|
| |
| |
| |
XV.
De reis.
Het was op het schoonste tydstip van het voorjaer.
De velden waren frisch en geurig. De natuer lachte den mensch toe, als om alle bittere vertwyfeling uit zyne verbeelding te bannen, en hem by ondervinding te leeren dat er neven het kwaed ook goed; neven het bruin ook licht; by het lyden ook genot bestaet.
De enge straten der stad, de eentoonige en vlakke voorgevels der huizen, de besmette lucht der beslotene kamers, het onophoudelyk gerots en gewoel der wemelende stadsbeweging kwelden my den geest en joegen myne verbeelding naer het vrye ruime veld, terwyl myn gansch wezen naer lossere bewegingen snakte.
Het was omtrent middag, en Johan klopte op dit ongewoon uer ten mynent aen.
- Mynheer, sprak hy, myn meester laet u verzoeken dezen brief eens te lezen en my nu of morgen antwoord daerop te geven.
Ik brak den brief open en las:
| |
| |
‘Eene belangryke onderneming, welke ik in de Rhyn-provinciën gedaen heb, noopt my een reisje derwaerts te maken. Ik ben willens toekomende week te vertrekken; zoo het u bevallen mogte my te vergezellen, laet het my dan zoo gauw mogelyk weten en maek uw reisgoed gereed. Johan gaet meê om ginds zekere bezigheden te verrigten en ons gedurende de reis op te passen.’
De geestesstemming, waerin ik my bevond, spoorde my aen om maer oogenblikkelyk een bevestigend antwoord te geven. Johan bragt de boodschap zynen meester over, en ik was wezenlyk te vreden een voorstel van speelreisje te mogen aenvaerden.
Een reisjen of eene wandeling maken, dat is wel geene groote zaek, maer als men dat zoo alleen uit eigene beweging moet schikken, dan komt er dikwyls niet van.
Op gestelden dag der aengestipte week, lieten wy ons, op weinig uren tyds, vyftig mylen ver van onze wooning af door de ontzettende stoomkracht naer Aken slepen.
Het valt geenszins in ons bestek hier eene nauwkeurige reisbeschryving mede te deelen; immers wie heeft de boorden van den Rhyn niet gezien, of ten minste eene schilderende beschryving van die ontzagwekkende natuerschoonheden gelezen!...
In Aken verbleven wy slechts eenige dagen, en wel meer om onze nieuwsgierigheid te voldoen, dan eigenlyk voor de handelszaken myns vriends. Na de oude stad van Carlmagne met al hare merkwaerdigheden van gebouwen, wandelingen, openbare plaetsen, merkten en straten te hebben bezocht, drong er myn vriend sterk op aen, dat wy eens een speelhuis zouden bezoeken. Door het bestuer onzes lands zyn zulke gestichten wyslyk verboden; een bezoek in een speelhuis zou dus voor ons iets gansch nieuws wezen.
Het moest omtrent tien uren 's avonds zyn.
| |
| |
Wy stonden voor een bouwvallig huis, met breeden en hoog steigenden voortrap; van buiten zag het er zeer vervallen en vuil uit. Voor de deur stonden eenige rytuigen, waerschynlyk op gasten te wachten. Binnen waren de ruime zalen helder verlicht.
Ik had het voorstel myns vriends opzettelyk met graegte aengenomen, daer ik my wel voorstelde nauwkeurig na te gaen, welk uitwerksel zulk bezoek op Johan hebben zou.
Hy was immers eerst vooral speler geweest; spelen was immers zyn eerste stap tot de misdaed, en spelen is immers een der geweldigste hartstogten!
Toen wy op den drempel des huizes stonden, bezag ik Johan strak in het aengezicht; hy bemerkte zulks; hy scheen geheel onthutst en vroeg my:
- Is dit, mynheer, nu hier een dier groote speelhuizen, waer men soms geheele fortuinen waegt?
- Ja, antwoordde ik hem, een dier huizen waer men schatryk intreedt en waer men doodarm uitgaet.
- Of doodarm ingaet en schatryk uitkomt, keerde myn vriend myn gezegde om.
- 'T is waer, keurde ik goed, iedereen kan toch niet verliezen.
Johan sprak geen woord; hy scheen te gelyk nieuwsgierig en verlegen.
Wy stapten de groote zael binnen en naderden de speeltafels.
Een aental spelers en eene menigte nieuwsgierigen, waeronder wy nu gedryen, omringden de tafel, waerop de Fortuin gestadig haer rad met wispelturige bewegingen draeide.
Opmerkenswaerdig zyn de gemoedsaendoeningen, die zich op de wezens der spelers teekenen, terwyl het lot
| |
| |
geworpen wordt. De woorden des afroepers zwart, rood... zyn als bliksemflitsen, die de aengezichten der eenen verlichten en die der anderen versomberen. Die nietige woorden zyn aldaer van de zwaerste geldelyke aengelegenheid voor al de zulken, die in het spel gemengd zyn.
