheyt soe men vermoet) opgeruympt waeren. Voorts was het desen dach een seer grooten doorgaenden regen die tvolck van oirloge seer incommodeerde. Ontrent den avont trocken vuyter stadt ontrent 40 carabijn ruyteren met twee gedeckte waegens, langes de wech die ten noortoosten door de marasche vuyte stadt leydt, sonder dat men weet off dselve in den nacht weder inne gecommen sijn. Desen wech en was noch niet beslooten, eensdeels dat men meende dat dselve mits sijn leechte niet en was om gebruycken, ende eensdeels dat men mits den marasche over beyde sijden leggende daer quaelijcken bij commen conde, ten waere men die wel twee mijlen inde hoochte onderginck, welcke marasche mede oirsaecke waeren dat men de stadt in t’oosten ende noorden niet en besloot met volcke ofte leger, maer werde ten oosten alleen met ruyteren wacht beset.

[Den xxx^en]

Den xxx^en continueerde den regen die des anderen daechs ende voorgaende nachts gevallen was seer hardt ende veel waerdoor bijnaest alle de wegen onbruyckelijck werden, daer over men seer veel horden ende ander rijs daer inne moste werpen om die te repareren insonderheyt den wech naer de verlaeten ende Giethorn. Ten selven daege trocken alle de ruyteren logeren te Giethorn, om alsoe naerder bij de hant te wesen ende beter vourage te hebben. Des achter noens omtrent halff twee vuyren quaemen die vande stadt met ontrent 30 paerden ende 100 voetknechten vuyt ende lieten haer aensien als off sij een vuytval hadden willen doen, ende overvielen twee soldaeten te voet die haer onverdachtelijck te naer aen de stadt begeven hadden, daer aff den eenen gevangen ende den anderen ter doot toe gequetst werde, doch en quaemen sij soe wijt vande

[p. 75]

stadt niet, off men const haer met een musquet inlengen vande stadt aff, daer over het ongeraeden was voor de onsen haer te advanceren. Nietemin quaemen eenige carabijns van Marcelis Bax, die tegens hen schertmutseerden, ende werden oick eenige van heml. gequetst sonder nochtans een yemant doot te blijven. Doch quam daer naer bevel omme te vertrecken (overmits het alte schaedelijck voor de onsen was soe naer onder de stadt haer te begeven) daer over sij te rugge trocken elcx op haar wacht, sonder dat die vande stadt dselve oyt dorsten volgen, jae sonder dat de onsen vertrocken schooten alle de voetknechten haer musquetten inde lucht aff, te kennen gevende dat sij niet en sochten dan d’onse in haer geschut te trecken. Eyntelijcken siende die vande stadt dat d’onse niet te naer en quaemen trocken weder inde stadt, naerdat sij wel twee vuyren vuyt geweest hadden. Ten selven daege werden seer veel cleyne schantscorffen gemaeckt om des nachts te mogen approcheren twelck oick soe wel geexploicteert werde dat men aen de oostsijde vande stadt op den houck vanden berch een tranchee maeckte ende logeerde 5 vendelen knechten ontrent twee steenworp vande stadt, daer die van binnen den ganschen nacht op schooten sonder nochtans merckelijcke schaede te doen. Van gelijcken werde geapprocheert ten westen op twee oirden noch wel soe naer onder de stadt, daer die van binnen niet op en schooten, als off sij van dat wercken niet gewaer en hadden geworden. Met dese trancheen werde belet dat die van binnen niet meer vuyte stadt en mochten, nochte oick meer breecken aen de Westpoorte, die sij te vooren den cap heel affgebroocken hadden ende van meyninge waeren totte wallen toe te slechten. Werde noch ten selven daege ordre gestelt om veel horden te doen maecken tot bereydinge van den wech.

[Den lesten]

Den lesten werden alle de waegens last gegeven rijs ende stroe te haelen omme den wech naer de verlacten ofte scheepen te maecken, die men mits den regen niet meer gebruycken en conde, ende schooten die vande stadt seer veel vuyt de stadt met musquetten. Immers quaemen inde morgen stont op d’oostsijde met eenige paerden vuyt meynende de onsen vuyte trancheen te jaegen, dan werden soe met musquetten gegroet dat sij weeder te rugge trocken ende begonsten het gat, dat sij besijden de poorte in de walle gemaeckt hadden, omdat haer poorten gevult waeren, weder toe te werpen. Ten selven daege in den morgen stont quaemen twee waegens in de stadt door de maraschen, dan werde op den middach den weg in t’oosten vande stadt met 8 vendelen Vriesen beset ende daer door den inne ende vuytcompste langes dien wech benomen, sonder dat

[p. 76]

die van binnen yet wes besonder deden dan eenige schooten, sonder schaede te doen, schieten. Des nachts daer aen brachten de Vriesen haer loopgraeven tot bijnaest een boochschoot aen de oost poorte, ende de Engelschen de haeren suydewaert vuyt tot heel naer aen de grachten. Van gelijcken werden de loopgraeven in twesten vande stadt genaerdert. Ten selven daege op den avont viel een stuck wals vande stadt aff bewesten de Suyt (Oeninger) poorte, ende soe men vermoet berste een stuck vande twee metaelen stucken die inde stadt waeren (om dat een stuck metaels buyten de stadt gevonden werde). Van voorsz. 2 metaele stucken en schoot het grootste niet dan 6 pont ijsers. Beneffens waeren noch in de stadt eenige ijsere stucxkens.

[Den eersten Junij]

Den eersten Junij quaemen elff vande Vriesche stucken in tleger 9 van 3/1 6/2 batterie ¹, ende 2 van thien pont ijsers. Werden terstont dvoorsz. 2 stucken te lande gedaen. Alle tgeschut vuyt Hollant quam te Bloxiel. Opden avont quam een vuyte contrescharpe vande stadt loopen, recht op de loopgraeve vande Engelschen die ten suytoosten heel naer bijde stadt lach, tsij omme tvendel te nemen ofte de loopgraeve te recognosceren, immers liep tot aen de loopgraeve toe, ende sloech met een haeck naer tvendel daer hij een stuck aff creech, ende quam niet tegenstaende alle het schieten weder inde stadt. Des nachts werde een loopgraeve gemaeckt vast bij de Oeninger poorte ten suyden vande stadt heel naer de contrescharpe bij de Engelschen, item genaerdert de loopgraeven ten westen vande stadt bij de Vriesen ende oick bij tregement van Brederode, item gesterckt ende geretrancheert op den wech naer Steenwijckerwolt, daer tregement van Dorp lach. Noch werde ten selven nachte aen de westsijde vande stadt inde trancheen gebracht dvoorsz. twee stucken van thien pont ijsers, omme daermede schaedeloes te schieten seeckeren waetermoelen buyten de Woltpoorte staende ende maelende, daermede die van binnen waeter inde grachten maelden.

1 Deze uitdrukking beteekent: 9 stukken van batterie (belegeringskanons), namelijk drie heele en zes halve kartouwen.

[Den ij^en Junij]

Den ij^en Junij schoot men mette voorsz. 2 stucken ontrent 40 schooten, eenigen opde voorsz. waetermoelen ende oick eenigen door de huysen vande stadt, ende werde de moelen schaedeloos geschooten. Ten selven daege werde alle het geschut te Bloxiel in praemen geset om naer tleger te brengen, ende werde alle tVriesche geschut ² op tlant ende sijn affuyten geset, ende gebracht op den wech ter sijden de vaert ofte Aa. Noch quam tenselven

2 Hier is in het manuscript en marge aangeteekend: 3/1 6/2 (drie heele en zes halve kartouwen.)

[p. 77]

daege in tleger de compagnie vanden Heere van Famars haer logerende bij tregement van Brederode. Des nachts te vooren ende ten selven daeges werde opgeworpen een fort benoorden de groote wech vande Oostpoorte in tvlacke velt, omme soe den toeganck inde stadt te besluyten ende voorts te naerderen den wech vanden galgenberch. Des selven daeges, gelijck oick van te vooren, trocken alle de vendels opde oostsijde vande stadt opde wacht bij daech in vollen tochtorden, daervan wel eenige maer niet besonders gequetst werden. Des nachts werde inde loopgraeven gequetst in sijn been Francois Vere, ende sijn broeder in sijn arm, met noch een lieutenant doot.

[Den iij^en Junij]

Den iij^en Junij werde ten noorden van tvoorsz. schantsken naer den galgenberch toe een schantsken geleyt, doch noch niet commende aenden wech vanden galchenberch. Item werde beoosten het quartier van Dorp ende benoorden de stadt noch een schansken opgeworpen, naer den galgenberch toe; maer oick noch aen den wech niet commende. Noch werden ten selven nacht de loopgraeven alomme genaerdert ende van t’oosten ende westen naer tsuyden verlengt. Ten selven daege quam alle tgeschut vande generaliteyt in tleger met alle sijn toebehoiren. Van gelijcken quaemen in tleger de Raeden van Staete, ende overmits noodich bevonden was ten oosten vande Oeningerpoorte op te werpen een catte, is dselve aenbestelt met seeckere conditien M^r Joost, ingenieur van Vrieslant ¹ voor 1600 gulden, mits datse binnen ses daegen moste gemaeckt wesen, daeraff den vierden den eersten daech loopen soude. Achtervolgende twelcke dselve catte des nachts daeraen begonnen is.

1 Meester Joos Mattheeusz. ontving zijne commissie als Ingenieur in Friesland den 7den August. 1586. (Commissieboek van Leicester, bl. 101 verso.) Bor (XXIV, bl. 627) noemt hem ‘Mr. Joost Mattheusz. van Aelst, anders genaemt Viego Kasse-mat, tanderen tyde geweest en gebruikt bij den Oversten Sonoy’.

[Den iiij^en]

Den iiij^en heeft men dapper begonnen te arbeyden aende catte voornt. ende oick genaerdert ende verlengt de loopgraeven in tsuyden, ende gesterckt een loopgraeve voor de catte, omme de arbeyders te mogen beschermen. Ten selven daege werde alle het geschut vande generaliteyt te lande gestelt, tot 36 stucken van batterie alles op sijn affuyten. Daeronder waeren 13 heele canons ende 23 halven, beneffens waeren noch te lande gestelt 3 veltstucken ende 3 mortiers, welcke alles opde rijde gestelt werde opde wech van twaeter. Ten selven daege vertrock den Raedt van Staete weder vuyten leger naer Bloxiel. Des avonts werde in t’optrecken vande wacht naer de trancheen gequetst [Den v^endrich van Brienen.

[p. 78]

[Den v^en]

Den v^en werde seer gearbeyt aende calte ende oick genaerdert de trancheen ende verlengt naerde Oeningerpoorte, ende schooten die van binnen niet besonders dan met musquetten vuyter stadt, insonderheyt des avonts in t’optrecken vande wacht, ende overmits onse ruyterie te Giethoorn alle te mael lach, heeft sijn Ex^tie ontrent sijn tente laeten rechten twee hooge vierbouten ¹ omme daer mede te baecken de ruyteren indien het noot mocht wesen. Voorts heeft men begonnen te mineren tot twee plaetsen, d’eene recht voor de catte naer de Oeningerpoorte ende d’andere beneden ontrent het bolwerck vande Geestpoorte, welcke twee mijnen men meent te trecken onder de contrescherpe door tot aende grachte, ende daer naer oick ist noot over de grachten inde walle. Op den avont quam ons volck op de wech vanden galgenberch in t’noortoosten vande stadt, daer op die van binnen vuyt haer contrescherpe een vuytval deden, heel starck, meynende degeenen die daer noch onbeschanst waeren te slaen. Dan soe de Vriesen ende Engelschen inde trancheen aende oostpoort leggende haer op maeckten als off sij mede een aenloop wilden doen ende soe die van binnen de pas van weder te mogen commen, affsnijden, sijn die van binnen weder gekeert sonder yet besonders vuyt te rechten, daerover des volgenden nachts de selven berch beschanst werde. Ende naerdien eenige advertentien in tleger gecommen waeren, dat den viant wel een aenslach mochte maecken, om onse ruyteren, die alles tot Giethoorn sonder eenich voetvolck laegen, op een nacht op te lichten, is ten selven daege tselve quartier geretrancheert, eenige bruggen opde avenuën gebroocken, ende daer laeten commen ontrent 100 schutten van Bloxiel om de wacht te houden.

