Wilhelmina Drucker en de schandaalroman George David

[p. 7]

Voorwoord

Achter de namen van G. en E. Preczier verschuilen zich Louise Gerarda Elizabeth en Wilhelmina Elizabeth Lensing. De laatste is bekend geworden onder de naam Wilhelmina Drucker (1847-1925), een van de eerste voorvechtsters voor de rechten van de vrouw.

Louise Gerarda Elizabeth Lensing is een heel andere weg ingeslagen dan haar beroemde zuster. Zij werd in 1845 geboren op de Amsterdamse Nieuwezijds Voorburgwal, die in 1867 gedempt werd en nu Spuistraat heet. Louise heeft gedurende de eerste twintig jaren van haar leven met haar moeder en zuster op verschillende adressen gewoond tot zij in 1875 verhuisde naar de Frans Halsstraat vlakbij de Ferdinand Bolstraat. Als beroep gaf zij op: winkelierster. We weten niet of Louise zelf een winkel had in die tijd. In elk geval was Louise van 1870-1873 beheerder van een winkel ‘in lingeries’ aan de Heiligeweg. Haar moeder en zuster werkten er ook. Het is mogelijk dat die winkel weggekonkurreerd is door de opkomst van de grote warenhuizen in de Kalverstraat en dat Louise toen met haar winkel naar de Frans Halsstraat is verhuisd. Maar ze is er niet lang gebleven, want reeds na een paar jaar verhuisde zij via de Prinsengracht bij de Leidsegracht naar de Herenmarkt. In 1880 trouwde ze met een ‘koornfactor’. Hun huwelijk bleef kinderloos; ze stierven kort na elkaar in 1896 en 1898.

Van Louise zijn in tegenstelling tot haar zuster geen verdere eigen persoonlijke gegevens gevonden; alleen maar dat zij samen met Wilhelmina ‘George David’ schreef. Het is de enige keer geweest dat zij samen hun frustraties hebben geuit over het afschuwelijke feit waarmee zij steeds weer gekonfronteerd werden in hun leven: dat zij onwettige kinderen waren van een ongehuwde moeder.

Wilhelmina Drucker heeft enkele jaren voor haar dood aan de journaliste W. van Itallie-van Embden verteld hoe zij ontdekte dat zij een onwettig kind was.

Haar grootmoeder en moeder waren katholiek. In die tijd was het gebruikelijk dat de kinderen op hun dertiende jaar hun eerste communie deden. Wilhelmina had zich goed voorbereid op de plechtigheid: ‘Ik zei het mooist van alle kinderen mijn teksten op, ik zou ze mogen uitspreken bij de plechtigheid. Op den dag zelf... de priester ging mij voorbij: koos een ander kind. Waarom? Ik begreep het niet: ik was toch vroom, en ik deed mijn best om braaf te zijn (...) Toen ik thuis kwam, heb ik moeder gevraagd. Ze heeft me verteld. Ik begreep, zooals een kind begrijpen kan’. (Het volledige interview vindt men achter in dit nummer.)

Wilhelmina heeft zich dit alles hevig aangetrokken en we kunnen rustig aannemen dat deze ervaring haar gedreven heeft om te strijden tegen het

[p. 8]

onrecht dat de man de vrouw ongestraft kon aandoen en voor de rechten van het onwettige kind.

De beide zusters waren bij de burgerlijke stand ingeschreven onder de naam van hun moeder, juffrouw Lensing. Wilhelmina heeft altijd de naam van haar ‘vader’ gebruikt, hoewel zij er eigenlijk geen recht op had. Niemand, behalve een enkele intieme relatie had enige idee, dat Wilhelmina Drucker onder een andere naam geboren was.

De schrijfsters vertellen in ‘George David’ de geschiedenis van hun ‘vader’, die hun moeder in de steek had gelaten nadat Wilhelmina was geboren.

Louis Drucker was geboren in 1807 in Hachenburg (Pruisen) en in de jaren dertig van de vorige eeuw naar Amsterdam gekomen. Bij de ambtenaar van de burgerlijke stand gaf hij als beroep op: rentenier. Op de vraag van de ambtenaar welke godsdienst hij had, antwoordde Louis dat hij ‘niet gehouden was zulks te verklaren’. Hij had blijkbaar geld genoeg om bijna twintig jaren in een hotel in de Doelenstraat te wonen.

