Journaal. Deel 1, boek 1

[p. 35]

Van tvertreck van tleger naer de Betuwe.

Den xiij^en Julij, naer dat bevoorens op tvertreck beraetslaecht was, brack hel heele leger des morgens vrouch op, ende begonsten te vertrecken naer Steenwijck, om de stadt te beleggen. Ten selven daege vertrocken de scheepen, omme over tWat naer Blocksijl te commen, ende consumeerde soe in trecken als vaeren den xiiij^en.

[Den xv^en]

Den xv^en arriveerde alle de scheepen te Blocksijl, ende bleven aldaer verwachtende bevel van Sijn Ex^tie, die ten selven daege des avonts was gecommen, met alle tleger, ontrent Steenwijck. Dan soe hij doende was omme de quartieren te begrijpen, quaemen bij hem ettelijcke soldaeten, vuytgesonden bij hopman Gerrit de Jonge ¹, gouverneur van Knotsenburch hem aendienende dat de Prince van Parma tfort van Knotsenburch hadde doen berennen ende besluyten ende dat hij alle sijn volck volgens dede over de Wael schepen, omme tfort aen te grijpen, ende dat hij te dien fyne selffs binnen Nimegen was, ende oick negen stucken geschuts over de Waele gedaen brengen hadde. tWelck Sijne Ex^tie verstaende, heeft geresolveert derwaerts te gaen, ende opdat Verdougo egeen moeyte in Vrieslant en maeckte, heeft Graeff Willem met tvriesche regement naer Vrieslant gesonden.

1 Gerrit de Jonge, een der beste hoplieden van het Staatsche leger, was den 20sten October 1588 tot Kapitein over een vendel van 130 hoofden aangesteld (Commissieboek van den Raad van State van 1588-1591, bl, 52); den 23sten Julij 1590 was hem het bevel gegeven over het ‘fort te Lent tegen Nieumegen’ (Id., bl. 123); later werd hij gouverneur van ’s Gravenweert. Hij stierf den 4den October 1596, waarop zijne kompagnie aan zijnen zoon Diederik de Jonge gegeven werd (Commissieboek van den Raad van State van 1591-1599, bl. 135), en de Overste van Duvenvoorde in zijne plaats tot Gouverneur van ’s Gravenweert werd benoemd.

[Den xvj^en]

Den xvj^en trock tleger buyten Steenwijck omme, om naer Swol te commen.

[Den xvij^en]

Den xvij^en kregen de scheepen tot Blocksijl leggende bevel van Sijn Ex^tie omme op te trecken naer Campen, ende soe voorts naer Deventer, achtervolgende twelcke dselve dien dach meest al quaemen aen de schantse te Kooten ², boven Campen. Ten selven daege quam Sijn Ex^tie met alle het leger rontsomme Swol.

2 De Koterschans, Coterscans of Katerschans, lag bij de buurtschap Kote, aan den IJssel, onder Zwollerkerspel. - De plaats waar deze schans gelegen heeft, is thans tot wandeling aangelegd.

[Den xviij^en]

Den xviij^en quam tleger voor Deventer, omme aldaer de IJsele te passeren, quaemen mede aldaer meest al de scheepen, vande welcke een groot deel dien dach noch voorts seylde naer Zutphen.

[p. 36]

[Den xix^en]

Den xix^en trock tleger over een scheepbrugge voor Deventer opde riviere gemaeckt, ende quam dien dach logeren ontrent Loenen. Ten selven daege vertrocken de reste van de scheepen, ende quaemen een deel voor Doesborch, ende een deel voor Middachten.

[Den xx^en]

Den xx^en quam tleger vast voor Arnhem, ende de scheepen en konslen dien dach mits tquaede weer, ende den contrarie wint niet voorder commen, beneffens datter soe quaede ordre gehouden werde opde treckpaerden (die tleger in tgetal van 130 volchden) bijde geenen die daer de commissie off hadden, datter dien dach, niet een paert bijde scheepen en quam.

[Den xxj^en]

Den xxj^en moste het leger voor Arnhem stille blijven leggen, overmits de scheepen mette schipbrugge noch niet gecommen en waeren, dwelcke met paerden dien dach opgebracht werden tot IJseloort, ende quaemen soe tot Arnhem.

[Den xxij^en]