1 Stangen om vuursignalen mede te geven.

[Den vj^en]

Den vj^en heeft den Oversten Dorp volck noch een fortken gemaeckt over de westsijde vanden galgenberch, in tvelt omme sulcx te beletten datter niemant vuyt noch inne en soude mogen commen. Ten selven daege werde alle tgeschutt gebracht op de horden in tquartier van Brederode, bewesten de stadt, tot een musquet schoot naer de stadt. Voorts werde mette voorsz. twee stucxkens van thien pont ettelijcke schooten door de stadt ende huysen geschooten. Des nachts hingen die vande stadt eenen op, aen de roede van een moolen heel hooch, opdat men hem soude konnen sien, ende men vermoet dattet een spye was van onsen tweegen in de stadt sijnde.

[Den vij^en]

Den vij^en werden des middernach daechs 25 stucken geschuts voor bij de stadt gevoert langes de suytsijde, ende gebracht ten suyt oosten vande

[p. 79]

stadt tot een musquetschoot naer de stadt: te weeten 8 heele, 15 halve canons ende 2 veltstucken, met welcke twee veltstucken men noch ten selven daege vuyt de trancheen schoot eenige scheuten opde stadt moelen staende besuyden vande capelle, omdat men meende dat sij die toebereyt hadden om musquettiers bij noot inne te logeren. Men schoot oick eenige scheuten door de huysen. Ten selven daege, omdat men sach dat de catte qualijck hooch genouch wesen soude, omme te commenderen over de wallen, heeft men dselve van nieus den mr. aenbesteet, omme noch vijff voeten hooger te maecken dan tvoorgaend besteck, twelcke hij belooffde op donderdach toecommende op te leveren. Des nachts daer aen werde te westsijde vande stadt geplant (boven de voorsz. 2 stucken van thien pont) eenentwintich stucken batterie, te weeten thien schietende recht naer t’oosten ende 11 schietende naer t’noortoosten, omme bresche te maecken op seecker halff bolwerck leggende achter de heyligeest kercke ¹. In tsuytoosten vande stadt, werde noch gestelt een veltstuck ontrent 100 passen besuyden dselve batterie, maer om dattet bedorven was en rechte tselve niet vuyt.

1 Hierbij is weder in marge aangeteekend 4/1 6/2 4/1 7/2, waarmede de schrijver heeft willen aanduiden dat van de 10 eerste stukken 4 heele en 6 halve kanons en van de 11 laatsten, 4 heele en 7 halve kanons waren.

[Den viij^en]

Den viij^en werden seer genaerdert de loopgraeven soe in t’oosten als westen vande stadt, ende verhoocht de catte.

[Den ix^en]

Den ix^en werde beoosten vande stadt opgeworpen twee batterien ende volmaeckt in t’oosten vande stadt, d’eene van thien stucken schietende in t’noortweslen, ende d’ander van 14 stucken schietende in t’noorden, omme daermede te oepenen de suytsijde van een Ravelijn leggende voorde Oostpoorte, ende voorts de cortine vande wal streckende besuyden tselve ravelijn, opdat de catte taemelijcken hooch sijnde in beyde de breschen soude mogen commenderen. Ten selven daege werden eenige schooten opde stadt ende door de huysen geschooten, ende des nachts werde inde batterie aen de oostsijde ende in tnoortwesten schietende geplant 10 stucken te weeten 4 heele ende 6 halve canons, ende voorts seer gearbeyt aen de catte, ende aende oostsijde recht voor tvoorsz. ravelijn gegraeven tot in de contrescharpe. Desen ende eenige daegen van te vooren brack de viant seer veel huysen aen de walle de daecken aff, omme te voorhoeden onse vierwerck. Ten selven daege quam een boer vuyte stadt overloopen ende bracht tijdinge, datse van binnen niet stercker en waeren dan

[p. 80]

ontrent 700 soldaeten, dat mede de Duytschen met de Waelen niet seer wel eens en waeren, ende dat die van binnen van beyden sijde haere walle tegen de catte affdolven ende retrancheerden.

[Den x^en]

Den x^en werden ettelijcke schooten met onse veltstucken opde stadt geschooten, des nachts te vooren was den viant op wech sterck ontrent 300 mannen, ende meynden inde stad te commen dan gecommen sijnde van Couvoorden tot op een mijle naer aen ons leger, sijn sonder oirsaecke verschrickt geworden ende wech geloopen. Ten selven daege des middaechs is eenen commen loopen vuyte contrescharpe vande stadt bewesten de Oenigerpoorte, ende aengeloopen tot op onse loopgraeven, heeft aldaer affgeruckt het vendel van hopman Wederspan Vries Captn., ende is daer mede in de stadt geloopen. Ondertusschen schieten die vande stadt soe seer met musquetten ende roers vuyt datter niemand boven kijcken en konde, ende soe die tvendel genomen hadde wederkeerde naer de stadt, vielen noch ontrent 20 soldaeten vuyte contrescharpe omme hem te secunderen waert noot. Voorts werde toebereyt de batterie opde suytoostsijde, ende gemaeckt de beddinge, ende daerinne gevoert een deel cruyt, scherpen ende waeter. Des nachts daeraen werde inde selve batterie aen de suytoostsijde gebracht 11 stucken te weeten 4 heele ende 7 halve kanons, ende noch achter de catte gebracht 3 stucken.

[Den xj^en]

Den xj^en quam de vaen ruyteren van Wermeloe in tleger, ende werde de catte gebracht bijnaest tot sijne hoochste en daerop gestelt dvoorsz. 3 stucken, te weeten 2 drielingen ende ½ canon, ende voorts soe daer als in andere batterien gebracht eenich cruyt ende scherp. Ten selven daege werde te lande gedaen het opperste deel van den lijmstang ¹ ofte van den toorn van Johan van Cornput, welcken toorn was van hout, de stan-

1 De benaming van ‘de lijmstang’, die Duyck overal voor den toren van Cornput bezigt, hebben wij bij geen andere schrijvers gevonden. Van Meteren (XVI, fol. 302 verso) geeft er den naam van ‘Lijmstaende ofte Kijck in den pot’ aan; Bor (XXIX, bl. 627) noemt hem ‘Schroevenburg’, hoogstwaarschijnlijk een naam, dien de toren van het krijgsvolk gekregen heeft naar de vele schroeven, waarmede de sparren bevestigd waren. Het bouwen van dien toren was een lievelingsdenkbeeld van Willem Lodewijk, door hem aan de Ouden ontleend. Van Reyd, zijn vertrouwde raadsman, is dan ook de eenige schrijver, die er nog met eene zekere voldoening van spreekt (IX, bl. 317.) Reeds in het jaar 1590 was de toren vervaardigd, want in een brief van den 12den November van dat jaar door G. Frinck aan Graaf Jan de Oude geschreven (Arch. van Z. M.) lezen wij:
’Mein gnediger Her Graff Wilhelm hat durch hulf von Capitein Corput een wunderlich grosz werck von holtzeren dennen balcken und sparren uber 100 grosser schuch hoch und umbtrent 37 fusz in vierkant lassen verferdigen umb ein vestung damit zu uberhögen. Es werden ongefiehrlich 4000 schrauben darzu gebraucht und hangt eins am anderen. Wan schon etzliche sparren in stücken geschossen werden, so bleibt es doch an einander hangen und kan derentwegen nicht fallen. An jeder seitts ist ein starcker balck und zwischen zweyen balcken seint 7 sparren, Jeder spar ist vom anderen umbtrent 5 schuch und seint mit 4 anderen Sparren Creutzweisz an ein ander geschraubt, und seint 10 boden und Jeder ist 10 schuch hoch, und kommen verfolgende auf ein ander, und auf einen Jeden boden seint ront umbher umbtrint 6 fusz breide mit dannen brederen belegt, umb darauf zu gaen und zu staen. Auf den allerhochsten sol es vur ein musquet schuszfrey gemacht werden, und darauf sullen umbtrent 25 von den besten und behertzten soldaten verordent werden, umb den feindt von den Wehren abzuhalten. Gott gebe das etwas fürtreflichs und fruchtbarlichs damit moge auszgericht werden’. De Spanjaarden schrijvers hechten niet veel gewigt aan dezen toren. Nadat Carnero het oprigten daarvan heeft vermeld, zegt hij later eenvoudig: ‘Pero viendo el daño que la torrè de madera les haçia con su artilleria derivaron lo alto della, matando la mayor parte de los mosqueteros, con lo qual quedo ynutil’. (Guerras de Flandes, pag. 278)

[p. 81]

gen ter sijden van vueren balcken de binten in tcruys, ende recht eensdeels door gesaechde houten ende eensdeels sparren wesende over de hondert voeten hooch, van binnen gebonnen als in dese figuer ¹,

cappe 5.
eerste solder 10.
tweede solder 10.

hooch in alles 10 solderingen, van welcken nochtans alhier niet dan drie mette cappe hooch 5 voeten gerechten sijn te weeten het opperste eynde. Desen toorn werde daer naer van binnen becleet met eycke plancken, vier op malcanderen geschroeft (gelijck mede alle de binten gescroeft werden) om tegen den musquet schoot vrij te mogen wesen, ende als sij altemael opgerecht is soe staet het onderste op rollen, omme die van een stadt aff te mogen rechten ende alsdan op eenen nacht aen te brengen. Tgereetschap ende houtwerck tot desen toorn te lande gedaen sijnde werde opgevoert ende gebracht achter de catte, dan en conde mits den grooten regen, die bijnaest den heele dach viel, niet gerecht werde, insonderheyt oick gelet dat den volgenden nacht men geheel besich was mette catte voorsz. aen te vollen ende effenen. Van gelijcken werde des nachts de trancheen aen tquartier van Brederoode genaerdert ten noorden, ende schoot men mette twee veltstucken ettelijcke schooten door de huysen vande stadt.

1 De hierbij gevoegde afbeelding is een fac-simile van die in het manuscript.

[Den xij^en]

Den xij^en regende het seer veel tot thien vuyren toe ende begonst doen

[p. 82]

wat op te claeren, ende alsdoen begonst men den lijmstang voorsz. te rechten, te weeten de drie bovenste solderingen mette cappe ende werde oick gerecht hooch ontrent 35 voeten, ende achter de catte gerecht sijnde werde met sparren ende andere gereetschap bij ontrent 50 mannen gelicht ende gedraegen aen de oostsijde vande catte in de loopgraeve, waernaer de sijde naer de stadt toe met deelen geblint werde, ende soude men dvoorsz. eycken plancken boven brengen, om dselve dicht te maecken. Dan over mits die van binnen, daer op eenige schooten met groff geschut deden, en dorffde niemant meer daer op climmen, niet tegenstaende den toorn niet geraeckt en werde, ende staet te letten dat die van binnen de eerste vier schooten met keysteen schooten, ende de laesten met geslaegen ijser. Ten selven daege werde de beddinge opde catte volmaeckt, ende voorts alle gereetschap gemaeckt omme op des anderen daechs te schieten. Schooten van gelijcken onse veltstucken ettelijcke schooten inde stadt. Des nachts werde Gijstelle overste Lieutenant van Brederode door den arm geschooten.

