Nederduitsche tael- en letterkundige lessen voor school- en zelfonderricht

[p. 7]

Geschiedkundig overzicht der nederduitsche tael- en letterkunde

Eerste Tydvak.

De oorsprong der nederduitsche tael ligt, even als die van al de moedertalen, in den nacht der tyden bedolven, om willigt voor immer onopbeurbaer te blyven.

Dat er aenvankelyk één volk en ééne tael op den aerdbodem hebben bestaen, moge uit partygeest, stelselmatig of anders zins worden tegengesproken, onder al de bestaende gissingen, biedt de leering der oorspronkelyke eenheid verreweg de meeste waerschynlykheid aen; want ontegensprekelyk is toch de stelling dat alles uit den eenvoudigsten oorsprong vloeit.

Om dien oorsprong der tael op te speuren, om met zekerheid, om met waerschynlykheid te bepalen welk het eerste volk, welke de eerste tael was, zouden wy de kracht moeten bezitten om helder over de duisterste tyden heen te blikken, en, helaes! daer is de mensch tot heden blyven voor staen.

De eerste sporen van het bestaen der tael, welke wy heden de nederduitsche tael noemen, vindt men in de tyden der vroegste verspreiding des Christendoms. Uit vroegere dagen hebben wy

[p. 8]

geene bewyzen voorhanden, enkel komen wy, by afleiding en opsporing, te weten dat het Gothisch in onze tael opgesloten ligt; en, hooger opklimmende, zyn wy geneigd met den geleerden Ypeij aen te nemen dat de meeste europeïsche talen hunnen oorsprong in de dus genaemde Schytischetael hebben gevonden. Die tael, uit het Oosten herkomstig, zal aldaer ongetwyfeld allernauwst verwant geweest zyn met de andere oostersche talen, welligt met de oudste tael welke ons uit dat gedeelte van den aerdbodem bekend is⁽¹⁾.

Uit de tyden des Heidendoms onzer voorvaderen, hebben wy geene letterdocumenten; ware het niet door de scandinaefsche werken over theogonie, als de Edda, wy zouden geene kennis van het godsdienststelsel onzer voorvaderen hebben. De eerste werken in nederduitsche tael zyn schriften ter verspreiding van het Christendom.

In de v^de eeuw vertaelde Ulfilas, bisschop der Meso-Gothen, den Bybel. Zie hier zyne tael; zy is eigentlyk Gothisch; de meeste woorden vinden wy in het hedendaegsche vlaemsch terug.

Atta	unsar	thu	in	himinam;
Vader	onzer	du (gy)	in	hemel;

veihnai	namo	thein.
gewyd	naem	dein (uw).

gimai	thindinassus	theins.
kome	het ryk	deins.

vairthai	vilja	theins	sve	in	himina
worde	wil	deins	even	in	hemel

jah	ana	airthai
en	op	aerde

hlaif	unsarana	thana	sinteinan
brood	onzer	het	dagelyksch

(1) Zie Ypeij, 1^ste tydperk.

[p. 9]

gif	uns	himma	daga
geef	ons	heden	daegs

jah	aflet	uns	thatei	skulans
en	vergeef	ons	dat	(wy) schuldig

sijaima	svasve	jah	veis	afletam
zyn	zooals	ook	wy	vergeven

thaim	skulam	unsaraim
aen hen	schuldenaers	onzer

jah	ni	briggais	uns	in	fraistubnjai
en	niet	breng	ons	in	bekooring

ak	lausei	uns	af	thamma	ubilin.
maer	verlost	ons	van	den	kwade.

Als die woorden naer behooren uitgesproken worden, zyn zy nog hedendaegs, meest allen, voor den Nederlander verstaenbaer.

De zang van Hildebrant en het gedicht de Heliand (Heiland) hebben, als reeds meer nederduitsche tael, eene grootere waerde.

De zang van Hildebrant, waerschynlyk uit het heidensch Germanië herkomstig, werd door Carlemagne aen het nageslacht geleverd; het valt eventwel geens zins te betwyfelen dat het gedicht, by de vertolking, veranderingen van zin en geest hebbe ondergaen.

De Heliand is eene brok uit den Bybel in verzen vertaeld; de schryver is onbekend, maer moet tot de ix^de eeuw behoord hebben.