Den xxij^en werde de scheepbrugge recht voor Arnhem over den Rijn geslaegen des morgens heel vrouch, ende daernaer ontrent halff negen vuyren begonst ’t volck over den Rijn te trecken, te weeten 17 vendelen Engelschen sterck ontrent 1600 mannen, tregement van Groenevelt met 7 vendelen, sterck ontrent 650 man, tregement van Balfour met 10 vendelen, sterck ontrent 900 mannen, tregement van graeff Philps met 6 vendelen, daeronder de guarde van Sijn Ex^tie ende ’t vendel van Famaers, sterck ontrent 700 mannen, tregement van Brederode met 7 vendelen, sterck over de 600 mannen. Ten lesten passeerde noch tregement vanden Graeve van Solms, met 8 vendelen, sterck ontrent 1000 mannen, beneffens noch de compagnie van Cats, die inde schantse opde suytsijde vande brugge geleyt werde sterck ontrent 100 mannen, ende noch seeckere 900 Schotten, die des avonts arriveerden, om de compagnie van tregement van Balfour te verstercken, beloopende alle de infanterie ontrent 5750 mannen. Ten selven daege passeerden noch 16 vaen ruyters, ende de seventhiende te weeten die van Dubois bleeff binnen Arnhem, die metten anderen sterck sijn ontrent 1400 goede weerbaere paerden. Dese trocken alles met malkanderen op seecker eylandeken leggende tegen over de stadt, ende begrepen aldaer haer quartier in tcort bij malcanderen, elcx al advenant sij over de brugge gepasseert waeren, ende logeerden alle de ruyters aen den oever vanden Rijn, ende de reste van dien dach werde doorgebracht met hutten te maecken ende hen te accomoderen, insonderheyt soe het oick desen dach als meer voorgaende daegen seer geregent hadde. Ten selven daege arriveerden in tleger twee bootsgesellen die daechs te vooren vuyt de schantse van Knodsenburch quaemen, voor tijdinge brengende

[p. 37]

dat sij daer binnen noch wel gemoet waeren, ende de schantse hoopten te houwen, soe het eenichsins doenlijk waere, seggende mede dat die van binnen noch egeen gebreck en hadden, ende in last te hebben, binnen Arnhem des nachts ten thien vuyren drie schooten te doen schieten, ende daer naer een vier vanden thooren te thoenen, ende soe daer eenich ontset voor handen waer, noch een gelijck vier te thoenen op den middernacht, ende noch een ander des morgens een vuyre voor den dach. Ten selven daege des morgens begonst de viant met 9 stucken op tfort te schieten, ende schoot ontrent 285 schooten, ende daer naer quam met een groot gedruys ende veel volck aen, als off hij hadde willen stormen, dan en was haer meyninge anders niet dan de gracht met tackbossen te vullen. Die vande schantse hadden alle haer vendelen inne gehaelt, ter wijle men met groff geschut schoot, ende beduchtende dat de viant met gewelt naer den storm mochte commen, hadden seeckere vijff ofte ses stucken geschuts derwaerts gedresseert, ende alle haer roers ende musquettiers last gegeven daer op te chargeren soe haest alsmen de vendelen op steecken soude, ende soe de viant aen quam als voorsz. is, staecken sij hare vendelen op ende chargeerde soe met tgroff geschut als met roers ende musquetten, soe furieuselijck opden viant datter wel twee hondert doot bleven ende seer vele gequetst werden, waerop de viant weder aff tooch. Terstont daer naer demonteerden die van binnen noch drie stucken geschuts vanden viant. Opde voorsz. aenloop bleven onder anderen oick eenige Capiteynen en cheff vanden viant, ende daechs te vooren was noch geschooten Octavio van Mansfelt ¹ van alle twelcke Sijn Ex^tie goede kennisse creech van eenige overloopers vanden viant ende eenige spyen ende anderen die vuyt Nymegen quaemen.

1 Octavius van Mansfelt was de tweede zoon van Graaf Pieter Ernst van Mansfelt, die in dolzinnigen overmoed herhaalde malen op de loopgraafborstweringen heen en weder wandelde en de bezetting uittartte, op hem te vuren. Bij eene zoodanige gelegenheid werd hij met een musketkogel door het hoofd geschoten. (Carnero, Lib. IX, pag. 258.

[Den xxiij^en]

Den xxiij^en werde tleger van Sijn Ex^tie rontsomme geretrancheert, tegens d’opinie van veelen, die achten noodich te wesen om de schantse te ontsetten aende Waele te commen, omme dselve met eenich volck gepasseert sijnde, de viant sijn vivres te mogen couperen, in welcken gevalle de viant van honger soude moeten vergaen, ende dese meenden datde viant bij naest van God almachtich ons gegeven was, met occasie hen te mogen verderven sonder slaen. Dan Sijn Ex^tie ander gevoelen hebbende heeft goet gevonden hier te blijven, ende metter tijt te sien wat d’occasie soude

[p. 38]