[Den xiij^en]

Den xiij^en des morgens een weynich naer vier vuyren begonst men te schieten opde stadt met 45 stucken batterie ende 4 veltstucken, daer aff 21 bresche schooten aen den houck van tbolwerck leggende voor de Heiligeestpoorte, ende soe voorts op de west cortine totte Woltpoorte toe, mitsgaeders den suythouck van t’ravelijn leggende voorde selve Woltpoorte, ende secondeerden hier op de twee stucken van 10 pont staende in twesten. Van gelijcken werde geschooten met 21 stucken batterie op de suytsijde van t’ravelijn leggende voor de Oostpoorte ende de cortine vande walle ten suyden vande stadt aff streckende omme soe die van binnen de defentie van t’ravelijn te benemen ende soe daer meester van te werden, ende desen secondeerden twee veltstucken een lutsken ¹ achter aff in tvelt staende. Opde catte stonden drie stucken, dwelcke dan aen d’een sijde ende dan aen d’andere sijde langs de wallen schooten, naer beyde de breschen toe. Met alle dese stucken schoot men in de manieren voorsz. drie voleen, ende daernaer dede Sijn Ex^tie de stadt opeyschen, daer die van binnen op antwoorden, de stadt te willen houden voor God ende den Coning, waer naer men seer heftich begonst te schieten met alle de stucken, dan soe het naemaels scheen met weynich prouffijts, overmits men met over de 5000 schooten niet veel meer van dien dach vuyt en rechte dan alleen de

1 Een weinig.

[p. 83]

parapet affschieten, sonder de walle, insonderheyt aen t’ravelijn voor de Oostpoorte, groote schaede te konnen doen ofte bresche te schieten bequaem om te mogen stormen. De redene was, dat dselve walle heel vol rijs gearbeyt was, waerdoor die niet storten en wilde, ende aen de westsijde, hoewel se wat beter storte, ende conste noch al even wel tselve egeen bequaeme bresche maecken, twelcke Sijn Ex^tie siende dede op den achternoen ontrent 4 vuyren het schieten ophouden, ende niet dan altemet een schoote schieten totten avont toe, omme te sien offmen soude konnen commen totte sappe. Geduerende tschieten voorsz. werde de lijmstang voorsz. van binnen met plancken becleet ende daer musquettiers op gelogeert om den viant daer ontrent vande walle te houden, welcke musquettiers oick veel quaets inde stadt deden. Ondertusschen schoot men oick met vierwerck inde stadt doch sonder groot prouffijt. Sijn Ex^tie hadde op tbegin van tschieten in tleger ontbooden alle de ruyterijen, dwelcke oick quaemen, ende werden in tsuyt oosten vande stadt alle gaeder bij squaederen in slach ordre gestelt ende bleven soe houden tot opden avont toe, ende trocken doen weder naer haer quartier, laetende de behoirlijcke wacht van vijff vaenen in tleger. Opde voornoen soe onse geschut begonst te speelen, soe heeft Francois Vere hem laeten draegen in een stoele in alle de batterien, omme die te besien. Opden achternoen ontrent 4 vuyren werde tvoelvolck in verscheyden slachordenen vuyt gevoert ende rontomme de stadt gestelt, als off men hadde willen een aenloop doen, dan quaemen opden avont weder in tquartier, sonder dat men dien volgenden nacht yet besonders vuyt rechte, dan alleen begonst men te mineren in de loopgraeven aende oostsijde vande stadt, omme soe inde grachten te commen ende die te vullen, ende groeff men mede eenige loopgraeven naerder de stadt, omme vuyte selve rijs over te mogen werpen inde grachten soe aen tvoorsz. ravelijn aende Oostpoorte als aende poincte vande Geestpoorte. Ten selven daege werde noch door de caecken geschooten de Captn. Vaillant, Lieutenant vanden Heere van Famars, ende noch doot geschooten twee Sergianten.

[Den xiiij^en]

Den xiiij^en ginck men mette voorsz. graevinge voorts, omme door de contrescharpe te commen, ende werde soe veel gedaen dat men aende oostsijde van t’oostravelijn door de contrescharpe quam tot aende grachte, ende werde doen bevonden dat de viant meest in sijn grachten gearbeyt hadde ende die gediept, ende de aerden van dien opgeworpen achter de pallisade staende beneden in t’opclimmen vande walle, welcke aerde sij mede verhoochden met sacskens ende manden met aerde gevult, omme

[p. 84]

daer achter te mogen logeren, als men de contrescharpe soude gewonnen hebben. Des nachts werde dselve delvinge seer gecontmueert ende gemaeckt dat men aldaer tot noch twee plaetsen, mitsgaeders aende poincte van tHeyligeest bolwerck quam door de contrescharpe tot opde grachten. Werden noch eenige schooten soe bij daege als des nachts opde stadt geschooten, mitsgaeders eenige musquetschooten vuyte lijmstang. Noch werde in tleger toegemaeckt verscheyden instrumenten om bedecktelijck ende seecker te mogen gaen aende sappe, ende bewaert te wesen voor twerpen van steenen. Ten selven daege quam Graeff Johan van Nassau den jongen ¹ metten jongen Heere van Winnenburch ² in tleger.

1 Jan de Jonge, broeder van Willem Lodewijk (1561-1623.) Er waren nu vier zonen van Jan den Oude in ’t leger voor Steenwijk. (Groen van Prinsterer, Arch., 2de Serie, I, p. 193.)

2 De baron van Winemberg en zijn zoon, neven van Graaf Jan de Oude, waren Ambassadeurs van den Keurvorst van de Paltz. In een brief van den Franschen gezant te Londen, van den 15den Augustus 1592, aan Jan den Ouden, Graaf van Nassau geschreven, wordt van hun verblijf daar ter stede met grooten lof gesproken. (Arch. van Z. M.)

[Den xv^en]

Den xv^en ginck men mette voorsz. graevinge alomme voort ende begonst men, soe aen t’oost bolwerck, als Heyligeest poincte de aerde vuyte contrescharpe in de grachten te werpen met schoppen, omme soe te prepareren den wech totte de bedeckinge, die men onder inde grachte van meyninge was te doen, omme vrijelijck a la Sappe te mogen gaen, ende om vuyte grachten te doen vertrecken den viant die achter sijn pallisade goet hielt, heeft men aen de oostsijde van tvoorsz. oost ravelijn doen opwerpen inde contrescharpe een batterie, omme twee halve canons te mogen setten, ende daer mede den viant van daer te helpen soe aen tbolwerck als aen de suyt cortine, opdat men, hij verdreven sijnde, te beter soude konnen toe maecken alle de gereetschap die noodich soude mogen wesen, omme te gaen a la sappe. Ten selven daege heeft men door de contrescharpe al voorts gegraeven naer de oost poorte toe, omme soe aen dselve poorte te mogen commen, ende die te doen springen soe het noot waere. Voorts schoot men voor den middach eenige vierballen in de stadt, daeraff den brant wel ontstack, dan werde geblust niet tegenstaende verscheydene schooten met grooff geschut in den selven brant gedaen. Ontrent den middach viel de viant met ettelijcke soldaeten vuyt aen de westsijde vande stadt, omme ons volck te beletten meer in haere contrescharpe te graeven ofte aldaer de grachten te vullen, ende dede soe veel, dat sij twee van onse soldaeten werckende doot sloegen, daer over wederomme eenige groffschooten door de stadt gingen. Ten selven daege waerender drie van

[p. 85]

tregement van Brederode die door de grachten tegen de wallen aen de westsijde vande stadt opliepen omme die te besichtigen vande welcken twee ongequetst weder affquaemen. Des nachts te vooren waeren ettelijcke persoenen inde stadt gecommen soe men vermoede, omdat inde marasche ten noorden vande stadt eenige schoenen gevonden waeren met eenige witte brooden, daer door men desen nacht de schiltwachten heel dicht in t’marasche stelde. Ten selven nacht ginck men mette graevinge seer voort, ende deden die vande stadt noch twee vuytvallen, sonder yet vuyt te rechten dan alleen eenigen te quetsen, gelijck sij meest alle nachts deden. Noch werde ten selven nachte geleyt een brugge over de Aa heel dicht bij de stadt aen de loopgraeven van Brederode, daer in t’maecken eenige timmerluyden gequetst werden door tschieten vande stadt, welcke brugge naerderhant oirsaeck vande doot van Olthoff ende anderen was.

[Den xvj^en]

Den xvj^en ginck men mette graevinge voort ende met tvullen vande grachten hoe wel tselve, als met weynich persoenen gedaen werdende, lancksaem voort ginck. Werde voorts ten westen vande stadt, tusschen de voorsz. stucxkens van thien pont ende batterie aldaer staende noch opgeworpen plaetse omme noch thien stucken batterie te mogen stellen, ende dan met alle de stucken te beschieten de Woltpoort inde suytwest houck. Werden voorts inde stadt eenige groffscheuten geschooten. Des nachts daer aen deden die van binnen een camisade op ons volck in tquartier van Brederode inde loopgraeven leggende, ende quaemen met een goeden hoop vuyte Woltpoorte, over de brugge des nachts te vooren bij ons volck over de Aa gemaeckt ende vielen soe inde loopgraeven, daer Captn. Olthoff de wacht hadde met sijn vendel ende achter hen de compagnie vanden Heere van Famars, ende viel den viant met sulcken furie aen dat sij inde loopgraeven doot sloegen den voorn. Capt., sijn Lieutenant, Sergeant ende noch wel 25 van sijn soldaeten, ende noch vande compagnie van Famars beyde de Sergeanten met 8 soldaeten ende noch van beyde de compagnien wel 70 soldaeten gequetst, ende soe den alarm in tquartier aenginck, namp den viant de vlucht naer de stadt toe, alleen een vande heuren doot opde plaetse laetende. Dese faute quam voor een groot deel toe door de slappe wacht die ons volck, soe dicht onder de stadt, inde loopgraeven hielden, waeromme veelen lang te vooren voorsien hadden, dat sulcx geboiren mochte, ende dat den viant sulcx niet alleen bij nacht maer oick wel bij daege doen conde, soe hij alleen de couragie gehadt hadde om een paer hondert mannen vuyt te setten. Desen nacht omme te beeter te verhoeden, dat niemant van Oosterwolt over tmarasche inde stadt commen

[p. 86]

mochte, is een vaen ruyteren opde wacht getrocken opde noortsijde vande stadt naer Oosterwolt toe.

[Den xvij^en]

Den xvij^en ginck men met tdelven ende toevullen, toemaeckinge van batterie ende gereetschappe, omme te mogen sapperen voorts, ende omme den viant te beter te doen vertrecken vuyte voorsz. oostbolwerck, heeft men geraeden gevonden het ander deel vande lijmstang te rechten, te welcken fyne men dien dach begonst op te voeren ende aen de oostsijde vande stadt te brengen, in een cleyn schantsken (tot bewaernisse van twerck opgeworpen) alle de materialen ende spanselen tot werck dienende. Des nachts werden drie stucken geschuts gebracht aen de pointe van t’oostbolwerck: te weeten 2 halve canons ende een veltstuck, omme aldaer gestelt te werden ende te beschieten het retranchement bij die van binnen gemaeckt buyten in t’affgaen van haere wallen, mitsgaeders de halve maene die sij daegelijckx maeckten buyten de Oostpoort, omme te beletten, dat men al graevende inde contrescharpe ten noorden vande stadt gelegen niet commen en soude.

