|
| |
| |
| |
IV.
Terwyl dit alles in Anna's arme wooning gebeurde, greep er, niet verre van daer, in eene tamelyke fraeije wooning in de.... straet gelegen, een tooneel plaets van eenen geheelen anderen aerd. De lezer gelieve ons aldaer te volgen.
In eene benedenkamer dier huizing zat, in eenen leunstoel, een man, in diepe gepeinzen verzonken. Het was de heer, dien wy reeds hebben leeren kennen in de S. Jakobskerk. Wy zullen hem den naem van Van Loover geven.
Zoo als wy gezien hebben, had hy de kerk verlaten, omdat het zien van Frans en Jefken hem had ontsteld; doch, in plaets van, als naer gewoonte, eene morgend-wandeling te kunnen doen, vond hy zich genoodzaekt dadelyk huiswaerts te keeren. Dáér had hy zich in een' zetel laten nederzakken.
| |
| |
En thans, thans zat hy met het hoofd zwaermoedig in de hand; zyn linker arm leunde op de tafel, terwyl zyn regter magteloos op zyn schoot hing. Diepe kommernis was op zyn bleek aengezicht uitgedrukt: Het scheen dat een inwendig leed hem fel moest folteren. Soms gleed eene droeve traen, welke hy moeijelyk bedwingen kon, over zyne wangen, en die traen viel glinsterend op de mahoni-houten tafel waerop hy leunde. Vaek ook steeg een bange zucht uit zyne borst op: het was alsof die zucht uit het diepste zyner ziel opklom.
Eensklaps sprak hy, geheel ontroerd:
- O, die droom was ysselyk!... wat armoede!... wat lyden heb ik gezien!... en, zou dit alles waerheid zyn? zou dit wel wezenlyk bestaen?... Ach! indien dit zoo is, waer is dan Gods regtveerdigheid?... waerom bestaet er geene gelykheid onder de menschen? waerom is deze zoo ongelukkig, terwyl gene zich in wellust en genot baden kan? Is God dan niet ons aller vader en zyn wy allen zyne kinderen niet?.. Maer wat zeg ik: Gods alvoorzienigheid heeft het alzoo geschikt; want, zou de wereld anders wel bestaen kunnen? zou de eene mensch wel voor den anderen willen onderdoen? O neen! en toch wie van beiden is het meest te beklagen? Is het niet de arme? want, is hy niet een verlaten en uit de maetschappy gebannen schepsel? is hy niet een zwerver op den aerdbodem? wordt hy niet geboren, met de kenmerken des ongeluks op het voorhoofd geprent? en, is hy van de wieg af, niet bestemd om de slaef te zyn zyner medemenschen, de
| |
| |
ryken? Doch waerom heeft de ryke geen medelyden met zynen rampzaligen broeder? is de ryke dan niet de afgezant des hemels, door de Almagt op de wereld geplaetst, om aldaer den vrede te doen heerschen en de goederen die de aerde voortbrengt aen de menschen uit te deelen? Maer is myne eigene handelwyze wel geregeld naer myne woorden? O, neen! duizendmael neen! ik ook ben, tot hier toe, ongevoelig geweest aen de kreten en jammerklagten der ongelukkigen! ik ook ben een wreedaerd!... Liever dan myne broederen in den nood by te staen, verteer ik myn geld in vermaek, te midden van eenige vrienden, vrienden die my misschien slechts toegenegen zyn, omdat ik ryk ben!... Ik heb vreugde gesmaekt: Ja, maer vreugde die kortstondig was, vervloog als de rook, niets van haer zoet achterlieten dikwils zelfs pyn en ziekte voor gevolg had; en nogtans ik had eene lange en innige vergenoeging kunnen genieten, met goed te doen aen mynen ongelukkigen medemensch! O, waerom heb ik dat niet eerder begrepen?... Welaen! myn voornemen staet vast. Het is uit met feest en avondparty!... O, kon ik die twee lieve kinderen nog eens zien!... zy waren misschien zoo diep ongelukkig!... Zy, zy waren het, die my in myn droom zyn voorgekomen en wier beeldtenis my immer vóór den geest zweeft!... Ach, die droom!... zie ik mag er niet aen denken, want dan zou ik in den grond zinken!... Maer... is misschien al hetgeen ik in myn' slaep zag, slechts niet uit ylhoofdigheid voortgesproten? want myn geest was afgemat. Mogelyk ook heeft God my, in een
| |
| |
droom, zyn wil doen kennen en my aengewezen hoe ik een beter gebruik van den overvloed myner schatten kan maken, met ze uit te deelen aen menschen, die misschien van honger en koude sterven; want de winter is streng en er is veel armoede! O, wat er ook van zy: die schrikkelyke droom doet my het koude zweet uitbreken!... - En nu verzonk hy in diep nadenken.
