Luizenjournaal

[p. 12]

Afscheid van Nauvoo

Jesse: Het is of ik ga smelten, als ijs dat losraakt van het overige en gaat drijven. Het wordt al schemerig. Ik loop naar buiten om langs de helling omlaag te kijken of David al terugkomt. In het westen ligt nog een streep bloed boven de horizon, maar van het oosten uit groeit de duisternis op mij toe. Hoe vaak heb ik vroeger niet staan kijken naar de vuren die aangestoken werden tussen de rivier en de Iowa-heuvels om het oude gras te verbranden en de grond klaar te maken voor de ploeg: lange lijnen van vuur die over de vlakte speelden.

De vormen van de huizen zijn nog zichtbaar, nog herkenbaar, maar ze zijn leeg van binnen. Waar ik sta voel ik de leegte, kilte van de stad afslaan als de kilte van een groot lijk. Hier of daar beweegt er nog wat, maar het is ondergronds, meer een gebeweeg van maden onder de huid van een dode. En overal zijn er de pokdalige plekken van branden.

‘Het is niet veilig in de stad,’ zei ik tegen Michael. Maar hij heeft altijd met mij en de kinderen gedaan wat hij wou. En altijd heeft hij mij afgestraft voor mijn gebrek aan vertrouwen. Soms weet ik niet eens meer of ik hem nog liefheb of haat. Zoals je in de paring klaar kunt komen door haat, gaande door een bitter niemandsland, zo weet ik alleen dat ik een steeds groter en bitterder niemandsland moet doorkruisen om hem te kunnen volgen.

Ik stond voor ons half afgebroken huis, zonder een wereld voor mij, en met evenmin een wereld achter mij - want die twee daar: de man en het kind, verwekt in onze eerste nachten, hebben altijd mijn wereld gevormd. Maar nu wordt mijn angst om het kind tegen mij gebruikt, als een donker net over mij heen geslagen.

Ik zag ze naast elkaar staan: mijn man en mijn zoon en voor het eerst viel het mij op hoeveel zij op elkaar leken. Ik zag hoe die beiden een blik wisselden en hoe er op de lippen van de jongen, embryonaal nog, maar toch al volledig de glimlach

[p. 13]

verscheen van de mannetjesmens, die neerbuigende glimlach vol trots en eigendunk, die ik ben gaan wantrouwen.

Wat doe je als de man waarmee je leeft zich op een goeie dag een nieuwe god aanschaft, een nieuwe meester waarvan je de eigenaardigheden, de wetten nog niet kent? Hoe moet je hem behagen? Ik spreid mijn vingers in het meel waarvan ik brood ga maken; brood maken is goed, het herstelt de orde. Eén keer is het brood niet gerezen, op de dag dat de joden wegtrokken uit Egypte. ‘Wij trekken ook weg om in vrijheid onze god te dienen,’ zegt Michael.

Hij is bezig het huis rondom mij te slopen om er een wagen van te maken. Hij is bezig als een bever, hij zaagt en knaagt: versplintering is aan de gang, het hek staat er als een rotte mond waarin tanden ontbreken, de wind komt het huis binnen. Hij slaapt met een buks onder zijn hand. Want een nieuwe god is niet voldoende, je hebt een buks nodig om zelf voor je lijf te zorgen en voor de kleine lijven die uit je zijn voortgekomen - God zorgt voor je ziel en je zaligheid, zo is dat verdeeld.

‘Het paard is blind,’ heb ik gezegd. - ‘God zal hem ogen geven,’ was zijn antwoord.

Zelf schijnt hij dubbele ogen te hebben, ogen in zijn nek, op zijn vingertoppen, hij heeft ogen genoeg voor het paard.

‘Het ouwe beest kan nauwelijks meer lopen,’ zei ik.

‘Genoeg om naar Zion te komen.’

Je kunt net zo goed tegen een rivier praten, die is even bezig en doof. Hamerend buigt hij het ijzer voor de wielen. ‘Dit wordt ons nieuwe huis, we gaan op reis,’ zegt hij tegen de kinderen die in het zaagsel rollen en de houtkrullen aan hun oren hangen.

Ik beweeg mijn handen door het meel. Het is vreemd, ik herken hem nog en toch is hij niet dezelfde. Hij is harder, hij is af nu. Zachter, vager was hij vroeger. Als het brood vóór het de oven in gaat. Plotseling is er een heet vuur over hem gegaan en nu is hij klaar, je kunt rond hem lopen en overal

[p. 14]

is het buigzaam, maar hard. ‘Wij zijn niet langer alleen,’ zegt hij tegen mij. ‘Vroeger liepen we als koploze schapen hierheen en daarheen, nu hebben we een hoofd op onze schouders gekregen, nu hebben we ogen waarmee we onze weg ten einde kunnen zien. Ze hebben onze profeet vermoord. Bestaat er een duidelijker teken dat wij ons voorgoed moeten losmaken van de ongelovigen?’