De verzen van den Heliand zyn niet berymd, doch harmonisch door alliteratie of klankherhaling.

Zie hier, ten voorbeelde, het gebed des Heeren zoo als het in den Heliand poëtisch behandeld staet.

Fader ist usa,^(1)	Vader is ons,
Firio barno;	der menschenkinderen;
thu bist an them hohen	gy zyt in den hoogen

(1) Het punt boven aen de lyn (·) was ons comma; te midden de lyn (·) ons puncomma, en onder aen de lyn (.) ons gewoon punt.

[p. 10]

himilo rikie.	ryke der hemelen.
Gewihid si thin namo	Gewyd zy uw (dein) naem
wordu gehuilucu.	door ieders woord,
Cume thin willeo	kome uw wil
obar thesa werold;	over deze wereld;
alla so samo an erdu,	even zoo op aerde,
so thar uppe ist,	als het daer boven is,
an them hohon	aen het hooge
himilorikie.	hemelryk.
Gib us dago gihuilikes	Geef ons alle dagen een-
drothin thie guolo;	iegelyk den nooddruft;
thina helaga helpa.	gy goede, uwe hulpe.
Endi alat us hebanesward,	En laet ons hemelwaerts komen,
Managaro mennschuldio;	vergeef onze menige schulden,
all so wi odron mannon duan.	als wy anderen menschen doen.
Ni lat us farledean,	Laet ons niet verleiden,
letha wihti;	zwakke wezens;
so forth an iro willeon	zoo geschiedt naer uwen
so wi wirdiga sind.	wille, als wy waerdig zyn.
Ac hilp us wider allon	Maer help ons tegen
ubilon dadeon.	alle kwade daden.

Men ziet dat die tael de bondigheid en kracht van het Gotisch niet meer geheel en al bezit, dat zy reeds in vorm en uitdrukking de voorproef van het latere nederduitsch is.

De stryd van het Christendom tegen het Heidendom duerde in onze streken tot de xi^de eeuw voort; alsdan begonnen de kruisvaerten eenen gansch anderen loop aen de zaken te geven.

De uitbreiding van het Christendom, en het licht der beschaving verwekten de wezentlyke totstandkoming der nederduitsche tael; hare ontwikkeling nam, met het welzyn der bewoners van Nederland, op eene wonderbare wyze toe.

Als men den Reinaert de Vos van 1177 vergelykt met den Heliand van drie eeuwen vroeger, dan bemerkt men eenen verbazenden vooruitgang, zoo wel in tael en vorm als in beschaving. Wy deelen er op het einde van dit hoofdstuk eene proef van mede.

[p. 11]

Ten gevolge van het verdrag van Verdun (843), vielen de streken, welke wy thans bewonen, onder het beheer van Carl, zoon van Carlemagne; de ridderschap nam, voornamelyk in Vlaenderen, in luister en magt uit der mate toe.

Vooraleer Reinaert de Vos, dien wy als het merkwaerdigste gewrocht uit het eerste tydvak opgeven, nader te onderzoeken, zullen wy eenen vlugtigen blik werpen op andere lettervoortbrengselen, die, ofschoon door gemeenzaemheid der noordsche dialekten, wel tot onze tael, doch als geest en zeden, minder tot ons volk behooren.

Onder deze zullen wy opnoemen:

De Goedroen, een noordzeezang, die eerst eene bloote deensche sage was en, met in het vlaemsch over te gaen, den vorm van een episch gedicht aennam. De schryver schynt hoofdzakelyk ten doele gehad te hebben de trouw der germanische vrouw te verheerlyken. Goedroen is de dochter van koning Hetel en de verloofde van Herwig; zy wordt geschaekt door Hartmoed, zoon van koning Lodewyk van Normandië. Die schaker wil haer tot zyne levensgezellin behouden, maer de jonge koningsdochter doet hem zoo geweldigen tegenstand, dat hy, eindelyk verwoed, de jonge vorstin aen de grillen en aen de kwaedaerdigheid zyner moeder overlaet; deze behandelt de jonge edele vrouw als eene lage meid; Goedroen moet het lastigste huiswerk verrigten, zich aen koude en vuilnis blootstellen, en alle soorten van vernederingen ondergaen. Toen haer lyden ten top gestegen is, komt op zekeren dag de geest der voorspelling, onder de gedaente van eenen vogel, haer aenkondigen dat zy weldra zal gered worden. En inderdaed, korts nadien verschynen twee mannen voor haer, terwyl zy aen de beek lynwaed spoelt; het zyn Ortwin, haer broeder, en Herwig, haer verloofde. Het doel der twee krygers is niet Goedroen heimelyk op te ligten en mede te voeren, neen, zy willen niet rooven wat zy in den stryd verloren hebben. Zy gaen terug naer koning Hetel en vragen hem een leger om zyne dochter uit handen harer vyanden te redden. Dit gansche gedicht is eene zachte, wegslepende poëzy.

