Voor kleine parochie (Cahiers van een lezer)

2

Gistoux, 10 Mei '28.

Ik heb A.R.H. geschreven dat ik behoefte had aan een ‘Engelse kuur’; hij raadt mij aan Rossetti te lezen en schrijft er bij: Hij is even veel grooter dan Baudelaire als de Engelsche poëzie grooter is dan de Fransche. Ik schrijf hem naar aanleiding hiervan:

Rossetti heeft zich volkomen uitgesproken zonder de geringste overweging naar buiten, zeg je, maar, gegeven zijn keurige vormen heeft hij voor het minst die prosodiese preokkupatie gehad die, bij iemand met veel smaak, 80% kan worden van het gehalte Kunst. Kunst wordt gemaakt, in laatste instantie, al valt ze dan ook alleen te maken voor de kunstenaar. De persoonlikheid van de dichter staat, bij dit soort kunst, zo dikwels er buiten; en dat is waar ik zo'n hekel aan heb. Ik weet wel dat mijn scheiding niet gehéél te maken is; dit neemt niet weg dat voor

[p. 121]

menigeen iemand wiens persoonlikheid voor 80% oninteressant is, voor 80% kunstenaar kan zijn. Stendhal is geen kunstenaar, Flaubert wel. Als Baudelaire zo groot is, is hij het niet als dichter, dus kunstenaar, alléén; het menselik apport van B. in de poëzie is zo geweldig. En als jij de Engelse poëzie zo ver boven de Franse stelt, heb je, vanuit een zuiver kunstoogpunt beschouwd waarschijnlik gelijk: ik geloof dat de Engelsen met meer assiduïteit en nauwgezetheid ‘zuivere poëzie’ hebben bedreven, - maar als wij gaan zoeken naar wat anders (wat ‘onrustbarenders’ misschien?) dan wordt het ook een heel ander geval. Ik heb je die avond in Brussel gezegd wat ik tegen de Engelse kunst, in het algemeen, dus ook de poëzie heb: die traditionele jacht op ‘real and pure beauty’. Van Spenser tot Rupert Brooke voel ik het er telkens in; het zijn altijd zulke verbazend edele dichteren, met zo erg veel meesterschap, en altijd zo'n betrouwbaar talent. Als ik mij een week lang in de subliemste Engelse poëzie had opgesloten, zou ik snakken naar een Villon, een Baudelaire, een Rimbaud, een Corbière, een Jarry! Dus, om tot een slotsom te komen, en toegegeven dat jouw indeling zuiverder is dan de mijne, want dat ik elementen zoek in de poëzie die misschien tot het gebied van de psychologie behoren, of van de psychiatrie, voor mijn part, zou ik het toch zo willen zeggen: De Franse poëten zijn zoveel interessanter dan de Engelse, als de Engelse poëzie groter dan de Franse mag zijn...

‘Ik herlees juist, deze dagen, FitzGerald's Omar Khayyam, en ik geloof dat ik het nooit zo mooi gevonden heb als bij de zoveelste herlezing. Maar nu

[p. 122]

ik het beschouw in verband met onze diskussie zie ik het ook opeens als een klein maar treffend voorbeeld voor wat ik je zeggen wil (en des te beter waar het aan de Engelse poëzie is ontleend). Ik heb alle Khayyam-vertalingen die mij in handen zijn gekomen met elkaar vergeleken, Franse, Engelse, Hollandse; die van FitzGerald lijkt mij nog steeds verreweg de fraaiste. Waarschijnlik omdat ze zo weinig trouw is. En toch heeft hij de standaardvorm gegeven aan deze poëzie uit Naïsjapoer; wij hebben hier de vrije loop van een Engels dichterstemperament, only backed up door de persoonlikheid van de oude Khayyam. En de kombinatie wordt prachtig: prachtiger (daar ben ik bijna zeker van) dan Khayyam in het Persies zijn kan. Je zult me nu misschien spreken van een zekere overeenkomst ook in persoonlikheid tussen FitzGerald en Khayyam. Die overeenkomst was net groot genoeg dat nr. 1 nr. 2 volledig kon begrijpen terwijl nr. 2 nr. 1 volledig heeft uitgesproken. Als iedere Engelse dichter zijn Khayyam achter zich had, zou ik je waarschijnlik niet meer tegenspreken.’

Vruchteloze verklaringen. A.R.H., met zijn Engelse opvoeding, is geheel in die poëzie opgegroeid, heeft zich met dàt dichterschap niet alleen, maar ook met diè klankenwereld, volkomen vertrouwd gemaakt. Ik ben in deze kwestie eigenlik zijn volkomen tegenstelling. Toen Gr. mij, nu ongeveer een maand geleden, Douglas' Sonnets zond, schreef ik hem dat ik ieder sonnet een keer of tien zou moeten overlezen om er werkelik in te komen. De knappe konstruktie en de betekenis der woorden dringen tot mij door,

[p. 123]

maar de ‘innerlike betekenis’, als ik het zo zeggen mag, de ‘hogere bedoeling’ van Douglas, glijden vrijwel op mij af. Het enige sonnet dat mij volkomen getroffen heeft, is The Dead Poet, maar kwam het niet omdat ik wist dat het Wilde betrof, omdat ik Wilde vond in de woorden van Douglas? Wilde is een van de weinige Engelsen wier persoonlikheid scherp voor mij staan; en die men in zijn werk gemakkelik terugvindt. Coleridge, ook als mens zo interessant, zoek ik tevergeefs in zijn gedichten: mijn waardering moet zich tenslotte altijd geheel voeden met een eigenaardige muzikaliteit. Ik heb het met A.R.H. over Tennyson gehad: Tennyson, zei hij, moet men alleen lezen voor zijn kleinere balladen. Die kleinere balladen bestaan ongeveer als lied. Wat Tennyson te zèggen heeft in The Lady of Shalott of Lady Clare is sympatiek weinig; maar in de lange gedichten waarin hij filosofeert is hij voor mijn gevoel volkomen ridikuul: een man met lange baard en op te korte poten (zoals ik een portret van hem ken en zoals Tagore er uit moet zien).

14 Mei.

Ik lees Rossetti. Zelfde gevoel als bij de sonnetten van Douglas: ik blijf er buiten, en (om met A.R.H. te spreken) alleen de wind waait over mij heen. Het is ‘moeiliker’, voor mij, dan de verzen van Valéry, en beschamender; want daar heb ik de overtuiging dat het dikwels aan Valéry ligt, en hier, voortdurend, bijna geheel aan mij.