De veroordeelde

[p. 73]

XIV.
De twaelf deugden van Franklyn.

Omtrent een gansch jaer besteedde ik om Johans eigenwaerde door overtuiging en schoone voorbeelden op te wekken.

Het heeft my immer toegeschenen dat goede voorbeelden, al worden zy dan ook niet nagevolgd, toch altyd eenen heilzamen invloed hebben, zelfs op de doortrapste booswichten; zy verwekken by den mensch dit gevoel dat den misdadige eenen verwytenden blik in zich zelven doet werpen, en den goedgeäerden het voornemen inspreekt, zich zelven in de deugd te oefenen, zich zelven tot de grootheid der menschenwaerde te verheffen.

Daerom liet ik Johan levensbeschryvingen van groote mannen, en vooral van mannen uit de volksklas, lezen; wy spraken dikwyls met verrukking over de kracht, die de mensch aen den dag kan leggen, wanneer hy al zyne natuerlyke vermogens gebruikt, wanneer in hem al de kiemen der deugd weelig ontwikkeld zyn.

De geschiedenis van den wereldberoemden Franklyn,

[p. 74]

die het moeijelyke en stoute plan vormde om, zoo verre menschelyk mogelyk, tot de redelyke volmaektheid te geraken, kende Johan in hare minste aengelegenheden.

In zyn dagboekjen, dat op eene verheugende wyze van schoone gevoelens getuigde, waren de namen der twaelf maetschappelyke deugden, die Franklyn als den grondslag van een volmaekt gedrag beschouwde, met eene korte uitlegging vooraen de bladzyden, geschreven.

Zie hier de namen dier deugden met hunnen verklaerden grondslag:

1.	- Gematigdheid. Eet niet zooveel dat gy u daerdoor zwaer maekt; de drank benevele nooit uwen geest.
2.	- Stilzwygen. Zeg niets dan wat u en anderen moge ten nutte wezen; vermyd zorgvuldig de nuttelooze gesprekken.
3.	- Order. Elk voorwerp hebbe zyne geschikte plaets; elke verrigting haren bestemden tyd.
4.	- Besluit. Neem het besluit te doen wat gy doen moet, en doe, zonder ooit na te laten, wat gy besloten hebt te doen.
5.	- Spaerzaemheid. Verteer niets, ten zy voor uwe eigene of een anders behoefte; dat zegt: verkwist niets.
6.	- Werkzaemheid. Verlies geen oogenblik. Houd u steeds met iets nuttigs bezig; wacht u van ydele daden.
7.	- Opregtheid. Zoek nooit slinksche verschooningen; denk met onschuld en regtveerdigheid; spreek zoo als gy denkt.
8.	- Regtvaerdigheid. Benadeelig niemand; het zy door schade toe te brengen, het zy door het goed niet te doen dat gy zoudt kunnen en uwe pligt u oplegt te doen.
9.	- Wederhoudenheid. Schuw de uitersten, wacht u wel het onregt van anderen zoo streng te beöordeelen als het u wel zou kunnen toeschynen.

[p. 75]

10.	- Reinheid. Duld geene de minste slordigheid, noch op uw lichaem, noch op uwe kleederen, noch in uwe wooning.
11.	- Rust. Verontrust u zelven om geene kleinigheden, noch om voorvallen, die uit den natuerlyken loop der zaken voortvloeijen.
12.	- Zachtmoedigheid. Volg Jesus na.

Na verloop van een jaer, zeggen wy, waren de aenteekeningen, die Johan op zyn dagboekjen, als afwykingen van de bovengemelde deugden, te maken had, veel zeldzamer geworden; hy verheugde zich onbewimpeld naer mate die zelfsbeschuldigingen verminderden. En naer mate hy vorderingen in de deugd deed, kreeg hy betrouwen in zichzelven. Hy hoopte, en die hoop bragt in hem de levendigheid terug, die hy sinds zoolang miste en die zyne gezondheid ondermynde.