[Den xviij^en]

Den xviij^en ginck men met tvoorsz. delven ende vullen voorts, ende hadde men het soe breet gebracht, datter over de dertich persoenen alleen in t’oosten t’effens aerde overwerpen. Werde voorts geprepareert de plaetse totte voorsz. drie stucken. In den morgenstont werden in de stadt vierballen geschooten ende maeckten op een oort oick eenigen brant, doch werde terstont geblust. Ten selven daege werde in tleger gebracht een gevangen ruyter van Couvoerden, dwelcke seyde datter over ettelijcke daegen een vendrich vuyte stadt gecommen was, ende hadde secours van volck geeyscht ende verkregen tot 300 mannen toe, mette welcke hij nu eenige daegen hadde leggen swerven rontomme door t’marasche, souckende de occasie om binnen te mogen commen, dan en hadde die tot noch toe niet connen vinden. Seyde mede dat ontrent 40 ruyteren mette selve op wech waeren, omme hemluyden te convoyeren vande welcken hij gevangen een is, beneffens noch eenen die dootgeslaegen was, ende dat een deel van onse ruyteren de resterende paerden naer reedt die eenige burgeren vuyt Vrieslant naer tleger commende gevangen wech leyden. Ten selven daege werden voorts op gevoert eenige stucken totten lijmstang. Ende in stadt gesonden een tambourijn, omme te vernemen naer eenige gevangenen. Daer op Anthoni de Cochel ¹ Gouverneur vande stadt liet weeten 3 soldae-

1 Anthonio Coquel was Luitenant-Kolonel van het regiment Walen van de la Motte ‘Hombre de gran prudencia ij soldado muy esperimentado en la guerra’ (Carnero IX, 276).

[p. 87]

ten te hebben vande compagnie van Famars, ende dat hij te vreden was die te laeten gaen op haer quartier, in gevalle Sijn Ex^tie wilde beloven onder sijn hant oick mette soldaeten vande stadt quartier te houden ¹. Noch werden op den achternoen eenige vierballen geschooten naer twerck, twelcke die vande stadt benoorden de Oostpoorte buyten de stadt maeckten, doch sonder eenich prouffijt, ende gingen die van binnen even dapper met haer wercken voort.

1 ’Kwartierhouden’ - de krijgsgevangenen bewaren en uitwisselen of tegen losprijs (in den regel eene maand soldij) vrijlaten.

[Den xix^en]

Den xix^en ginck men noch mettet delven, graeven ende vullen voort, ende begonst men de beddinge te maecken totte voorsz. drie stuxkens, omme daermede te beletten tvoorsz. werck buyten de Oostpoorte, ende werden in de morgenstont ontrent tselve ravelijn noch een heele ende een halve canon gebracht ende gestelt dat die twee souden beschieten het halve maenken leggende benoorden vande Oostpoorte, ende d’andere twee twerck dat besuyden tselve ravelijn inde voete vande walle gemaeckt was, ende werde dese beddinge soe benaersticht dat men des achternoens mette stucken soude hebben konnen schieten, ten waere het met tmenichvuldige regenen belet hadde gewerden. Ten selven daege quaemen eenige gevangenen vuyte stadt los, ende seyden aldaer verstaen te hebben dat inde stadt geschooten was Graeff Lodewijck vanden Berch out ontrent 18 jaeren, ende begraeven al op den voorleeden Dinsdach. Noch begonst men den lijmstang te rechten beoosten de stadt. Des nachts soe ons volck al naerder groeff, maeckte de viant een gerucht al off hij vuyt vallen wilde, vuyte tvoorsz. halve maene ende dat gecesseert sijnde werde terstont daer naer bevonden dat sij dselve halve maene (daer sij wel vier daegen aan gearbeyt hadden) gansch verlaeten hadden, waerdoor ons volck, dselve innegenomen ende als een loopgraeve voor heur gehouden hebben. Dese halve maene lach recht in t’noortoosten vande stadt. De geenen die daerinne geweest waeren hebben haer schuyte, daer mede sij over de gracht voeren nederwaerts laeten daelen, ende hebben in t’noorden vande stadt een ander halve maene begonnen op te werpen. Des selven nachts bracht den viant een loos alarme in t’marasch, al off sij een boode hadden willen vuyt brengen, dan sijn soe men vermoet wedergekeert naer de stadt met haer boode.

[Den xx^en]

Den xx^en is men mettet rechten van den lijmstang voortgegaen ende hadde dselve onder (mits sijn breete) ses wielen, te weeten over elcke sijde

[p. 88]

drie, ende werde viercant bcslooten, gelijck het bovenste, dan hadde mits sijn breede dubbele binten als in dese figure te sien is,

tweede solder.
eerste solder.
tbinnenste.

totte sevende solderinge toe, wesende elcke solderinge hooch boven den anderen thien voeten. Dese wielen liepen over plancken onderleyt met balcken om vast te mogen loopen ende effen. De plancken waeren gemaeckt als sleeden (die men den eenen achter den anderen mochte leggen, ende weder van achteren opnemen ende voor brengen. Tbinnenste van desen lijmstang mits sijn brede, werde van binnen gebonnen, ende gestoent met gelijcke sparren ende binten, als inde forme hierbij gestelt, in vouge dat tusschen het buytenste ende binnenste bleeff een solderinge ront om gaende van 5 voeten breete, ende in tmidden, te weeten binnen het binnenste bleeff een groot viercant gat oopen. Dese lijmstang wilde men rechten tot seven solderen toe boven den anderen. Ten selven daege groeven die van binnen sterck aen de nieuwe halve maene buyten de stadt ten noorden inde contrescharpe, ende groeff ons volck seer derwaerts, omme alsoe, de stadt dicht heen omgraeven sijnde, te beletten datter egeen secours inne en soude mogen commen, twelck men verstont noch desen voorleden nacht in t’marasch ontrent een groote mijle vande stadt geweest te sijne. Noch werde desen dach bij Sijne Ex^tie gedisputeert, off men se nochmael soude opeyschen dan niet, ende waeren eenige van meyninge, dat die van binnen opgeeyscht sijnde, mogelijck souden beginnen te handelen, tgeene sij eerst niet en souden hebben willen ofte durven doen. Dese conjecture werde daer vuyt genomen, dat een dach ofte twee van te vooren, den tromslaeger van Brederode naer de stadt commende om eenige gevangenen los te eyschen, alle de vianden die daer aen de walle de wacht hadden, boven op de walle gingen staen met grooter confusie, daer sij naerderhant bijde overicheyt met gewelt aff gedreven werden, ende hier vuyt vermoede men dat sij wel van opeyschen soude willen hooren. Nietemin en begeerde Sijne Ex^tie sulcx niet te doen, als voor hem genomen hebbende die vande stadt egeen appoinctement te doen, dan mits dat sij mosten naer Brabant trecken, ende in ettelijcke tijt niet weder over dese sijde vanden Rhijn

[p. 89]

dienen, omme welcke conditie te becommen, hij beter achte dat sij vuyt haer selven quaemen ak dat men se opeyschten. Werde voorts seer gearbeyt om den lijmstang te rechten die men dien dach bracht totte vijfde solderinge toe, daer naer die vande stadt eenige schooten met een kleyn stucxken schooten, doch sonder raecken, ende schoot ons volck altemet eens in stadt door de huysen. Ten selven daege werde de grachte aenbesteet gevult te werden twee voeten boven waeter, in de breete van thien voeten van binnen, ende over elcke sijde met een strijckweer vrij tegen de musquet, ende hooch seven voeten. Dese vullinge soude geschieden tegen de poincte van t’oostbolwerck, ende tegen de Oeningerpoorte, omme alsoe ter selver plaetsen vrijelijck te mogen commen a la sappe ende mijne. Des nachts quam daer een vuyte stadt, door tmarasch, ende niet tegenstaende hij vande onsen gevolcht werde quam hij wech. Men vermoet dattet eenen was die met brieven aen Verdougo ginck. Ten selven nacht riepen eenige vuyter stadt wat moecht ghij soe seer graeven, wij sullen ten laesten noch wel een goet appoinctement krijgen.

[Den xxj^en]

Den xxj^en ginck men met tgraeven ende vullen even dapper voort, ende maeckten de Engelschen cleyne vierballen die sij mette hant op de Oeningerpoorte wierpen ende quam daer door den brant in seecker stroe ende ruychten aldaer sijnde ende brande wel een vuyre lang. Van gelijcken wierpen sij den brant op ettelijcke oorden vande walle die met stroe ende mist verhoocht waeren ende maeckten daer mede den brant inne. Wierpen mede gelijck vier in heur retranchement twelcke besuyden het oostbolwerck lach, daer den brant mede inne quam ende branden ettelijcken tijt seer, dan werde ten laesten geblust. Naer desen brant werden ettelijcke schooten geschooten met groff geschut. Des nachts werde een mijle vande stadt een boeren huys aen brant gesteecken, daer tegen die vande stadt weder van haeren thoorn driemael vierden. Men vermoet dat dit vierteecken alleen diende omme te bethoenen dat den boode vanden voorleden nacht overgecommen was. Ten selven nacht wierp de viant ten suyden vuyte stadt in onse loopgraeven ettelijcke potten met vierwerck daermede sij eenige soldaeten aldaer leggende aen taengesicht ende lijff heel verbranden, en sommigen oick de clederen van tlijff doch buyten doots pericule. Ten selven nacht werden (gelijck bijnaest alle nachten) eenige soldaeten geschooten.

[Den xxij^en]

Den xxij^en continueerde men metten vullen ende delven voorsz., ende werde de lijmstang geheel gerechtet tot seven solderen toe, ende voorts windtaesen inde aerde geslaegen omme die voort te winden. Noch werden

[p. 90]

de twee stucken, te vooren gestelt omme de noort halve maene te beschieten, gekeert ende gestelt tegen de poincte van t’oostbolwerck. Noch werden gelijcke vierballen als boven geworpen aen seeckere schantskorven staende ten westen van Oeningerpoorte opde walle, die daer door oick den brant ontfingen ende branden geheel claer. Men schoot oick eenige vierwercken inde stadt, dan sonder prouffijt. Van gelijcken schoot men eenige schooten met tgeschut inde stadt. Des avonts werde inde loopgraeven geschooten hopman Willem Willems, sijnde wat beschonken ende ongewapent ¹, dan werde levent in tleger gebracht hebbende een dangereuse schoot door tschouderblat tot aenden arm toe. Des nachts werde een deel vanden wech geesplaneert daer men de lijmstang over aenvoeren soude. Te desen daege werde een lydeken gevonden des nachts bij die van binnen vuytgeworpen wesende heel ineptelijck gemaeckt ². Voorts viel desen geheelen dach seer veel regen, die alle de wegen volwaeters ende onbruckbaer maeckte, ende belette dat men dien dach niet besonders wercken en konde. Staet daeromme alhier te letten dat door het te seer weeck weder alle de wercken veel slapper voort gingen, als sij anders wel souden gedaen hebben.

1 ’Ongewapend’ komt meestal, zoo ook hier, in den zin van ‘ongeharnast’ voor.

2 In de Duncaniana (Kon. Bibl.) komt dit liedeken met het daartegen vervaardigde antwoord, waarvan Duyck op bl. 93 spreekt, voor, onder het opschrift: ‘Chanson gettee hors Steenwyc par l’ennemy y assige l’an 1592. Et la responce’.

