Brieven. Deel 9. 26 september 1920-9 mei 1940

[p. 228]

4284 (3147a). Aan J.A. Antonini: Tjitjoeroeg, 3 april 1937

Tjitjoeroeg, 3 April '37.

Beste Gino,

Het schijnt dat de luchtpost binnenkort op ‘normaal’ tarief zal worden gebracht en dan wordt alles veel gemakkelijker voor ons, arme klerken, beleedigde en vernederde intellectueelen. Jouw brief, waarop met groote letters ‘par avion’ is hier zonder strafport bezorgd voor 1 fr. 50; rara hoe zit dat? Maar hoe dan ook, het echtscheidingsbericht^1. zou me 3 × een luchtposttarief doen trotseeren, om jou en Maria zoo spoedig doenlijk geluk te wenschen. Wat een vreugde dat je van die vervelende madam afbent! En verder wat een geruststelling dat voor jullie accordeeren geen toekomstvreezen of zoo behoeft te bestaan, als toen Bep en ik zouden trouwen en iedereen in Holland voorspelde (op de werkelijke vrienden na) dat het geen 4 maanden zou duren, omdat ik Bep op zou vreten of wegtyranniseeren, terwijl zij mij assommeeren zou met het meest onuitroeibare aestheticisme!

Het bericht van Zamiatin's dood^2. is akelig. Hij was mij zeer sympathiek; een mensch, geen lakei vermomd als voorvechter. Ik hoop zeer dat die brief aan Joesoef Djoegasjwili in G.N. zal compareeren; laat Jan dat vooral doen, denzelven beschouwend als literatuur. Ik las hier geboeid de brochure^3. tegen de processen in S.R. van de trotskystische (?) groep van Boulogne (Sedoff auteur?) -

1. Antonini had in april 1935 te Rome een scheiding van tafel en bed van zijn vrouw Hetty Antonini-Marx verkregen; op 9 februari 1937 gevolgd door een echtscheiding te Riga (Letland), waar hij op 2 september 1937 hertrouwde met Maria (Moussia) Syla-Novitzky.

2. Eugeni Zamjatin (1884-1937) was op 10 maart in Parijs overleden. Hij lag zowel met het tsaristische als het communistische regime overhoop, maar bleef zich sovjet-schrijver voelen. Auteur van de roman Wij. DP ontmoette hem in Parijs, waar Zamjatin in ballingschap leefde. Antonini noteerde in zijn artikel ‘Evgenij Zamiatin overleden’ in Het vaderland van 12 maart 1937 (av.), dat Zamjatin in Parijs verschillende Nederlandse schrijvers had leren kennen en zich de dood van Slauerhoff erg had aangetrokken. De brief aan Stalin verscheen niet in GN.

3. Lev Sedov, Livre rouge sur le procès de Moscou, uitgegeven door de Parti ouvrier internationaliste, Parijs, Editions populaires (1936). Sedov (1906-1938) was een zoon van Leo Trotski.

[p. 229]

maar één ding is onaangenaam in dit overigens voortreffelijke werkje: die methode om Kamenev, Zinovjev^4. etc. (door Trotsky zelf in zijn mémoires van alle lafheden beticht en uitgemoerd) nu opeens te gaan poneeren als het ware van het ware, de onvervalschte bolsjewik-heroën, etc. Dergelijke kerels zijn allemaal, meer of minder dan de crapuleuze Radek,^5. toch ook maar politiek rapalje. Overigens blijf ik van meening dat Joesoef de monumentaalste schavuit blijft van de heele komedie. Men zou een Ubu roi aan dezen Joesoef kunnen wijden, even goed als aan den hysterischen stalknecht met het Charlot-snorretje van de concurrentie. Deze tijd is op één punt onthullend: het kranten-procédé is zoo alles overheerschend geworden dat onder alle z.g. ideeën in slogan-vorm maar één ding telt: de banaalste concurrentie. Buiten deze realiteit, geloof ik niets meer. De rest is niets dan meer of minder met waarheid aangelengde laster, met meer of minder talent verspreid. Bah, bah, en bah!^6.