presenteren. Insonderheyt soe hij onderrecht was, dat de viant sterck was over de 5000 voetknechten ende 38 cornetten ruyteren, maeckende over de 2100 paerden, ende datde Prince van Parma selffs tot Nimegen was dickwils int leger overvaerende. Ten selven daege quam weder in ons leger een ruyter die om kuntschap vuytgetoogen was, ende bracht voor tijdinge dat hij dvoorsz. drie gedemonteerde stucken weder over de Wael naer Nimegen hadde sien brengen. Desen dach des avonts werden tot een signal voor die van de schantse, als voorsz. is, geschooten drie schooten, ende daer naer een vier van den tooren getoont, ende des nachts noch twee vieren, achtervolgende de last van de vuytgecommen bootsgesellen. Ten selven nacht trock Sijn Ex^tie vuyt met 1000 man te voet ende ontrent 500 paerden, ende maeckte inde Betuwe, ontrent de plaetse daer de viant sijn wachte stelde, een embuscade, in de welcke hij verborch de duysent soldaeten, voor sendende twee vaenen ruyteren, ende d’andere bij hem houdende meynende den viant soe vuyt te locken. Dan alsoe naer lang vertouven niemant vuyt en quam, brack hij de embuscade weder op, in intentie naer tquartier weder te gaen. Maer ettelijcken tijt voort gemarcheert sijnde, vertoende hem den viant van achteren met 6 kornetten ruyteren, te weeten de vaen ruyteren van sijn altese, daer over commandeerde Petro Francisco de Niselli (die mede in affwesen van den Marquis Del Guasto als Generael over de cavalerie commandeerde) noch de vaen ruyteren van Don Alfonse d’Avalos, bastertbroeder (gelegitimeert) van den Marquis Del Guasto. Item de vaen ruyteren van Jeronimo Caraffa, beleyt bij Conte Decio de Manfredi, lieutenant van de compagnie, noch de vaen ruyteren van Paradille, noch de vaen ruyteren van Antonio Guaja, ende de vaen ruyteren van Beajo de Capitiura, hebbende achter haer noch vier vaen ruyteren (daer onder Coradin mede was) heml. van achteren lantsaemelijck volgende. Ons volck dat siende hebben geroupen Arm Arm, ende daer op begonst de viant thooft te bieden, ende ’t voetvolck hebben al haer macht achter seeckere boomen heen geloopen, omme weder naer haer embuscade te commen, waerop onse ruyteren die de viant chargeerden de wijck ofte vlucht genomen hebben, om den viant inde embuscade te locken, ende deden soe veel dat de viant overtrock seeckere enge bruggesken, daer nauwelijcx twee paerden thevens over en mochten, waer naer onse ruyteren weder keerden ende den viant thooft booden. Dan den viant gewaer werdende tvoetvolck dat naer de embuscade met een groot geluyt liep, ende vresende dat men hen den pas couperen soude nam de vlucht, daerop onse ruyteren hen seer heftig tegen hen innelieten,

[p. 39]

in vougen dat de viant niet konnende repasseren tbruggesken, meest geslaegen ofte gevangen werde, te weeten de ses voorsz. compagnien, sonder dat de vier achterste eenige schaede leeden. De dooden van den viant waeren ontrent 50 ofte 60, de gevangenen waeren wel 150, ende de paerden diemen kreech waeren wel 250. Onder de gevangenen waeren dvoorsz. Petro Francisco de Niselli, ende sijn cornet met noch ontrent 50 ruyteren van de selve compagnie. Noch was gevangen dvoorsz. Don Alfonso d’Avalos, ende sijn kornet. Noch dvoorsz. Conte Decio de Manfred, ende sijn kornett. Noch dvoorsz. Paradille, met noch eenen capt. Jaquemo, eelman van sijn Altese, ende veel ander adelborsten. De voorsz. Paradille, hebbende drie schooten door tlijff, is des achternoens binnen Arnhem gestorven, ende alle d’anderen sijn binnen Arnhem in bewaeringe geleyt. Van d’onsen sijn niet dan twee ruyteren vermist, ende ontrent ses ofte seven gequetst, waer vuyt men des te meer Gods wacht kan bespoeren, die ons soe lichtelijck sulcken victorie gegeven heeft, die ons soe in paerden versterckt ende den viant soe seer swackt. Van desen rencontre sijn becommen drie vaenen, die in handen van Sijn Ex^tie gelevert sijn, te weeten de vaene van den Prince van Parma, de vaene van Davalos, ende de vaene van Pradille.

[Den xxv^en]

Den xxv^en werde in sviants leger gesien een seer groote brant als off sij alle haere hutten gebrant hadden, daer op men van onse sijde seer doende was, omme te weeten wat het mochte wesen, ende werde bij eenigen gebootschapt dat de viant weder over de Waele scheepte, in intentie sijn leger op te breecken. Doch en konst men tselve niet volcommentlijcken geloven, om dat eenige meenden dat de viant dat dede om ons volck in een attrap, ofte embuscade te brengen, mits twelcke men goet vont beter contschap te verwachten. Ten selven daege arriveerde in ons leger, de Overste Dorp met ses vendelen voetknechten sterck ontrent 650 man, ende nam sijn quartier bewesten van den Graeve van Solms. Ten selven daege arriveerde noch in tleger de Generale Staeten.

[Den xxvj^en]

Den xxvj^en des morgens quaemen verscheyden advertentien dat de viant over de Waele scheepte ende door trock, ende dat hij des daechs te vooren al sijn geschut al gepasseert ende overgebracht hadde, dat mede hij de heele nacht gearbeyt ende volck over gesonden hadde, hebbende hem in front, daer hij most overvaeren ¹ geretrancheert.

1 Het blijkt hier, zoo als ook reeds door Bosscha (Neêrlands heldendaden te land, I, 298) was opgemerkt, dat van Meteren dwaalt, wanneer hij bij dezen overtogt van Parma over de Waal, een van zijne krijgskundige meesterstukken, van bruggen over de rivier spreekt. Trouwens zoowel Carnero als Campana vermelden zeer duidelijk de overvaart, en de laatste (II, pag. 134) geeft zelfs in bijzonderheden aan, hoe de verschillende troepenafdeelingen bij den overtogt in de ponten ingedeeld waren.