[p. 12]

Ziehier wat D^r. Snellaert⁽¹⁾ over de lettergewrochten uit die tyden zegt:

‘De Goedroen is een zachte zang, gelyk aen den slaep eener jonge maegd; in de Nibelungen integendeel, is alles manhaftig krachtig en zwaervormig; de persoonlyke magt, zonder bovenmenschelyk te zyn, overtreft er het gewoon begrip. Men ziet er niets dan gevechten, haet en wraek; alles is er reusachtig en verschrikkelyk; zelfs de liefde der vrouw, der vrouw die in drift en kracht met den man wedyvert. De Goedroen eindigt met eene verzoening, de Nibelungen met de verdelging van een gansch geslacht. Die twee gedichten zyn niet ten onregte genoemd geworden, het eerste de Iliade, het tweede de Odyssea der germanische volkeren.’

De Vier Aymons kinderen, Ogier de Deen, Carl en Elegast, Floris en Blanchefloer, zyn gewrochten die, oorspronkelyk in het fransch geschreven, in het vlaemsch vertaeld werden; maer, naer de meerdere beschaving der tael, by die overzetting merkelyke verbeteringen ondergingen.

Hoffman von Falersleben heeft, voor eenige jaren, eene nieuwe uitgave van Floris en Blanchefloer gemaekt; die geleerde beschouwt dit gedicht als het beste gewrocht onzer letterkunde van dien tyd, vooral wat smaek, fyne uitvoering, helderheid van opvatting en juistheid van uitdrukking betreft. Gedurende het eerste tydperk onzer letterkunde, waren de classieke schryvers ook niet geheel en al onbekend gebleven. Diederik Van Assenede maekt gewag van Juvenal en van Ovidius; Van Maerlant spreekt over Homerus als over eenen grooten meester in de dichtkunst. Wy hebben ook uit die tyden eenige navolgingen van grieksche heldenzangen. Die navolgingen hebben eventwel, door vervalsching, eene geringere waerde; van grieksche helden heeft men christene helden gemaekt.

Reinaert de Vos is, zonder tegenspraek, het merkwaerdigste en het getrouwste nederduitsch gewrocht uit de vroegste tyden onzer

(1) Hist. de la littérature flamande, pag. 22.

[p. 13]

letterkunde. Het is een tafereel der natuer, eene getrouwe afspiegeling van zynen tyd. Onkundigen hebben dit gedicht met minachting mogen beschouwen, omdat zy op het hedendaegsche, gekunstelde schoone verzot, het naïve, het bloot natuerlyke van voorheen niet verstonden; omdat zy al het verhevene van een eigenlyk gezegd natuergedicht niet wisten te waerderen. De geest van Reinaert de Vos bewyst ten klaerste dat zulk een gedicht by een vry, natuerminnend volk, by een volk dat de slaverny uit al de kracht der ziel haette, en nergens anders kon of mogt ontstaen; in Vlaenderen leefde dit volk, ook is het thans onbetwistbaer dat Reinaert de Vos op vlaemschen bodem werd geschapen.

Het gansche gedicht bestaet eigenlyk uit twee zeer onderscheidene deelen; het eerste is de getrouwe, de echte afspiegeling van het naïve, ronde en gemoedelyke vlaemsche volk; het werd, zoo als wy hiervoren zegden, geschreven in 1177. Het tweede gedeelte, dat eene meer philosophische, eene geleerdere strekking heeft, en een nieuw leven in de letterkunde voorspelt, werd omtrent eene eeuw later geschreven door Willem Van Uttenhove, priester te Aerdenburg, by Brugge.