Maar ik heb niet geweten wat het was: vervolgd te worden. Soms denk ik: Zijn wij geen mensen meer? Of zijn die anderen geen mensen? Alsof veel mensen samen onmenselijk worden, één waanzinnige verdichting, één muil. Ik ben bang voor dat gezichtloze.

‘Omdat wij de waarheid bezitten, daarom willen ze ons doden,’ zegt hij, ‘want een mens is van nature bang voor de waarheid.’ ‘Waarom?’ vraag ik. ‘Omdat ze in de waarheid doorzichtig worden als glas zodat je binnen in hen hun gedachten ziet. Doorzien te worden, daar zijn ze bang voor.’

Maar ik geloof het niet. Het is niet hun angst, het is hun lust.

- Het is duidelijk nu, tussen jou en mij is het als een zweer opengebroken en naar buiten gestroomd. Wij trekken allebei het recht naar onze kant. Ik weet nu dat ik niet belangrijk meer voor je ben, sedert je je nieuwe god aanhangt. Maar je kunt geen gebruik van mij en de kinderen maken alsof we hamers en spijkers zijn waarmee je een nieuw rijk in elkaar kunt timmeren. Want dat is het wat je hebt willen doen: mij gebruiken, mij veranderen, mijn geest en mijn lichaam tot iets hols maken zodat jouw woorden en jouw zaad erin konden huizen in naam van jouw god. Ik moet kinderen baren om jou meer glorie te verschaffen in de hemel. Ik heb geen macht meer over je. Vroeger begeerde je mij ook overdag, nu is je liefde als een beet, snel in het donker en onmiddellijk ondergedompeld in de slaap. Mijn handen zijn hard, ik ben bang om je te strelen, mijn vingers lijken wortels met aarde in de groeven, ik heb het smeersel van wolfsvet gebruikt tegen

[p. 15]

het eczeem onder mijn borsten, maar het heeft niet geholpen.

Alleen zijn, wie kan dat? Ik had jou tot mijn god verheven en er was geen plaats voor een ander. Toen jij je een andere god koos, dacht ik: Ik kan in jou blijven als een poppetje in een poppetje. Maar langzaam begon jij mij uit te stoten, je merkte het zelf niet, maar je wilde dat ik op eigen benen zou staan. Hoe meer de wereld rond ons begon af te brokkelen, hoe meer jij wenste dat ik zelfstandig zou worden, alsof je er op gewacht had mij te kunnen testen, misschien meer nog om zelf je handen vrij te hebben voor dat Koninkrijk van je. Voortaan zou ik op de tweede plaats komen.

- Een man, mijn man, met het bloed nog op zijn laken van zijn laatste bloedspuwing, de huid grauw onder de ogen, de sleutelbeenderen zichtbaar als kippebotjes in zijn openhangend hemd, die man wil zijn kleren aan, in het hart van de winter. Hij zegt: ‘God heeft geroepen, ik moet me klaarmaken.’ ‘Waarheen ga je?’ ‘Naar de rivier.’

Je werd gedoopt in een wak in het ijs. IJs heeft je een poort verschaft naar de hemel. Jij, man uit Zweden, je had altijd al iets te maken gehad met ijs, met sneeuw, met vlakten waarover de winden lopen. Ik denk dat je niet kon aarden in New England. ‘Zijn alle mensen uit Zweden zo heet en zo koud,’ zei ik tegen je wanneer we samen waren. - Klaarkomen in liefde of klaarkomen in haat, ken ik het verschil? Als je in ijskoud water springt is het of je verbrandt. Maar ik ben ik, het zijn mijn eigen cellen, die in brand staan, die zich openen en sluiten als mosselen. Jij blijft jij.

Kaarsrecht liep je terug van de rivier, opeens weer een jongeman. En ik dacht nog: Ik moet hem heet maken, ik moet het ijs laten smelten. Je keerde je rug naar het bed. Maar 's nachts laadde ik deken op deken om je te doen zweten, om je de mormonengod te laten uitzweten. Zweet wel, dat stroomde van je af als van een paard, maar de god bleef in je. Zes nachten en dagen zweette je en dikwijls dacht ik dat je zou creperen. Ik kronkelde als een hond bij ieder levensteken.