[p. 40]

Ten selven daege ontrent de middach quamen noch in tleger 100 Engelschen gecommen vuyten Brielle, ende ontrent 50 soldaeten van de compagnie van Hopman Assendelft. Ende soe d’advertentien van tvertreck van den viant al even wel continueerden, soe is Sijn Ex^tie ten selven daege vuyten leger op getoogen met ontrent 3000 voetknechten behalve d’officiers, ende ruym 1200 paerden, in intentie noch eenige reste vanden viant, die noch niet gepasseert souden sijn, te slaen, laetende tvoorder volck, ende den Oversten Dorp, metten ritmeester Chinschy ende Etmont in tleger, om dat te bewaeren ende goede ordre op als te houden, ende sijn vuyt getoogen naer Huyssen, omme van daer de brede wech naer sviant leger te hebben, dan soe sij onderwech affdrayden, omme te commen naer de pas daer de viant mochte over scheepen, hebben bevonden, dat daer noch een grachte lach, die mits thooge waeter, dvoetvolck seer qualijcken soude hebben konnen passeren, mits twelcke Sijn Ex^tie daer door gereeden sijnde, ende ontrent de tranchee, die sij op haer pas gemaeckt hadden, gecommen sijnde, heeft ettelijcke ruyteren voorts gesonden, omme te degen alles te besien, die soe naer gecommen sijn, dat sij de wacht van de trancheen, toegeroupen hebben, ende oick het volck sien passeren. Dan overmits sij niet dan ruyteren en waeren, ende men niet gewisselijck en wist hoe sterck de viant noch over dese sijde was, sijn sij weder bij Sijne Ex^tie gecommen, die daer naer vuytgesonden hebbende, eenige, om in Knotsenburch te geraecken, is met alle tvolck van dien nacht weder in tleger gecommen. Ten selven daege is de Gouverneur vanden Briel mede in tleger gecommen.

[Den xxvij^en]

Den xxvij^en ontrent acht vuyren, sijn in tleger bij Sijne Ex^tie gecommen drie soldaeten die in Knotsenburch geweest hadden, annuncierende, dat de viant meestal over was, ende dien morgenstond sijn wachten, rontsomme het fort, opgebroocken hadde. Sijn mede gecommen twee boeren, die vuyte Oeije quaemen, ende tselve seyden. Sijn noch gecommen brieven van Gerrit de Jonge Gouverneur van Knotsenburch van den selven innehout, ende verscheyden soldaeten, die daerinne belegert waeren geweest. Daerop Sijne Ex^tie ontrent thien vuyren weder vuytgetoogen is met gelijck getal van volck als den voorleden nacht, in intentie in tfort te commen,

[p. 41]

ende twee ofte drie stucken daer vuyt te rucken, ende daermede de tranchee van den viant aen te tasten, om noch eenige reste te mogen slaen. Dan gecommen sijnde ontrent halff wech, is hij in tseecker bericht dat de viant al wech was, ende datter niet een meer op dese sijde en was, mits twelcke hij tvolck te voet dede blijven ontrent Elst, ende is mette cavalerie voorts naer tfort gereden, met eenige vande Staten Generael die bij hem waeren. In tfort gecommen sijnde, heeft eenige schooten, door de huysen van Nimegen gedaen schieten, daer tegens die van Nimegen weder eenige schooten schooten. Ter selver tijt was de hertoge van Parma selffs binnen de stadt, in vouge dat Sijne Ex^tie ende hij alleen mette breete van de Wael van malcanderen gescheyden waeren. Daernaer is Sijne Ex^tie met alle het volck opden avont weder in tleger gecommen. Men mach God Almachtich wel bedancken dat hij dese onse saeke, soe heeft doen verloopen, dat een hertoch van Parma, wien nauwelijcx eenige steden ofte continente provincien hebben konnen tegenstaen, ende die daeromme de devise vanden Grooten Alexander usurpeerde, nu met groote schande ende schaede moet vluchten alleen van een fort van Knotsenburch.

[Den xxviij^en]

Den xxviij^en en is in ons leger niet gedaen dan gerust, maer de viant, die een meerder vrese hadde, pretexerende nietemin sijn reyse naer Vranckrijck te moeten haesten, is met alle sijn volck, vuytgeseyt seven vendelen, ende noch eenige die inde stadt waeren, opgetoogen naer Moock, ende de Maesecant toe, blijvende nochtans sijn Altese inde stadt, ende behoudende dvoorsz. seven vendelen buyten de Hoenderpoorte van de stadt. Ten selven daege quam advertentie in tleger dat de viant met groote moeyte aen die van Nimegen aen hiel, omme thien vendelen knechten ende een kornette ruyters inde stadt in garnisoen te laeten, met heur consentement, ende dat die vande stadt quaelijcken daertoe wilden verstaen.