Inmiddels was eene vrouw het vertrek binnen getreden, en had de laetste woorden des gefolterden afgeluisterd. Die vrouw was de kamenier des heeren Van Loover. Dezes huisgezin was slechts samengesteld uit eene dienstmeid en de binnengetreden juffer, het overzicht hebbende van het huishouden. Die kamenier was eene hooveerdige en listige vrouw, ofschoon juist niet kwaed van aerd. Zy was tamelyk wel gevormd en schoon. Zy hoopte niets meerder dan eenmael de echtgenoote te worden haers meesters en zocht derhalve, op alle mogelyke wyzen, hem te behagen. Zy had, zooals wy zegden, de laetste woorden haers heeren gehoord; doch, derzelver zin en beteekenis begreep zy niet. Er lag voor haer een geheim in dezelve besloten en dadelyk had zy het voornemen gevormd van met list achter de waerheid te geraken.
Na eene poos, naderde zy stil tot Van Loover en vroeg met gemaekte verwondering, eene geveinsde belangstelling en met zachte stemme:
- Hoe komt het, mynheer, dat gy uwe gewoone wandeling niet doet? zyt gy ongesteld?...
| |
| |
Die woorden trokken den lyder uit zyne mymering. Hy antwoordde:
- Ik ben reeds uitgegaen, Louiza, doch ben ras moeten terugkeeren, want ik voelde my niet wel te pas.
- Het is misschien slechts het gevolg der onrust waerin gy verkeerd hebt om alles voor het gegeven avondfeest te regelen; doch, nu alles is uit den weg geruimd en gy wederom rust kunt genieten, zal die ontsteltenis weldra verdwynen - merkte de jonge vrouw op.
- Het is mogelyk, Louiza, alhoewel ik dit niet geloof. Wat er ook van zy, in het toekomende zullen wy dit trachten voortekomen.
- Wat wilt gy zeggen, mynheer?
- Dat ik geene avondpartytjes meer geven zal; maer de rust boven alles beminnen.
- O! dit is toch geen ernst, mynheer. Geene avondfeesten meer geven! dit meent gy niet!... - viel de juffer lachend in, hare handen te samen slaende.
- En dit heb ik nogtans besloten - was het nadrukkelyk antwoord.
- O, mynheer, - hervatte Louiza, - dan geloof ik dat gy het u welhaest berouwen zult en van uw voornemen afzien; want, het leven zal u een last worden omdat uwe dagen te eentoonig zullen voorbygaen. Te meer ik denk dat de gewoonte meestal eene tweede natuer is, waervan men zich moeijelyk ontmaekt.
| |
| |
- Gy hebt misschien gelyk; doch, ik wil de proeve doen.