[Den xxiij^en]

Den xxiij^en ginck men mettet vullen op alle drie de oorden voorts te weeten aen de Geestpoincte, bij Oeningerpoorte ende oostbolwerck, ende werde dien dach soe veel gedaen datmen quam logeren inde punte van tselve oostbolwerck. Hen graeffde van gelijcken langes de contrescharpe vande Oeningerpoorte ten oosten op, ende van t’oostbolwercken ten suyden neder ende over de andere sijde ten noortoosten neder. Die van binnen hadden des nachts een stucxken opde walle gebracht ten suyden van tvoorsz. bolwerck, omme daer mede te mogen beschieten den toeganck die de onsen op ’t voorsz. oostbolwerck maeckten ende schooten desen dach daer mede ettelijcke schooten, dan werde terstont met ons geschut sulcx belet. Noch begonst men de lijmstang aen de twee bovenste solderingen te bedecken ende vrijen tegen de musquet, met plancken tusschen beyde met aerde gevult. Noch viel het desen dach continuelijck tot des achternoens te vier vuyren toe sulcken grooten regen, al hadde het waeter met backen gestort, waer door belet werde, dat men dien dach niet en konst beginnen te mineren.

[p. 91]

[Den xxiiij^en]

Den xxiiij^en ginck men mettet graeven in vougen voorsz. voort, ende in tvoorder vullen vande grachten, ende begonst men in toostbolwerck te mineren, ende quam men daer inne dien dach ontrent een roede diepte. Middelertijt schoot men altemet eens met groff geschut om de walle vrij te houden. Ende wasser doen eenen die boven vande walle affhaelde een spietse die een vanden viant vuyte hant geruckt werde. Van gelijcken haelde een ander twee sacken vande walle aff bij die van binnen voor blinde boven inde walle gevult, om tusschen beyden door te mogen schieten. Opde naernoen begonst men met 4 stucken inde contrescharpe staende te beschieten de fundementen vande Oostpoorte noch van steen sijnde, ende werden dselve met ontrent 50 schooten wech geschooten, ende meende men de aerde daerop leggende mede te doen vallen, dan overmits de mijne in tbolwerck sijnde, door het droenen seer groote last leedt, ende scheen te willen inne storten, heeft men tselve schieten voorder moeten laeten. Dese batterie was heel naer de stadt als niet dan de grachte tusschen beyden hebbende, ende oick niet genouch geblint nochte bewaert, waer door aldaer geschooten werden 2 connestabels ende 2 bootsgesellen met een soldaet. Ten selven daege sondt den Gouverneur een tambourijn langes de Woltpoorte ende Woltwech vuyte, omme naer eenige gevangenen te vernemen soe sijn bescheet hiel, hoewel sij wel wisten dat wij geen gevangenen en hadden, sulcx datmen vermoet dat hij alleen gecommen was omme te hooren wat in tleger omginck, daerdoor hij oick terstont wederomme gesonden is. Dese confirmeerde de doot van Graeff Lodewijck, ende seyde mede doot te wesen de Captn. Blondel. Des nachts is men mette mijne in t’oostbolwerck seer voortgegaen ende die wel inne gedolven tot twee roeden toe, ende schooten die van binnen wederomme met haer stucxken, op de suytwal staende, eenige schooten in flancque naer den toeganck totte mijne in t’oostbolwerck, doch werden soe seer met musquetten gegroet dat sij tselve stucxken niet meer gebruycken en konsten. Ten desen daege storff vande quetsuere op eergisteren ontfangen, Captn. Willem Willemsz.

[Den xxv^en]

Den xxv^en ginck men mettet mineren, toevullen van grachten, ende delven in de contrescharpe seer voort, ende werde de graevinge, inde contrescharpe vande Oeningerpoorte begonnen, gebracht, aende graevinge van t’oostbolwerck, ende oick seer verlengt inde contrescharpe ten noorden vande stadt naer de haven toe. Des morgens vrouch vertrock vuytet leger den Drossart van tSallant met sijn compagnie paerden naer Swolle, overmits den viant aldaer ende onder Hasselt seer veel beesten gehaelt hadde,

[p. 92]

om welcke voorder te beletten hij daer gesonden werde. Des morgens werde beneffens eenige soldaeten noch een constabel geschooten. Op den achternoen werde de lijmstang wel 80 passen naerder de stadt gebracht eensdeels gewonnen ende eensdeels geschoven, ende werden alsdan eenige groffschooten opde stadt geschooten. Opden avont vertrocken vuyttet leger ontrent 400 paerden, omme te trecken op de straete van Groeningen ende Couvoorden, ende sien off sij aldaer eenigen viant konsten vuytlocken, ende alsoe eenige gevangenen ofte buyt krijgen. Op den avont begonst het weder te regenen, ende regende bijnaest de heele nacht, tot groot beletsel van twercken. Ten selven nacht viel de viant vuyt en kreech een sentinelle perdue die ten noorden vande stadt opde contrescharpe lach, waerdoor men vermoet dat sij kennisse van t’mineren in t’oostbolwerck gekregen hebben. Desen nacht verliet de viant de fausse braye, ofte retranchement twelck sij besuyden het oostbolwerck achter de pallisade gemaeckt hadden, dan quaemen des anderen daer weder inne. Noch werde op den selven nacht in de schouderen geschooten de vendrech van den Heere van Famars. Ten selven daege quam in tleger de vaen ruyteren van EIcke Oenstae, sterck 80 lancien.

[Den xxvj^en]

Den xxvj^en ginck men mettet graeven vullen ende mineren voorts, dan werde een groot deel belet door den regen, die dien dach viel. Desen dach werde de lijmstang eenige passen naerder de stadt gebracht, daer die van de stadt met twee cleyne stucxkens in de straeten gestelt naer schooten, doch sonder raecken. Des nachts vielen die van binnen ontrent 60 mannen vuyt, in meyninge (soe men vermoet) om een boode vuyt te schicken, dan werden te rugge gedreven. Voorts werde dien nacht de lijmstange tot ontrent 300 treeden naer de stadt gebracht, ende begonst men de kelders in de mijne te maecken.

[Den xxvij^en]

Den xxvij^en ginck men mettet vullen ende graeven voorts ende werde de mijne bijnaest met sijn kelders volmaeckt. Voorts schooten die vande stadt met kettingen ende ijsers dwers door de lijmstang tot meermaelen toe raeckende verscheyden binten, ende onder anderen oick een houckbint dwers door snijdende, sonder nochtans yemant sonderling te quetsen, dan alleen ons volck daer aff jaegende. Daerop ons volck weder verscheyden schooten in stadt schooten, ende onder anderen oick op den thoorn vande stadt, daer eenige musquettiers vuyt geschooten hadden, naer ons volck graevende benoorden van de stadt in de contrescharpe, waer door sulcx belet werde. Ten selven daege begonst men op te werpen een batterie tot twee heele canons bewesten de Oeningerpoorte, omme daermede aff te schieten

[p. 93]

tsteenwerck van de selve poorte staende gansch buyten de walle, ende sulcx toe te vullen de gracht, ende aldaer mede plaetse te maecken, omme te commen a la sappe, werde noch opgeworpen een ander batterie bewesten de voorsz. tot twee ijsere scheepstucken omme neder te schieten in tretranchement dat de viant aen het Geestbolwerck hadde, mits men die laech stellen kan, ende werden twee veltstucken gestelt benoorden het oostbolwerck, omme daermede des vijants walle aen die sijde te beschieten ende de delvers inde contrescharpe te favoriseren. Noch werde in de stadt geworpen tot tweemael toe een antwoorde gemaeckt bij Trillo, op tlijdeken bij die vande stadt vuytgeworpen. Voorts regende het dien dach seer, tot groote verachteringe van ons wercken, welcke bij hen selven niet alte seer voort en ginck. Des nachts werde opde noortsijde vande stadt bij ons volck een alarme gemaeckt, als off den viant daer geweest waer, dan daer en quam niet aff. Desen alarm was daeromme te heftiger omdat men advertentie hadde, dat de viant op wech was om eenich volck ende cruyt in de stadt te brengen (ende oick eenigen tot Havelt toe geweest waeren) dan sijn sonder yet te doen weder gekeert.

[Den xxviij^en]

Den xxviij^en werde de mine onder het oostbolwerck met de voorsz. batterie geheel geprepareert ende inde batterie cruyt ende coegels gebracht, ende ginck men mettet vullen ende graeven voort, ende werden bij die vande stadt seer veel schooten geschooten op den lijmstang, ende oick daerop ter doot gewont twee soldaeten, daerdoor men genouch verstont dat dese lijmstang een onnut werck was voor een stadt daer t’minste geschut inne was, ende alleen veel menschen soude om den hals brengen. Hier tegens schoot men weder eenige schooten inde stadt van de catte. Des avonts quam de jonge Graeve van Betfort in tleger. Des nachts wierp de viant van t’oostbolwerck een waegen met vier wielen vuyt, gebonden met veel peckreepen werck ende andere materie, op hebbende eenige musquet loopen, gelaeden met scherp, dwelcke in t’nedervallen van den waegen aff gingen. Dese waegen en dede anders geenen schaede dan een soldaet doot schietende ende noch eenen quetsende, ende de derde onder de waegen gevallen gewaepent sijnde, ontquamt ongeschent. Des nachts werde het geschut inde voorsz. batterien gebracht.

[Den xxix^en Junij]

Den xxix^en Junij begonst men mette voorsz. 2 canons, ende de stucken van de catte te schieten op de Oeningerpoorte de welcke men cortelijck totte waeter toe affschoot, ende werde bevonden dat de viant onder de selve poorte bijnaest gelijcx waeters een groote corps de guarde hadde, wel om te logeren bij noot 100 man, ende nu alleen beset met 14 oft

[p. 94]

15 man. Dit corps de guarde ontdeckt sijnde, mosten die daerinne waeren tselve verloopen om tgeschuts willen verlaetende aldaer eenigen die geschooten waeren. Noch werde geschooten met 1 ijser stucxken beneden op tretranchement dat de viant aen den voet van tGeestbolwerck gemaeckt hadde, daer vuyt sij belet hadden dat men aen dat oirt de grachte niet en conste vullen, overmits die van binnen de rijs bij naest soe haest vuyte grachten haelden, als die van buyten die inneworpen. Dan nu beschooten sijnde verlieten sij tselve retranchement, waer door aldaer aen de Oeningerpoorte terstont de grachten gevult werden ende noch dien nacht op beyde de selve plaetsen begonnen te mineren in heuren walle. Noch werde benoorden t’oostbolwerck geschooten mette voorsz. 2 veltstucxkens, langes de strijckweren vanden viant, omme ons volck in tdelven inde contrescharpe aldaer te favoriseren. Noch werde altemet met eenige stucken vuyte batterien geschooten door de stadt ende op den toorn. De mine onder t’oostbolwerck was volmaeckt, dan werde nu bij de Ingenieurs (die te vooren dien aengedreven hadden) gesustineert, dat die tspringende meer schaede dan prouffijt soude doen, overmits datse de hoochte van tbolwerck (die men meest van doen hadde) gansch wech nemen soude. Die vande stadt, soe het scheen, verbaest sijnde, alsoe alle haere grachten verlooren te hebben, ofte eenich ander heymelijck ongemack inde stadt hebbende, sonden opden achternoen ontrent 4 vuyren een tambourijn vuyt met een brieff aen Sijn Ex^tie, houdende dat de Gouverneur, Capteynen, garnisoen ende burgers van Steenwijck wel te vreden waeren met Sijn Ex^tie in appoinctement te treden, bij alsoe verre het dselve gelieffde heml. eenige gratieuse conditien te presenteren. Daerop geantwoort is, dat sij eenigen souden vuyt schicken, om te handelen, men soude daer tegens weder anderen inde stadt schicken, elck middeler tijt sijn beste doende als te vooren. Voorts schooten die van binnen eenige schooten opde lijmstang. Des nachts sonden die van binnen andere brieven aen Sijn Ex^tie, houdende dattet hem wilde gelieven sijn gijselaers tegens 6 vuyren des morgens voorde poorte te senden, daerop geantwoort werde dat men sulcx doen soude. Ten selven nacht werde bij die vande stadt seer geviert, ende oick ontrent Havelt bij den viant een tegenvier gemaeckt, waer vuyt men genouch verstont datter noch eenige vianden, door de marasche laegen ende swerffden om inde stadt te commen. Ten desen daege wasser een soldaet vande onsen, die tot meer maelen bij t’oostbolwerck opclam daeraff haelende een helbaert, een vierpanne, eenich ijserwerck, ende eenige schoppen. Noch regende het ende was seer weeck weder.