De nationale geest onzer zuidelyke en westelyke naburen heeft het wel eens gewaegd ons het geboorteregt van dit heerlyke gewrocht te betwisten; doch onze geleerde Frans Willems heeft de zaek op eene gansch afdoende wyze beslist; wie Willems heeft gelezen kan ons het bezit van Reinaert de Vos niet meer ontzeggen.

En immers, wie met den geest des tyds bekend is, kan geen oogenblik loochenen dat Reinaert de Vos de voorbode van die volksbeweging, van dien zucht naer vryheid is, welke zich, korts nadien, zoo frank en fier by de Vlamingen opdeed. Hy, die den gang der beschaving van dit tydvak heeft nagespeurd, moet begrypen dat de vryheidsliefde van het vlaemsche volk den haet der vorsten tegen de dietsche tael opwekte. Dit is wel duidelyk te bewyzen door de geschiedenis van Lodewyk Van Nevers, die, te laet, zyne verkleefdheid aen alles wat fransch was beklagende, van uit zyne gevangenis om eene vlaemsche opvoeding voor zyne kinderen smeekte; even juist komt hier ter toepassing het onvader-

[p. 14]

landsche gedrag van Gwyde Van Dampierre, die de Vlamingen, in zyne franschdolle verblindheid, zoo lang tergde tot dat zy het juk van Frankryk, in name der vryheid, in name van het volkenregt, afschuddeden!

Besluiten wy ons eerste tydperk met de opgave van eenige taelproeven, om aldus in de volgende hoofdstukken getrouwelyk, de ontwikkeling en beschaving onzer tael, tot op den dag van heden, te kunnen nagaen. Wy zullen by die studie de overtuiging krygen, zooals wy die immer by het onderzoek van den geest der letterkundige voortbrengselen verkrygen, dat de beschaving der tael een uitvloeisel van de beschaving des volks is, en dat dus de eene met de andere steeds gelyken tred houdt.

Wy hebben aenvankelyk gezegd dat wy, om ons in geene gissingen of onzekerheden te verdiepen, het daerby zouden houden, dat al de hedendaegsche noordsche talen hunne meeste wortelen, zelfs vormen, in het gothisch of zoogenaemd Meso-gothisch hervinden. Wy willen dan ook, vooraleer te betoonen wat invloed de romeinsche en frankische beschaving op onze tael hebben uitgeoefend, bewyzen dat, oorspronkelyk, de onderscheidene germanische volkspraken weinig onder elkander konden verschillen.

Daertoe zullen wy eerst eene brok uit eene angelsaksische vertaling van het nieuwe testament aenhalen. Men zal bemerken dat die tael, nog gansch zuiver van latynsche, grieksche en fransche woorden, ons ten duidelykste de kindschheid der tael, welke wy, Nederduitschers, hedendaegs spreken, wedergeeft.

Het volgende stuk, waervan de oorsprong niet aengewezen wordt, moet van zeer vroegen datum dagteekenen:

Sothlice waes geworden, tha se Haelend agen-com, seo menegeo hyne onfeng. Ealle hig gebidun is.	Zoodra het was geworden (geschied), dat de Heiland wederkwam, ontving hem de menigte. Zy allen verbeidden hem.
And tha com an man, thaes nama was Jairus. Se was thaere gezamnunge ealder. Tha feoll he to	En toen kwam een man, wiens naem was Jairus, Hy was een olderman der verzameling. Toen viel hy

[p. 15]

thaes Haelendes fotum; and baed hyne, thaet he ferde to hys huse.	aen des Heilands voeten; en bad hy hem, dat hy voer ten zynen huize.
Fortham he haesde ane dohtor, nean twelf wintre. And seo forthferde.	Want hy hadde eene eenige dochter, nauw aen de twaelf winters. En zy voer voort. (Zy stierf weg.)

Ziehier nu een voorbeeld van oud-duitsche, of liever frankisch-duitsche tael van den dichter Ottfrid. Men zal hier reeds den invloed der vreemde overheersching bemerken, ofschoon men in de grondwoorden het hedendaegsche duitsch erkent; zelfs zyn de meeste woorden by ons nog gebruikelyk, of minstens in onze oude schriften terug te vinden.

