Voor kleine parochie (Cahiers van een lezer)

[p. 53]

Twede cahier

[p. 55]

1

Pierre Louys, Psyché; suivi de la Fin de Psyché par Claude Farrère. (Bespr. in Den Gulden Winckel, Dec. '27).

De laatste, en onafgewerkte roman van Pierre Louys, Psyché, is verschenen. De dienst die hij eens Jean de Tinan bewees, de nooit vervangen Tinan, zo jong gestorven en in wiens werk de hele jeugd van heel een tijdvak - Bal Bullier en Nietzsche! - zo levend is gebleven, deze dienst wordt Louys op zijn beurt door de heer Farrère bewezen. Maar de omstandigheden zijn niet dezelfde. Tinan stierf in volle produktie, tot het laatste toe werkend aan zijn Aimienne, zonder dat hem vergund werd het te voltooien. Louys heeft Psyché, naar het schijnt, voltooid en tienmaal zelf kunnen uitgeven. Het derde en laatste deel is niet onder zijn papieren teruggevonden, en toch had hij de heer Farrère, die ze zich nog zeer precies herinnert, de slothoofdstukken van de roman voorgelezen. Kan hij ze later niet hebben vernietigd? De heer Thierry Sandre, lange tijd zijn sekretaris, vermeent dat het boek van te intieme aard was om gepubliceerd te worden. Louys zelf heeft aan de heer Farrère verklaard dat het te zeer dateerde. Maar de heer Farrère heeft zich met deze redenen niet tevreden gesteld en het werk bekend gemaakt met een door hemzelf naverteld slot. Gelukkig dat zijn herinneringen hem niet zó precies voorkwamen dat zij hem deden beproeven het ontbrekende deel uit het hoofd te citeren. De verering die hij de meester toedroeg - iedereen

[p. 56]

weet dat de heer Farrère Louys zijn meester noemt, zoals iedereen weet dat de heer Farrère twee genieën heeft gekend: Louys en Loti, zijn andere meester, - deze verering had hem leliker parten kunnen spelen. Hij heeft sedert lang verklaard dat Psyché het levenswerk van de overledene vertegenwoordigde; dat Louys er - men weet niet goed: zes of twaalf jaar, aan had gearbeid; dat hij, Farrère, hem zelfs voorgesteld had eraan mee te werken en dat de meester had geantwoord: ‘Neen, waarde vriend, wij beiden zullen nog wel eens samenwerken, maar niet hièraan...’ Louys was een beminnelik, zich nimmer op de voorgrond dringend en uiterst hoffelik mens, naar het getuigenis van een ieder die hem van nabij gekend heeft.

Het is des te pijnliker, gegeven de sympatieke figuur van de schrijver, wanneer men, na een lezing van deze roman, die hij zelf nooit heeft willen uitgeven, erkennen moet dat hij er wellicht een betere kijk op had dan zijn vereerder, de heer Farrère. Hetlevenswerk van een groot schrijver is altijd een zeer précair ding; het is of een monument, of een ontgoocheling. Psyché lijkt helaas zeer veel op het laatste. Het is het gegeven van Aphrodite hervat: de grote liefde die haar bevrediging nauweliks overleeft; maar wat in Aphrodite een groots en wreed karakter had, is hier verbleekt tot iets treurigs en algemeens. Wij spreken nu over de inhoud. De stijl is, als altijd bij Louys, onberispelik, de taal van de grootste zuiverheid. De soberheid van zijn syntaxis is er een die, oppervlakkig beschouwd, aan armoede zou kunnen doen denken; in de meest lyriese passages, bij het grootste élan en als

[p. 57]

de taal bloemrijk wordt, blijft een koelnuchtere smaak het geheel domineren; zozeer dat wanneer hij, bij de tweestrijd van zijn heldin, schrijft: Une guerre civile éclatait dans sa blanche cité intime, men even opschrikt en de frase overleest. Maar de inhoud is niet rijk genoeg voor de keurige vorm; Psyché en Aimery staan dichter bij de schrijver misschien dan Chrysis en Demetrios, zij kunnen de vergelijking met deze twee geen ogenblik doorstaan. Psyché is het gegeven van Aphrodite overgebracht in onze tijd, en soms onwaarschijnliker geworden, dikwels banaler. Als Demetrios de vrouw, die hij begeerd heeft, versmaadt, omdat zij in de droom de zijne is geweest, staat hij voor ons als de Verbeelding zegevierend over het Vlees. Als Aimery Jou veile een week van geluk doorbrengt met mevrouw Psyché Vanetty op zijn kasteel in Bretagne, zijn wij getuige van een bonne fortune, niet bewonderenswaardiger, goedbeschouwd, of bedroevender dan menig ander. Het ontbrekende derde deel met het al te literaire sterven van Psyché aan het eind, bevat, zoals de heer Farrère het ons leert kennen, niets opvallend sterks of zelfs onverwachts; het is m.i. zeer wel mogelik dat Louys het vernietigd heeft om het anders te schrijven. Aimery bemint Psyché en Psyché maakt een tweestrijd door alvorens zich aan hem te geven, dat is het eerste deel; Aimery en Psyché beminnen elkaar, maar het einde dreigt, dat is het twede; het einde komt, zoals het voorzien werd, dat is het derde. Zijn grootste intensiteit bereikt de roman in het twede deel; Louys trouwens heeft erover gedacht dit boek La Semaine de Printemps te noemen: had hij onder een dergelijke titel het enkele twede deel, als

[p. 58]

novelle, gegeven, het had ons veel sterker getroffen, wellicht. Zoals het nu tot ons komt, beantwoordt Psyché niet aan wat men had kunnen verwachten; het is verre van een groot boek; het is een door Louys geschreven, een voortreffelik geschreven, Franse roman.