[p. 95]

[Den lesten deser]

Den lesten deser werden naer de stadt gesonden Pieter van Dorp, Assuerus, ende Buck Capteynen, daer tegens weder vuyt quaemen David du Val, Bernart van Mombeeck ende van Sanden (soen vanden Drost van Harderwijck) Capteynen, dwelck gebracht sijnde bij Sijn Ex^tie ende gevraecht wat sij versochten, hebben verclaert gecommen te sijn, omme van Sijn Ex^tie te verstaen wat conditien dselve heml. wilde presenteren, daer bij vougende dat sij begeeren souden t’appoinctement van Deventer, daer tegens Sijn Ex^tie met veele redenen verclaerde sulcx niet te konnen geschieden, ende dede bij gescrifte stellen eenige articulen, te weeten dat sij met haere bagagie vuyttrecken mochten, verlaetende vendels waepens ende paerden, ende belovende binnen een jaer niet te dienen, ende laetende tot assurancie in handen 3 Capiteynen tot dat sij alles over den Rijn souden wesen, welcke articulen binnen gedraegen sijn bij Mombeeck voorsz. ende middeler tijt dede elck sijn beste, te weten ons volck in t’mineren ende schieten ende sij mede in tschieten, ende werde alsdoen van ons volck aen de mijne geschooten Captn. Schaekel, Sergiant Major van tVriesch regement. Naer den middach quam Mombeeck weder, ende bracht voor antwoort dat soe Sijn Ex^tie niet van meyninge en was dvoorsz. articulen te verlichten, ende insonderheyt het articule van niet te dienen, dat sij niet en consten handelen, daer men wederomme op verclaert heeft, dat sij in allen gevalle mosten beloven in een halff jaer aen dese sijde van den Rhijn niet te dienen, twelck dvoorsz. Mombeecke weder inde stadt gerapporteert hebbende, ende weder gecommen sijnde, verclaerden te wesen in eedt ende dienste van den Coning, ende dat sij sulcx doen mosten ende aldaer dienen daert hem belieffde, ende dat sij luyden niet en vermochten in prejudicie van haer meester, haer dienst te limiteren, versouckende dat Sijn Ex^tie dat wilde verlichten, dan soe Sijn Ex^tie daer toe niet en wilde verstaen, maer eer van meyninge soude wesen alle de andere articulen te laeten glissen, soe sijn sij gelijckelijck sonder yet te doen weder naer stadt gegaen, ende sijn de onsen weder vuyt de stadt gecommen. Ten selven daege quam den Raedt van Staete in tleger. Voorts belaste Sijne Ex^tie 16 tonnen polvers te leveren aen Bouviers batterie. Desen nacht regende het seer, ende vierden die van de stadt tot drie verscheyden plaetsen. Op den naer middernacht quaemen eenigen van buyten om met pulver in de stadt te commen sterck ontrent 250 mannen, in drie hoopen door t’marasche naer de stadt toe, vande welcken eenigen geslaegen ende verdroncken sijn tottet getal van 40, ende veelen tot 50 toe gevangen, ende de reste quam in stadt, ofte werden verdreven. Dese waeren te saemen gecommen

[p. 96]

van Groeningen ende Couvoerden, wesende gekoosen ende genomen vuyt alle vendelen ende waeren van daechs te vooren commen marcheren van Suytlaren, ende gecommen sijnde ontrent de stadt sijn ondeckt, daerop den alarm aenheffende sijn de laeste ende die den troup niet wel gevolcht en hadden inde vlucht gecommen, loopende soe menigen man soe meenigen wech, ende onderschept sijnde ende vervolcht bij de ruyterie van de wacht, sijn in vougen als vooren verslaegen. Men en weet niet seecker hoe veel datter inde stadt gecommen sijn, doch men vermoet een tamelijck getal, maer niet al te veel, omdat eene van de guyden die vooraen gingen gevangen is, ende dat men meent dat den anderen doot is. Immers en konnen inde stadt over 60 ofte 70 niet gecommen sijn, ende hebben weynich cruyt inne gebracht, omdat die voor gingen daer van ongeladen waeren ende alleen gingen om den wech te ondecken. Dit volck hadde bij hem ontrent 60 leeren sacken met pulver, d’een inne hebbende 12 ende d’ander 14 ofte 15 pont pulvers, twelck sij meest inde alarm aff geworpen hebben. Dese hadden mede des daechs ontmoet 36 schutten die naar Couvoerden gingen, ende wel 4 nachten ontrent de stadt geswerft hadden, sonder daer te hebben konnen inne commen.

[Den eersten Julij]

Den eersten Julij sijn dvoorsz. gevangenen meest innegebracht ende hier ende daar achterhaelt, heeft men voorts eenige schooten geschooten opt Geestbolwerck ende door de stadt. Op den achternoen sondt den Gouverneur van Steenwijck een tambourijn vuyt met brieven, houdende dat hij vuyt eenige soldaeten des nachts inde stadt gecommen verstaen hadde, dat Sijn Ex^tie eenige soldaeten naer de stadt gedestineert gevangen hadde, versocht derhalven dat sij volgende het quartier met een maent gagie mochten los ende inde stadt gelaeten werden. De sotticheyt van dit versouck geeft te kennen dat hij nootelijck met Sijn Ex^tie wilde gecken, ofte occasie sochte om weder in onderhandelinge te commen, doch dede Sijn Ex^tie hier op antwoorden als sulcx meriteerde, te weeten dat hij meer gevangenen hadde als sij met alle het gelt van Steenwijck souden konnen lossen, te weeten over de 120 ende dat de reste van tvolck gemassachreert was, dat hij wel weet dat volck die ongewaepent met amunitie van oirloge in een belegerde stadt trachten te commen egeen quartier en meriteren, nietemin indien Verdougo daeromme scrijft sal hij thoenen sulcken redelijcheyt, dat men hem sal hebben te bedancken. Ten selven daege ende des nachts daer aen werde alle het cruyt inde mijnen gebracht, te weeten inde mijne van t’Oostbolwercke ende die aen tGeestbolwerck, vande welcken de een in t’Oostbolwerck ten selven nacht oick gevult werde, ende toege-

[p. 97]

stopt naer behoiren. Dit toestoppen docht veelen te precipitant te sijn, aengesien men den viant daermede occasie gaff omme alle het cruyt te mogea krijgen indien sij daer tegens contremineerden ende de onse ondecten. Desen avont werden eenige schooten op tGeestbolwerck geschooten.

[Den ij^en Julij]

Den ij^en Julij werden des morgens eenige schooten geschooten van de catte, voorts regende het totten middach toe seer. Naer middach begonst men mette twee canons beneden de Oeningerpoorte staende, seer te schieten opde selve poorte ende oick op de walle ende tegen den avont begonst men dapper meest met alle de stucken te schieten, soe opt Oostbolwerck als Oeningerpoorte ende Geestpuncte, eensdeels omme weder aff te schieten dat de viant van te vooren gerepareert hadde, als om den viant den alarme te geven ende te beletten dat sij naer de mijnen niet en graeven en souden. Ten desen daege waeren eenige aen de walle van de Geestpoorte daer desdve beschooten was, omme te sien hoe men die soude mogen beclimmen, ende rapporteerden tamelijcken wel tselve te konnen geschieden, ende werden niettemin noch eenige schooten daerop geschooten. Van gelijcken liep een Engels tot op t’Oostbolwerck met een roer, daer over schietende naer de corps de guarde daer inne leggende. Voorts werde mette Colonnellen geresolveert hoe men op des anderen daechs de mijnen doen springen ende tvolck aenleyden souden. Werden voorts meenichte van ladders ende ander gereetschap totten storm in de loopgraeven gebracht om bij nacht aen de walle te rechten, ende voorts alle gereetschap gemaeckt omme des anderen daechs te stormen, ende bevel gegeven aen den Oversten Dorp omme alle sijn volck des nachts in tquartier van Brederode in de loopgraeven te brengen laetende alleen sijn quartier beset. Noch werde des nachts de mijne aen tGeestbolwerck gestopt ende bereyt om te mogen springen. In de mijne aen t’Oostbolwerck waeren 30 tonnen cruyt, ende in die aen de Geestpoincte 12 tonnen. Noch liepen de Engelsen tweemael opde walle van de Oeningerpoorte, ende tot meermaelen opt Oostbolwerck. Des nachts meynde men dat den viant contremineerde, dan overmits den geenen die in de mijne noch was egeen alarme en maeckte bleeff dat aldaer, doch werde naer bevonden, dat sij de aerde boven aff gehaelt, ende aen een halve maene die sij achter maeckten gebracht hadden. Des nachts trock alle het volck vuyt haere quartieren inde loopgraeven laetende de quartieren alleen beset, ende trocken de 20 vendelen Vriesen aen de bresche van t’Oostbolwerck, ende de regementen van Brederode, Dorp, ende Groenevelt aen de bresche vande Geestpoincte, ende de Engelschen aen de Oeningerpoorte, ende waeren eenige van Noorthollant ende Vrieslant

[p. 98]

met een werpbrugge in t’noorden van de stadt, omme die in de grachten te mogen werpen, ende opt theeste van den storm oick aldaer de stadt te beclimmen, daer toe aldaer ende op andere meer plaetsen seer veel ladders gesonden waeren. Een gelijcke werpbrugge was tusschen de Geestpoincte ende de Woltpoorte, omme mede op sijn oversienste geworpen te mogen werden.