[Den xxix^en Julij]

Den xxix^en Julij heeft Sijn Ex^tie een reveue generael doen doen van ons leger, ende alle de regementen aen enckele vendels over de brugge doen trecken, ende tellen. Onder dwelcke eerst overgetoogen is tregement van Graeff Philps met seven vendelen, daer onder gereeckent de guarde van Sijn Ex^tie, ende de compagnien van Milord Borris ende de heer van Famars. Ende is tselve regement sterck bevonden ontrent 880 mannen. Daer naer passeerde tregement van Balfour met thien vendelen, ende is sterck bevonden ontrent 1275 mannen. Daer naer passeerde tregement vanden Graeve van Solms met negen vendelen, daer onder begrepen het vendel van Kats voorsz., ende is sterck bevonden ontrent 1235 mannen. Noch passeerde het regement van Brederode met seven vendelen ende is

[p. 42]

sterck bevonden ontrent 790 mannen. Noch passeerde het regement van Dorp met ses vendelen, ende is sterck bevonden ontrent 655 mannen. Noch passeerde het regement van Vuytrecht ofte Groenevelt met seven vendelen, sterck ontrent 690 mannen. Ende ten leste passeerde noch het regement vande Engelschen met seventhien vendelen, sterck ontrent 1420 mannen. In vouge dat alle het voetvolck beloopt te saemen noch ontrent 6945 mannen. Twelck noch een groot getal is, gemerckt den langen tijt die tleger te velde gelegen, ende de grooten ende quaeden wech diet gemarcheert heeft. Ten selven daege sijn noch gepasseert ende getelt de seventhien kornetten ruyteren ende is bevonden, de compagnie van Sijne Ex^tie sterck 93 paerden., Voisin 95 paerden, Barchon 100 paerden, Sleyer 139 paerden, Putlis 94 paerden, Balen 117 paerden, Chinsky 78 paerden, Pauls Bax 85 paerden, Marcelis Bax 90 paerden, Du Bois 107 paerden, Etmont 102 paerden, Vuchtenbrouck ¹ 100 paerden, L’espini 79 paerden, Sitnei 55 paerden, Vere 60 paerden, Parker 75 paerden, ende Pouli 66 paerden, bedraegende in alles ontrent 1535 paerden, behalven noch eenige gedevaliseerden, ende absenten ofte vuytgesonden onder Sleyer, Balen, Putlis, Pauls Bax, l’Espini ende anderen leggende. Men soude eenichsins mogen verwonderen, waeromme ’t voetvolck nu stercker bevonden werdt dan opden xxij^en deser, maer den geenen die verstaet hoe seer een tocht swacker is als een reveue, om de meenichte vande moeskoppers ² ende achterblijvers, ofte te laet commers wille, die en sal hem daer van niet verwonderen, ende aengaende de paerden, sijn daeromme meerder, omdat sij mette paerden vanden viant becommen, ettelijcke compagnien geheel versterckt hebben, in vougen dat indien d’absenten present waeren geweest men soude bevonden hebben over de 1600 paerden. In somma is ons geheele leger desen dach noch sterck bevonden, soe te paerde als te voet ontrent 8480 mannen, maer inder waerheyt wel 12000 met soutelaers, vrouwen ende jongens. Naer dat dese reveue geschiet was is elcx weder in sijn quartier getoogen. Ten selven daege sijn vuyt tleger vertoogen

1 Johan van Huchtenbroeck, was na het sneuvelen van den Graaf van Valckensteyn tot Ritmeester over diens vaan aangesteld. (Commissieboek van den Raad van State van 1591-1598, bl. 9.) Hij verliet de dienst in het laatst van 1593 (Id., bl. 72), en werd in 1567 Burgemeester van Utrecht. Twee jaren later trad hij echter weder in krijgsdienst, werd den 28sten December 1599 Kapitein over een vendel voetknechten (Id., bl. 237 verso), en in Januarij 1600 Kolonel over het regement van Utrecht. (Journael van Duyck, V Boek.) Den 22sten December 1601 sneuvelde hij binnen Oostende.

2 Roovers, vrijbuiters.

[p. 43]

ontrent hondert bootsgesellen, die ettelijcke daegen van te vooren vuyt Zeelant gecommen waeren, om weder naer haere schepen te keeren, ende haer in zee te begeeven, omme redenen datmen verstont dat die van Duynkercken in zee waeren.

[Den xxx^en]

Den xxx^en en heeft men in ons leger niet besonders gedaen dan alleen geconsulteert ende beraetslaecht wattmen best aengrijpen soude ende off tbeter waere hier te verwachten ofte elwaerts te gaen, daerinne nochtans niet besonders geresolveert en is, maer best gevonden alsnoch eerst te sien wat de viant beginnen soude, dwelck noch in persoen binnen Nimegen was, ende hebbende sijn volck soe opde maescante als ontrent Duffel ende daer ontrent leggen ende oick noch eenige vendelen vast aende stadt, sonder dat men nochtans konde weeten, off sijn meeninge was tselve voIck binnen de stadt te brengen dan niet, hoewel nochtans binnen de stadt niet en waeren dan drie vendelen knechten van t’oude garnisoen, te weeten den heere van Geleyn, Snaeter ende Jan van Wiert met heur compagnien. Ten selven daege sijn alle de gevangen ruyteren op haer rantsoen vuytgegaen. Ende is noch een gevangen commissaris vanden viant (ofte commis van eenige betaelinge aen tvolck) in tleger gebracht, die gevangen ende gehaelt was bij eenigen onse ruyteren vast bij Ruremonde.