- Maer ik kan niet begrypen, wat u toch tol die beslissing mag gebragt hebben. Is het de vermoeijenis?... Ik wil bekennen dat, na het vermaek onze zinnen heeft gestreeld, of na eene hevige geestuitspanning, men dikwerf als dezelfde mensch niet is. Men is alsdan afgemat; men is droefgeestig; men mymert; men droomt van wonderbare dingen... - Louiza drukte op deze woorden en daer zy zag, dat dezelve indruk op haren meester maekten, ging zy voort: - Soms komen ook akelige verschynselen zich voor onzen geest vertoonen; maer, dit alles is ligt en klein in vergelyking met de vergenoeging die men smaekt, als men denken kan aen het genot dat onze harten heeft gestreeld en dat nog onophoudelyk voor onzen geest zweeft... en ook, de vreugd is wezentlyk, terwyl de droomen slechts hersenschimmen zyn.
- Wat zegt gy, Louiza, hersenschimmen?
- Ja, en meest al begoocheling en leugentael.
- En zeker dikwyls waerheid ook.
- Nooit.
- Gy spreekt al te ligtveerdig, Louiza; gy antwoordt zoo stellig, alsof gy de zaek zoo maer in eens beslissen wildet, en gy weet nogtans, zoo wel als ik, dat het reeds lang bekend en bewezen is, dat de droomen dikwerf voorgevallen of voortevallen gebeurtenissen voorstellen. Gy weet dat ze vaek den grootsten invloed hebben op des menschen leven. Welnu! hoe kunt gy
| |
| |
dan nog derzelver wezentlykheid en waerheid betwyfelen? Voor my, ik ben er lang van overtuigd en heb er heden nog de ondervinding van. Ja, Louiza, verwonder u niet over myne woorden. Ik ook heb een droom gehad, den nacht zelven van het laetste avondfeest, en die droom was verschrikkelyk. Nog immer zweeft hy vóór myn geest en zal ook eenen merkelyken invloed uitoefenen op myne overige levensdagen, weinig in getal of talryk; het is om het even, die droom heeft my op de gedachte doen komen van myne dagen voortaen in stille vrede en het beoefenen der weldadigheid voort te eindigen. O kon ik de nare verschynselen die ik zag, uit mynen geest bannen, ik zou blyde wezen, want nu, nu ben ik onsteld en kan geene rust vinden.
- Gy verschrikt my, mynheer. Gy wekt myne nieuwsgierigheid op: Is het dan die droom die u ziek maekt?... - sprak de jonge vrouw met geveinsde deelneming, zoekende de oplossing van het geheim te verhaesten.
- Die droom? vraegt gy, Louiza!... O, ja die droom! Maer nooit heb ik akeligere vertoogen gezien, dan dien nacht, nooit schiep myne inbeelding somberer tooneelen!... O! wat al armoede!
- Goede hemel!... en mag ik weten wat gy in uwen slaep gezien hebt, mynheer? - vroeg de freule, wier nieuwsgierigheid een schyn van belangstelling kreeg.
- Voorzeker. Doch zie, Louiza, indien ik u afschilderen kon, wat ik zag en gevoelde, dan zou uw hart van droefheid overloo- | |
| |
pen. Myne woorden echter zyn daertoe niet krachtig genoeg; ik zou er u slechts eene koude en levenslooze schets kunnen van geven en...
- O spreek, mynheer: Leg my uw' droom uit, zooals hy u thans voor het geheugen staet; laet my kennen wat gy gevoelt; ik bid u?...
- Welaen ik zal zulks poogen te doen, - sprak van Loover, - luister:
- Het was avond. Het weder was streng en koud. Ik stapte door de straten onzer volkryke stad en op myn weg ontmoette ik arme menschen by honderden, die, beschaemd om by dage hun brood af te bedelen, in de duisternis rondzwierven om, onbekend, van hunnen ryken medemensch eenigen bystand te erlangen. Doch, hoe werden zy onthaeld! Hier, vroeg er een eene aelmoes aen dezen of genen welhebbenden voorbyganger, en al deze, verre van hunnen broeder eene milde hand toe te reiken, verweten hem zyne lui- en vadsigheid en snauwden hem barsch toe: Pak u voort! het is uwe schuld dat ge ongelukkig zyt!... gy kunt werken!... En dáér, aen eene prachtige wooning, waer duizend lichten flikkerden, waer de wyn, by beken, over het tafel stroomde, waer gulle kout en blyde lach de genoodigden vervrolykten, waer de vedel ging, waer het feest was, dáér stond een bedelaer aen de poort, smeekend, om de brokkelingen van tafelbrood; en men aenhoorde zyne bede niet; men aenzag hem als een kwaeddoener en, als een hond, joeg men hem weg.