[Den iij^en Julij]

Den iij^en Julij meende men des morgens vrouch te 3 vuyren beyde de mijnen te doen springen, ende aan den storm te gaen, dan soe bevonden was dat d’Engelschen seer quaelijcken noch op commen conden, ende dat de bresche aldaer niet seer redelijck en was, heeft men te 3 vuyren daerop begonnen te schieten mette drie stucken van de catte ende de twee heele canons, die bewesten van de catte opde grachte stonden, ende daer op geschooten hebbende eenige schooten, mitsgaeders opde Geestpoincte ende Oostbolwercke, heeft men tusschen 8 ende 9 vuyren eerst doen springen de mijne in t’Oostbolwerck naer dat men aldaer een valschen alarme gemaeckt hadde. Doch soe de viant hem niet seer en vertoonde is de mijne aengesteecken, ende heeft seer wel geopereert, ende de bresche laeger gemaeckt, sonder dat men nochtans sien konde dat de viant eenige groote schaede leet. Daernaer schoot men seer met groffschut. Eyntelijck werde noch aengesteecken de mijne in de Geestpoincte, die gansch geen effect tegens den viant en dede maer werp de aerde geheel over ons eygen volck, in vougen dat soe vande slach als aerde over de 100 in onmacht vielen, ende wel 8 doot geslaegen werden ende veel gequetst ende onder anderen Hopman Wabbeen tbeen aen stucken. Met dit springen ende werpen van de aerde werde de bresche weder soe steyl gemaeckt, datse geheel onbequaem was te stormen, in plaetse daer se te vooren geheel bequaem was. Daer was bij Sijn Ex^tie ordre gestelt dat men terstont naer de mijne gesprongen, den aenval soude doen aen de Geestpoincte ende het Oostbolwerck, ende dat hij een trompet soude senden aen de Engelschen ende oick daer de werpbruggen waeren, omme mede te beginnen, te weeten de Engelschen eerst ende een weynich daer naer oick in t’noorden ende westen van de stadt met de werpbruggen. Den aenval werde wel begonnen aen t’Oostbolwerck, ende seer met roers ende musquetten geschooten, doch noeyt in tgroot ende mette pyckiers getreft ofte gesonseert. Hier en tusschen werde Sijne Ex^tie, in de batterie, van de vier stucken voor de Oostpoorte gestelt sijnde, in de kaecke ofte slincker koene geschooten, met een loot dat sijn crachte verlooren hadde, twelcke hem inde kaecke wel in sloech dan en ginck niet door, maer bleeff daerinne, oepenende de kaecke van binnen

[p. 99]

alleen een weynich daer de slach opde tanden gecommen was. Waer over Sijn Ex^tie gereden sijnde naer tquartier met intentie dattet beter ware te logeren als te stormen, is vergeeten den trompet aen de Engelschen ofte werpbruggen te senden in vougen dat die niet met allen vuyt en rechten maer haer bijnaest geheel stille hielden. Men dreychde wel een aenval aen de Geestpoincte, dan en conste mette steylte niet geschieden. Den Oversten Dorp die een vande eerste aenvallenden alhier waeren, werde door het dick van sijn been geschooten, dat de pijpe aen stucken was. Eyntelijcken naer lange schieten met roers ende musquetten te weeten van wel drie vuyren lang, ende eenige particuliere aenvallen bij thien ofte twintich teffens gedaen aen t’Oostbolwerck, ende eenige bij de Engelschen, sonder nochtans in tgroot te stormen, werde goet gevonden in de walle voorts te gaen logeren, waer over de Vriesen gingen logeren in de bresche van t’Oostbolwerck, ende de Engelschen in t’hol van de Oeningerpoorte, omme alsoe des nachts aen de Geestpoincte de saecken mede te mogen prepareren ende de bresche bequaem maecken. De soldaeten mosten met gewelt bijnaest van den storm gehouden werden, twelck naerderhant bleeck, dattet voor ons volck goet was, insonderheyt aen t’Oostbolwerck. In desen gedreychden aenval spilden wij eenich volck, als aen t’Oostbolwerck wel 32 dooden hebbende, ende seer veel gequetst, ende onder anderen Hopman Eysinga in tbeen geschooten, Michiel Haeck Hopman in thooft met een musquet gequetst, Hopman Pieter van Lieuwerden geschooten recht boven sijn mandelijckheyt door het dunne vande buycke, ende werde Hopman Quyrijn de Blau met een steenwerp gequetst. Vande Engelschen werde Captn. Lambert in den arm gequetst, doch alleen een vleesch wonde. Den Colonnel Vere hadde hem niet tegenstaende hij noch niet genesen en was laeten brengen aende bresche, omme te commanderen. Aen de Geestpoincte werden mede verscheyden gequetst, ende alomme meest officiers. De gequetsten waeren in alles al over de 230 mannen, ende van dien veel met steenen gequetst. Die van binnen en gingen hier niet vrij want ons geschut soe dicht ende wel op hemluyden schoot, dat sij selffs naerderhant bekent hebben dien dach over de 100 dooden gehadt te hebben ende veel gequetst. Op den avont werde de Geestcapelle ter neder geschooten, ende die vande stadt noch eenige schooten, op de lijmstang, daer eenige musquettiers inne waeren, doende, sijn de twee bovenste solderingen van dien innegestort. Die van binnen hier mede geheel geswackt sijnde, ende vresende mits de logeringe voorsz. meerder gewelt, sonden op den avont een tromslaeger vuyt, met een brieff, houdende dat ons volck van buyten

[p. 100]

geroupen hadden, dat sij noch wel goet appoinctement souden krijgen, mits twelcke sij luyden desen aen Sijn Ex^tie screven omme te weeten off dselve tot sulcx geinclineert was, in welcken gevalle sij met hem souden handelen. Desen tromslaeger werde sijn brieff aff genomen ende terstont weder in stadt gesonden. Sijn Ex^tie antwoorde hier op dat hij van sulck roupen niet en wiste, nochte daer toe last gegeven hadde, ende oversulcx dat niet en gelooffde, niettemin dat sijl. vuyte laeste handeling sijne meyninge genouch verstaen hadden, ende indien sij daerinne wilde consenteren, mochten eenige van de hunnen vuytsenden. Daer sij weder op lieten weeten, dat men op des anderen daechs gijselaers soude senden, sij souden heure selve gedeputeerden wedersenden. Des nachts hier aen ginck ons volck logeeren tot boven op de walle van t’Oostbolwerck, ende planten aldaer twee vendelen, prepareerden mede de bresche aen de Geestpoincte, ende maeckten die bequaem om te stormen.

[Den iiij^en Julij]

Den iiij^en Julij des morgens trocken inde stadt Pieter van Dorp, Adelaer, ende Assuerus Capiteynen, ende quaemen vuyt dvoorsz. drie gedeputeerden, denwelcken gegeven sijn dese poincten te weeten dat sij alleen souden vuyttrecken met haer bagagie, verlaetende waepenen, vendels ende paerden, ende beloovende in een halff jaer over dese sijde vande Rhijn niet te dienen, welcke poincten eerst bij Monbeeck in de stadt gedraegen sijnde, ende naerderhant noch eens bij Du Wal, is eyntelijcken op den avont t’accoort gemaeckt in deser vougen, te weeten dat sij op s’anderen daechs souden vuyt trecken verlaetende waepenen vendels ende paerden ende sweeren in een halff jaer over dese sijde van den Rhijn niet te dienen, wel verstaende dat Sijn Ex^tie vuyt gratuiteyt alle de soldaeten haer rappier ende poingart schonck, ende naerderhant oick alle officiers ende ruyteren haere paerden. Tegens dit appoinctement was heel hardt geweest Van Santen voornt., omdat hij niet dan 12 seldaeten van sijne compagnie daerinne en hadde ende dat sijn vendel op een andere plaetse lach, dan most evenwel daer aen. Daer werde groote instantie gedaen, om een Jesuit die men meende dat in de stadt was, die weleer bij de Coninginne van Schotlant geweest hadde, dan verclaerden die van binnen wel een Jesuit te hebben, doch van dien niet te weeten, ende werde desen Jesuit, indien hij bij de Coninginne van Schotlant mochte geweest hebben, vuytet accoort geslooten. Noch was geaccordeert, overmits men verstont dat den lesten Junij wel 110 soldaeten van verscheyden compagnien daerinne gecommen waeren, dat die weder souden mogen gaen naer haer vendels, sonder over den Rhijn te trecken, welck appoinctement oick in de stadt

[p. 101]

geagreeert is. Men verstont als nu voor seecker datter geduyrende de belegeringe twee mael volck inne was gecommen, te weeten daechs naer de groote batterie wesende den xiiij^en Junij metten Capiteyn Van Sanden voornt. ontrent 170 mannen, ende den lesten des nachts dvoorn. 110 metten Capiteyn Twijckel. Men verstont mede dat den iij^en deser over de 100 dooden in de stadt geweest waeren ende daeronder den Capiteyn Hessel, een Lieutenant ende twee Vendrechs, ende noch seer veel gequetst, ende soe voor als naer wel 350 gequetst off doot. Voorts werde ten selven avont bestant van de waepenen vercondicht blijvende elck op sijn wacht.

[Den v^en Julij]

Den v^en Julij ontrent acht vuyren trocken in de stadt de compagnien van den Colonnel Brederode, ende Wevert (dewelcke commandeert de compagnie van Sijn Ex^tie in Overijssel), besettende de wachten ende versamelende de waepens, ende op den middach begonsten die van de stadt vuyt te trecken, ende trocken vuyt 560 soldaeten ongequetst ende ontrent 200 gequetst, ende 70 paerden soe ruyteren als officiers ende waeren haer vergunt 100 waegenen, omme haere gequetsten ende vrouwen ende bagagie te vervoeren tot Couvoorden toe. Daer waeren seer veel vrouwen ende kinderen. Noch blevender veel soldaeten inde stadt dwelcke op dese sijde sochten te dienen. Alleer den Gouverneur ende Capiteynen vuyt toogen hebben sij geswooren in een halff jaer over dese sijde van den Rhijn niet te dienen, ende een scriftelijcke acte onderteyckent, ende heeft men de soldaeten mede sulcx doen beloven. Noch belooffdden de Capiteynen terstont met haer volck over den Rhijn te trecken, ende Sijn Ex^tie met den Commissaris Claes de Wael, die hemluyden tot daer toe geleyden soude, te laeten weeten de naemen van de geenen die niet over den Rhijn en trocken. Hier naer quam Sijn Ex^tie in de stadt, alwaer hem beneffens de waepenen behandicht werden 10 vendelen bij den viant gelaeten, met noch het vendel van Hopman Wederspan, te vooren bij den viant gekregen ende in stadt gebracht. In de stadt werden bevonden twee cleyne metaele stucxkens ende twee ijsere stucxkens, gansch geen pulver, maer ontrent 20 lasten rogge in voorraedt, ende werden door de stadt gedaen opraepen ende bij een brengen alle de coegels ofte scherpen daerinne geschooten, wesende heel veel. Men sach mede dat sij van binnen seer gearbeyt hadden, ende de aerde vuyttet Oostbolwerck meest vuyt gehaelt, daer in de laechte een pallissade door geslaegen, ende noch tselve met een achterwal ofte halve maen van de stadt aff gesneden, in vougen dattet met een aenloop, oft innevallen niet en konste gekregen werden. Maer als men tgeschut opde walle daer ons volck op lach gestelt hadde, en hadden alle

[p. 102]

tselve werck, dat nieu ende licht was, niet met allen konnen helpen, nochte beletten de stadt sonder moeyte te krijgen. Noch hadden sij rontomme verdickt haer wallen, doch aen de Oeningerpoorte geen retranchement gemaeckt, nochte mits de laechte van de stadt achter de selve walle konnen maecken. Daer was oick weynich gearbeyt aen de Geestpoincte, in vougen dat als men daer ofte aen de Oeningerpoorte op de walle geweest hadde, aldaer geen besondere resistentie ofte defensie meer en was, twelcke alles de oirsaecke was dat de viant hier vuyt alsoe scheyde. De stadt was van binnen soe geheel gebroocken, ontramponneert ende doorschooten datter niet een huys heel inne en was, ende dattet een miserie was te sien een soe desolaten plaetse. De soldaeten van binnen selffs hadden alles affgebroocken wat sij konden ende aen de wallen gebracht ende daer inne geworpen, ende daerenboven en wasser niet een huys in de stadt dat niet tot meermaelen doorschooten en was, ende veel geheel affgevallen, ende de daecken inne gestort. Voorts hiel men dien dach soe veel als men mocht de soldaeten vuyt stadt, omme alle voorder excessen te voorhoeden. Ten selven daege sterff van de quetsuer den Colonnel Dorp, ende opden avont vertrock Sijn Ex^tie weder in tleger.