⁽¹⁾ So Herod ther kuning tho bifand,

Thaz er fon in bidrogan uuard,

Inbran er far zi noti,

In mihil heiz muati.

Er Santa man manege

Mit uuafanon garauue.

Joh datun sie ana fetha,

Mihila slatha. enz.

Zoodra Herodes het bevond

Dat hy van hen bedrogen werd,

Ontbrandde hy terstond, met hevige vrees,

In grooten heeten moed.

Hy zond menigen man,

Met wapenen gereed,

En zy deden, zonder gevecht,

Eene groote slachting. enz.

Laten wy hier thans een echt stuk uit onze streek volgen; het bewyze met de voorgaende wat wy vroeger zegden, namelyk dat, oorspronkelyk, de germanische dialekten nauwgenoeg de zelfde waren.

Bedoeld stuk is eene verzaking des duivels (Abrenunciatio diaboli), welke by de plegtigheden des doopsels in gebruik was, en heden nog

(1) Twintigste hoofdstuk, 3^de boek. Bethelehemetischen kindermoord.

[p. 16]

in gebruik is. Men vindt dit stuk in de handelingen eener kerkvergadering, welke te Lestines (Lessines) in Henegouwen ten jare 743 gehouden werd.

Forsachistu diabole?	Verzaekt gy (du) den duivel?
Ec forsacho diabole,	Ik verzaek den duivel.
End allem diabolgelde?	En al het duivelsgilde?
End ec forsacho allem diabolgelde.	En ik verzaek al het duivelsgilde.
End allem Diabole uuercum?	En alle duivelswerken?
End ec forsacho allem diaboles uuercum end uuordum, thuna erende Woden en Saxn Ote, ende allem them unholdum, the hira genotas sint.	En ik verzaek alle duivelswerken en woorden, de vereerders van Woden, van den saksischen Oten, en al de vyandelyke geesten, die hunne medegenoten zyn.

Om te bewyzen met welke snelheid de taelbeschaving des tyds is vooruitgegaen, zullen wy hier een stael opgeven uit de laetste helft der xii^de eeuw; men zou het zelve nedersaksisch-nederlandsch mogen noemen. Men vindt het stuk in de bekende werken van Boxhorn en Eckhart; het is eigenlyk eene apostolische geloofsbelydenis.

Ic kelave in Gol, Vader almachtigen, in then Sceppare thes Hemeles en ther arthen. Ic kelave in sinen enbornen sune, unsen Herren, thenen helgen Crist. Ic kelave that the thre genenneden: the Vader, en the Sune en the Helge Gest e war Got hin is. enz.
Ik geloof in God, Vader almagtig, in den Schepper des Hemels en der aerde. Ik geloof in zynen ééngeboren zoon, onzen Heere, den heiligen Christus. Ik geloove dat die drie genoemden: de Vader, de Zoon en de heilige Geest één waer God is. enz.

Het is omtrent de xiii^de eeuw, by het algemeen invoeren der roomsche kerkplegtigheden hier ten lande, dat de latynsche woorden in onze tael ingang vonden. De meesten zyn dan ook kerk- of godsdiensttermen; het zal eerst later geweest zyn, door bewerken en overzetten der Ouden dat de technische uitdrukkingen van kunsten en wetenschappen bekend geworden zyn. Ypeij meent dat de latynsche en grieksche woorden ons langs

[p. 17]

Duitschland overgekomen zyn; hy geeft er eene tamelyk volledige lyst van op⁽¹⁾; doch is die van S. Van Leeuwen⁽²⁾ uitgebreider en, onzes dunkens, met meer nauwkeurigheid opgesteld; deze laetste voert ook menige voorbeelden van eenzelvigheid der germanische dialekten aen.

Wy willen hier ons eerste tydperk sluiten met de aenhaling van een stuk uit het eerste gedeelte van Reinaert de Vos, daerdoor willende betoonen dat onze dietsche tael ten dien tyde gansch niet achteraen, maer, voor zuiverheid, vorm en juistheid van uitdrukking, vooraen de germaensche tongvallen mogt geplaetst worden.