Mijn essai over Multatuli zal je wschl. amuseeren, maar is overigens als ‘essai’ een boek geworden van 300 blzn. En het gaat alleen nog maar over den ambtenaar, niet over den schrijver (behalve dan de paar dingetjes die hij schreef toen hij nog ass.resident en controleur was, en natuurlijk, in zooverre als het boek in verband met de Lebak-zaak staat, de Havelaar). Ik wou dat dit boek, het allercompleetste over Multatuli tot 1857, nu eens succes had, dan maakte ik een 2^e deel over den eigenlijken Multatuli, van 1857-1887 - misschien zou dat wel een boek van 2 deelen moeten worden, als ik ook zijn werken een beetje volledig bespreken moet. Maar zoover zal 't wel nooit komen, want nu al heb ik een zeer deprimeerend gedonder gehad om een uitgever te vinden. Voor ingespannen werk dat

4. Lev Borissovitsj Kamenev (ps. van L.B. Rosenfeld, 1883-1936) maakte met Grigori Ievsejevitsj Zinovjev (ps. van G.I. Apfelbaum, 1883-1936) en Stalin deel uit van de trojka die Trotski uitschakelde. Later verzoenden zij zich met Trotski. Beiden werden in het schijnproces van Moskou (1935) ter dood veroordeeld en na afloop geëxecuteerd.

5. Karl Radek (ps. van K. Sobelsohn, 1885-1939), Pools communist, lid van het centrale comité van de CPSU en van de Komintern. In 1924 als trotskist van zijn post ontheven. In 1936 werd hij gearresteerd en na een schijnproces tot tienjaar veroordeeld; hij stierf in de gevangenis. In 1988 werd zijn vonnis, evenals dat van Kamenev en Zinovjev, door het opperste gerechtshof van de Sovjet-Unie vernietigd.

6. Dubbel onderstreept.

[p. 230]

après tout 2 volle maanden geduurd heeft, krijg ik f 150. van Querido, en dan schijn ik er nog op mijn knieën voor te moeten danken als voor een straal hemelgoud van God den Vader in persoon. Ik begin mij af te vragen wat ons nog belet om ook maar aan de ploertigheden mee te doen; hier in Indië is gelegenheid te over om geld te verdienen, als je je maar tot het noodige leenen wilt. Het zou mij zelfs lukken, als ik mij bijv. maar zou willen aansluiten bij een van de hier heerschende kranten van ‘rechts’, uitgesproken N.S.B.-ig of alleen maar z.g. liberaal-koloniseerend. Maar ‘aansluiten’ beteekent dan: dat je je heelemaal in dienst stelt van deze ‘leidende gedachten’, die van zoo'n eminent heil voor de kolonie schijnen te zijn.

Ik heb me zelfs hier in Indië, nog geen enkele keer ‘bevrijd’ gevoeld, dat is zeker; zelfs niet hier buiten, want de N.S.B. is bij de planters als koek ingegaan, - que veux tu? het is de koloniseerende halfbeschaving par excellence. Batavia is op dit gebied nog het verdragelijkst.

(Dit tweede velletje zal ik maar niet aan 2 kanten vol schrijven, want dit speciale papier is toch wel wat sigaretachtig.)^7.

Met Bep gaat het, wat het acclimatiseeren betreft, nu weer wat minder goed: de regentijd is nu voorbij, en de hitte put haar nog wel erg uit. Maar verder gaat alles redelijk. Op dit eene punt na, dat ik je spaar: ik zoek op alle manieren naar een ‘baan’, en er wordt veel gekletst en geparadeerd, maar tot dusver met geen resultaat. Alleen bij een krant zou wel lukken, maar dat verdom ik alsnog. En als bibliothecaris hier of daar - waar wel kans op is - zou het werk best zijn, maar dan ben ik ambtenaar.

