Het zelfgewilde einde van oude mensen

[p. 34]

Zelfmoord
Lex Dura

Zelfmoord is in Nederland niet strafbaar, hulp bij zelfmoord is dat wel. H. Drion heeft in NRC Handelsblad een betoog gepubliceerd met, globaal, de strekking dat het alleenstaande bejaarden mogelijk zou moeten worden gemaakt om op een fatsoenlijke manier zelfmoord te plegen, en dat zou kunnen door hun desgevraagd de daarvoor geschikte middelen, ironisch genoeg vaak ‘medicijnen’ genaamd, ter beschikking te stellen. Welsprekend legt hij uit wat het nut daarvan is, en ook waarom het in overeenstemming met de menselijke waardigheid zou zijn om dat te doen. Inderdaad, waarom zou je een alleenstaande bejaarde, die geen familie meer heeft die onherstelbaar geschokt zou raken en die zelf tot de overtuiging is gekomen dat de nabije aftakeling in de onzelfstandige sfeer van een verzorgingstehuis geen serieus perspectief is, verplichten om de verwachte ondraaglijkheid toch te ondergaan.

Een vraag die Drion niet wezenlijk aanroert en die in dit verband enig belang heeft, is of het menselijk bestaan niet in die mate heilig is dat er een ethische norm uit voortvloeit: ‘Gij zult niet doden,’ bijvoorbeeld, en evenmin zult gij dus iemand bij zelfdoding

[p. 35]

behulpzaam zijn. Als dat door een groot gedeelte van de mensheid als een hoge waarheid wordt gevoeld, dan kan het zinvol zijn die norm vast te leggen in een strafrechtelijk voorschrift en ook te handhaven. Aan die norm is gemorreld, door abortus- en euthanasiewetgeving, maar daar ging het om noodtoestanden, die (bestaande) wetten breken. Er is waarschijnlijk geen principe denkbaar dat zo voor de volle honderd procent geldig is dat geen uitzondering, bij afweging van alle betrokken belangen, mogelijk is zoals er zelfs voor moord rechtvaardigingsgronden bestaan. Wie gedachten als deze introduceert, stuit meteen op de practici. In dit geval klom twee dagen later een klinisch psycholoog, A. Kerkhof, in de pen die uitlegde dat veel zelfmoordpogingen voortkomen uit overdreven angst, waar nog best wat aan te doen is, en daarom als voorwaarde introduceert dat de zelfmoordenaar in spe eerst een psycholoog of psychiater consulteert. Hij heeft vast gelijk dat mensen hun lot soms te zwaar zien, zodat een ruimhartig ter beschikking stellen van medicijnen tot ‘onnodige’ zelfmoorden aanleiding zou geven. Maar ik voel mij ook meteen onbehaaglijk, want daar komen de deskundigen weer aan, de mensen die weten wat goed voor mij is en aan de hand van een paar beproefde tests zullen constateren of ik zelfstandig nog mijn beslissingen kan nemen dan wel aan de hand genomen moet worden. Impliciet, even impliciet als Drion van het tegendeel lijkt uit te gaan, komt hier de ethische norm weer om de hoek kijken. Het leven is heilig, tenzij de deskundige het bestaan van een noodtoestand erkent,

[p. 36]

terwijl Drion het zelfbeslissingsrecht hoger aanslaat al zal hij ongetwijfeld grenzen zien. Daar zal het ook wel om gaan, met alle vertroebeling eromheen: de heiligheid van menselijk leven versus zelfbeschikking.

Rechters worden met enige regelmaat geconfronteerd met potentiële zelfmoordenaars. Het gaat dan om de vraag of iemand in gedwongen verpleging moet worden opgenomen omdat hij een gevaar voor zichzelf vormt. Een kantonrechter, ik meen in Eindhoven, heeft enige jaren geleden een uitspraak gedaan die nauwelijks of geen beroering wekte, waarbij het ging om een man die letterlijk bezig was zich dood te zuipen. In zijn beschikking deed de kantonrechter verslag van zijn gesprek met de betrokkene en legde uit dat hij volstrekt overtuigd was geraakt van de weloverwogen ernst van het zelfmoordstreven. Om die reden weigerde hij de gedwongen verpleging. Het lijkt mij een moedig besluit dat van respect getuigt, maar ik ben er nog steeds niet achter waarin deze kantonrechter eigenlijk verschilt van een buurman die op verzoek de gaskraan openzet, of van de drankleverancier die de flessen jenever naar binnen draagt. De kantonrechter was even instrumenteel voor de uiteindelijke zelfdoding, even aannemende dat die inderdaad is gevolgd, als de buurman of de drankboer en zich vermoedelijk zelfs beter bewust van zijn betekenis. Omdat ik met de kantonrechter wel vrede heb, en met de buurman of de drankboer de grootste moeite zou hebben gehad, moet ik wel vaststellen dat ik toch kennelijk niet buiten de een of andere vorm van

[p. 37]

‘deskundige’ toetsing kan en dus op de Kerkhof-lijn terecht kom, hoezeer het respect voor het leven ook kan inhouden dat je ook een zelfbeschikkingsrecht over de dood moet erkennen. De aanhalingstekens zijn geplaatst omdat zeer goed denkbaar is dat de deskundigen zich uiterst bezwaard voelden door de beslissing van de kantonrechter.

Ik weet het gewoon niet.

Vrij Nederland, oktober 1991