Journaal. Deel 1, boek 1

[p. π3]

Eerste bouck.

DAERINNE MEEST VERVAT IS ALLE TGEENE IN DE TOCHTEN ENDE BELEGERINGEN VAN STEDEN ENDE STERCKTEN VAN DE STAETEN WEGEN GEDAEN GEPASSEERT IS TSEDERT DE MAYMAENT ANNO 1591 TOTTEN LESTEN DECEMBRIS 1593 TOE INCLUYS. HOUDENDE NOCHTANS MEEST AL NIET DAN DE NAECKTE EFFECTEN VANDE NOTABELSTE GESCHIEDENISSEN.

[p. pto1]

[p. 1]

JOURNAEL VAN TGENE DAEGELIJCKX GEPASSEERT IS IN DEN OORLOGE DER STAETEN GENERAEL TEGENS DE SPANGIAERDEN ENDE ANDERE VIANDEN VANDE VEREENICHDE NEDERLANDEN.

Corte voor-reeden.

De Staeten Generael der Vereenichde Nederlanden aenmerckende den eenparigen loop van fortuyne die Alexander de Farnese Hartoge van Parma ende Gouverneur generael van wegen den Coning van Spangien in dese Nederlanden gehadt hadde van sijnder aencomptste aen de regieringe totten jaere 1588 toe; mede lettende dat dselve fortuyne tsedert dien jaere begonst te veranderen ende aff te gaen, doordien hij met Vranckrijck vast veel werckx kreech, ende nu haer voelende vuyte swaericheyden ende mutinatien daerinne sij gevallen waeren bijde factien die vuyte regieringe vanden Graeve van Leycester geresen waeren, hebben goet gevonden oick de fortuyne te tenteren ende te sien wat die in heuren regarde soude vermoegen, ende hoe verre God almachtich die soude toelaeten. Ende dien volgende versamelt hebbende eenigen redelijcken hoop volcx hebben die onder tbeleyt van Sijn Ex^tie Graeff Maurits, gesonden naer Bredae, daer sy des avonts in een schip vol turffs in ’tcasteel gedaen brengen hadden ontrent 80 mannen gecommandeert bij Hopman Charles de Herauguiere, dwelcke haer des nachts meester van tselve casteel gemaeckt hebbende, ende Sijn Ex^tie mette anderen den iiij^en martij 1590 daer binnen gelaeten,

[p. 2]

sijn sij alsoe meester vande stadt ende casteel geworden, daer de Italianen met grooter confusie vuyt liepen. Hiernaer verstaende dat den Graeve van Egmont met een goet deel volcx in Vranckrijck geslaegen was hebben inde Maymaent weder een deel van haer volck onder beleyt als boven gesonden naer Nieumegen, die begonnen hebben te maecken seeckere groote schantse genaemt Knotsenburch tegen de stadt over vast op twaeter, ende oick soe lange daer gelegen tot dat dselve in tlaeste van Augustus opgemaeckt was ende naer behoiren voorsien. Terstont daernaer hebben sij een deel van haer volck gesonden naer seeckere twee schantsen die den viant in tlant van Cleeff bij Wesel hadde, op beyde de sijden vanden Rijn, om daer over altoes te mogen passeren, dwelcke sijluyden verovert hebben inde maent van September daer aen ende aldaer becommen wel 8 stucken batterie ende eenige veltstucken. Ende soe tselve volck van die victorie wederquam ende den viant weder in Vranckrijck getoogen was om de faute van den Graeve van Egmont te repareren, is Sijn Ex^tie met eenich volck geruckt voor thuys te Hemert bij Hoesden, ende heeft tselve bij compositie gekregen den xxvij^en Septembris, ende den xxix^en daer aen veroevert de schantse vanden Elshout mede bij Huesden ende die gedaen slichten. Daernaer gecommen sijnde voor de schantse van Creveceur, ende thuys te Heel, heeft hij die mede bij compositie veroevert inden beginne vande maent van October ende niet lange daernaer als opden xij^en October bij appoinctement gekregen de schantse van der Heyde (bij den viant daer gemaeckt tsedert het overgaen van Bredae) ende den xvij^en daeraen de stadt Steenbergen ¹. In alle welcke plaetse de Staeten mede becommen

1 Het nut van de veroveringen dezer sterkten blijkt uit de woorden, waarmede Willem Lodewijk, die aan zijnen vader Jan van Nassau mededeelt: ‘und dadurch die stadt Heuszden (so der feindt mit gerürten heusern und schantzen dermaszen umbgeben hatte das sie gleichsamb belegert waren und nichts weder mit starcken convoy hinein gebracht khöndte werden) gantz frey gemacht und hergegen des feindts stadt Herzogenbusch schier in dieselbe nott gesetzt. Baldt danach ist S. G. für ein ander schantz, so der feindt zwischen Breda und dem Mehr an dem Canal gelegt damit alle zufurh ausz Hollandt möchte gewehrt werden, gerückt, dieselbe gleichfals mit glück erobert, und fürter uff Steenbergen strax zugezogen, damit die Schiffart zwischen Dordrecht und Sehlandt auch befreiet werden möchte, wie dan zu hoffen es solle derselb Ortt, die weil S. G. 18 cartaunen bey sich, nit gegen halden’. (Brief van Willem Lodewijk aan Jan van Nassau, van den 12den October 1590 (ouden stijl). - Archief van Z. M.)