(1) Beknopte gesch. der nederl. tale, bladz. 307. (Utrecht 1812.)

(2) Zie Batavia illustrata, bladz. 66. ('s Gravenhage 1685.)

Verschalking van Bruin den Beer.⁽³⁾

Reinaert is reeds meermalen, maer te vergeefs, ten hove des konings, Nobel, gedagvaerd om zich te verantwoorden nopens vele, hem ten last gelegde schelmstukken. Zyn oom, Bruin de Beer, heeft op zich genomen Reinaert over te halen om voor de vierschaer te verschynen; met dit oogmerk meldt hy zich aen op Reinaerts slot Maupertuus.

‘Reinaert, doet ic u rade,
Ende gaet met mi te hove waert.’
Dit verhoorde al nu Reinaert,
Die voor sine poorte lach,
Daer hi vele te liggene plach,
Dor warmhede van der sonnen.

Doc sprac Reinaert over lanc:

‘Uwes goets raeds hebbet danc!
Here Bruun, wel soete vrient,
Hi hevet u qualic gedient,
Die u beriet desen ganc,
Ende u desen berch lanc

(3) Uit het eerste boek van Reinaert de Vos.

[p. 18]

 

Over te lopene dede bestaen.

 

Ic soude te hove sijn gegaen,

 

Al haddet gi mi niet geraden;

 

Maer mi is den buuc so geladen

 

Ende in so utermaten wise,

 

Met eere⁽¹⁾ vremder nieuwe spise,

 

Ic vruchte, in sal niet mogen gaen:

 

Ine⁽²⁾ mach sitten no⁽³⁾ gestaen,

 

Ic bem so utermaten sat.’

 

- ‘Reinaert, wat aetstu⁽⁴⁾? wat?’

 

- ‘Here Brune, ic at cranke⁽⁵⁾ have,

 

Arem man dan⁽⁶⁾ nes geen Grave:

 

Dat moogdi bi mi wel weten.

 

Wi arme liede, wi moeten eten,

 

Hadden wijs raet, dat wi node aten⁽⁷⁾

 

Goeder verscher honichraten

 

Hebbic commer harde groot⁽⁸⁾.

 

Die moetic eten, dor den noot,

 

Als ic el⁽⁹⁾ niet mach gewinnen;

 

Nochtan als icse hebbe binnen,

 

Hebbicker af pine ende ongemac.’

 

Dit hoorde Brune, ende sprac:

 

‘Helpe, lieve vos Reinaert!

 

Hebdi honich dus onwaert⁽¹⁰⁾?

 

Honich es een soete spise,

 

Die ic, voor alle gerechten prise,

 

Ende icse voor alle gerechten minne;

 

Reinaert, helpt mi, dat ics gewinne⁽¹¹⁾

 

Edele Reinaert, soete neve,

 

Also langc alsic sal leven

(1) Verkorting van eener.

(2) Ik en: ik niet. Ontkennende zin.

(3) Noch.

(4) At gy. Aets du; 2^de pers. enk. oude vorm.

(5) Slechten kost.

(6) Dat en is.

(7) Dat wy noode zouden eten - wisten wij er raed op.

(8) Zeer groot ongemak.

(9) Anders, elders.

(10) Verachten (sterke tegenstelling van ‘waerd’ of ‘liefhebben’)

(11) Dat ik daervan kryge, dat ik eraen kome.

[p. 19]

 

Willic u daer omme minnen:

 

Reinaert, helpt mi, dat ics gewinne!

 

- ‘Gewinne, Bruun? gi hout u spot!’

 

- ‘In⁽¹⁾ doe, Reinaert; so waric sot,

 

Hildic spot met u, neen ic niet.’

 

Reinaert sprac: ‘Bruun, mochtijs ict⁽²⁾?

 

Of gi honich moget eten,

 

Bi uwer trouwen, laet mi weten;

 

Mochtijs ict, ic souts u saden⁽³⁾.

 

Ic sals u so vele beraden⁽⁴⁾,

 

Gine atet niet met u tienen,

 

Waendic u hulde⁽⁵⁾ daer met verdienen.’

 

- ‘Met mi tienen? hoe mach dat wesen?