[Den lesten Julij]

Den lesten Julij des smorgens de ruyteren jongens vuytrijdende om voeragie, hebben ettelijcke vrijbuyters vanden viant leggende in embuscade seecker getal vande voeragiepaerden gekreegen dan gesonden sijnde aen Knotsenburch om de passagie te beletten, ende ettelijcke ruyteren uytrijdende, sijn d’meestedeel van die weder gekregen, ende eenige vanden viant gevangen.

[Den 1^en Augusti]

Den 1^en Augusti en heeft men niet besonders in tleger gedaen dan opden naernoen met groote pompe begraeven den Graeve van Valckesteyn, al voor Zutphen geschooten, ende kreech men tijdinge dat den Prince van Parma noch den lesten binnen Nimegen was.

[Den ij^en Augusti]

Den ij^en Augusti en dede men oick niet, maer quam advertentie dat tvolck van den viant meest al dien dach des smorgens vuyt Nimegen vertrocken was, ende daerinne niet gelaeten en hadde, dan het oude garnisoen, dat mede de reste van tvolck al over de Maese was, item dat hij sijn artelerie al aen de Maes hadde doen brengen om op te scheepen. Ten selven daege werde geintercipieert verscheyden brieven meest familierlijck vuyt sviants leger geschreven, meestal innehoudende van tvertreck van Parma naer Vranckrijck, ende dat de Coning van Spangien sulcx wilde hebben. Item was daeronder een liste van oplichtinge die den Coning

[p. 44]

van Spangien in Duytslant dede doen, te weeten 4800 paerden, ende 45 vendelen voetknechten, met partinente benaeminge vande Ritmeesteren ende Capiteynen, ende heure loopplaetsen, welcke brieven toegeschickt sijn den ambassadeur van Vranckrijck, om sijn meester daer aff te verwittigen. Ten selven daege werde genouch de resolutie beslooten, omme naer Nimegen te gaen mettet leger, soe de viant hem wat verder vande stadt begaff.

[Den iij^en Augusti]

Den iij^en Augusti vertrocken de Generale Staeten weder vuyten leger naer den Haege, ende toogen ten selven daege vuyten leger verscheyden ruyteren van verscheyden compagnien, omme den viant soe in Brabant als andersins eenigen affbrueck te gaen doen. Ten selven daege quam noch in tleger Robert Sitney gouverneur van Vlissingen met 2 vendelen knechten. Voorts regende het continuelijck bijnaest dien geheelen dach, ende de nacht daeraen volgende, twelck de soldaeten ende ruyteren seer moeyelijck was, omdat meest al haere hutten sulcken meenichte van waeter niet en conde affkeeren. D’advertentien van tgeheel vertreck van den viant waeren noch seer twijffelachtich, overmits men verstont dat wel tleger meest vertrock, dan dat den Prins noch tot Nimegen selffs was.

[Den iiij^en]

Den iiij^en en is niet besonders geschiet dan gecontinueert dat den Prins van Parma noch selffs tot Nimegen was. Ende hebben de ruyteren seer begonnen te claegen over de continuelle regen, seggende dat sij nootelijcken souden moeten refraicheren ende haer paerden onder dack brengen, ofte het soude geschaepen sijn dat sijse wel alles van sieckten mochten verliesen.

[Den v^en]

Den v^en is tijdinge gecommen dat den Prins van Parma op dien dach smorgens vuyt Nimegen vertrocken was, over den wech naer Venlo, dat hij inde stadt niet gelaeten en hadde dan het oude garnisoen, dat mede veelen die oirsaeck waeren geweest van de revolte van de stadt haer goet packten, om mede door te gaen, als vresende van de burgeren selffs doot geslaegen te worden. Doch waeren noch eenige vendelen knechten voor de stadt blijven leggen, sonder dat men wiste eygentlijck te wat fynen, ende oft was om de stadt te bewaeren ende daer voor te blijven, ofte om naer Vrieslant te gaen met Verdugo. De clachten van de ruyteren overmits de meenichfuldigen regen, hebben meer ende meer gecontinueert. Ten selven daege is tvendel van Pottey in tleger gecommen.

[Den vj^en]

Den vj^en is gecontinueert de tijdinge van tvertreck van Parma, ende voorts van nieus gecommen advertentie, dat de vendelen knechten noch voor de stadt gebleven, mede vertrocken ende Parma gevolcht waeren, dat oick Verdougo, sonder eenige assistentie tegens die van Vrieslant te hebben konnen obtineren, mede vertrocken was. Desen dach beeftet noch

[p. 45]

seer gereegent, ende heeft men mitsdien begonnen te consulteren op tvertreck van de ruyteren. Daer op geresolveert is dat de ruyteren souden verdeylt werden, over de dorpen vande Betuwe, omme ettelijcke daegen onder dack te mogen wesen. Dat mede den geheelen leger metten eersten soude vertrecken naer de Waele toe, in intentie (soe de gelegentheyt vanden tijt ende saecken sulckx gelijde) over de Waele met een brugge te trecken ende de stadt Nimegen met gewelt aen te tasten.