Hoe driftiger het spel werd, hoe meer genoegen en belang ik in myne physionomiestudiën stelde.
Johan stond opgetogen en als buiten zich zelven; evenwel deed hy zich zichtbaer geweld aen, om uiterlyk kalm te schynen.
Meer dan één uer hadden wy reeds dit spelen nagezien; aenzienelyke sommen hadden wy reeds over de speeltafel zien rollen. De uitdrukkingen van spyt voor de verliezers en die van voldane hebzucht voor de winners teekenden zich hoe langer, hoe duidelyker op de wezenstrekken der waeghalzen, toen myn vriend my vroeg':
- Zouden wy ook niet eens opzetten? Al ware 't maer om te zeggen dat wy gespeeld hebben; wy zullen slechts één thaler wagen.
- Ik speel nooit, antwoordde ik hem, en hy wist dat er na eene ontkenning van my geene bevestiging meer te bekomen was.
- Nu, hernam hy op lossen toon, ik wil toch eens spelen; slechts eenmael, zie.
En hy trad digt by de tafel, terwyl hy eenen thaler uit zyne beurs nam en dien opzette.
De oogen der gewoone spelers vielen gretig op hem en schenen hem te vragen:
‘Zyt gy wel der moeite waerd om gepluimd te worden!’
De kaert werd geworpen... en - myn vriend won één thaler!...
- Nu, zoo keerde hy zich tot my, nu zal ik nog eens spelen, mits ik er nu toch niets aen waeg.
| |
| |
Hy speelde nog, en won weêr; - speelde voort, en verloor; - speelde verder en won - en verloor - en won by zoo verre dat hy na eene halve uer spelens een vyftigtal thalers winst in den zak had...
Op dit oogenblik onderzocht ik nauwkeurig Johan; zyne oogen glinsterden, zyne zenuwachtige bewegingen lieten my klaer bemerken dat hy in eene hevige opgewondenheid van geest verkeerde: Eensklaps trad hy tot digt by my en vroeg my aen het oor:
- Mynheer, zou ik ook niet eens mogen spelen? zie...
En hy stond gereed met een muntstuk in de hand.
Ik wilde hem ter zyde trekken, om hem te doen opmerken wat groote onvoorzichtigheid hy zou begaen met aen de opwerping van eene zyner eerste ondeugdskiemen te gehoorzamen, en zich bloot te stellen aen eene nieuwe driftvoeding, waervan de mensch niet altoos de gevolgen berekenen kan, toen er een ontzettend gerucht in de zael opging.
- De bank! de bank zal springen! was het algemeen geroep. De spelers trippelvoetten' van angstige en hoopvolle verwachting!... alles werd stil... De kaerten werden geworpen... en... de kreet: De bank is gesprongen! klonk donderend door de zael.
De spelersgroep zwermde hevig dooreen, terwyl een man, als uitzinnig, en razend zich uit den kring wrong, de handen pynelyk over zyn van zweet druppend voorhoofd wreef, geweldig op en neêr de zael stapte, om zyn brandend hoofd te verkoelen, terwyl hy op helschen toon binnen 's monds vloekte:
‘Geruïneerd!.... geruïneerd!...’
Myn vriend had het spel reeds verlaten en had zyne winst weêr verloren.
Johan bestond het nie my nogmaels te vragen om te spelen.
| |
| |
De dikke mynheer, die woedend van spyt was omdat hy zich geruïneerd achtte, rigtte zich naer den trap; zyn verhitte geest scheen nu nog heviger en heviger te woelen en toen hy langs my heen stapte om den trap af te springen, scheen het my toe dat hy wanhopige plannen tegen zich zelven smeedde, en, my tot Johan wendende, sprak ik:
- Volg dien man op, en kom later by ons naer het Gasthof.
Johan gehoorzaemde aen myn bevel zonder de minste aenmerking te maken. Myn vriend en ik volgden van verre.
De geruïneerde heer vloog op gezwinden tred de straet uit, liep eene tweede straet door; bleef dan weêr plotseling staen, om zich voor het hoofd te slagen en krampachtig een voorwerp in zyne vuist te knypen; dan zag hy angstig rond en, als stuwde hem eene onzichtbare hand voort, liep hy naer eenen afgelegen hoek der stad, hield daer stil en mompelde bitterlyk by zich zelven:
‘Vervloekt zy het spel!... Ik was vermogend! ryk! en gelukkig!.... Ik bekleedde hooge staetsbedieningen! en gy! gy, vermaledyd spel! gy hebt my alles doen verliezen!... O rampzalige speler!... onheil over my!’