Misschien komt er een plotselinge oplossing; dat hoor je dan wel!

Van de boeken die je me schreef, zou Bep alleen willen lezen dat van Monique St. Hélier.^8. Ik niets; R.M. du Gard^9. lees ik later wel, in de in-8^o-editie; verder verslind ik hier zooveel ‘studiemateriaal’, dat ik aan fransche literatuur niet toe kom: sinds een maand ligt hier nu Jeunesse d'un Clerc van Benda, waarnaar ik echt verlangde, en waarvan ik nog niet meer las dan io blzn. nu het er ligt.

7. De tekst van de achterzijde schijnt door het dunne luchtpostpapier heen, zodat beide teksten moeilijk leesbaar zijn.

8. Monique Saint-Hélier, Le cavalier de paille, Parijs 1936.

9. In november 1936 verscheen L'été 1914 in 3 delen, de 7e serie van Les Thibault.

[p. 231]

Dat Noth op de planken trad - als wat? émigré-Duitscher? rol, door G. Marcel speciaal voor hem geschreven? - vind ik zeer indrukwekkend: ce que c'est que d'avoir une femme de théâtre pour épouse - la femme de théâtre mène à tout! etc. etc. Maar complimenteer hem, als je hem ziet. Heeft men geen reclame gemaakt met verwijzing naar het proces in Duitschland? ‘de hoofdrol wordt vervuld door den protagonist in het geval-Krantz?’^10.

Als ik in Europa terugkom, - over hoeveel jaar? - zal ik in een heeleboel opzichten ‘vervreemd’ zijn, nog meer dan ik 't misschien altijd was. En ten voordeele van wie? van wat? Ik hoop toch niet: van het vee dat hier de kolonie op zware hoeven doorstapt (versta onder deze ‘hoeven’ vooral ook veel autobanden, want Java is ingericht op den auto-prol).

Tot zoover. Hartelijke groeten aan Weidle, Felzen,^11. Noth, vooral aan Maria-Natacha natuurlijk, ook v. Bep en aan de lieve Elena Noth-Fels, van wie wij toch veel houden, al zou zij Noth op de planken hebben gebracht (brengt hij haar tot schrijven?), en verder vooral ook aan Chiaro-Annie (heb je hun mijn brief^12. gegeven?). En de schandaaltjes? Hartelijk je

E.

P.S. Bep zegt, je moet lezen: De Lachende Cupido van Rie Cramer (mevr. Verkade), dat over Ascona handelt, en waarin niet onmogelijk mevr. Hetty Marx, juffrouw Schill(?) en zelfs jij(?) voorkomt. Vraag 't aan Jan... Het is flink onbenullig, maar toch...^13.

10. Ernst Erich Noth (ps. van Paul Krantz) stond model voor de Duitse anti-nazistische zanger Werner Schnee in Le dard, toneelstuk in drie bedrijven van Gabriel Marcel (Parijs 1936). Schnee's wedervaren is niet geënt op Noth's geschiedenis, vgl. 4227 n 4.

11. Youri Felzen, Russisch romancier.

12. Niet teruggevonden.

13. Rie Cramer, De lachende Cupido, Den Haag 1936. In deze sleutelroman beschrijft Rie Cramer (Maria Cramer, 1887-1977, van 1922-1933 getrouwd met de toneelspeler Eduard Verkade) het leven in Casa Stella te Ascona, dat zij Casa Bianca noemt. De dominerende Hetty Antonini-Marx neemt als Nina Rode een centrale plaats in, geflankeerd door de knappe causeur Geo Rode (Giacomo Antonini) en Ietje de Werff (Anke Schill), de eigenares van Casa Stella, die onder de ban van Nina Rode verkeert. Rie Cramer verbleef met Eduard Verkade in 1928 in Casa Stella.