Luizenjournaal

Tocht langs de rivier

James: Veel platter lijkt het land dan vanaf de paarderug, en de rivier lijkt smaller. Ik loop nog, ik kijk nog in een dikke stille wereld, alles traag. Traag kom ik in die dikke wereld vooruit.

Daarstraks was de rivier toch nog erg vol, zo vol als op een marktdag. Lichamen tot de helft in het water of tot de kop, wadend, struikelend, briesend, blaffend, schreeuwend, alles zich voortbewegend naar de overkant. Als die boomstam er niet geweest was, als een beest dat met een norse kop op ons

[p. 79]

inramde, dan stond ik hier nu niet op mijn bloedende voeten, zonder paard.

Het paard is weg, en het hele span weg: de ossen, de wagen en de zakken met meel. ‘God heeft gegeven en God heeft genomen,’ zei Mary terwijl ze met kletsnatte rokken op de oever stond te bidden.

- Altijd is het God. Eerst dat drijfzand, waardoor we in dieper water moesten. De oude man was meteen al over boord gegaan en scharrelde als een kreeft naar een klusje struiken die midden in de rivier op een eilandje groeide en bleef hangen tussen de takken. Je denkt: Die ouwe kan niks meer, heeft geen benul meer, maar opeens zit hij levend en wel tussen die struikjes. Dat het water zo koud zou zijn had ik niet gedacht, het beet me tot op mijn gebeente. Ik probeerde de ossen nog in de koers te houden terwijl die boomstam tegen de wagen aanramde zodat de hele zaak scheef op de stroom kwam te liggen. Tussen de berghellingen van hard water schreeuwde ik naar Mary: ‘Spring van de bok.’ De wagen begon vol te lopen en zoog de ossen met zich mee. Modder voelde ik onder mijn voeten, een soort schuifelende, zuigende brij en ik dacht: Nu komt het voor jou ook: de zwarte engel die spreekt zonder mond, doodskou. Een muur van een golf sloeg op mij neer, maar later keek ik toch weer met mijn ogen boven al dat water uit en ik zag de ossen met stijve poten als speelgoedbeesten op hun zij liggen wentelen achter de wegdrijvende wagen aan met alleen nog een wit perplex geglinster van een oogbal in hun kop. En Mary's hond, dat bespottelijk arrogante kreng zat op een losgeslagen boksteunsel, de voorpoten stram naast elkaar. Het geval bleef nog even drijven en draaide laverend rond de verdrinkende ossen, duwend tegen een van de snoeten en de hond vond het nodig om met een scherpe kef dat halfdooie beest aan te blaffen. Wlop, weg was alles. Alles slokte de rivier door zijn lange slokdarm, dat kreng zwom nog even zenuwachtig rond. Ga maar op de bodem zoeken naar je kluif, dacht ik. Mijn ogen zochten het paard,

[p. 80]

zagen Mary schreeuwend op de oever, het wentelen van de osselijven. Gewriemel, gebeweeg in doodsstrijd zoals in een zak met pasgeboren katten die je gaat verzuipen, ik leunde met mijn lichaam tegen het water, mij langzaam loswadend, lostrekkend van haar zuigmond. En met alleen maar het idee: het paard. Met mijn knieën nog in de rivier, bleef ik staan voor het geval dat het paard ergens was en ik het bij de kop kon grijpen of naar mij toe kon praten met klokkende keelgeluiden. Iets zwarts en glanzends in de rivier deed mijn hart vuistdik opspringen.

Met een zweepslag over zijn rug had ik hem weggejaagd van het drijfzand, het touw dat ik met een losse dubbele knoop had vastgemaakt aan de stijl van de bok had ik losgetrokken en achter hem aan gegooid. Zijn naakte hoofd ging onder en dook weer op, zijn muil met gele tanden, met de scherpe oren plat in de nek, net zo gestroomlijnd als het water zelf... Die redt zich wel, dacht ik. Het was als een rustpunt in al dat krankzinnige gegolf en geslik van water, als een punt van kracht, van zekerheid. Hij scheen een soort verhoging te hebben gevonden en kwam met rukkende bewegingen boven de golven uitgestegen, snuivend met zijn wilde hoofd, verder plonzend, ongelofelijk snel. Toen de boomstam kwam dacht ik: Die is al ver genoeg weg om te worden meegesleurd.

Je wist niet dat je lijf zo zwaar kon zijn, je benen zijn steeds overgegaan in de schoften, de benen van het paard. En al dat water klotsend in de duisternis van je ingewanden, koud en wurgend. Je hikt, je boert het water omhoog. - Ik iets van jou, jij iets van mij, zegt de rivier, we hebben geruild. Ik heb je een buik vol watervlooien gegeven, vol larven, eieren, groeisels, levend nog. Je braakt, ondankbare hond.

