Blocnote klein formaat

[30]

Het is inderdaad vooral Wilde's persoonlikheid die waarde geeft aan zijn toneelstukken; dit hele werk is niet veel anders dan een triomf van de dialoog en bijgevolg zwak wanneer men het voorgezet krijgt in een opvoering. Het publieke sukses van Wilde's toneel lijkt ons nu paradoxaal; opgevoerd wordt het van zijn ware aard verwijderd, verdrukt en niet alleen

[p. 58]

gebanaliseerd door de akteurs en de z.g. realiteit. In werkelikheid is deze geest nooit ‘reëel’, evenmin als die van Musset, die ook altijd dialoog schreef inplaats van toneel en wiens meesterschap hierin (de grote scène tussen Laurette en de prins van Eisenach in La Nuit Vénitienne, het hele Un Caprice en Il faut qu'une porte soit ouverte ou fermée) voor dat van Wilde allerminst onderdoet. Musset's toneelwerk op zijn best wordt ook te ijl op de planken. Een stuk als The Second Man van de Amerikaan Behrman, even handige als goedkope navolger van Wilde, geeft in zekere zin aan wat het hogere soort toneelschrijver te veel en te weinig had: zijn Clark Storey is, vergeleken bij de protagonisten van Wilde, een even banale epigoon als de Philo Vance bijv. die de wildistiese speurhond uithangt in de detektive-romans van de Amerikaan Van Dine, en toch is een dergelijk maakwerk geslaagder, want inderdaad konsistenter, ‘reëler’, als toneel.

[p. 59]

Het toppunt dat Wilde's geest soms bereikt, is alleen inferieur voor wie de volmaakte ernst of de tragiek a priori hoger stelt. Wilde als tragikus bedroog zichzelf: de humbug van Salomé, teatraal misschien zijn grootste sukses, is in geen enkel opzicht beter dan die van Maeterlinck; maar zijn superioriteit wordt onmiskenbaar wanneer men hem, lezend, vergelijkt met geesten van een verwante struktuur, met een Giraudoux, een Cocteau, met alles wat er naar streeft ‘geestrijk’ te blijven (al is het onder het etiket ‘poëzie’) achter het voetlicht, en in deze tijd natuurlik schouder aan schouder met een regisseur. Het blijft waar dat Wilde deze superioriteit vertoont ondanks zijn toneel, terwijl de anderen eigenlik geen enkele superioriteit vertonen, of het zou moeten zijn als toneel. Wat in The Importance of being Earnest méér is dan een briljant society-stuk, ofschoon ook dat, is precies wat de toneelgenieter niet zien en de toneelvirtuoos niet leve-

[p. 60]

ren kan. De goedkope trucs in Lady Windermere's Fan en in An Ideal Husband kunnen overigens gerust worden toegegeven, en A Woman of no Importance is het poverst aan genialiteit en bijna niets anders dan een moralistiese draak.

Maar wàt is dan zo superieur aan deze Wilde, die immers ook geen ‘groot schrijver’ heten mag? Een geest die in zijn beste ogenblikken naast Chamfort of La Rochefoucauld op hun best kan worden gehoord. Het is al veel meer dan men zeggen kan van de sociale satyrikus Shaw. Dat hij ook The Ballad of Reading Gaol schreef, valt dan nog buiten dit verband.