Na eene poos hervatte hy met helsche smart:
‘Myne vrouw en kinderen! zy zullen my met regt hunne ellende verwyten!... Nu ja, het is besloten!...
En als een duivel, die, uit wroeging, zich op zyn eigen kwaed wil wreken, greep hy zyne pistool aen, ligtte den haen op en mikte op zyn voorhoofd.
Johan had hem digt op de hielen gevolgd; zyne woorden van razerny en wanhoop gehoord en stond juist achter den rug des ongelukkigen, toen hy zich zelven wilde ombrengen. In welken toestand zich Johan bevond laet ik bedenken.
| |
| |
Zonder aerzelen, greep deze stevig den arm des uitzinnigen zelfsmoorders vast, rukte hem de pistool uit de hand en sprak hem toe:
- Wat durft gy bestaen!...
De ongelukkige, als van de hand Gods geslagen, sprong om en vroeg met onuitdrukkelyke verbazing:
- Wie zyt gy?
- Om het even, antwoordde Johan op vasten toon, gy zult u zelven niet moorden! ik wil het niet!...
- En uit welk regt volgt gy my op? snauwde de ongelukkige terwyl hy zyne pistool weêr wilde aenvatten.
- Uit welk regt ik u opvolg, hernam Johan, uit het regt der menschelykheid! - Wees kalm, vervolgde hy, en gy zult my begrypen.
De wanhopige luisterde toe.
Johan sprak:
- Ik heb binnen myn leven misdaden gepleegd, en toen ik later de wezenlykheid myner ellende inzag, heb ik ook, in myne wanhoop, aenslag op myn eigen leven willen maken! Welnu, van al myne dwalingen is er slechts ééne die ik als onherstelbaer beschouw. Alles heb ik, ten minste voor myne eigene bevrediging, poogen te herstellen; myn geweten vind langzamerhand de rust weêr; maer toen myne erinnering my dit noodlottig oogenblik, waer op ik my wilde dooden, weêr voorspiegelt, o, dan lyd ik nog geweldig!.... Begrypt gy nu? Ik ben een slagtoffer der dwaling, waerin gy verkeert, en ik zal niet dulden dat een mensch zyn eigen leven vernietigt!... De Schepper schonk ons het leven, maer daerby niet het regt om hetzelve aen te randen!...
Johan had met zooveel gevoel en opgetogendheid gesproken, dat de vreemdeling hem met gapenden monde aenstaerde, en nogmaels vroeg:
| |
| |
- Wie zyt gy?
Johan antwoordde met eene vraeg.
- Waer wilt gy vernachten? ik zal u in uw gasthof brengen.
De onbekende duidde zyn gasthof aen.
Eene diepe neêrslagtigheid had nu zyne razerny vervangen; hy bedankte duizend mael Johan, maer vroeg dezen te vergeefs naer zynen naem en naer zyne woonplaets.
Johan had den ongelukkigen, voorheen ryk en vermogend, nu arm en ellendig, verlaten zonder de minste aenduiding om elkander nog ooit weder te zien.
Het was alreeds middernacht geslagen, toen Johan zich by ons in het gasthof vervoegde.
Ik deed hem opmerken wat al nut er voor hem uit die groote les te trekken was, en tevens wat schoone daed hy verrigt had.
- Om het even, mynheer, besloot hy myne gezegden met diepe overtuiging, my dunkt dat ik nooit, neen nooit! volkomen betrouwen in my zelven zal mogen stellen. Gy ziet, hoe zeer ik ook myne eerste dwaling, myne eerste neiging tot het spel betreurd en geboet heb; heeft die drift my heden, niet tegenstaende myne diepe ellende, weêr aengegrepen; waret gy niet daer geweest, ik hadde gespeeld! - Wat blyft er my dus te hopen! hoe zou ik nog immer op my zelven betrouwen, mids ik dagelyks meer om meer de overtuiging myner zondige zwakheid kryg.
- Juist zoo, Johan, onderbrak ik hem, gy leert dagelyks uwe zwakheid kennen; nu, heb ik u niet van den beginne af gezegd, dat gy uws zelfs grootste vyand blyft, zoolang gy u zelven niet volkomen kennen zult; heden hebt gy de schoonste les van zelfsstudie gekregen, die gy
| |
| |
ooit hebt gehad; nog eenigen tyd geduld en gy zult volkomen op u zelven mogen betrouwen.
- Wel is waer, mynheer, antwoordde hy my, uwe woorden spreken my troost in... maer... Hy wilde vervolgen doch bleef sprakeloos.
Ik hield hem nogmaels zyne schoone daed voor oogen, en de overtuiging wel gedaen te hebben beurde hem weêr op.
Des anderdaegs zetten' wy onze reis voort, zonder iets van den onbekenden des vorigen avonds te vernemen.
|
|
Auteursrechtvrij