Je ziet gieren zweven boven de rivier. Het was immers zo druk als op een marktdag, er is vers vlees, als de rivier niet alles voor zichzelf houdt, dan ligt er wel ergens een kadaver in een zandige bocht tussen het bruine schuim. Je laat de modder uit je laarzen lopen, je kijkt naar de laatste stuiptrekkingen van de ossen, waarvan af en toe nog eens een

[p. 81]

kop boven water komt, maar ze komen niet los van de disselbomen en de wagen die hen naar beneden zuigt. - Je kan net zo goed naar kakkerlakken kijken of naakt geboren muizen, je voelt geen enkele verwantschap met dat daar. Een bijna verwondering onstaat in je, een fladderende poging van je gevoel, alsof iets rukt en trekt aan het korte draadje van je memorie, - maar daar blijft het bij.

Je oren zijn nog doof, gevuld met water. De oren van het paard hebben je altijd berichten doorgegeven, stonden in verbinding met onzichtbare dingen, het schreeuwen van dieren, rollen van stenen, kloppen van hoeven, met de wind, de onheilstekenen van de aarde. Je loopt verder, je roept, fluistert in die dikke stille wereld. Nu je niets kunt horen, kan het paard als een schim aan je verschijnen, onverhoeds je naderen van achteren. Een grote adem in je nek, lippen die langs je schouders naar je oren omhooghappen, een groot berookt oog dat niets lijkt te zien, maar dat diep in zich een smeulende vonk bergt van genegenheid, van alarm. Een oog als een verzoeking. Het ziet je en ziet je niet, het kijkt door je heen, je ziende van uit een andere onzichtbare wereld, waarin alles kwikzilver is en demonie. Hoe vaak heeft je hand de schouder gestreeld, de gespannen boog van de nek, voelend het hete leven dat naar je overkwam. ‘Laat hem snijden,’ zeiden de mensen, ‘hij zal handelbaarder zijn.’ Je voelde de afgunst in hun woorden. Je eer, je manlijkheid zit in het paard verdisconteerd: een hengst tussen je benen, een zwart gevaarvol wezen, huid aan huid zodat jouw zweet zich mengt met het zijne en samen langs je benen loopt. ‘Hebben we soms geen fokhengst nodig in Zion?’ vroeg je, terwijl je het paard vlak voor hun voeten liet dansen.

Maar de oever aan de overkant van de rivier is te steil, daar kan hij nooit tegenop zijn geklauterd. Waarom zweven die gieren daar? Straks eten ze hem de darmen uit zijn lijf nog voor hij dood is. De sidderende huid, de kloppende aderen op de buik. Je hebt zoveel paarden dood zien liggen, ze bieden altijd hun buik het eerst aan, ze worden een en al buik en laten hun platte hoofd in het stof liggen. Is hij het middelpunt van die cirkels? Maar je kunt niet naar de overkant komen, de rivier ligt tussen jou en dat waar de gieren boven cirkelen. Misschien is het niets dan een dode wolf. Misschien ligt hij daar met

[p. 82]

een gebroken been. Je zeult jezelf tegen een heuveltje op. Kan je iets zien? Wanneer hij daar ligt met een gebroken been moet je het mes in zijn slagader steken zodat al die tedere panische duisternis smelt en wegstroomt. Je eerste paard is als je eerste vrouw, de eerste keer resoneer je het hevigst, het diepst.

Maar wie spreekt daar van vrouwen? Vrouwen zijn meer als schapen, taai en eigenzinnig, kijkend naar je met lichte nieuwsgierige schaapsogen. Ze zijn altijd dichtbij, hun onverklaarbaarheden zijn onverklaarbaar omdat er niets te verklaren valt, omdat alles plat is zoals de ondiepe schaapsogen in de platte koppen vol domme hilariteit, niets dan willekeur uitdrukken en taaiheid.

Je loopt nog, je vecht tegen struiken die hun takken tegen je in kruisen en terugveren om je een slag van achteren te geven. Hier kan het paard niet zijn, het moet de open vlakte zijn in gegaloppeerd of meegezwommen zijn met de stroom, te snel, te ver voor jou. En vannacht zullen de wolven achter hem aan jagen. Wat drijft daar in de rivier? Een opgezwollen kreng van een schaap. Vroeger zwommen wij in de rivier met een luchtgevulde varkensblaas onder iedere oksel. Ga je mee naar de rivier? vroegen wij aan elkaar. Er ligt een snoek van vijf voet lang in de inham achter de kapel. Ga je mee naar de rivier? Wie het langste zijn water kan spuiten in een dunne straal, zo fijn als een haar.

Het is alles voor niets. Mary staat daar nog te mekkeren en te bidden. De gieren zweven nog en op de oever zit de oude man - niet verzopen, volstrekt niet verzopen - met zijn voeten in het water te spelen. Hij laat zijn benen in het water bungelen: een gelukzalige zuigeling op de oever, hij trekt grassprieten uit elkaar en keert zijn gezicht een beetje om, zijn korte verschrompelde handen liggen op zijn dijbenen, zijn ogen zijn zo blauw geworden onder de overhangende wenkbrauwen en kijken verzadigd en leeg als van een baby die de melk nog uit de mondhoeken vloeit. Wat denkt hij? Dat hij aangekomen is in het paradijs? Hoort hij misschien de zwanen zingen, de zwanen die witte veren hebben en zwart vlees en die zingen als ze doodgaan? Trappelend een beetje met zijn

[p. 83]

ene voet probeert hij met zijn tenen iets uit het water te vissen dat lijkt op een witte paling of een stuk darm.