[Den vj^en]

Den vj^en was men meest stille, ende dede men het geschut schoen maecken, ende trock men dat vuyte batterien op tvelt om wech te brengen, ende begonst men weder bijeen te brengen ende vergaederen de balcken, deelen, sparren, ladders ende swalpen, om weder tscheep te brengen. Noch gingen vuyt meest alle gevangenen den j^en dezer gevangen op 8 naer die voor t’rantsoen bleven sitten. Ten selven daege quam weder in tleger de vaen ruyteren van den Drost van Sallant. Ende werde voorts geresolveert, dat de compagnien voetknechten die de meeste schaede geleden hadden, souden vuyten leger vertrecken ende ververscht werden.

[Den vij^en]

Den vij^en vertrocken dien volgende vuyten leger, de compagnien van Wabbeen, Hedding, Famars, Honthorst, Eysinga, ende 1 Engelsche compagnie. Werde noch een deel van tgeschut aen twaeter gebracht. Noch werde den Oversten Dorp binnen Steenwijck met groote eere begraeven. Voorts werden aenbesteet, om weder op gemaeckt te worden, alle grachten, wallen ende breschien van de stadt, om sulcx die weder in defensie te brengen, ende voorts bescreven eenige boeren, omme alle de loopgraeven om de stadt te commen slechten, ende toe te werpen. In t’uyttrecken van den viant vuyte stadt werden eenige overloopers gekregen ende van dien te desen daege een gehangen.

[Den viij^en]

Den viij^en vertrocken noch vuyten leger de compagnie van Marnix ende

[p. 103]

een Engelsche compagnie. Voorts begonst men de grachten te ledigen, de breschien te repareren, ende weder op te maecken ende de borstweringe te repareren, soe aende Woltpoorte, als van daer aff voorbij de Oeninger poorte tottet Oostbolwerck toe, begonsten mede eenige boeren, te dien fyne gecommen, de loopgraeven toe te werpen ende te slechten, werde noch vuytgesonden naer Vuytrecht ende Vrieslant om meer waegens te huyren ende in tleger te doen commen, omme die in de voorder tocht te gebruycken, quaemen oick weder eenige waegens die metten viant naer Couvoorden gegaen waeren. Des nachts ende des anderen daechs regende het seer.

[Den ix^en]

Den ix^en ginck men mettet arbeyen alomme voort, ende quaemen alle de waegens van Couvoerden weder in tleger. Quam noch de compagnie van Otto van Poelgeest in de stadt Steenwijck ende vertrock de compagnie van Gistelle vuytet leger. Op den avont quam noch in tleger een deel van de compagnie van Nicola De Leur. Voorts regende het seer, werde noch een deel van tgeschut weder in de praemen geset.

[Den x^en ende xj^en]

Den x^en ende xj^en ginck men met t’arbeyen als boven voorts, reedt Sijn Ex^tie den xj^en op de jachte, ende werde een deel van tgeschut ende scheepen, met twaeter dat de dien fynen opgehouden was, weder te rugge affgebracht tot Bloxiel toe. Des nachts had men een valschen alarm, die bijnaest sonder aucteur begonnen was. Ten selven daege werde noch een overlooper gehangen, ende de anderen bij Sijn Ex^tie gepardonneert sijnde, sijn den x^en met eenige der voorsz. acht gevangenen vuytgegaen ende naer Couvoorden getrocken.

[Den xij^en]

Den xij^en quam een tambourijn van Coevoerden in tleger met brieven van Graeff Frederick van den Berge, daer hij bij versocht pasport om met eenige paerden tlichaem van sijn broeder Graeff Lodewijck op Ulst te mogen senden, mits gaeders een trompet om tvolck vuyt Steenwijck gecommen te beleyen naer den Rijn. Ten selven daege werde Hans den trompetter ten fynen voorsz. naer Couvoerden gesonden. Voorts quaemen in Steenwijck de compagnien van Beresteyn ende Rijswijck. Noch ginck men mette wercken rontsomme de stadt seer voorts.

[Den xiij^en]

Den xiij^en ginck men met twercken voorsz. voort ende reedt Sijn Ex^tie op de jachte, ende quaemen ontrent 100 Vriesche waegens van nieus in tleger, ende werde de reste van tgeschut weder in praemen geset.

[Den xiiij^en]

Den xiiij^en ginck men mettet wercken voorts, reedt Sijn Ex^tie weder op de jacht, ende trocken ontrent 200 ruyteren vuytet leger, omme op de strade van Grolle te gaen ende advantagie te soucken. Noch arriveerden in tleger de

[p. 104]

compagnien van Holsteijn, Duvenvoorden ende Jaques Meur, ende werde tlaeste geschut tot Bloxiel gebracht.

[Den xv^en]

Den xv^en ginck men mettet wercken voort ende quam de compagnie van Swieten in tleger. Voorts trocken de 21 vendelen Vrieschen in tvelt omme een waepenschouwe te doen, ende stelden alle haer piecken on drie slachordenen ende alle musquettiers ende schutten in verscheyde vleugelen, wesende in alles noch sterck ontrent 2700 mannen, ende quaemen daer naer weder in tquartier ¹.

1 In een paket, getiteld: ‘Vercheide slach- en togtordres, 1592, 1595 en 1601, genummerd 107/161 (Gr. Will. Lod., N^o 69)’, op het Rijks Archief, vindt men de sterkte, indeeling en opstelling van de Friesche troepen, bij gelegenheid van deze wapenschouwing en van die op den 18den Julij, aangegeven.

[Den xvi^en]

Den xvi^en des morgens vrouch ontrent 2 vuyren vertrock den Heere van Famars met eenige Ingenieurs, geconvoyeert bij 8 cornetten paerden op de straede van Couvoerden, omme den wech te besien, ende hoe verre men het geschut te waeter soude konnen brengen, ende wat middel datter dan soude sijn omme tgeschut ende andere amunitie voorts te krijgen ende op alle de gelegentheyt goet regard te nemen. Noch quaemen in tleger verscheyden treckpaerden ende eenige waegens. Den xvij^en des morgens vrouch quaemen in tleger 42 Vuytrechtsche waegens ende noch een Engelsche compagnie, ende trock het regement van Vuytrecht, sterck 7 vendelen in tvelt omme een waepenschouwe te doen ende stelde haer in een breet slachordre, sterck ontrent 700 mannen. Voorts ginck men mette werken om de stadt seer voort, soe desen als de voorgaende daegen ende begonsten nu heel toe te schieten, overmits de borstweringen rontsomme meest opgeset waeren ende men de drie breschien van onderen op nu al tamelijck gehoocht ende opgebout hadde, doch de grachten heel te ledigen sal seer lange tijt van doen hebben, vuyte wclcken nochtans genomen werdt de aerden daer men mede bout. Ten selven daege werde seer gedisputeert off men voorder soude trecken ofte obbreecken, daertoe veel oirsaecke gaven de resolutie bij de Generaele Staeten genomen ² ende de advertentie van de vergaederinge van den viant in Brabant, doch tegen alle desen stont Sijn Ex^tie seer, niet anders begeerende dan voorts te vaeren.

2 Zie omtrent deze Resolutie van de Staten Generaal de hierachter gevoegde bijlage.

[Den xviij^en]

Den xviij^en werden gedaen een waepenschouwinge van alle de voetknechten, dwelcke alles bij een quaemen ende haer in slachordren stelden ende de

[p. 105]

Vriesche vendelen maeckten drie slachordren ofte bataillons, elck van 7 vendelen, daeraff t’eerste hadde 76 man in thooft ende 12 in de lengte hebbende alles de piecken in t’midden ende de musquetten ende schutten op de sijde, welck bataillon mette overschietende ende officiers sterck was ontrent 950 mannen, het tweede bataillon hadde 68 man in thooft ende 13 in de lengte, sterck mette officiers ende overschietende ontrent 925 mannen, het derde hadde 58 man in thooft ende 12 in de lengte, sterck mette officiers ende overschietende ontrent 730 mannen, het vierde bataillon maeckten de 10 vendelen Engelschen, hebbende 90 in thooft ende 11 in de lengte, sterck mette officiers ontrent 1030 mannen, het vijffde bataillon maeckten de 9 vendelen van tNoorthollants regement (daerover, mits de doot van Dorpe bij provisie commendeerde den Capiteyn Duvenvoorde) 82 in thooft 12 in lengte, sterck mette offiiciers ende overschietende ontrent 1040 mannen, het seste bataillon maeckten 7 vendelen van tregement van Groenevelt, 70 in thooft 9 in lengte, sterck met officiers ende overschietende ontrent 700 mannen, ende het sevende bataillon maeckten 5 vendelen van tregement van Brederode, hebbende 51 mannen in thooft ende 9 in de lengte, sterck mette officiers ende overschietende ontrent 500 mannen, wesende alle deselve sterck in alles ontrent 5875 mannen, behalve eenige gequetsten ende noch eenige die in tquartier van Noorthollant om tselve te bewaeren, gebleven waeren. Dese regementen naer dat sij haer verscheydentlijcke geexerceert hadden in tdraijen, wennen aff ende aentrecken van de bataillons sonder haer ordre te breecken, trocken op den middach elcx weder naer haer quartier. Ten selven daege quaemen te Giethoorn noch vier vendelen knechten als van Vijch, Pruyt ende Schaeff voor tregement van Brederode ende Willem Thoniszoon voor tregement van Groenevelt, dan overmits men op het vertreck stont, werde gelast tot Giethoorn te blijven tottet leger vertrecken soude. Op den achternoen begonst het wat te regenen ende vertrocken de Raeden van Staete weder naer Bloxiel. Op den avont quam den Heere van Famars mette ruyteren weder ende bracht voor tijdinge dat den wech geheel goet was tot Couvoerden toe, dat men mede tgeschut in praemen conste opbrengen, soo hooch als men wilde, dat oick de gelegentheyt van de plaetse voor Couvoerden heel goet is om een leger te moegen slaen, doch dat den wech, tsij te lande ofte te waeter soe verre is van beneden op tot Couvoerden toe, dat men die in een dach niet wel en soude mogen overvaeren ende oick sulcx is, dat, mits naerte van Goer, Enschede ende Oldenseel alle gaende ofte commende scheepen ofte waegens met een groote escorte souden

[p. 106]

moeten een nacht ende een dach geconvoyeert werden, welcke convoyen alle daegen soe om vivres als ammunitie van oirlogen souden te doen sijn ende sulcx ons leger soe soude matteren, dat men noch behoirlijcke approchen, nochte andere exploicten van oirloge wel bequaemelijcken soude konnen doen.

[Den xix^en]

Den xix^en monsterde men meest alle de waegens van tleger, ende werden bevonden 197 Vriesche waegens ende 98 soe Vuytrechtsche als Hollantsche, noch werde gedelibereert op tgeene men voorder aen soude grijpen, eenigen om redenen voors. verstaende, dat men behoort op Grolle ofte eenige andere bequaeme plaetsen te gaen, daer men de vivres beter soude konnen krijgen, anderen ter contrarie drivende dat men op Couvoerden behoirde te gaen als hemluyden best gelegen sijnde ende daer meer prouffijts bij weetende dan bij t’ winnen van de anderen, daertoe oick tendeerden eenige secrete houdinge van den Drost van Couvoerden Ens genaempt. Eyntelijcken werde geresolveert dat men altoes voort naer Swolle trecken soude ende middeler tijt mette Raeden van Staete naerder adviseren ende dien volgende werden geordonneert, dat men op morgen vrouch soude beginnen te vertrecken, insonderheyt soe de wercken van de stadt nu eenichsins in defensie waeren ende begonst men ten selven daege alle preparatie tottet vertreck te maecken. Ende hiermede eyndichde het beleg van Steenwijck, daerinne dat alleen meest te bemercken was, dat men in soe langen beleg niemant vuyter stadt gevangen gekregen en hadde, ofte datter niemant van haer tot ons overgeloopen en was.