 

Reinaert, hout uwen mont van desen;

 

Ende sijts seker ende gewes,

 

Haddic al thonich, dat nu es

 

Tusschen hier ende Portegale,

 

Ic aet op al, tenen male.’

 

Reinaert sprac: ‘Bruun, wat sechdi?

 

Een dorper, het Lamfroit, woont hier bi,

 

Hevet honich so vele te waren⁽⁶⁾,

 

Gine atet niet in VII jaren.

 

Dat soudic u geven in u gewout⁽⁷⁾,

 

Here Brune, wildi mi wesen hout⁽⁸⁾,

 

Ende voor mi dingen te hove.’

 

Doe quam Brune, ende ginc geloven

 

Ende sekerde Reinaerde dat,

 

Wildine honichs maken sat⁽⁹⁾

 

Des hi cume⁽¹⁰⁾ ombiten sal,

 

Hi wilde wesen over al

 

Gestaede vrient ende goet gheselle.

 

Hier omme loech Reinaert, die felle,

(1) Ik doe het niet.

(2) Lust gy hem nog al (den honing.)

(3) Ik zou u des (daermede) verzadigen.

(4) Bezorgen, bereiden, voordienen.

(5) Genegenheid. Eerbewyzing.

(6) In waerheid.

(7) Geweld, magt, gebied.

(8) Genegen. Hou ende trouw; oud spreekw.

(9) Wilde hy hem van den honing zyne bekomst geven.

(10) Nauwelyks opeten, overbyten.

[p. 20]

 

Ende sprac: ‘Bruun, helt mare⁽¹⁾,

 

Vergave⁽²⁾ God, dat mi nu ware

 

Also bereet⁽³⁾ een goet geval,

 

Also u dit honich wesen sal,

 

Al wildijs⁽⁴⁾ hebben VII amen⁽⁵⁾’

 

Dese woort sijn hem bequame⁽⁶⁾

 

Bruun, ende daden hem so sochte⁽⁷⁾

 

Hi loech, dat hi nemmeer ne mochte⁽⁸⁾.

 

Doe peinsde Reinaert, daer hi stoet:

 

‘Bruun, es minne avonture goet,

 

Ic wane⁽⁹⁾ u daer noch heden laten,

 

Daer gi sult lachen te maten⁽¹⁰⁾.’

 

Na dit peinsen ginc Reinaert uut,

 

Ende sprac al over luut:

 

‘Oom Bruun, geselle, willecome!

 

Het staet so, suldi hebben vrome⁽¹¹⁾,

 

Hier ne mach sijn geen langer staen:

 

Volget mi, ic sal voren gaen.

 

Wi houden desen crommen pat,

 

Gi sult noch heden werden sat,

 

Salt⁽¹²⁾ na minnen wille gaen,

 

Gi sult noch heden hebben, sonder waen⁽¹³⁾

 

Also vele als gi moget gedragen.’

 

Reinaert meende - van groten slagen

 

Dit was dat hi hem beriet⁽¹⁴⁾

 

Die keitijf⁽¹⁵⁾ Bruun ne wiste niet

 

Waer hem Reinaert die tale⁽¹⁶⁾ keerde,

(1) Vermaerde held.

(2) Gave.

(3) Bereid.

(4) Wilt gy van dees.

(5) Amen - vatmaet. Nog in den oliehandel in gebruik.

(6) Waren hem aengenaem.

(7) Deden hem zoo eene deugd.

(8) Dat hy niet meer kon.

(9) Denk, vermoed.

(10) Weinig. (Ironisch).

(11) Voordeel.

(12) Indien 't zal.

(13) Bedrog, schyn.

(14) Bezorgde, bereidde.

(15) Ongelukkige. Nog in geb. voor oud versleten.

(16) Rede; door rede meêsleepte.

[p. 21]

 

Die hem honich stelen leerde,

 

Dat hi wel sere sal becopen.

 

Al sprekende quam dus gelopen

 

Reinaert met sinen geselle Brune,

 

Tot Lamfroits, bi den tune⁽¹⁾,

 

Wildi⁽²⁾ horen van Lamfreide?

 

Dat was, eist⁽³⁾ waer so men mi seide,

 

Een temmerman van goeden love,

 

Ende hadde bi sinen hove

 

Ene eeke⁽⁴⁾ brocht uten woude,

 

Die hi ontwee⁽⁵⁾ clieven soude,

 

Ende hadde twee weggen⁽⁶⁾ daer in geslegen,

 

Also temmermans noch plegen.

