Het zelfgewilde einde van oude mensen

[p. 18]

Waarom niet: nu is het genoeg geweest?
Prof. mr. Ch.J. Enschedé

Uit een interview van Frank Vermeulen, getiteld: Mijn uitgangspunt is: je eigen dood bestaat niet.

Ondertussen zitten wij in het seizoen van de zeventigste, vijfenzeventigste en tachtigste verjaardagen. En we zitten in de begrafenissen en crematies. We zitten bovendien in het dagelijks verkeer met een groeiend aantal zieken en dementen om ons heen. Een deel van ons leven bestaat nu uit het afleggen van bezoeken aan zulke mensen, die je lief zijn, en dat gaat je niet in je kouwe kleren zitten. Je maakt het verval van de mensen om je heen en van jezelf mee. Dat is heel beroerd. En daarin past het idee dat Huib Drion op de opiniepagina van NRC Handelsblad opperde. Dat bejaarden uitzicht moeten hebben op een humane, zelfgekozen dood. Voordat ze in een toestand komen, waarin ze hun eigen waarde verliezen. Drion spreekt voornamelijk over alleenstaande ouderen, maar ik heb het vroeger - toen we pas een jaar of zestig waren - in badinerende zin wel gehad over een op te richten vereniging voor co-suicide.

Het zou de arts niet verboden moeten zijn om hulp te geven bij zelfdoding. Het is trouwens de vraag óf het de arts verboden is. Er heerst grote verwarring over de betreffende bepalingen in het strafwetboek. Naar mijn vaste overtuiging is er in de wetgevende

[p. 19]

sfeer met betrekking tot euthanasie en zelfdoding, historisch aanwijsbaar in de wetsgeschiedenis, nooit gedacht aan artsen. Uit Kamerstukken blijkt dat Modderman, de maker van het wetboek en de man die het wetboek in de Kamer heeft verdedigd, met de meeste nadruk heeft gezegd dat deze bepalingen niet voor artsen zijn bedoeld. Zij werken in een totaal andere sfeer. Artsen zijn van oudsher betrokken bij het sterven van hun patiënten en zij hebben van oudsher de plicht gehad om op een zeker ogenblik op te houden met behandelen. Nu is dat probleem totaal verschoven omdat de artsen vanaf drieduizend voor Christus tot het jaar 1900 machteloze mensen waren die in hun koffertje niet meer dan drie of vier geneesmiddelen hadden. De macht van de artsen is door de farmacie en het voortschrijden van de medische technologie geweldig toegenomen en daar komen alle problemen vandaan.

[...]

Een paar dagen geleden hebben de bisschoppen weer in de krant een teken van leven gegeven. Ze hebben gesproken over een indirect gevaar dat er bestaat voor het menselijk leven, onder andere door levensbedreigende handelingen als zelfdoding en euthanasie. Maar hoe verhoudt zich dat gevaar eigenlijk tot het door het huidige medische establishment teweeggebrachte levensverlengend handelen? Is het niet wonderlijk dat ik er nog steeds ben, terwijl ik zonder de moderne medische zorg en medische techniek

[p. 20]

allang dood zou zijn geweest? Sedert 1977 neem ik elke dag een pil voor m'n hart. We blijven leven omdat we vol zitten met medicijnen. En dat geldt voor, schat ik, zeker tachtig procent van mijn leeftijdsgenoten. Wij leiden een cultuurlijk leven. Grof gezegd en uitzonderingen daargelaten: de natuurlijke ouderdom bestaat niet meer en de natuurlijke dood van oude en zeer oude mensen dus ook niet. We bestaan immers niet dankzij onze vis medicatrix naturae, de natuurlijke genezende kracht van ons lichaam; die heeft het allang laten afweten. De bisschoppen keuren zelfdoding en euthanasie van oude mensen af. Kennelijk vinden zij het onnatuurlijk verlengen van iemands leven niet afkeurenswaardig. Waarom het een wel en het ander niet? Waarom mag iemand die boven de grens van het ‘natuurlijk’ leven voortleeft, niet zeggen: Nu is het genoeg geweest?

NRC Handelsblad 26 oktober 1991

Prof. Enschedé was rechter, hoogleraar, lid van de Hoge Raad en de Koninklijke Akademie van Wetenschappen