Johan werd een geheel ander mensch. Zyne werkgezellen schuwden hem niet meer; zy schenen zyne misdaed geheel en al vergeten te hebben; hy kreeg voortdurend blyken van vertrouwen van zynen meester, hy was een der knapste werkliên van den winkel geworden, en Johan sloeg weêr zyne levendige oogen helder op, toen eene tyding, die ik uit het dorp ontving, hem in eene neêrslagtigheid deed vervallen, die ik geenszins te gemoet zag.

Nog eenige dagen te voren had de heer pastor my gemeld dat Johans vader, om het verbeterde gedrag zyns zoons, zeer te vreden was, en dat hy dus de gegronde hoop voedde den ouden man nog tot een rustig leven te zien wederkeeren.

Maer nu meldde my de heer doktor dat Maria door de hemel op eene gevoelige wyze was getroffen; dat haer man, ten gevolge zyner onmatige levenswyze, des avonds

[p. 76]

in het water gevallen en verdronken was, en dat zy zelve, sinds eenigen tyd kwynend, in de onmogelykheid verkeerde voor hare dry kleine kinderen den kost te winnen.

De lezing diens briefs had op Johan eenen zoodanigen invloed dat hy als verslagen voor my bleef zitten en geen enkel woord wist uit te brengen.

Ik had schoon hem voor te houden: - Verontrust u om geene voorvallen, die uit den natuerlyken loop der zaken voortvloeijen; - het scheen hem toe dat dit voorval - het welk de armoede van Maria ten gevolge had - niet uit den natuerlyken loop der zaken voortvloeide; want toen hy my dien avond zeer bedroefd verliet, sprak hy met bevende stem:

- Ware ik deugdzaem gebleven, Maria zou nooit de echtgenoote van zulk een dronkaerd geworden zyn!...

- De lotsbestemming der menschen doorgronden kunnen wy niet, Johan, sprak ik hem toe; troost u, hy die Maria beproefde, zal haer ook wel weten te helpen.

- O myn God! bad hy binnen 's monds, kon ik haer redden!...

Hy liet zyn hoofd voorover hangen, terwyl hy met treurenden gemoede naer huis ging.

Des anderdaegs avonds trad Johan vroeger dan naer gewoonte myne kamer binnen. Hy zag er levendig uit; in zyn boekjen op de kolom ‘rust’ was geene enkele aenteekening gemaekt; ik zag hem met verwondering aen:

- Zie hier, mynheer, sprak hy, terwyl hy eene beurs uit zynen zak trok, zie hier honderd franken! die ik sinds een jaer op het loon myns arbeids uitgespaerd heb; zoudt gy die niet aen Maria kunnen zenden?

- Ja zeker, Johan, sprak ik, dat is zeer gemakkelyk.

[p. 77]

- Ja, mynheer, hernam hy, dat weet ik wel; maer, voegde hy er voorwaerdelyk by, zonder dat zy wete van wien het geld komt.

Ik kon de voldoening, die zulke handelwyze van Johan my baerde, niet verbergen.

- Dat is braef, beduidde ik hem, terwyl ik hem de hand drukte... Ja, Johan, sprak ik verder, zy zal dit geld ontvangen en niet weten dat het van u komt. Wy zullen het aen den heer doktor zenden, die zal het haer bestellen en over hare belangen waken.

Hy was toch zoo zeer over zich zelven te vreden, dat hy glimlachte; ja, een gevoel van geluk teekende zich voor de eerste mael, sinds zyne betreurde dwaling, om zyne lippen.

- Johan, vroeg ik hem, zou de vrolykste brassery den ongebonden menschen, zou het lekkerst ëten den tafelvrienden, zou de voldoening der gylste driften den ontuchtigen ooit meer genoegen gegeven hebben dan u deze goede daed verschaft?

- In het goed alleen ligt waer genoegen! antwoordde hy my... Ja, voegde hy er by, ik beter, dan wie het ook zy, kan zulks nu by ondervinding getuigen.

En by die woorden trokken zich zyne lippen tot een nog duidelyker gevoel van zalig genot!...