[Den vij^en]

Den vij^en hebben de ruyteren begonnen vuyten leger te vertrecken, naer haer gedestineerde plaetsen, omme voor ettelijcke daegen aldaer te refraischeren, tot datmen (indien de saecke sulckx gedroech) over de Waele soude trecken, in welcken gevalle sij weder alles in tleger soude moeten commen.

[Den viij^en]

Den viij^en is alle het voetvolck op getoogen naer Hoesden ¹ twelck een groot dorp inde Betuwe is gelegen aen den Rijn. Ende sijn alle de schepen nederwarts de Lecke aff gevaeren naer Dordrecht toe, omme van daer weder de Waele op te vaeren naer Hijen ² toe.

1 Met dit Hoesden bedoelt Duyck het dorp Opheusden aan den linker oever van den Beneden Rijn, ten Zuidwesten van Wageningen.

2 Het dorp Hein op den regter Waaloever, even boven Dodewaard.

[Den ix^en]

Den ix^en sijn een groot deel vande scheepen, die des nachts voor bij Dordrecht geseylt waeren gecommen tot ontrent Bommele, maer d’andere die noch inde Lecke waeren, en hebben mits den stercken contrarie wint niet konnen commen tot Dordrecht.

[Den x^en]

Den x^en sijn een groot deel scheepen die voor waeren gecommen ontrent Hijen aen den nieuwen dwersdijck, ende d’anderen sijn voor bij Dordrecht gecommen, sonder veel prouffijts in topseylen te doen, mits den gestadigen contrarie wint.

[Den xj^en xij^en ende xiij^en]

Den xj^en xij^en ende xiij^en hebben de scheepen mettet schut ende scheepbrugge moeten oppaerden, twelck mits den stercken contrariewint lancksaen werck was. Ten selven daege sijn noch eenige scheepen te Hijen gearriveert. Alle dese ende noch eenige volgende daegen bleeff tleger binnen Hoesden, niet anders gewachtende, omme voorts naer stadt te trecken, dan het geschut ende scheepbrugge, niettegenstaende dat eenigen, met weynich redenen Sijn Ex^tie poochden te ontraeden de stadt aen te tasten.

[Den xiiij^en]

Den xiiij^en quam continuatie vande tijdinge die daechs te vooren gecommen was, van dat des viants leger noch ontrent Venlo ende inde Vogedie ³ lach, gedistribueert over de dorpen ende huysen aldaer, mits welcke eeni-

3 De voogdij van Gelder.

[p. 46]

gen, die bij Sijn Ex^tie veel vermochten, hem des te meer ontrieden de stadt aen te tasten, meest al met slechte en eensdeels onwaerachtige redenen.

[Den xv^en]

Den xv^en quam tgeschut scheepbrugge ende de reste vande scheepen boven Thiel, dan was de hefticheyt van terstont naer de stadt te gaen al veel vercoelt, soe om de voorsz. tijdinge, als ontraeden, als oick dat die van Dordrecht, die dit exploict meest roerde, nochte die van Hollant, die veel in desen vermochten, niemant in tleger bij Sijn Ex^tie en hadden, die tbeleggen ende aengrijpen van de stadt seer aen dreven.

[Den xvj^en]

Den xvj^en quam tgeschut, scheepbrugge ende alle de resterende scheepen inde vloote bij Hijen, ende bleeff nietemin tgeheele leger te Hoesden.

[Den xvij^en]

Den xvij^en en werde niet besonders gedaen, dan dat de Advocaet van Hollant in tleger quam ende eenige vuyren met Sijn Ex^tie gesproocken hebbende, is ten selven daege weder vertrocken, naer dat hij soe veel gedaen hadde datter resolutie genomen was de stadt Nimegen aen te grijpen.

[Den xviij^en]

Den xviij^en en is niet besonders geschiet, dan dat op den avont de scheepen te Hijen leggende bevel gedaan werde, dat sij naer Nimegen op seylen souden, achtervolgende twelcke de scheepen hebben begonnen op te seylen, sonder nochtans veel te voorderen omme de slappicheyt vanden wints wille, die niet genouch en was de schepen tegen de stroom op te drijven.

[Den xix^en Augusti]

Den xix^en Augusti quaemen alle de scheepen, het geschut ende scheepbrugge tot boven Oisterholt, ontrent een halff mijl beneden de stadt Nimegen, sonder dat al even wel tleger hem noch vervoerde, soe omme dvoorsz. difficulteijten wille als dattet gestaedelijcken regende.