De hoofdpersoon van het boek, George David, was de eerste zoon van Therese Temme die op de wereld kwam voordat zij Louis Drucker leerde kennen. Therese was in 1855 in Amsterdam gekomen ‘vanuit Hannover’, maar volgens de schrijfsters had zij in Den Haag gewerkt voordat zij in Amsterdam kwam wonen.

De moeder en de zoon hebben twee jaar lang langs verschillende adressen gezworven tot ze in juni 1857 bij Louis Drucker in de Doelenstraat gingen wonen. Zij trouwden pas in 1869 nadat Therese nog vijf kinderen had gekregen. Het gezin Drucker verhuisde naar Voorschoten, maar George David, die de naam van zijn moeder hield, bleef in Amsterdam wonen.

George David werd in de kost gedaan bij een schoenmaker, van wie hij het vak leerde. Hij woonde toen op de Kromboomsloot, vlakbij de Nieuwmarkt. Later verhuisde het schoenmakersgezin en George David, die nu 19 jaar oud was, ging zelfstandig wonen. Hij was nu schoenmakersleerling. Hij woonde echter niet ver van het gezin en hij zal het zeker regelmatig opgezocht hebben.

Op een vroege morgen in februari 1878 werd het stoffelijke overschot van George David in de Ringvaart te Watergraafsmeer gevonden. In die jaren waren er veel zelfmoorden door verdrinking in de Ringvaart, zoals blijkt uit de processen-verbaal van de veldwachters in de Watergraafsmeer. Het is ook mogelijk dat George David op een wandeling ‘in de sloot’ gelopen is toen het donker werd. In die jaren werd steeds geklaagd over de slechte verlichting langs de Ringvaart en de wegen.

[p. 9]

Het boek ‘George David’ was in feite gericht tegen de halfbroer van Louise en Wilhelmina, die naar hun zeggen kort voor de eventuele zelfmoord van George David kontakt met hem heeft gehad.

Maar ik denk dat de schrijfsters het boek hebben geschreven om hun verbittering over de moeilijke omstandigheden in hun jeugd af te reageren.

In elk geval werd het boek een bestseller, waarvan een tweede uitgave verscheen. Ook kwam er een verkorte Duitse versie van uit.

Dat was niet naar de zin van de halfbroer van de schrijfsters, Hendrik Lodewijk Drucker (1857-1917), een van de zoons uit het huwelijk van Louis Drucker en Therese Temme.

Hij zag kans nagenoeg alle exemplaren van ‘George David’ op te kopen en liet ze vernietigen. Een van de zéér zeldzame exemplaren die aan vernietiging ontsnapten, bevindt zich in de privé-verzameling van de Amsterdamse antiquaar Louis Putman, die het ter beschikking stelde van de Engelbewaarder; tevens spoorde hij het merendeel van de in dit nummer afgedrukte dokumenten en foto's op.

Later is het tot een minnelijke schikking tussen Wilhelmina en Hendrik Lodewijk gekomen, want ‘prof. Drucker was een edel mensch’ zoals een tijdgenoot schrijft. Toen Wilhelmina hem opzocht in Groningen was hij daar hoogleraar in het Romeinse recht. Later werd hij lid van de Tweede Kamer voor de Liberale Unie en na 1901 voor de Vrijzinnig Democratische Bond. Hij was voorstander van een algemeen mannen- en vrouwenkiesrecht en een krachtige sociale wetgeving. Wilhelmina heeft in haar tijdschrift ‘Evolutie’ meer dan eens kritiek uitgeoefend op de ideeën en aktiviteiten van Hendrik Lodewijk Drucker en zijn partij. Waar haar kritiek zijn ideeën over het kiesrecht gold, kwam dat voort uit een verschillend uitgangspunt ten aanzien van het vrouwenkiesrecht.

DEANNE TE WINKEL-VAN HALL

Deanne te Winkel-van Hall is de schrijfster van de biografie ‘Wilhelmina Drucker, de eerste vrije vrouw’.