| |
| |
Ginds, by het schouwburg, waer liefde en haet, vreugd en smart, heil en ramp op het tooneel nagebootst worden, dáér bevond zich een hoop arme behoeftigen, welke, niettegenstaende dat zy ieder oogenblik gevaer liepen van onder de voeten der peerden vertrappeld of onder de wielen der rytuigen verbryzeld te worden, eenige leniging in hun rampzalig lot van de ryken afsmeekten, en, geen enkel dezer, voelde zich geroerd by die sombere weeklagten; geen enkel voelde eene traen van medelyden onder zyn ooglid biggelen, by het zien en overdenken van het wezentlyk ongeluk zyner ongelukkige broeders. En die ryken nogtans hadden zich geschokt gevoeld, hadden geweend, by de styve en koude voorstellingen des onheils op het tooneel!... Verder, dáér vielen de kinderen door koude en honger afgemat op de killige steenen neêr en gaven den laetsten snik. De moeders bezweken met hare tedere wichtjes aen hare verdroogde borsten, en, niemand was dáér om haer ter hulp te komen.
Eensklaps kwam er verandering in het gezicht myns drooms. Ik bevond my in de armste wyken der stad. Eene koude rilling liep my aldaer over het ligchaem. Niets trof myn oog daer aen dan ziltige en naekte muren en ruwe bedsteden, waerop de inwooners dier sombere verblyven, hunne verstramde ledematen konden neêrstrekken. Het jonge kind stond bleek van honger en met bekreten oogen aen den schoot zyner droevige moeder; de zoon, zat, met de wanhoop in het hart, op eenen steen, by zynen braven gryzen vader, dien hy langzaem moest zien weg- | |
| |
sterven, zonder hem te kunnen helpen; de dochter weende by de legerstede harer arme zieke moeder; de moeder smolt in tranen weg by de wiege haers stervenden kindjes; de vader des huisgezins trok zich wanhopig de hairen uit het hoofd, omdat hy geen werk had en zyne vrouw en kinderen van honger schier moest zien sterven. O! ik hoorde, ik zag van alle kanten niets dan de angstige kreten der jonge kinderen, de klagten der dochteren, de tranen der moeders, de zuchten en wanhoopskreten der zonen en vaders.
En, al wat ik zag verdween weêr eensklaps voor de oogen myner ziel. Er deed zich nu een nieuw tafereel op: Het was eene kleine, donkere en ledige kamer. In een hoek derzelve, lag op een bed van strooi eene jonge vrouw in doodsgevaer. Die vrouw was moeder: Zy had twee kinderen, haer eenige schat op aerde. Alle drie hadden zy koude en de honger verscheurde hunne ingewanden... Het stervensuer der kranke naderde... zy ging den laetsten adem uitblazen. Eensklaps smeekten hare kinderen haer om brood... die kreten doorstaken haer moederhart - zy gilde! De kinderen zegen afgemat op den vloer... Moeder en zoontjes gingen bezwyken!... O! by dit gezicht, was ik byna geen mensch meer gelyk; ik beefde, deinsde verschrikt achteruit, weende, sprak troostende woorden, viel uit in scheldwoorden tegen de samenleving, doemde het menschdom; eene doode rilling liep over myn ligchaem: ik snelde de ongelukkigen ter hulp, doch op dit oogenblik werd ik wakker; myn droom was uit, en
| |
| |
ik weende bitter. Die droom, Louiza, heeft diepe sporen na zich gelaten in mynen geest en de invloed welken hy op myn hart heeft uitgeoefend, is zoo groot, dat ik voortaen, verre van het overtollige myner inkomsten in feesten te verteeren, hetzelve zal gebruiken om der ongelukkigen armzalig lot te verzachten. En - zeg my, Louiza, voelt gy u niet getroffen door het verhael van al dien rampspoed? Hebt gy geen medelyden met die ongelukkigen?