 

Die eeke was ontdaen⁽⁷⁾ wel wide;

 

Des was Reinaert harde⁽⁸⁾ blide.

 

Te Brunen sprac hi, ende loech:

 

‘Siet hier u grote gevoech⁽⁹⁾,

 

Brune, ende nemet wel goom⁽¹⁰⁾?

 

Hier, in desen selven boom,

 

Es honichs utermaten vele;

 

Proeft, of gijs⁽¹¹⁾ in uwe kele

 

Ende in uwen buuc moget bringen,

 

Nochtan suldi u selven dwingen -

 

Al dinket u goet die honichrate,

 

Etel te⁽¹²⁾ seden, en te maten,

 

Dat gi u selven niet verdervet;

 

Ic ware onteert ende ontervet,

 

Wel soete oom, misquame⁽¹³⁾ u iet.’

(1) Hof, omheining, het gebruikelyke tuin.

(2) Wilt gy. Men hoort nog dagelyks wilde - wils du.

(3) Is het, is't.

(4) Eikenboom.

(5) In tweeën.

(6) Wiggen, spieën,

(7) Open gedaen, gekloven.

(8) Zeer. Nog gebruikelyk.

(9) Wat gy - behoeft. Wat u past.

(10) Acht. (?)

(11) Gy des - daervan.

(12) Modest. Met welvoegelykheid.

(13) Kwam er u iets kwaeds over.

[p. 22]

 

Rrune sprac: ‘Reinaert, ne sorget niet.

 

Waendi⁽¹⁾, dat ic bem onvroet⁽²⁾?

 

Mate es tallen spele goet.’

 

- ‘Gi secht waer,’ sprac Reinaert,

 

‘Waer omme bem ic ooc vervaert?

 

Gaet toe, ende crupet daer in!’

 

Bruun peinsde om sijn gewin,

 

Ende liet hem so verdoren⁽³⁾,

 

Dat hi thooft over die oren

 

Ende die twee voordere⁽⁴⁾ voete in stac,

 

Reinaert pogede⁽⁵⁾ dat hi brac

 

Die weggen beide uter eeken.

 

Die daer te voren ginc so smeken,

 

Bruun, bleef gevangen in den boom;

 

Nu hevet de neve sinen oom

 

In boosheden brocht met sulker achte⁽⁶⁾,

 

Dat hi met liste, no met crachte,

 

In geere⁽⁷⁾ wijs ne can ontgaen

 

Ende bi den hoofde staet gevaen.

 

Wat raeddi Brunen te doene?

 

Dat hi was sterc ende coene

 

Sal hem niet gehelpen mogen.

 

Hi sach wel, hi was bedrogen:

 

Hi began briesschen ende dulen⁽⁸⁾;

 

Hi was begrepen bi sier mulen

 

So vaste, ende bi den voeten voren,

 

Al dat hi pijnde was verloren;

 

Hine waende nemmermeer ontgaen.

 

Van verre was Reinaert gestaen

 

Ende sach comen Lamfreide,

 

Die op sinen hals brochte beide

 

Een scarpe hacx ende ene baerde⁽⁹⁾.

(1) Meent gy. - Waent gy.

(2) Onwys. - Onkundig. - Slecht opgevoed.

(3) Verdwazen, misleiden.

(4) Voorste. - Van voren.

(5) Spande zich in - deed zoo veel.

(6) Beleid. - Slimheid.

(7) Geener, geene.

(8) Huilen. Verkorting van te huulen, te huilen.

(9) Byl. - Haktuig.

[p. 23]

 

Hier moogdi horen van Reinaerde,

 

Hoe hi sinen oom ginc rampineren⁽¹⁾.

 

‘Oom Brune, vaste gaet mineren⁽²⁾!

 

Hier comt Lamfroit, ende sal u seinken⁽³⁾;

 

Haddi geten, so souddi drinken.’

 

Na der talen so ginc Reinaert

 

Weder te sinen castele waert,

 

Sonder orlof.

(1) Bespotten.

(2) Houdt wat op!

(3) Schenken.