[p. 3]

hebben een merckelijcke quantiteyt van geschut soe van heele als halve canons, mette affuyten ende andere gereetschap daer toe dienende daermede de Staeten niet weynich versterckt sijn, soe om datse te vooren niet veel geschuts (twelke sij inde voorgaende jaeren meest verlooren hadden) om eenige batterie te maecken en hadden, als oick om datse de maniere ofte faetsoen niet en hadden, daernaer men alle affuyten ende andere gereetschap maecken moste, twelcke haere werckluyden vuyt dese veroverden affuyten lichtelijcken geleert hebben. Sijn Ex^tie soude apparentelijck met dese tocht noch wel meer plaetsen veroevert hebben, ten waere hij langerhant gepractiseert hadde een aenslach op de stadt Duynkercken, dwelcke meynende vuyt te voeren is in t’ eynde vande maent van October daerwaerts geruckt, ende alle sijn volck ’tscheep gebracht hebbende tot Oosteynde toe, is van daer te voet voorts getoogen naer Duynkercken nemende den pas voorbij Nieupoort, al waer inde duynen gesien sijnde bij eenen boer, is den selven boer voor haer tot Duynkercken gecommen ende heeft die vande stadt van de comptste vander Staeten volck geadverteert, daer door die van binnen al inde waepenen waeren eer Sijn Ex^tie daer quam, in vougen dat hij niet geraden en vont daer yet aen te grijpen, maer is wederomme getoogen, ende heeft alle sijn volck doen hiberneren. Geduyrende desen winter hebben de voorn. Staeten haer volck alles in ordre doen brengen om mette eerste gelegentheyt weder yet te mogen aen grijpen, voorts alle het veroverde geschut prepareren om daermede eenige plaetsen te mogen beschieten, oick ponten ende andere gereetschap van block ende voorwaegens doen maecken om tselve te lande te mogen brengen soe wel als te waeter. Van gelijcken hebbense mede verscheyden alliantien gemaeckt metten Coning van Vranckrijck ende Navarre, om hen in de begonnen oirlogen tegen Spangien te stijven, ende daertoe hem seeckere merckelijcke quantiteyt van penninghen geleent. Alles om soe te meer den macht van den Hartoge van Parma van haeren hals te weeren ende middel te mogen hebben oick yet vuyt te rechten, te meer soe de Coninginne van Engelant niet alleen daermede wel te vreden was maer oick selffs heml. daer toe versocht hadde. Door dese

[p. 4]

cleyne evenementen de Staeten generael voornt geleert hebbende dat sij de meeste hulpe ende middel van haer selven nemen mosten om haer te helpen, ten eynde sij niet weder en vielen inde swaericheyden daerinne sij ten tijde vanden Hartoge van Alençon ende daernaer ten tijde van den Graeve van Leycester geweest waeren, hebben begonnen vaste middelen te raemen om niet alleen haer crijsvolck ordinarie te mogen onderhouden, maer oick om te mogen vervallen de extra-ordinaris costen vanden leger, ende te dien fijnen geconsenteert de somme van 500 000 gulden (int begin van den jaere) voor de extraordinaris oncosten vanden loopenden jaere 1591 ende voorts ordre gestelt dat een goet deel van dien soude gelevert werden in cruyt ende scharpen, met andere toebehoiren van tgeschut, dat oick een goet deel van dien daegelijckx inden leger soude aen gelde gesonden werden, om daer aff de daegelijcxe voorvallende behouften te betaelen, ende insonderheyt den soldaeten die mette schuppe ofte andersins eenige wercken ofte arbeyt in tleger souden doen, ten eynde men die mette reede betaelinge tot sulcx te beter soude mogen gebrengen, tsij om schantsen te maecken, quartieren te verseeckeren, ofte approchen voor eenige steden ofte sterckten te doen. Ende ten laesten hebben geordonneert dat de reste van tvoors. consent soude verstreckt werden aen innecoop van deelen balcken ende schuyten (om een scheepbrugge daer aff te maecken ende oick inde beddingen van tgeschut ende andere approchen te mogen gebruyckt werden) ende tot betaelinge van schiphuyren, wagenhuyren, ende peerdenhuyre, ofte eenige andere extraordinaris lasten. Ende sulcx alle mogelijcke ordre gestelt hebbende op haer crijsvolcke, ende den Treyn van de Artelerie, ende vande vivres, hebben Sijn Ex^tie voorders het vuytvoeren vande saecke bevoelen ende te dien eynde hem Generael del campo gecontinueert, ende alle andere officieren vander oorlooge gelast hem te obedieren. Ende hebben hiermede verwacht de soete tijt om dan haer macht, tot yet te doen, te velde te doen brengen, daertoe sij de prouffijtelijcxste achten de exploicten op Zutphen ende Deventer, om datse voor den viant die in Vranckrijck was verde vande hant waeren, ende voor haere saecke ende stant seer veel

[p. 5]

importeerden. Wat daer op voorder vuyt gevoert is, hoe ende met wat middelen, sal hiernaer in tjournael niet alleen van dese plaetsen, maer van veele anderen ten genougen verclaert werden, die alles meest soe affgeloopen sijn, dat niet alleen de Staeten generaal voornt., maer oick alle innegesetenen van de Vereenichde Nederlanden God almachtich van sijn gegeven ende verleende victorien sonderling hebben te dancken, want het wonderlijcke wercken sijn die Hij thaeren voordeel met sijn starcke arm in corten tijden gewrocht heeft, ende heml. die te vooren bijnaest van benautheyt versmacht waeren, weder ruymte gegeven om haeren adem te verhaelen, ende haer saecke tegen heuren viant te verseeckeren, jae middel gegeven om andere monarchen heerlijcken te mogen assisteren als vuyt volgende deductien verstaen sal konnen werden.