Voor kleine parochie (Cahiers van een lezer)

[p. 147]

6

A. van Schendel, Fratilamur. (D.G.W., geschreven Juni '28.).

Vele mensen zullen weer zeggen dat zij niet veel begrijpen van dit proza; al de brave mensen die alleen maar lezen met hun gezond verstand (en zelfs met al wat zij bezitten aan gezond verstand); in werkelikheid ontvangen wij met dit kleine boekje het persoonlikste geschrift dat Van Schendel ooit publiceerde. Het is geen verhaal, ofschoon het er dikwels de toon van aanneemt, het zijn geen jeugdherinneringen, tenzij men bij ‘jeugd’ zou denken aan het eeuwige kind in de kunstenaar: het is als een lang lied in proza voor wie zijn kinderjaren aan een stromend water heeft doorgebracht en wie naar een verhaal weet te luisteren gedaan door de wind. Nooit heeft Van Schendel zich misschien zo ver van wat men het realisme noemt verwijderd, en nooit heeft hij zich zo volledig bekend. Al zijn verlangens en vrezen vindt men erin, en hier en daar zijn afkeer; hij heeft deze bladzijden geschreven met vertedering en schroom, en zoals zij voor ons liggen zou men ze kunnen noemen: de bekentenissen van een man die ervoor terughuivert zichzelf te doen kennen in al zijn grootheid en goedheid. Dit over zichzelf praten zonder er zichzelf in te willen betrekken, geeft aan het geheel de wazigheid - en de bekoring - van een visioen. Zij die dit boekje zullen lezen zoals het gelezen moet worden (en mij dunkt, men vindt instinktief de manier of men vindt ze niet), zullen het een plaats geven vóór al het oudere werk van Van Schendel, vóór de eerste verhalen zelfs,

[p. 148]

omdat het als een inleiding tot schrijver en oeuvre kan worden beschouwd. Krachtens de simpele waarheid dat een persoonlikheid als deze, alle schroom, alle pudeur ten spijt, minder dan menig autobiograaf zich in een geschrift van dit karakter verbergen kan.

Gistoux, Juli.

Het is vreemd, ik lees De Afspraak Holst voor de twede maal en opnieuw heb ik het gevoel dat ik er buiten sta, dat deze menselikheid van mij wegstroomt, naar dat andere eiland misschien, waar ik blijkbaar niet geboren ben. Ik herken geen van deze gestalten, ik versta nauweliks deze taal en het verwondert mij dat zovele Nederlandse dames en heren ermee vertrouwd schijnen. Als dit een bekentenis is - de bekentenis voornamelik van een heimwee of een verlangen - dan is zij geschreven voor de Vreemdeling - ik moet het aannemen - in een taal die de mijne niet is. Het is niet alleen het lange ritme dat dit proza telkens weer verwijdert van mijn konceptie van proza (van recht en puntig, prozaïes proza), dat mij voortdurend doet denken aan een gedicht; zelfs de woordkeus is mij telkens geheel vreemd. Ik besef dat hier veel grotere waarden in het spel worden gebracht dan bij Deirdre, maar alles speelt zich voor mij af achter dezelfde sluier. Bij een geschrift als De Afspraak vraag ik mij af of Poe mij getroffen zou hebben zonder die buitengewone preciesheid van détail, die bijna realistiese annotaties die lijnrecht in tegenstelling schijnen met het mysterie van zijn atmosfeer en die

[p. 149]

toch - zelfs in een zo volmaakt voorbeeld als The Fall of the House of Usher - dat mysterie helpen veroorzaken.