[p. 16]

Na die zes dagen kwam je je bed uit, een skelet dat de dood vaarwel zei, en sindsdien heb je nooit meer een druppel bloed gespuwd. Daarna ben ik met je getrokken naar Nauvoo. Ik ben gegaan, doof en blind voor alle profetische woorden, voor de wonderen die op ons neerdaalden, voor de ontberingen ook. Ik heb me laten dopen om mij onverbrekelijk aan jou te verbinden tot in alle eeuwigheid, zoals jij zegt dat het zal zijn: tot in alle eeuwigheid.

Maar nu weet ik dat het vergeefs is geweest. Ik ben alleen. Jij bent nooit alleen. Ik zie je gedachten rondgaan in je ogen, je bent altijd samen met de anderen, zingend, bouwend aan de Tempel, exercerend in de Nauvootroepen, altijd met hen samen, werkend aan dat Zion van je, waar niemand om gevraagd heeft, dat wordt uitgespuugd door de rest van de wereld. Uitgespuugd worden we, en ik word uitgespuugd, of ik wil of niet, want het brandmerk staat in mijn vlees. Wat een absurde vergissing.

Michael: Zij denkt altijd met haar buik. Ik zie haar buik door haar ogen heen, met navelstrengen is zij aan mij en de kinderen verbonden, overgeleverd aan paniek zodra de navelstrengen dreigen te scheuren, zij is vanuit haar buik gegroeid als een boom uit zijn wortels, zij kan niet loskomen van de aarde. Terwijl het om iets anders gaat dan om dit beenderstel met wat huid eromheen. Het gaat om de waarheid. Ziet zij dat niet? Van hieruit, van deze kern uit gaat de waarheid opnieuw groeien. Het levensbeginsel, dat bezitten wij, al die anderen buiten ons zullen ophouden met baren, langzaam gaan verschrompelen, gaan stinken als onbevruchte eieren. Nog één keer heeft God de mensheid willen redden.

Maar ze blijft wankelmoedig. Daarnet nog keek ze mij aan alsof ik haar het vlees van de botten trok, alleen omdat ik David naar de benedenstad stuurde om de koe te halen. ‘De jongen is veilig,’ zei ik tegen haar. ‘God verlaat zijn uitverkorenen niet.’

[p. 17]

Ze keek mij aan met een trek van sarcasme rond haar lippen, met iets vals als van een hond die misschien een knauw gaat geven en ze zei: ‘En Louisa dan? Die is dood. En de Behans die ze verbrand hebben, en al die anderen?’

‘Die hebben het beste deel,’ zei ik. ‘Zij zijn martelaren opgenomen in Gods eeuwige glorie.’

Maar zij weigert te begrijpen. Zij is altijd blijven staan als een paard voor een hindernis, steeds heeft ze zich gekoesterd in haar spijt om wat ze verloren had, in haar wrok tegenover mij, in haar hebzucht omdat zij mij voor zich alleen wilde hebben, kalmpjes ergens tussen de bomen van New England. Zij klemt zich vast aan het huis. Alles doet ze omslachtig, ze stoot het water om zodat ze weer nieuw moet halen. Zij heeft geen linnen schoon en droog voor de baby en moet dan in de nacht opstaan om te gaan wassen of ze wikkelt het kind in haar eigen onderrok. In elk ding verwijt zij mij: Zie hoe ik slaaf en zwoeg, hoe mijn voeten gezwollen zijn en de baby geen kleren heeft. Haar onwil maakt alles loodzwaar. Maar blijven wil ze ook niet meer; als door een horzel gestoken is ze plotseling aan de slag gegaan.

Het is de hoogste tijd. Ik voel met mijn hand over het hout van de wagen, het is betrouwbaar. Niet zoals groen hout dat kan krimpen en krom trekken. Dit hout, dat mijn huis gediend heeft in deze Nauvoo-jaren, is oud hout. Een huis is niet belangrijk, hout is belangrijk: oud hout waaruit de wilde sappen zijn weggetrokken, maar dat weet te buigen.

Ik kijk uit over de stad en het water van de Mississippi, dat wonderbaarlijk glad is als grijze zijde en waarboven zich een laagje dunne mist verzamelt. De veerpont ligt stil, er zijn er niet veel meer die nog vertrekken moeten, wij behoren tot de laatsten die gaan. Iedere dag vertrokken er ossen, paarden, mensen, wagens in één stroom. Nu is Nauvoo leeg, als een leeggebloed moederlijf.