- O, ja! mynheer; want, uw droom is ysselyk geweest. Maer zou het lyden en de armoede der behoeftigen wel inderdaed zoo groot zyn? Ik weet, er zyn veel arme menschen; maer zie ook eens hoeveel uitdeelingen van eet- en brandwaren er dagelyks geschieden en hoeveel er door iederen ryken in het byzonder, elken dag, wordt uitgereikt!
- Dit is waer, Louiza; maer wat kan die kleine onderstand aen zoo veel volks helpen? Het zyn in 'talgemeen slechts degenen, die niet beschaemd zyn hun brood te vragen, welke uit al die uitdeelingen voordeel trekken, doch, deze zyn de waerlyk ongelukkigen niet. De eerzuchtige werklieden en zy allen die hunnen nood niet durven kenbaer maken, zyn slechts de lyders. Hoeveel zyn er niet, die van iedereen verlaten zyn? hoeveel sterven er zonder hulp of bystand? hoeveel worden er niet verstooten als niet arm zynde, zonder dat men onderzoeken wil of ze waerlyk de speelbal niet zyn van het lot? hoeveel worden er niet gevonden, wier zuchten te zwak zyn om tot onze ooren optestygen, en,
| |
| |
tot wien wy niet gaen willen, opdat wy hunne weeklagten zouden kunnen hooren? hoeveel schamele huisgezinnen tot den laetsten graed van armoede gekomen, zyn er niet welke men niet bystaet, omdat men ze niet kent?
- O! zie, indien men de diepte hunner armoede peilen kon, men zou tegen zich zelven verontweerdigd en vertoornd wezen, het zich zelven euvel aenrekenen en zich van wreed- en ongevoeligheid beschuldigen.
- Maer veronderstellende, dat dit alles waer zy! hoe kan men ongelukkigen troosten wier noodlot men niet kent?
- O, Louiza, men kent hun lyden niet, omdat men het niet wil weten! men vreest er zelfs van te hooren spreken; men verwydert de rampzaligen, en, ze verstootende, ontmaekt men er zich van; men vergeet ze - en hoe groot hunne rampen ook zyn, men wordt er allengs ongevoelig aen. - En gebeurt het dat men hun eene weldadige hand toereikt, dan toont men hun meest al een zoo streng en ruw gelaet, dat eene weigering hun minder hard zou vallen dan eene zoo drooge milddadigheid. Is dit alles wel regtveerdig, Louiza?... Neen, neen! er moet na dit leven, een ander leven en een oordeel zyn, waer de eene mensch beloond en de andere gestraft worde; want, zoo dit niet ware, ik vraeg het u, waer zou Gods regtveerdigheid dan te vinden wezen?... O wee! den ryke die zynen noodlottigen broeder niet bystaet! wee hem! en wee my!... want ik ook ben pligtig! ik ook, heb tot hier toe aen mynen rampzaligen medemensch niet
| |
| |
gedacht; ik ook, heb niet gevraegd of hy in nood was! Edoch, voortaen zal ik hem bystaen. - Ja, van morgen af, Louiza, zult gy de arme wooningen bezoeken en de schamele menschen helpen. En ik!... O kon ik die kinderen nog eens zien!... vond ik ze morgen wederom in de kerk!... Ach, myn God!... Maer, myn hoofd brandt, ik heb lucht noodig, ik ga uit!... Geve God, dat ik die knaepjes ontmoete!... - Hy rigtte zich op, ging in gepeinzen verzonken de kamer uit en verliet weldra zyne wooning.
En Louiza? - Zy bleef schier beweegioos zitten denken; zy kon zich, over al hetgeen zy had gehoord, geene opregte gedachte vormen.
|
|
Auteursrechtvrij