'De eer des Vaderlands gebiedt, dat men streng zij'

2.6 Literaire kritiek

Vanuit zijn denkbeelden over aard en functie van literatuur stelt Drost in zijn recensies hoge eisen aan de door hem besproken werken. Diezelfde literatuuropvatting brengt hem ertoe, ook van de literaire kritiek veel te verwachten. In ‘De jaarboekjes voor 1834’ laat hij Oom Archimbald verzuchten dat het makkelijk is om kritiek te hebben, ‘mais l'art est difficile’ (Vriend 1834: 302). In de komedie van Destouches, waaraan dit citaat is ontleend, stelt een der personages de vraag of schrijvers niet gebaat zijn bij eerlijke kritiek. Oom Archimbald, in de bespreking van de jaarboekjes, is de personificatie van de gezapigheid en het gebrek aan goede smaak, die volgens Drost de eigentijdse literaire kritiek kenmerken; vooral de Vaderlandsche letteroefeningen moeten het bij hem en zijn bentgenoten ontgelden. Zij stellen zich op het standpunt, dat een strenge doch rechtvaardige kritiek voor de literatuur van levensbelang is. Reeds in zijn bespreking van De Schijndoode, die doorgaans als zijn eerste recensie wordt beschouwd, maakt Drost zich dan ook sterk voor verbetering van de Nederlandse literaire kritiek. ‘Het is slechts te

[p. 44]

bejammeren,’ heet het al meteen, ‘dat een roman, in ons Vaderland, zelden eene goede, doorgaans eene zeer oppervlakkige beoordeeling te beurt valt’ (Vriend 1833: 9).

Een belangrijke oorzaak voor de deplorabele staat van de vaderlandse literatuurkritiek is, volgens Drost, dat de Nederlandse recensenten over te weinig belezenheid beschikken om de vaderlandse literatuur te kunnen vergelijken met werken die elders in Europa verschijnen. De ontwikkeling van de Nederlandse literatuur houdt geen gelijke tred meer met die van bijvoorbeeld Engeland, Duitsland of Frankrijk: ‘Allernoodzakelijkst achten wij het, dat men onze letterkundige pogingen en onze dichterlijke voortbrengselen in welgekozen verband brenge, met die onzer naburen. Behoedzaam houde men echter in het oog, dat wij dien weg slechts kiezen moeten, ter bereiking eener oorspronkelijke voortreffelijkheid. Wij wenschen dat de Uitheemsche letterkunde meer beoefend, hare schoonheden en gebreken ontwikkeld en algemeen erkend zullen worden, opdat het aantal onzer vertalers af-, dat onzer oorspronkelijke schrijvers toeneme; opdat men, door de verdiensten van anderen, de verdiensten onzer landgenooten juister leere schatten, en dezelve nimmer overdrijve of zelfs aan het gebrekkige den roem van verdienstelijkheid toebedeele.’ (Muzen 1834: 22)

Het zijn zijn opvattingen over aard en functie van literatuur, die Drost ertoe brengen de strijd aan te binden met elke vorm van middelmatigheid in de Nederlandse letteren; deze middelmatigheid kan, zoals we al gezien hebben, zowel het gevolg zijn van een gebrek aan verbeeldingskracht, aan goede smaak als aan technische vaardigheid. Drost is in zijn afwijzing van het middelmatige veel radicaler dan doorgaans in de tijdschriften van die jaren het geval was. Hij ziet het dan ook als de taak van de criticus. ‘Wij mogen het niet ontveinzen,’ schrijft hij naar aanleiding van een positieve bespreking van Robidé van der Aa's Losse bladen in de Vaderlandsche Letteroefeningen, ‘wij worden boos, als zulke laffe pluimstrijkerij onder ons oog komt. De eer des Vaderlands gebiedt, dat men streng zij [...]. Geheel in het belang eener letterkundige studie, welke ons zeer ter harte gaat, leverden wij zulk een uitvoerig verslag’ (Vriend 1833: 936).

Een criticus hoeft zich volgens Drost niet te beperken tot opbouwende kritiek: het belang van de literatuur vereist nu eenmaal daadkrachtig optreden. Het oordeel van de criticus moet echter altijd objectief en onpartijdig zijn. Een consequentie daarvan is, dat hij zich kritisch moet blijven opstellen tegenover het werk van schrijvers met een gevestigde reputatie. Zelfs Bilderdijk, voor wie Drost een groot respect heeft, is niet helemaal veilig: ‘Gebreken overal gebreken te noemen, vordert de onpartijdigheid,’ schrijft hij. ‘Daardoor wordt tevens elke verdenking van partijdigheid weggenomen, wanneer wij de schoonheden van onzen hoofddichter onnavolgbare noemen.’ (Vriend 1834: 853)

Het getuigt ook van objectiviteit, wanneer de criticus binnen één werk de geslaagde en minder geslaagde passages van elkaar weet te onderscheiden: ‘Eerlijke lof voegt zich ook hier aan verdiende afkeuring’ (Vriend 1834: 342). Een goed voorbeeld is de bespreking van Leyden ontzet door A. van der Hoop Junior. Hierin loopt Drost de tekst van Van der Hoop bijna regel voor regel door, terwijl hij nu eens mooie formuleringen aanwijst en dan weer stilstaat bij minder gelukkige frasen. De implicatie van deze werkwijze is dat de criticus zich niet beperkt tot een gemakkelijke negatieve reactie, maar dat hij aan het

[p. 45]

besproken werk zo goed mogelijk recht doet. Ook als het als geheel niet geslaagd is, kan het toch nog verdienstelijke gedeelten bevatten.

Meer nog dan de literatuur zelf heeft literaire kritiek een morele en didactische functie. Literatuurkritiek moet een toonbeeld zijn van goede smaak. Dit betekent dat vooringenomenheid en op de persoon van de schrijver gerichte kritiek van de hand gewezen worden, zoals in Drosts reacties op het schotschrift van Aletophilus en het pamflet van Wiselius tegen de oude dichter Helmers (genoemd in de bespreking van Bilderdijks Hollands verlossing).

Tenslotte kunnen Drosts ideeën over literaire kritiek worden samengevat met de woorden van Heije, die Drost aan het eind van zijn bespreking van De losse bladen citeert: ‘Waarlijk alleen door het voortreffelijke en goede overal, waar wij het vinden, te huldigen en aan te toonen, door het slechte en middelmatige overal en zonder verschooning te gispen en te verwerpen, kan de roman bij ons eene hoogte bereiken, waardig het standpunt, waarop dezelve zich thans in Europa geplaatst ziet. Eenzijdigheid is altijd het graf van den goeden smaak, en hoe goed ook het oogmerk van vele beoordeelaars van verschillende romans moge geweest zijn, zij hebben, door hunne toegevendheid, onberekenbaar nadeel aan de opkomst en den bloei der romanschool gedaan.’ (Vriend 1833: 937)