[Den xx^en]

Den xx^en en geschieden niet besonders, overmits Sijne Ex^tie naer Arnhem vertrock opden lantsdach aldaer. Doch die van Nimegen door de compste vande scheepen wel seeckerlijck vermoedende dattet heur gelden soude, hebben met groote naersticheyt in de stadt gehaelt meest alle tgewas dat noch buyten stondt, ende voorts door gesteecken den dijck die opde westsijde van de stadt lach, omme sulcx twaeter vande reviere, die heel hooch was, inne te laeten loopen over seecker laech lant gelegen tusschen den selven dijck ende de hoochte ofte geberchte leggende ten suyden van de stadt, ende in dier vougen te beletten datmen het geschut vande westsijde niet bequaemelijck opde hoochte en soude konnen brengen. Hebben noch ten selven daege eenige schooten naer de schantse geschooten, daer tegens die vande schantse weder eenige schooten inde stadt schooten. Ten selven daege quam tijdinge dat Verdougo daechs te vooren ontrent Nimegen geweest was met ontrent 1000 mannen, om die inde stadt te brengen, soe

[p. 47]

die van binnen sulcx begeerde. Dan overmits die van binnen sulcx niet begeerde is hij mettet volck weder vertrocken, twelck men vermoet dat hij daeromme gedaen heeft, om dat hij wel verseeckert was dat die van binnen egeen garnisoen en souden inne nemen, ende dat hij (als lieutenant generael met Floyon, of Barlemont van den Prince van Parma) in toecommende tijden geexcuseert soude sijn, soe het quaelijcken mette stadt ginck, ofte dat die bij ons verovert werde. Ten selven daegen hebben meer ende meer voor geworpen gewerden dvoorsz difficulteyten, in vougen datmen weder begonst in twijfel te trecken, off het beter was tleger te doen refraischeren, ende daer naer weder te versaemelen, ofte nu voorts te trecken, twelck met groote hefticheyt bij verscheyden gedreven werde, ende hier toe holp veel seeckere loopende tijdinge die daer quam, dat sviants leger noch alles ontrent Goch lach.

[Den xxj^en]

Den xxj^en sijn dvoorsz difficulteyten met groote hefticheyt weder te berde gecommen, ende hebben soe veel vermoegen, datmen contrarie tvoorgaende resolutie nam, van theele leger op te breecken, omme voor ettelijcken tijt te refraischeren, ende alsdan weder bij een te brengen. Waerinne noch sulcke naersticheyt gedaen werde dat ten selven daege meest alle de patenten vuytgegeven werden, omme te vertrecken. Werden mede alle de vivres scheepen ende soutelaers van voor Nimegen weder te rugge ontbooden omme aen den dwarsdijck bij Hijen, weder te commen, in intentie dat des nachts daer aen alle d’andere scheepen met ammunitie ende geschut soude afdaelen, in vougen dat elck een hem bereyde omme naer sijn garnisoen te trecken. Ten selven daege quam weder in tleger den Advocaet van Hollant, met wiens compste dvoorsz resolutie van opbreecken weder in twijffel getrocken is, met sulcke redenen dat Sijn Ex^tie wederomme begonnen heeft te vacilleren, ende daeromme te meer, dat de gedeputeerden van Gelderlant opden avont oick in tleger quaemen, ende sulck opbreecken holpen tegenstaen, waer door oick geschiede dat noch ten selven daege alle Capiteynen ende Ritmeesteren belast werde noch op s’anderen daechs niet te vertrecken, maer naerder bevel daerinne te verwachten, mitsgaeders de Scheepen die nog ontrent Nimegen waeren van niet nederwaerts te commen voor ende alleer heml. mede daer toe naerder bevel gedaen werde. Werde noch geresolveert dat men alle dselve difficulteyten met huere redenen, mitsgaeders de redenen ter contrarie soude overscrijven aen den Raede van Staete, omme haer eyntelijcke meeninge daer aff te verstaen, wcickc irresolutie meest toequam door ettelijcken die het lang te velde leggen begonst te verdrieten, mitsgaeders datmen niet sulckx

[p. 48]

gedient en was van spyen ende kuntschappen vande eygen gelegentheyt van sviants leger als het wel behoort hadde.

[Den xxij^en]

Den xxij^en sijn dvoorsz. brieven aen den Raede van Staete affgevaerdicht, omme haer meyninge hierinne te verstaen, dwelcke overmerckende de generaele inclinatie die daer was onder meest alle de crijshooffden, omme te vertrecken ende refraischeren, hebben daertoe mede verstaen, soe om de regenachtige dispositie van den hemels wille, als om te sien off men soe den viant soude konnen deverteren ende vande stadt afflocken, mits met particuliere fortsen en eenige andere oirden yetwes vuytrechtende. Daer over men voorts gereetschap gemaekt heeft omme des anderen daechs te vertrecken.

[Den xxiij^en]

Den xxiij^en hebben alle de ruyteren ende knechten begonnen te vertrecken elck naer haer gedestineerde plaetsen, omme te refraischeren, ende sijn de scheepen die aen den dwersdijck waeren de reviere affgevaeren naer Gornichem, ende voorts bevel gedaen aen de scheepen die noch boven ontrent Nimegen waeren, omme van gelijcken te rugge te commen. Ten selven daege ginck Sijn Ex^tie naer tvertreck van alle het volck van Hoesden slaepen tot Arnhem, omme van daer over Vuytrecht naer den Haege te commen, daer hij gecommen is den xxviij^en vande selve maent, ende hiermede eyndichde dese voorn. leger.